I
I
TROISIEME ET DERNIERE
ENCYCLOPÉDIE
THÉOLOGIQUE ,
ou TROISIÈME ET DERNIÈRE
SERIE DE DICTIONNAIRES SUR TOUTES EIS|P:.IÎ9TIES DE LA SCIENCE RELIGIEUSE,
OrrRAHT EH rRASÇAIS, rx PAR ORDRE AX.PHABÉTIQTIE ,
LA PLUS CLAIRE, LA PLUS FACILE, LA PLUS COMMODE, LA PLUS VARIÉE
ET LA PLUS COMPLÈTE DES THÉOLOGIES.
CES DICTIONNAIRES SONT CEIIX :
DE PHILOSOPHIE CATHOLIQUE, — d'aNTIPHILOSOPHISME, —
DU PARALLÈLE DES DOCTRINES RELIGIEUSES ET PHILOSOPHIQUES AVEC LA FOI CATHOLIQUE, —
DU PROTESTANTISME, — DES OBJECTIONS POPULAIRES CONTRE LE CATHOLICISME, —
DE CRITIQUE CHRÉTIENNE, — DE SCHOLASTIQUE, — DE PHILOLOGIE DU MOYEN ACE, — DE PHYSIOLOGIE, —
DE TRADITION PATRISTIQUE ET CONCILIAIRE, — DE LA CHAIRE CHRÉTIENNE, — d'hISTOIRE ECCLÉSIASTIQUE, —
DES MISSIONS CATHOLIQUES, — DES ANTIQUITÉS CHRÉTIENNES ET DÉCOUVERTES MODERNES, —
DES BIENFAITS DU CHRISTIANISME, — d'eSTHÉTIQUE CHRÉTIENNE, — DE DISCIPLINE ECCLÉSIASTIQUE, —
d'érudition ECCLÉSIASTIQUE, — DES PAPES ET CARDINAUX CÉLÈBRES, — DE BIBLIOGRAPHIE CATHOLIQUE, —
des musées religieux et profanes, — des abbayes et monastères célèbres, —
de ciselure, gravure et ornementation chrétienne, — de légendes chrétiennes, — de cantiques chrétiens,
— d'Économie chrétienne et charitable, — des sciences politiques et sociales, —
DE législation comparée, — DE LA SAGESSE POPULAIRE, — . DES ERREURS ET SUPERSTITIONS POPULAIRES , —
DES LIVRES APOCRYPHES, — DE LEÇONS DE LITTÉRATURE CHRÉTIENNE EN PROSE ET EN VERS, —
DE MYTHOLOGIE UNIVERSELLE, — DE TECHNOLOGIE UNIVERSELLE, —
ET DES ORIGINES DU CHRISTIANISME.
PUBLIÉE
PAR M. L'ABBÉ MIGNE,
ÉOITBUm DE LA BIBLIOTHÈQUE UNIVERSELLE DU CLEESA,
OU
DES CO0R8 COSaPI.ETS SUR CHAQUE BRANCHE DE LA SCIENCE ECCLÉSIASTIQUE.'
fRIX : 6 FR. LE VOL. l'OUU LE SOUSCRIPTEUR A LA COLLECTION ENTIÈRE. 7 FR. ET MÊME 8 FR., POUR LE SOUSCRIPTEUR
A TEL OU TEL DICTIONNAIRE PARTICULIER.
60 VOLOIËS, PRIX : 560 FRANCS.
T OME DOUZIEME .
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION PONTIFICALE, PATRISTIQUE ET CONCILIAIRE.
- TOME PREMIER.
2 VOLUMES, PRIX : lit FRANCS.
S'IMPRIME ET SE VEND CHEZ J.-P. MIGNE, EDITEUR,
AUX ATEUERS CATHOLIQUES, RUE D'AMBOISE, AU PETIT-MONTROUGE,
BARRIÈRE d'enfer DE PARIS.
1833
662 4
i
DICTIONNAIRE
DE
LA TRADITION
PONTIFICALE, PATRISTIQUE ET CONCILIAIRE,
PAR ORDRE ALPHABÉTIQUE,
DES POINTS DU DOGME, DE LA MORALE ET DE LA DISCIPLINE,
PRÉSENTAIT AINSI
LES PRINCIPALES AUTORITÉS DE LA TRADITION CATHOLIQUE
DANS DES SÉRIES DE TEXTES
TIRÉS DES SAINTS PÈRES, DES CONCILES, DES CONSTITUTIONS, DES LETTRES
ET DES JUGEMENTS DES SOUVERAINS PONTIFES,
Classés snlTant l'ordre logique et chronologique,
AFIN DE PRÉSENTER LE DÉVELOPPEMENT DE LA TRADITION, SCIVANT tA SUCCESSION DES TEMPS.
OUVRAGE UTILE
AUX THÉOLOGIENS, AUX PRÉDICATEURS, AUX CONTROVERSISTES, AUX CATECHISTES, QUI ONT BESOIlf
DE PUISER AUX SOURCES LES PREUVES DE L'eNSEIGNEMENT CATHOLIQUE;
PAR LES ABBÉS J.-C. POCSlSIN ET J(.-C. G4JKIER,
Prêtres du diocèse de Reims, Membres titulaires de l'Académie Impériale de celte ville.
PUBLIÉ PAR M. L'ABBÉ MIGNE,
ÉDITEUR DE LA BIBLIOTHÈQUE UNIVERSELLE DU CLERGÉ,
00
DES COURS COMPIETS SUR CHAQUE BRANCHE DE LA SCIENCE ECCLÉSIASTIQUE.
TOME PREMIER,
^ — r> « on — I. —
2 TOL. PRIX : 14 FRANCS.
S'IMPRIME ET SE VEND CHEZ M. J.-P. MIGNE, ÉDITEUR,
AUX ATELIERS CATHOLIQUES, RUE D'AMBOISE , AU PETIT-MON TROUGE ,
BARRlàRE d'enfer DE PARIS
1853
luipriinerie MIG.NE, au Pelil-Monlrouse.
1
INTRODUCTION.
DÉFINITION ET PREUVES
DE LA TRADITION CATHOLIQUE,
PAR L'ABBÉ BERC.^BR.
( Extrait du Dictionnaire de Théologie dogmatique. )
Quoil tibiqiie, qtiod semper, quod al) omnibus crediliiiu
est seqn.iiniir universilatem, anliquilaietii, ccii-
sensionem.
S. Vincent. Liriii., Commonil., c. 2.
TRADITION, dans le sens Ihéologique, est
an témoignage qui nous atteste la vérité
d'un lait, d'un dogme ou d'un usage. On ap-
pelle tradition orale, ce témoignage rendu
de vive voix , qui se transmet des Pères aux
enfants, et de ceux-ci à leurs descendants ;
tradition écrite, ce même témoignage couché
dans l'histoire ou dans d'autres livres ; gé-
néralement parlant , cette dernière est la
plus sûre, mais il ne s'en.«uit pas que la pre^
mière soit toujours incertaine et fautive ,
parce qu'il y a d'autres monuments que les
livres, capables de transmettre à la postérité
la mémoire des événements passés.
Quant à l'origine, la tradition peut venir
de Dieu ou dos hommes ; dans ce dernier cas,
elle vient ou des apôtres, ou des pasteurs de
l'Eglise ; c'est ce qui fait la différence entre
les traditions divines, les traditions aposto-
liques et les traditions ecclésiastiques. Les
secondes peuvent être justement appelées
traditions divines , parce que les apôtres
n'ont rien enseigné que ce qu'ils avaient ap-
pris de Jésus-Christ lui-même, ou par inspi-
ration du Saint-Esprit ; et l'on doit nommer
traditions apostoliques celles que nous ont
transmises les disciples immédiats des apô-
tres, parce qu'à leur tour ils ont fait profes-
sion de n'enseigner que ce qu'ils .avaient
DiCTION.N. DE LA TnjriT/oN. L
reçu de leurs maîtres. Les traditions pure-
ment humaines sont celles qui ont pour au-
teurs des liommes sans mission et sans ca-
ractère. Quant à l'objet , une tradition re-
garde ou la doctrine, ou la discipline, ou des
fijits historiques, mais celte différence n'en
met aucune dans le degrédecertilude qu'elles
peuvent avoir, comme nous le prouverons
dans la suite.
La grande question entre les prolestants
et les catholiques est de savoir s'il y a des
traditions divines ou apostoliques touchant
le dogme, qui ne sont point contenues dans
l'Ecriiure sainte, et qui sont cependant rè-
gle de foi ; les protestants le nient , et nous
soutenons lecontraire.Conséquemment nous
disons que la tradition est la parole de Dieu
non écrile, que les apôlres ont reçue de la
bouche de Jésus-Christ, qu'ils ont transmise
de vive voix à leurs disciples ou à leurs suc-
cesseurs, et qui est venue à nous par l'en-
seignement des pasteurs, dont les premiers
ont élé instruits par les apôtres. En daulres
termes, c'est l'enseignemenl constant et per-
pétuel de l'Eglise universelle, connu par la
voix uniforme de ses pasteurs , qu'elle
nomme les Pères, par les décisions des con-
ciles, par les pratiques du culte public, par
les prières cl les cérémonies de la liturKic.
a
par le témoignage même do quelques auteurs
profanes et des héréiiques.
L'autorité el la nécessilé de la tradition ,
ainsi conçue, est déjà prouvée par les mêmes
raisons p,:r lesquelles nou!< avons fait voir
que l'Ecriture sainte ne peut pas être la
seule règle de notre foi. Voy. Dépôt, Doc-
trine cnr.ÉTîF.NNE, Ecriture, Eglise , Pè-
res, etc. Mais, comme c'est ici le point capi-
l.il qui dislingue les calboliqufis d'avec les
sectes hétérodoxes, el en particulier d'avec
les protestants, il est essentiel de répéter les
principales de ces preuves, d'en montrer
leiichainemeiit et les conséquences, d'y en
ajouter d'autres, el de résoudre quelques
objections auxquelles nous n'avons pas en-
core satisfait.
Première preuve. L'Ecriture sainte. Saint
Paul écrit aux Thessaloniciens, Epist. Il,
c. u. V. 14, Demeurez fermes , mes frères, et
gardez les traditions rywe vous avez apprises,
soit par mes discours, soit par ma lettre. Aux
Corinthiens, Epist. I , c. xi, v. 2 : Je vous
loue, mes frères, de ce que vous vous souvenez
de moi dans toutes les occasions, et de ce que
vous gardez mes préceptes comme je vous les
ui donnés. Au lieu de mes préceptes, le grec
porte mes traditions. U dit, / Tim., c. vi,
V. 20 : Timotliét, gardez le dépôt, évitez
INTRODUCTION
Seconde preuve. Pendant deux mille qua-
tre cents ans. Dieu a conservé la religiou
des patriarches par la tradition seule, et
pendant quinze cents ans celle des Juifs, au-
tant par la tradition que par l'Ecriture;
pourquoi aurail-il changé de conduite à
l'égard delà religion chréiieunc? Moïse,
près de mourir, dit aux Juifs, Drut., c. xxxu,
V. 7 : Souvenez-vous des anciens temps, con-
sidérez toutes les générations. Interrogez vo-
tre père, et il vous enseignera; vos aïeux et
ils vous instruiront. 11 ne dit pas : Lisez mes
livres, consultez l'histoire des premiers âges
du monde quej'ai écrite et que je vous laisse.
Ils le dpvisient, saiis doute; mais sans le se-
cours de la tradition de leurs pères , ils
n'auraient pas pu entendre parfaitement ces
livres. Moïse ne s'était pas contenté d'écriro
les prodiges que Dieu avait opérés en faveur
de son peuple, il en avait établi des monu-
ments , des rites comméraoralifs , pour en
rappeler le souvenir, et il avait ordonné aux
Juifs d'en expliquer le sens à leurs enfants,
afin de les leur graver dans la mémoire,
Deut., c. vr, ?• 2D, etc. Pourquoi ces précau-
tions, si l'Ecriture suffisait? David dit, Ps.
Lxxvii, V. 3 : Combien de choses n'avons-
nous pas apprises de la bouche de nos pères...?
Combien de vérités Dieu leur a ordonné d' ca-
les nouveaulù profanes et les contradictions seigner à leurs enfants, afin de les faire con
fausaempnt nommées science. Il Tim. c. i, v.
13. Ai/ez une formule des vérités qui^ vous avez
entendues de ma bouche , gardez ce bon
dépôt par le Saint-Esprit; c. ii, v. 2, ce que
vous avez appris de mui devant une multitude
de témoins, confiez-le à des hommes fidèles qui
seront capables d enseigner les autres. 11 dit
aux Hébreux, c. vi, v. 1, qu'il ne veut pas
leur parler de la pénitence, des œuvres mor-
tes, de la loi en Dieu, des différentes espèces
de baptême, de l'imposition des mains, de la
résurrection des morts et du jugement
éteruel , mais qu'il le fera, si Dieu le per-
met.
Nous ne voyons point que saint Paul ait
traité toutes ces matières dans ses lettres ;
il en a donc instruit les fidèles de vive voix.
Or, il met de pair les vérités qu'il a ensei-
gnées dans ses discours, el celles qu'il a
écrites, les unes el les autres formaient le
dépôt qu'il confiait à Tiinolhée, et qu'il lui
ordonnait de transmettre à ceux qui seraient
capables d'enseigner. S'il n'avait voulu par-
ler que de vérités écrites, il aurait dit : Faites
un recueil de mes lettres , gardez-les , et
donnez-en des copies à des hommes capa-
bles d'enseigner; jamais saint Paul n'a
nommé l'Ecriture sainte une formule de vé-
rités. Les protestants répondent que les apô-
tres écrivaient les mêmes choses qu'ils prê-
chaient. Assurément ils n'ont pas écrit des
choses contraires à ce qu'ils enseignaient de
vive voix.; mais la question est de prouver
qu'ils ont mis par écrit toutes les vérités
qu'ils ont prêchées , sans exception; or,
saint Paul témoigne que cela n'est point ; il
serait impossible que cet apôlre eût reo-
feriné en quatorze lettres tout ce qu'il a en-
seigné pendant trente-trois ans.
naître aux générations futures? Jls en use-
ront de même à l'égard de leurs descendant.^,
afin qu'ils méfient en Dieu leur espérance,
qu'ils n'oublieJit point ce qu'il a fait, et qu'ils
apprennent ses commandements. A quoi bon
ces leçon> des pères, s'il suffisait do lire les
livres saints? Nous ne voyons point de lec-
tures publiques établies chez les Jcifs avant
le retour de la captivité, el il s'était pour
lors écoulé mille ans depuis la mort de
Moïse. Ce législateur, ni aucun des pro-
phètes, n'a ordonné aux Juifs d'apprendre à
lire.
Troisième preuve. Dieu a établi le chris-
tianisme principalement par la prédication,
par les instructions de vive voix, et non par
la lecture des livres saints. Saint Paul ne dit
point que la foi vient de la lecture, mais de
l'ouïe, et que l'ouïe vient de la prédication ,
Fides ex auditu, auditus autem per verbum
Christi [Ptom. x, 17). 11 y a sept apôtres des-
quels nous n'avons aucun écrit ni aucune
preuve qu'ils en aient laissé. Cependant ils
ont fondé des Eglises qui ont subsisté après
eux, et qui ont conservé leur foi très-long-
temps avant qu'elles aient pu avoir l'Ecri-
ture sainte dans leur langue. Sur la fin du
\V siècle, saint Irénée a témoigné qu'il y
avait chez les barbares des Eglises qui n'a-
vaienl point encore d'Ecriture , mais qui
conservaient la doctrine du salut, écrite dans
leur cœur par le Saint-Esprit, el qui gar-
daient soigneusement l'ancienne tradition.
Contra Hœr., l. m, c. 4. n. 2. Aucune ver-
sion n'a été faite par les apôires, ni de leur
temps; ce que disent les protestants de la
haute anli.juiié de la version syriaque
est avancé sans aucnie preuve. Voy. Ver-
sion.
INTRODr
Pour la commodité de Imr s', sièrae, ils
supposent et ils assurent qiio, dès le temps
do .ipôlres , l'Ecriture sainte fut traduite
dans les langues de tous les peuples qui
avaient embrassé le christianisme; nous
pouvons le nier hardiment. A la réserve de
la traduction grecque des Septante, nous ne
connaissons la date précise d'aucune des
anciennes versions. Les protestants ne ces-
sent de répéter que celle dis Septanie est
l'ès-fautive, qu'elle a clé la cause de la plu-
part des erreurs qu'ils reprochent ;iux Pè-
res de l'Eglise ; c'est néanmoins sur cette
version que la plupart des autres ont clé
faites. Ils disent que le grec élait entendu
partout ; cela est faux. Dans la plupart des
provinces romaines, le peuple n'avait pas
plus l'intelligence du grec quil n'a celle du
latin parmi nous, et hors des li.nites de l'em-
pire cette langue n'élail d'aucun usage. Il y
a eu des nations chrétiennes dans le langage
desquelles lEcriture sainte n'a j-imais été
traduite. On sait d'iiilleurs combien l'usage
des lettres était rare chez la plupart des na-
tions dans les temps dont nous parlons. A ta
vérité, Théodoret, Thémpeut., liv. v, dit
que de son temps les livres des Hébreux
étaient traduits dans les langues des Ro-
mains, des Egyptiens, des Perses, des Indiens,
des Arméniens, des Scythes et des Sarmales,
en un mol, dans toutes les langues dont les
différentes nations se servaient pour lors. Si
ce passage incommodait les protestants, ils
demanderaient comment Théodoret a pu le
savoir ; il> diraient que c'est un lait hasardé
et cerl.ii.iement exagéré , que l'Ecriture
sainte n'a été traduite ni en langue punique
usitée à Malte el sur les côtes de l'Afrique,
ni en ancien espagnol, ni eu celle, ni on an-
cien breton , quoique ces peuples fussent
déjà chrétiens. Nous ne doutons pas qu'ji'i
cinquième siècle il n'y ait eu quelques li-
vres hébreux traduits dans les différentes
langues dont parle Théodoret ; mais on ne
prouvera jamais qu'ils l'étaient tous, et ce
Père ne parle point du Nouveau Teslamenî.
D'ailleurs il y avait pour lors près de quatre
cents ans que le christianisme était prêché ;
le iv siècle qui avait précédé, avait été un
temps de lumières, de travaux apostoliques,
d écrits de toute espèce faits par les Pères
de l'Eglise, au lieu que les trois premiers
avaient été un temps de souffrance et de
persécution.
Malgré ces faits , nos adversaires soutien-
nent gravement que Jcsus-Christ et les apô-
tres n'auraient pas agi sagement , s'ils
avaient confié les do;;mes de la foi à la faible
et trompeuse mémoire des hommes, à l'in-
certitude des événements, à la vicissitude
continuelle des siècles, et s'ils n'avaient pas
mis par l'Ecriture ces vérités divines sous
les yeux des hommes; Mo^heim, JJist.
christ., ne part., sec. 3, c. 3, § 3. Ces criti-
ques téniéraires ne voient pas qu'ils accu-
sent réelement Jésus-Christ et les apôtres
d'avoir manqué de sagesse. Car enfin voici
des faits pi».sitifs qui ne se détruiseni puiiit
par des présomptions, savoir, queJé>us-
CTION. ^
Christ n'a rien écrit, qu'il n'a point ordonné
à ses apôtres d'écrire, que sept d'entre eux
n'ont rien laissé par écrit, que les autres .j
n'ont fait traduire aucun livre de l'Ecriture, -
que la plupart des versions n'ont été faites *
que longtemps après eux, à mesure que lc«
églises sont devenues nombreuses dans les
divers pays du monde. Il est singulier qu-
des dispuleurs qui exigent que nous leur
prouvions tout par écrit, forgent si aisément
les faits qui peuvent étayer leur système. lis-
en imposent grossièrement, lorsqu'ils pré-
tendent que les dogmes de foi prêches pu-
bliquement et tous les jours, enseignés au
commun des fidèles dès l'enfance , exposés
aux yeux de tous par les pratiques du culte,
répétés et inculqués par les prières de la li-
turgie , soi»l conliés à la mémoire trompeuse
des hommes. ÎNos mœurs, nos usages, nos
droits, nos devoirs les plus essentiels, sont
confiés au même dépôt, et il n'en est point
de plus incorruptible. Dieu a-t-il donc man-
qué de sagesse en négligeant de faire écrire
avant Moïse les dogmes qu'il avait ensei-
gnés aux premiers hommes deux raille
quatre cents ans auparavant? Faut-il abso-
lument savoir lire pour être capable de faire
des actes de foi et d'obtenir le salut.
L'on a vu des personnes ignorantes, des
femmes, des esclaves, faire des conversions.
C'est par des vertus , par des miracles , el
non par les livres seuls, que Dieu a converti
le monde. D'ailleurs les apôtres savaient que
leurs disciples écriraient; ils ont donc pu se
reposer sur eux de ce soin , aussi bien que
de celui d'enseigner les fidèles : or, ce que
ces disciples ont écrit n'est plus confié à lij
seule mémoire des hommes, quoiqu'il ne soit
pas dans l'Ecriture sainte.
Quatrième preuve. Si Jésus-Christ et les
apôtres avaient voulu que la doctriiie chré-
tienne fût répandue et conservée par lEcri-
ture seule, il n'aurait pas été besoin d'éta-
blir une succession de pasteurs el de doc-
leurs, pour en perpétuer l'enseignement;
les apôtres se seraient contentés de mettre
l'Ecriture à la main des fidèles, et de leur en
recommander la lecture assidue. Ils oi:t fait
tout le contraire. Saint Paul dit que c'est
Jésus-Christ qui a donné des pasteurs et des
docteurs , aussi bien que des apôtres et des
prophètes, afin qu'ils travaillent à la perfec-
tion des saints, aux fonctions de leur minis-
tère, à l'édification du corps mystique de Jé-
sus-Christ, jusquà ce que nous parvenions
tous à l'unité de la foi et de la connaissance
du Fils de Dieu (Ephes., iv, 11). Il décide que
personne ne doit prêcher sans -missior) ,
llom., c. X, V. 15. Est-ce le peuple qui h.
donne? Non, c'est le Saint-Esprit qui a éta-
bli les évêques pour gouverner l'Eglise de
Dieu, Act., c. xx, v. 28. Celle mission se
donne par l'imposilioa des m lin*, / Tim..
c. IV, V, li ; et quand un pasieur l'a reçue,
il peut la donner à daulres, c. v, v. 22. L'A-
pôire recommande ta lecture de l'r.crilure
siintc, non aux simples fidèles , mais à ua
pisleur, parce qu'elle est utile pour ensei-
gner, pour reprendre, pour corriger, pour
503
.P7
vui
instntrre dans In justice, ponr rendre pa>'fait
un homme de Dieu, ou un ministre île Dieu,
// Tim., c. IV, V. 16. Il n'ajoute point qu'elle
est utile à tous les fidèles pour apprendre
leur religion. Saint Pierre les averlil au con-
traire qu'il n'apparlicni pas à tous de l'in-
lérpréier, que les ignorants et les esprits lé-
îNTRODÎjCTION.
doute raisonnable, et prévaloir sur îoat ar-
gument spéculatif. En eiïet , lorsqu'un fart
sensible est attesté par une multitude de té-
moins qui n'ont pu agir par collusion, qui
étaient de différents àgos et de divers carac-
tères, dont les intérêts, les p issions, les pré-
jugés tiepouvaientêtre les mêmes, quiétaieot
gers la pervertissent pour leur propre perte, de différents pays, et qui ne se parlaient pas
~ "" ■"-•■' la même langue , il est impossible que tanl
de témoignages réunis sur un fait soient su-
jets à l'erreur. Il ne sert à rien de dire que
chaque témoin en particulier a pu se trom-
per ou V(»uloir tromper, qu'aucun n'est in-
faillible ; il n'est pas moins évident que
l'uniformité de leur attestation nous donne
une certitude entière du fait dont ils dépo-
sent, ils méritent encore plus de croyance ,
lorsque co sont des hommes revêtus de ca-
ractère pour rendre témoignage du fait dont
il s'agit, bien persuadés qu il ne leur est pas
permis de le déguiser ni d'en imposer, qu'ils
ne pourraient le faire sans s'exposer à être
contredits, couverts d'opprobre, dégradés et
dépossédés de leur état. Or les pasteurs de
l'Eglise sont autant de témoins revêtus de
toutes ces conditions pour rendre témoi-
gnage de ce qu'ont enseigné les apôtres, de
ce qui a été cru , professé et prêché publi-
quement dans toutes les Eglises qu'ils ont
fondées.
S'il y a dans le christianisme une question
essentielle , c'est de savoir quels sont les li-
vres que nous devons regarder comme Ecri-
JI Petr., c. I, V. 20; c. m, v. 16. Mais les
protestants, plus éclairés sans doute que les
apôtres, prétendent que tout fidèle doit lire
lÉcrilure sainte pour y apprendre ce qu'il
doit croire , et que tous sont capables de
l'entendre.
Loin de convenir que les pasteurs et les
docteurs ont travaillé à la perfection des
saints et à l'unité de la foi, ils soutiennent
que ce sont eux qui l'ont corrompue, et
qu'ils s'y sont appliqués depuis la mort des
apôtres jusqu'au xvr siècle. Cependant Jé-
sus-Christ avait promis d'être avec ses apô-
tres jusqu'à la (in des siècles , Matth.^ c.
xxviïi, V. 20 ; de leur envoyer l'Esprit de
vérité pour toujours, Joan., c. xiv, v. 16;
mais, selon l'opinion des protestants, il n'a
pas tenu parole. Il avait aussi promis d'ac-
corder aux fidèles le don des miracles, Marc,
c. xvi, v. 17, et nos adversaires conviennent
qu'il a exécuté celle promesse, du moins
pendant les trois premiers siècles de l'E-
glise ; quant à la première, qui n'était pas
moins nécessaire , elle est demeurée sans
exécution; la seule grâce que Jésus-Christ
ait faite à son Eglise a été d'y conserver b s ture sainte et parole de Dieu ; les protestants
saintes Ecritures sans altération, entre les
mains de dépositaires fort suspects. Mais
sans l'assistance du Saint-Esprit , à quoi
celte dernière grâce a-t-elle pu servir ? C'est
sur le sens des Ecritures que la plupart des
disputes, des schismes , des hérésies, sont
arrivés dans l'Eglise. Si Jésus-Christ lui a
conservé l'esprit de vérité pour déterminer
et fixer ce sens, toute dispute est finie, il
s'ensuit que l'Eglise a conservé pure la doc-
trine de son divin Maître et qu'elle a eu
droit de condamner les hérétiques. Si cela
n'est point, l'Ecriture est la pomme de dis-
corde qui a divisé tous les esprits ; faute de
la consulter ou de la bien entendre, les pas-
tfiurs de l'Eglise ont altéré la doctrine chré-
tienne, les hérétiques ont bien fait de mé-
sont forcés d'avouer que nous ne pouvons
en être informés que par le témoignage des
anciens Pères, pasteurs des églises, déposi-
taires et organes de la tradition. Mais si ces
Pères ont été ignorants , crédules , souvent
trompés par des livres apocryphes, tels qu'ils
sont peints par les protestants, quelle cer-
titude peut nous donner leur témoignage ?
Pour fonder no're foi, il faut être assuré
que ces livres ont été conservés dans leur
entier, et non altérés et falsifiés ; qui nous
le certifiera, si les Pères ont été capables
d'user de fraudes pieuses? On dira qu'il ne
leur était pas possible d'altérer les livres
saints, parce que ces livres étaient lus pu-
bliquement et journellement dans les as-
semblées des fidèles, et parce que la con-
priser ses anathèmes, il y a autant de pré- frontation des exemplaires- aurait découvert
somption en faveur de leur doctrine qu'en
faveur de la sienne. Cependatit Jésus-Christ
a détruit le très-grand nombre des hérésies
et a conservé l'Eglise ; où est l'éq lité, où est
la sagesse de ce divin législateur? C'est aux
prolestants de nous expliquer ce phéno-
raène.
la fraude. Nous en convenons. Mais les au-
tres points de la doctrine chrétienne n'y
étaient pas prêches moins publitjfe/iGOent ni
moins assidûment ; s'il y était survenu de
l'altération quelque part , la comparaison
de cette doctrine avec celle des autres églisea
aurait fait le même effet que la confron-
Cinquième preuve. Tout le monde convient tation des différentes copies des livres saints.
que la certitude morale , fondée sur le té
moignage des hommes, est la base de la so-
ciété civile, elle ne re>t pas moins à l'égard
d'une religion révélée, puisque celie-ci
porte sur le fait de la révélation; et ce fait
général en renferme une infiiiité d'autres.
Tous sont prouvés par des témoignages, et
l'on démontre aux déistes que la certitude
qui en résulte doit exclure toute espèce de
Un protestant célèbre et très-prévenu con-
tre la tradition l'a compris. Beausobre, dans,
son Discours sur les dires apocryphes, Eist.
du Manich., lom. I, p. kM , dU que pour
discerner si un livr;^ était apocryphe ou au-
thentique, les Pères en ont comparé la doc-
trine avec celle que les apôtres avaient prê-
chée dans toutes ies églises, et qui était uni-
forme. Donc il reconnaît aue la tradition ds
INTRODUCTION.
ces églises c'ait un témoignage irrécusable,
el que les Pères ont été capables de le ren-
dre sans aucun danger d'erreur. « La tra-
dicion, dil-il, ou le témoignage de l'Eglise ,
lorsqu'il est bien vériûc, est une preuve so-
Tuie de la certitude des faits et de la certi-
tude de la doctrine. » Cet aveu est remar-
quable. H ajoute , en second lieu, que les
Pores ont pu savoir certainement quels
étaient les livres donnés aux Eglises par les
apôtres et par les hommes apostoliques, dès
le commencemeril , parce qu'il y a eu dans
l'Eglise une succession contimu' d'évêques,
de prêtres , d'écrivains ecclésiastiques qui ,
depuis les apôtres, ont instruit les Eglises ,
et dont on ne pouvait pas récuser le témoi-
gnage. Il dit enfin que les Pères ont comparé
les livres qui venaient certainement des apô-
tres avec les autres , pour savoir si ceux-ci
ressemblaient aux premiers, que c'est la rè-
gle el la maxime de tous les critiques.
Voilà donc les anciens Pères reconnus capa-
bles de confronter la doctrine des Eglises avec
celle des livres saints, capables de porter un
témoignage irrécusable sur la conformité de
l'une avec l'autre, capables d'user de li cri-
tique pour comparer le ton, le style, la ma-
nière des écrits incontestablement apostoli-
ques, avec la manière de ceux desquels
l'authenticité n'était pas encore universelle-
ment reconnue. Si Beausobre et les autres
protestants avaient toujours rendu la même
justice aux Pères de l'Eglise , nous leur eu
saurions gré. Or, puisque ces Pères sont di-
gnes de foi lorsqu'ils disent : Voilà les livra
que les apôtres nous ont laissés comme divins,
ils ne ie sont pas moins lorsqu'ils disent :
Telle est la doctrine que les apôtres ont en-
seignée à nos Eglises, et tel est le sens qu'ils
ont donné à tel outel p<issage. Ainsi, lorsqu'en
325, au concile de Nicée, plus de trois cents
évéques , rassemblés non-seulement des dif-
férentes parties de l'empire romain , mais
encore d'autres contrées, rendirent unifor-
mément témoignage que le dogme de la di-
vinité du Verbe avait été enseigné par les
apôlres, toujours cru et professé dans les
églises dont ces évéques étaient pasteurs ;
que par ces paroles de l'Evang le : Mon Père
el moi sommes une même chose, on avait tou-
jours entendu que le Fils était consubstan-
liel au Père: que manquait-il à cette attes-
tation pour donner de ces faits une certitude
morale, enlière et complète ? Quand ce même
témoignage aurait été rendu par les évéques
dispersés dans leurs sièges, et consigné dans
leurs écrits, il n'aurait été ni moins fort ni
moins incontestable. Jusqu'à présent nous
n'avons vu dans les ouvrages de nos adver-
saires aucune réponse à celle preuve. Ils di-
ront peut-être qu'en fait de dogme et de doc-
trine la preuve par témoins n'est pas admis-
sible. Pure équivoque. Lorsqu'il s'agit de
juger par nous-mêmes si un dogme est vrai
ou faux, conforme ou contraire à la raison,
utile ou pernicieux, ce n'est plus le cas de
consulter des témoins ; mais quand il est seu-
lement question de savoir si tel dogme a été
enseigné aux fidèles par les apôtres, s'il a
IX
été prêché el professé constamment dans les
églises, c'est un fait sensible, public, écla-
tant, qui ne peut être constaté que par des
témoignages. Or, dès qu'il est certain que
les apôtres l'ont enseigné, toule autre ques-
tion est superflue.
Dans les tribunaux de magistrature on in-
terroge également les témoins sur ce qu'ils
ont vu et sur ce qu'ils ont entendu ; leur dé-
position fait foi sur l'un et sur l'autre de ces
deux faits. Les apôtres eux-mêmes nous ont
donné l'exemple de celte méthode : Nous ne
pouvons nous dispenser, disent saint Pierre
et saint Jean, de publier ce que nous avons
vu el entendu [Art. iv, 20.) Nous vous annon-
çons el nous vous attestons ce que nous avons
entendu, ce que nous avons vu, ce que nous
avons touché de nos moins, au sujet du Verbe
vivant (/ Jean., i). Immédiaienient .-^près la
tnorl des apôlres, Cérinthe, Ebion, Saturnin,
Hasilide et d'autres nièrent la création , la
divinité de Jésus-Christ, la réalité de sa chair,
de sa mort, de sa résurrection, et le dogme
de la résurrection future. Que leur opposè-
rent saint Barnabe, saint Clément, saint Po-
lycarpe, saint Ignace? la prédiration des
apôlres qui avaient été leurs maîtres. Pour
préserver les fidèles de l'erreur, ils leur re-
commandent de se tenir attachés à la tradi"
tion des apôlres et à la doctrine qui leur est
enseignée par leurs pasteurs; nous citerons
ci-après leurs paroles. Donc au ii® et au m*
siècle, lorsqu'il est survenu d'autres héréti-
ques, les Pères ont dû leur répondre de mê-
me : Votre doctrine n'est pas celle qui nous
a été enseignée par les successeurs immédiats
des apôtres. Saint Ircnée, dans Eusèbe, llist.
ecclés., 1. v, c. 20. — Si l'on prétend que celle
preuve de fait a perdu sa force par la suc-
cession des temps, il faudra soutenir aussi
qu'elle esl devenue caduque à légard des
autres faits sur lesquels le christianisme est
fondé, et en particulier à l'égard de la ques-
tion de savoir quels sont les livres qui nous
ont été dounés par les apôlres comme Ecri-
ture sainte.
Sixièms preuve. Des réilexions que nous
venons de faire , il s'ensuit di>jà que l'Ecri-
ture seule n'aurait pas été un moyen sufû-
sant pour répandre et pour conserver la
doctrine de Jésus-Christ, s'il n'y avait pas
un ministère, une mission, un enseignement
public pour allesler aux fidèles l'aulhenli-
cité, l'inlégrilé, la divinité des livres saints,
pour les leur expliquer et leur en donner le
véritable sens. Mais cette vérité esl encore
confirmée par d'autres raisons. 1° Dans les pre-
miers siècles, peu de personnes avaient l'u-
sage des lettres, et l'ignorance devint encore
plus générale après l'inondation des peuples
barbares. Avant l'invention de l'imprimerie,
une Bible était un livre très-cher, el les exem-
plaires n'en étaient pas communs. Il est évi-
dent que pendant quatorze cents ans les
trois quarts et demi des chrétiens étaient ré-
duits aux seules instructions des pasteurs ;
nous ne croyons pas pour cela que le saUii
leur ail été beaucoup plus difficile qu'à nous.
Dieu ne l'a jamais allaché à des moyens ra-
res , dispendieux, presque impraticables;
Moïse le fait remarquer aux Juifs, Deut.,
c. XXX, V. 11 ; il n'y a pas lieu de penser que
Dieu en agit avec moins de bonté envers les
chrétiens : nous avons fait voir ailleurs que
dans l'Eglise catholique la loi des simples
et des ignorjinis , fondée sur la mission des
pasteurs qui les instruisent, et sur la tradi-
tion, est très-sage et très-solide. Nous exa-
minerons ci-après si celle du commun des
protestants est plus certaine et mieux ap-
puyée. 2° Le très-grand nombre des vérités
de foi , comme la sainte Trinité, l'incarna-
tion, la rédemption du monde, la résurrec-
tion future, la nature du bonheur éternel ,
les supplices de l'enfer , la communication
du péché originel, l'effet des sacrements, ce-
lui de l'eucharistie en particulier , la prédes-
tination , l'efficacité de la grâce, etc., sont
des mystères incompréhensibles. De quel-
que manière qu'ils soient couchés par écrit,
il nous restera toujours des doutes sur le
sens des termes, parce que le langage hu-
main ne peut nous en fournir d'assez clairs.
L'oubli des langues originales, la variété
des versions, l'inexactitude des copies, l'é-
quivoque des mots, lechangemenldes mœurs
et des usages, la bizarrerie des esprits , les
subtilités de grammaire, les sophismes des
liérétiques, laisseront toujours des inquié-
tudes au commun des lecteurs. Quand il y
aurait beaucoup d'hommes capables de sur-
monter tous ces obstacles, s'ils n'ont ni ca-
ractère, ni mission, ni autorité divine, à quel
titre pourrons-nous leur ajouter foi ? 3" Les
prolestants ont beau répéter que l'Ecriture
sainte est claire sur tous les articles essen-
tiels du christianisme, il n'en est pas un seul
que les hérétiques n'aient attaqué par l'Ë-
criture même. Jamais deux sectes opposées
n'ont manqué d'y trouver chacune des pas-
sages favorables ; point d'absurdité que l'on
n'ait étayée parla : cet abusacommencé avec
le christianisme, et il dure encore. Dieu nous
a-t-il donné, pour seul moyen d'apprendre
notre croyance , la pierre d'achoppement
contre laquelle se sont heurtés tous les mé-
créants.
Mais ces réflexions, quelque évidentes
qu'elles soient, paraissent aux protestants
autant de blasphèmes : ils nous accusent de
déprimer l'Ecriture ou la parole de Dieu, do
la faire envisager comme un livre inutile
dont la lecture est dangereuse; de mettre la
tradition, qui n'est que la parole des hom-
mes, au-dessus de celle de Dieu , comme si
Dieu ne savait pas mieux parler que les hom-
mes , eic. Pures calomnies cent fois réfutées.
Ce n'est point déprimer l'Ecriture sainte, que
de la représenter telle que Dieu nous l'a
donnée: en la faisant écrire par des hom-
mes inspirés , il n'a pas changé la nature du
langage humain ni l'essence des choses. Les
protestants eux-mêmes conviennent que ,
pour l'entendre, il faut l'assistance du Saint-
Esprit, et ils disent que Dieu ne la refuse
point à un fidèle docile, qui cherche sincè-
rement la vérité. De notre côté, nous soute-
nons que Dit'u n'a point i)romls cette assis-
:CTjON.
i ioce à cnaque fidèle , mais à son Eglise ,
aux apôtres et à leurs successeurs, aux pas-
teurs chargés d'enseigner; que quiconque
refuse de les écouler n'est plus ni fidèle, ni
docile, ni sincère, puisqu'il résiste à l'ordre
de Dieu, et que , par un orgueil téméraire,
il se croit mieux inspiré que lEglise entière;
qu'il y a du fanatisme à nommer parole de
Dieu le sens qu il plaît à chaque particulier
de donner à l'Ecriture sainte, sous prétexte
que c'est Dieu qui le lui fait connaître. Loin
de rejeter l'Ecriture sainte, nous la mettons
toujours à la tête de toutes nos preuves
théologiques ; el lorsque lei hétérodoxes en
détournent le sens, lorsqu'ils disent que les
passages que nous citons sont obscurs, et
que nous en lirons de fausses conséquences,
nous leur répliquons que ce n'est ni à eux
ni à nous de juger définitivement celte con-
testation, que c'est à l'Eglise , au corps des
pasteurs auxquels Dieu a donné mission et
autorité pour enseigner , par conséquent,
pour expliquer le vrai sens de l'Ecriture.
Nous ajoutons que si l'Ecriture garde un si-
lence absolu sur un point de dt)cirine, et s'il
est enseigné néanmoins par l'Eglise ou par
le corps des pasteurs, nous devons y croire,
parce qu'ils ont toujours fait profession de
n'enseigner que ce qu'ils avaient reçu , par
tradition , des apôtres, et que la parole des
apôtres, qui est la parole de Dieu, n'est pas
moins respectable non écrite que quand elle
est écrite. Nous avons donc pour cette divine
parole un respect plus sincère que les pro-
lestants.
Pour nous rendre odieux, ils nous repro-
chenl de favoriser le déisme et le pyrrho-
nisme. En effet , les déistes ont ftiit ce rai-
sonnement : D'un côté les catholiques prou-
vent que l'Ecriture seule ne peut donner
aux chrétiens une entière certitude de leur
croyance, de l'autre les protestants soutien-
nent que la tradition peut encore moins
produire cet oll'et; donc les chrétiens n'ont
aucune preuve de leur foi. 11 nous paraît
d'abord fort aisé de reioumer l'argument et
de dire : D'un côté les catholiques prouvent
que la tradition leur donne une certitude
entière de la vraie doctrine de Jésus-Christ,
de l'autre les protestants soutiennent que
l'Ecriture seule suffit pour opérer cet effet;
donc l'Ecriture et la tradition réunies don-
nent une certitude encore plus complète.
Que peuvent répondre les déistes?
Au lieu de les réfuter ainsi, les protestants
ont jugé qu'il était mieux de faire retombcf
ce sophisme sur nous seuls, ils disent : Nous
prouvons évidemment que la tradition est
souvent fausse et trompeuse ; donc , si vous
venez à bout de démontrer que l'Ecriture
est insuffisante, vous ôlez toul foodement
aux vérités de la foi, vous donnez gain de
cause aux incrédules. — Outre le ridicule
qu'il y a de leur part à s'attribuer la vic-
toire, lorsque le combat dure encore, nous
leur demandons si la certitude de notre foi
est fondée sur deux preuves, savoir, l'Ecri-
ture et la tradition, lequel des deux partis
lui porte le plus de préjudice, celui qui veut
INTllODCCTÎON.
qu'on les réunisse el que l'on soulionne l'une
par l'aulre, ou celui qui rejelle absolutncHl
l'une (les d 'ux ? L'enlèteinent de nos adver-
sinres est de supposi-r îouiours que nous re-
j^'tons lEcriture comme ils rejellent la tra-
dition; fausselé notoire. Encore une fois,
nous disons que. l'Ecriture sainte expliquée
^t suppléée par la tradition est une rèiile
sûre, divine, infaillible, à laquelle tout cliré-
li< n doit se soumettre sans liésiter; mais que
l'Ecriiure sain;e sans la tradition, et iiv:ée
à l'interpiét.ition arbitraire de chaque par-
ticulier, est une source infaillible d'erreur ;
nous ne rejetons donc que la méthode pio-
teslanle d'user de l'Ecriiure , et non l'Ecri-
lure elle-même.
Ils insistent cependant encore, et ils dirent :
Ma'gré l'efficacité que vous attribuez à votre
double règle, elle n'a pas empêché parmi
vous les erreurs de naître et les dis[)utes de
coniinuer; donc vous n'êtes pas pus avan-
cés avec deuv règles que nous ne le sommes
avec une seule. Nous répondons qu'il ne
peut naître parmi nous aucune erreur, tant
que tout théologien demeurera également
soumis à l'Ecriture sainte el à la tradition:
s'il y en a qui s'écarîenl de l'une ou de l'au-
tre, ils tomberont dans l'erreur sans doute ;
niais alors ce sera leur faute, et non celle de
la règle. <)uant aux disputes des théologiens
caiholiques, elles n'intéressent en rien la foi
ni les mo'urs; tous reçoivent !a même pro-
fession de croyance, il n'y a point do schisme
entre eux. Parmi les hérétiques, au con-
traire, malgré leur dérérenoe apparente à
l'Ecriture, il s'en est trouvé plusieurs qui
ont nié des articles essentiels au chrisiia-
nisme, et dès qu'ils ont eu un certain nom-
bre de partisans, ils ont fait bande h part.
Jamais ils n'ont pu dresser une confession
de foi qui ait réconcilié deux sectes, quoi-
qu'ils l'aient souvent tenté.
On nous demandera peut-être si la néces-
sité de la tradition, que nous regardons
comme un article fondamental, est couchée
dans le symbole. Nous soutenons qu'elle y
est dans ces paroles: Je crois lu sainte EijUse
catholique; aux mots Catholique et Catho-
licisme, nous avons fait voir que cet article
signifie : Je crois que la sainte et véritable
Eglise est celle qui prend pour règle de foi
la catholicité, c'est-à-dire la tradition, lu
croyance, l'enseignement consiant el uni-
forme de toutes les églises dont elle est com-
po'^ée. Au besoin, nous trouverions encore le
même sens dans ces mots : Je crois la corn-
inunion des saints; il n'y a plus lie commu-
nion entre des sectes qui u'onl pas la même
croyance.
« Ces mois, dit le savant Bossuet, Je crois
l'Eglise catholique, ne signifient pas seule-
ment, je crois qu'elle est, mais encore, je
crois ce qu'elle croit; autrement ce n'est
plus croire qu'elle est, puisque le fond el,
pour ainsi dire, la substance de son être,
c'est sa foi qu'elle déclare à tout l'univers. »
Voy. Esprit de Leibnilz, t. H, p. 10.
kepli'me preuve. Personne n'a pu mieux
savoir de quelle muuièrc il faut acquérir el
XI
conserver la foi, que ceux (|ui ont été char-
gés par les apôtres de l'enseigner : or, ils
recommandent ''attachement à la tradition,
et non l'étude de l'Ecriture sainte. Saint
Barnabe, Epiât., n. 5, dit aux fidèles : « Vous
ne devez point vous séparer les uns des au-
tres, en vous croyant justes : mais tous r;is-
semblés, cherchez eo qui est utile et convr-
nable à des amis de Dieu ; car l'Ecriture dit :
Malheur à ceux qui s<' croient seuls intelli-
gents, et se (latlenl intérieurement d'être sa-
vants. » Le Clerc, dans une note sur ce pas-
sage, croit que l'auteur fait allusion à l'or-
gueil des pharisiens , mais il condamne
encore plus évidemment l'orgueil des héré-
tiques, qui se croient plus intelligents et plus
savants que l'Eglise universelle de laquelle
ils se sont séparés. — Saint Clément, pape,
dans sa première lettre aux Corinthiens, les
réprimande de leurs divisions et du peu de
respect qu'ils avaient pour leur clergé. Il
leur représente, n. 12, que ce sont les apô-
tres qui, animés de l'esprit de Dieu, ont éta-
bli les évoques el les ministres inférieurs el
qui ont réglé leurs fonctions: or, une de
leurs fonctions est certainement d'ensei-
gner. H les exhorte, n. 37, à êlr-- soumis aux
prêtres, à n'avoir ni orgueil ni airug;!nce.
Ce saint pontife ne peu ait pas qu'un laïque,
une Bible à la main, fût en droit de faire la
leçon à ses pasteurs. — Saint Ignace, sui-
vant la remarque d'Eu^èbe, ntst. ecclés.,
I. III, c. 36, exhorlail les fidèles, da:is toutes
les villes où il passait, à se précautionner
contre les erreurs des hérétiques, et à se te-
nir fortement attachés aux traditions des
apôtres ; c'est en effet la morale (jue ce saint
martyr enseigne dans toutes ses lettres. Ad
Magnes., n. 0, il exhorte les fiilèles à la con-
corde, à être soumis à l'évéque qui présida
à la place de Dieu, aux prêtres qui repré-
sentent le sénat apostolique , aux diacres
chargés du ministère de Jésus-Chrisl, à tenir
unanimement avec eux une doctrine invio-
lable. Il le répète, ad Trait., u.'S, et il ajoute
que sans eux il n'y a point d'Eglise. Il dit
aux Philadelphiens, n. 2 el 3 : « Fuyez toute
division et toute mauvaise doctrine, suivez
voire pasteur comme des brebis dociles ; il
y a des loups qui paraissent dignes de fui,
mais qui tiennent les fidèles caplifs, après les
avoir séduits par de belles apparences....
Tous ceux qui sont à Dieu el à Jésus-Christ
demeurent allachés à leur évêque... Si quel-
qu'un suit un schismatique, il n'héritera pas
du royaume de Dieu ; si quelqu'un a des
sentiments particuliers, il renonce à la pas-
sion du Sauveur. » — Saint Polycarpe, dans
sa Lettre aux Philippiens, n. 10, les exhorte
à demeurer fermes et constants dans la foi,
dans l'amour fraternel, dans la paix el dans
la profession des mêmes vérités. « Or, cela
ne se peut pas faire lors(jue chaque particu-
lier veut former lui-même sa propre foi el
entendre l'Ecriture sainte comme il lui plaît;
l'exemple des sectes hétérodoxes le démoo-
tre. Ainsi ont pensé les disciples immédiats
des apôtres.
Au n° siècle, Hégésippe, selon le rapport
M\ INTRODU
o'Kasèbe, liv.iv, c. 22, fil un voyaRC à Rome ;
s! consulta un grand nombre d'évéques, il
trouva la même docirine dans loutes les
f^lises des villes par lesquelles il passa.
Mais à quoi bon ces perquisitions, s'il suffi-
sait de consulter l'Ecriture pour connaître
ia vraie foi ? Dans le même siècle on lisait
dans les assen)blées chrélionnes les lellros
des saints évêques, aussi liien que celles des
apôtres, ibid., c. 23: chose fort inutile, sui-
vant l'opinion de nos adversaires. — Saint
Justin, dans sa Lettre à Diognèle, n. 11, dit
que le Fils de Dieu accorde des lumières à
ceux qui les demandent, qui ne frmchissent
ni les bornes de la foi, ni celles qui ont été
posées parles Pères...; qu'ainsi l'Evangile
s'établit, la tradition des apôtres est gardée,
et l'Eglise comblée de grâces. — Saint Théo-
phile, é.vêqued'Anlioche, ad Autolic. ,\ib. ii,
n. 14, compare les saintes Eglises dans les-
quelles se conserve la doctrine des apôtres,
à des ports dans lesquels les navigateurs
sont en sûreté, et les hérétiques à des pira-
tes, leurs erreurs à des écueiis contre les-
quels ies vaisseaux fout naufrage. Selon
l'avis des prole«tants, les fidèles ne sont en
sûreté que quand ils consultent i'Eciilure
sainte.
Saint Irénée ne pensait pas comme eux,
Contra Ilar., lib. m, c. i, n. 1. « Il ne faut
point, dit-il. cherclier ce qui est vrai ailleurs
que dans l'Eglise, dans laquelle les apôtres
ont rassemblé toutes vérités comme dans un
riche dépôt, afin que quiconque veut élan-
cher sa soif puisse y trouver ce breuvage
salutaire. C'est là que l'on reçoit la vie, tous
les autres docteurs sont des larrons et des
voleurs, il faut donc les éviter, et consulter
soigneusement les Eglises, pour y trouver la
vraie tradition. Car enfin, s'il y avait une
dispute .sur la moindre question, ne faudrait-
il pas recourir aux églises les plus ancien-
nes dans lesquelles les apôtres ont enseigné,
et savoir d'elles ce qu'il y a de vrai et de
certain sur ce sujet? et quand même les apô-
tres ne nous auraient point laissé d'Ecritu-
res, ne faudrait-il pas encore suivre l'ordre
de la tradition qu'ils ont donnée à ceux aux-
quels ils confiaient les Eglises? » Il montre
cette nécessité par l'exemple des Eglises fon-
dées chez les barbares, qui n'avaient encore
aucune Ecriture sainte, mais qui suivaient
Gdèlemenl la tradition. i)an% le chapitre pré-
cédent il réfute les hérétiques par la tradi-
tion de l'Eglise romaine; et liv. i, c. 10, il
atteste que, malgré la distance des lieux et
la diversité des langues, la tradition est
uniforme partout. Dans une leitre rapportée
par Eusèbe, I. v, c. 20, il rend témoignage de
l'altenlion avec laquelle il écoutait les leçons
de saint Polycarpe, disciple immédiat de l'a-
pôtre saint Jean. Cependant un protestant
célèbre prétend que ce Père ne faisait aucun
cas de la tradition. Carpocrate, dit-il, Va-
lenlin, les gnostiques, les raarcionites, fon-
daient leurs erreurs sur de .prétendues tra~
ditions; ils disaient que Jésus-Christ n'avait
pas prêché publiquement toute sa doctrine,
liiaib qu'il avait confié plusieurs vérités à
CTION.
quelques-uns de ses disciples, sous condi-
tion qu'ils ne les révéleraient qu'à ceux qui
seraient capables de les entendre et de les
conserver. Saint Irénée rejette ces traditions
avec raison ; il dit que si les apôtres avaient
appris de Jésus-Christ des \érités cachées,
ils les auraient transmises à ceux auxquels
ils confiaient le soin des Eglises. 11 dit aux
marcioniles : Lisez ex;ictement les prophè-
tes, lisez les évangélistes, vous trouverez
dans ces écrits toute la doctrine de Jésus-
Clirist. Ce n'est donc qu'au défaut des Ecri-
tures que ce Père dit qu'il faudrait recourir
à la tradition, Basnage, Hist. de l'Eglise,
I. IX, c. 5, et suiv. — Mais quelle ressem-
blance y a-t-il entre les prétendues tradi-
tions cachées des hérétiques, desquelles il
n'y avait point de témoins, et l'enseignement
public, coiislant, uniforme des pasteurs aux-
quels les a[)ôlres avaient confié les Eglises,
enseignement que saint Iréi'.ée appelle tra-
dition ? C'est à cette règle qu'il veut que l'on
s'en rapporte en cas de dispute sur la moin-
dre question : or, lorsque l'Ecriture garde le
silence, n'est-ce pas la môme chose que si
l'on n'avait point d'Ecriture pour savoir ce
qu'il y a de vrai et de certain? l\ soutient avec
raison que s'il y avait eu des vérités cachées,
les apôtres les auraient enseignées aux pas-
teurs par préférence, puisque de tous les
fidèles c'étaient les plus capables de com-
prendre ces vérités et de les conserver. Mais
ce n'est point là l'idée que les protestants
nous donnent de ces hommes apostoliques ;
ils les peignent comme des hommes simples,
ignorants, crédules, qui n'avaient ni discer-
nement, ni capacité. — Quant aux marcio-
niles, le cas était tout différent; ils soute-
naient que l'Ancien Testament et le Nouveau
n'étaient pas l'ouvrage du même Dieu: pour
prouver le contraire, saint Irénée leur dit :
« Lisez exactement l'Evangile que les apô-
tres nous ont donné, lisez ensuite les pro-
phètes, vous trouverez que toutes les actions,
toute la docirine, toutes les souffrances de
Noire-Seigneur y sont prédites, 1. iv, c. 34-,
n. 1. S'ensuil-il de là que, dans toute ques-
tion de doctrine, il suffit, comme dans celle-
là, de confronter les évangélistes avec les
prophètes? Saint Irénée veut que Ion s'en
tienne à la tradition.
Au m' siècle Ion n'avait pas changé de
principes. Terlullien, de Prœscript., c. 15 et
seq., ne voulait pas que l'on admît les hé-
rétiques à disputer par l'Ecriture sainte, ;l
soutient que c'est une complaisance inutile
et déplacée, parce que l'Ecriture sainte n'a
pas été donnée aux hérétiques, mais à l'E-
glise, et pour elle seule, parce qu ils en re-
jetaient ce qui leur déplaisait, parce qu'ila
eii mutilaient ou altéraient les passages, et
parce qu'ils en détournaient le sens, ibid.,
c. 19. « L'ordre exige, dit-il, que l'on s'in-
forme de qui, par qui, quand et à qui a été
donnée la doctrine qui nous rend chrétiens*
où sera la vraie, là se trouvera aussi la vé-
rité des Ecritures, des explications et de lotî-
tes les traditions chrélienues. » Ainsi c.3
Père veut que l'on élablisse par ia tradition.
IXTRODL'
non-seulement l'authenticilé el l'intégrité (!c
l'Ecriture, mais encore le sens et les expli-
cations ; chap. 32 <"t 38, il renvoie les héré-
liqaes à la tradition des Eglises apostoli-
ques; il soutient que celles qui fe forment
tous les jours ne sont pas moins apostoli-
ques que les p'us anciennes, parce qu'elles
licunenl la même doctrine, et qu'elles sont
en communion les unes avec les autres. —
Cela n'a pas empêché nos adversaires de
nous opposer 'IVrtuIiien. L. de Resurr. car-
nis, c. 3, il veut que l'on Ô!e aux hérétiques
les sentiments païens, qu'ils prouvent les
leurs par les Ecritures seules; alors, dii-il.
ils ne pourront plus se soutenir. Mais il
ajoute que l'instruction divine ne consiste
point dans la superficie, mais dans la moelle,
et qu'elle paraît souvent contraire à l'évi-
dence. Il le répète, fie Prœscript., c. 9. « Il
faut combattre, dit-il, par le sens des Ecri-
tures, sous la direction d'une interprétation
sûre. Aucune parole de Dieu n'est assez
étendue ni assez exemple d'embarras pour
en soutenir les mots, et non ce qu'ils signi-
Gent. » L. adv. lîermogen., c. 22, après avoir
cité ces paroles: Au commencement Dieu a
fait le ciil et ta terre, « J'adore, dit-il, Ja
plénitude de I Ecriture, qui me montre l'ou-
vrier el ce qu'il a lait. Je n'y ai vu nulle part
qu'il a tout fait d'une manière préexistante.
Qu'Hermogène me fasse voir que cela est
écrit; s'il ne l'est pas, qu'il craigne cette
menace: Malheur à ceux qui ajoutent ou qui
retranchent. » 11 esi évident que ce Père itis-
pulail conlre les hérétiques dont l'un niait
la création, l'autre la résurrection de la
chair, et qui opposaient à ces deux dogmes
les raisonnements et l'aulorilé des philoso-
phes païens. Tcrlullien veut d'abord qu'ils
renoncent à ces principes du paganisme, et
qu'ils prouvent leur senliraent par l'Ecri-
ture ; mais pour en tirer la moelle et poi;r en
prendre le vrai sens, il veut que l'un soit
dirigé par une interprétation sûre. Où la
trouver, sinon dans l'Eglise ou dans la tra-
dition? Il n'y a ni obscurité ni coulradiclion
dans les principes de ce Père.
Clément d'Alexandrie, S/rom. 1. vu, c. 16,
p. 891, reproche aux hérétiques les mêmes
abus de l'Ecriture sainte que Terlullien.
Jbid., I. I, c. 1, p. 322, il atteste que les maî-
Ires par lesquels il avait été instruit gar-
daient fidèlement la doctrine reçue des apô-
Ires par tradition, cl il la met par écrit, alln
d'en conserver le souvenir. Pour savoir si
une doctrine est vraie ou fausse, orthodoxe
ou hérétique, il veut que l'on en juge non-
seulement par l'Ecriture, mais par la tradi-
tion de l'Eglise. Il fait voir, 1. vn, c. 17,
p. 898t't 899, que l'Eglise catholique est plus
ancienne que toutes les hérésies, qu'elle
est une dans sa doctrine el dans sa foi,
«ju'elie les tire (ta Testament qui appartient
à elle seule : que comme la doctrine des
apôtres a été une, il eu est de mêuie de la
tradition <\\i"\\s onl laissée. Potier et Beau-
sobre ont lâché de travestir le sens du mol
tradition dans ce passage e! dans celui de
sain! Paul, // Thess., c. ii, v. l'i ; ils n'v ont
CTION. XIII
pos réussi. — Origène, dans la préface de ses
livres des Principes, n. 2, prescrit la même
règle. « Comme il y ena plusieurs, dit-il, qui
croient suivre la doctrine de Jésus-Christ,
el qui sont cependant de divers sentiments;
comme d'ailleurs l'Eglise conserve la prédi-
cation qu'elle a ri'çue des apôtres par suc-
cession, et que cette doctrine y subsiste en-
core aujourd'hui, on ne doit tenir pourvériié
que ce qui ne s'écarte en rien de la tradition
ecclésiastique et apostolique. » Celte profes-
sion de foi est si claire, qu'elle rend tonte
autre citalion inutile. — Saint Denis d'A-
lexandrie, disciple d'Origène, était dans le
môme sentiment; il est cité par saint Ailia-
n.ise el par saint Basile. — Lorsqu'au
111' siècle il y eut contestation touchant la
validité du baptême donné par les héréti-
ques, !e pape saint Etienne n'opposa aux
cvêques d'Afrique que ce seul mot : N'inno-
vons rien; suivons la Iradilion. S.iint Cy-
prien ne niait point la solidité de ce prin-
cipe, mais il croyait que la tradition, que le
pape lui opposait, n'était ni certaine, ni an-
cienne, ni universelle, el qu'elle était oj.'po-
sée à l'Eciilure sainte; en quoi il se trom-
pait, Epist. 7+ ad Ponipeium, eic. Aussi la
tradition prévalut-elle à tous les argumenis
de ce Père.
A toutes ces aulorilés les prolest-inls
répondent que l'on pouvnil suivre en sùreié
la tradition des trois premiers siècles, parce
qu'elle était encore toute fraîche , qu'elle
n'avail pas encore eu le te.'ups de se cor-
rompre, el (luela croyance chréiienne étail
réduite à peu de dogmes, mais qu'il n'en a
|,as été de même des siècles suivants, parcv?
que celte tradition s'est altérée peu à peu ,
el que les d.igmes se sont multipliés. Ils
disent , en second lieu , que les anciens
parlaient de la tradition en fait d'usages et
de pratiques, el non en fait de dogmes et de
doctrine. — Kien n'est plus faux que <etle
réponse. 1° Il suffit de lire les passages que.
nous avons cités pour voir qu'il y est question
de tradition en matière de doctrine, et non
en matière d'usage. 2" Lorsque nous prou-
vons par la pratique du second siècle le
culte rendu aux martyrs et à leur reliques,
à la hiérarchie, la présence réelle de Jesus-
Chrisl dans l'eucbansiie, etc., nos adver-
saires ne font pas plus de cas de celle tradi-
tion que de celle des siècles suivants. Ils
disent même que la doclrine de Jésus-t'hrisl
a commencé à se corrompre immédiatement
après la mort des apôtres. Ils placent dans
ce même temps les causes des prétendues
erreurs qu'ils ailribueul aux Pères <te l'E-
glise, savoir. Il iir ignorance, leur défaut île
critique, la confiance excessive qu'ils ont
eue à la version des Septante, trop de com-
plaisance pour les Juifs et pour les païens ,
afin de les attirer à la foi, trop d'attachemen*
à la philosophie païenne, etc. 3° Il est faux
que, dans ces premiers icnj;)s , la croyance
chrélienne ail été réduite à peu de dogmes;
celte croyance n'a jamais augmenté ni dimi-
nué : nous prouverais eiaprès que iion^
seulement il ne s'y est inlroduil aucuu nou-
xiT INTRODUCTION^
vel arîicle, mais qu'il a élé impossible d'y
en introduire, k" Nous avions déjà fait voir
qu'on supposant que la tradition pout perdre
de son poid-s par le laps des siècles, l'on atta-
que la certituile des faits fondamentaux du
chîislianisme. Enfui la nécessité et l'autorité
(!e la tradition en matière de foi est ou une
vérité ou une erreur; ^i c'est une vérité, le
proleslanlisnie est renversé par le fonde-
ment; si c'est une erreur, elle date du se-
cond siècle, elle vient des disciples immédiats
des apô'res; c'est liur esemple qui a égaré
les siècles suivants.
Quant au iv" siècle, nous avons déjà vu ce
que pensait Eusèbe au sujet de saint Ignace
et d'Flégésippe, el l'on est frappé, en lisant
son Histoire ecclésiastique , de rexactilude
avec laquelle il rapporte les sentiments des
Pères des trois siècles précédents , et copié
leurs propres termes. Dans les disputes qui
survifirent entre les ariens el les calholi-
(lues, l'on opposa toujours aux premiers la
tradition , le sentiment des doclenrs qui
avaient vécu depuis les apôtres. C'est l'ar-
gumenl qu'opposaient à Arius et à ses par-
tisans, Alexandre, son évêque, et ceux de
son patriarcal qu'il avait assemblés pour
juj^er ces hérétiques, ils leur reprochaient
de se croire plus savants que tous les doc-
leurs (le l'Eglise, qui les avaient précédés ;
Théodoret , Hist. ccclés., I. i, c, 4-, p. 17.
On fil de même au concile de Nicée. Ainsi
en agirent encore les évêques du concile de
ïlimini, soit avant, soil après avoir été sé-
duits par les ariens. Voyez les Fragments
de saint Hilaire de Poitiers, col. \'i\\ et
1345. A la vériié les ariens mêmes voulurent
se couvrir du manteau de la tradition pour
rejeter les termes de substance el de consub'
slanliel, en parlant du Fils de Dieu, desquels
lis prétendaient (lue l'on ne s'élail pas servi
jusqu'alors. Ibid., col. 1308 et 1319. Ils
oppelaient ainsi tradition le silence des
siècles prccéleiils , pendant que les calhoL-
qui s entendaient par là le témoignage for-
mel ot positif des docteurs de l'Eglise : ce
sophisme est encore aujourd'hui renouvelé
par les protestants. — En 383, au \' concile
de Conslantiiiople , les ariens refusèrent
encore d'être jugés par le sentiment des
anciens Pères. Socrale, Hist. ecclés., I. v,
cap. 10. Saint Atlianaseles renvoyait conli-
niiellement à celte tradition , toujours res-
pectée et toujours suivie dans l'Eglise.
Orat, 3, contra Arian., n. 18, p. 568: Epist.
1, ad Serap., n. 28, p. G76, n. 33, p. 682; L.
de Synodis, n. 5, p 719; Epist. adJov.,n.2,
p. 781, etc. Saint Basile l'oppose à ces mêmes
i'iéréliques et aux macédoniens ou pneu-
matoma<jues, L. de Spir. snncto, c. 7 el 9 : il
leur reproche leur alTeclation de recourir à
l'Ecriture sainte , comme si les Pères des
trois siècles précédents ne l'avaient pas
consultée aussi bien qu'eux; il prouve par
isaint Paul la nécessité de s'en tenir à la
tradition, et il soutient que sans cette sau-
vegarde on renverserait bientôt toute la
doctrine, ibid., c. 19. — Nous pourrions ciu-r
saint Grégoire de Naziauze, saiul Ambroi&o..
saint Jean Chryso tome, saint Jérôme el
saint Augustin, quoique les trois derniers ne
soient morts qu'au commenrem.enl du v°
siècle; mais les prolestants font peu de cas
du sentiment de ces Pères (1). lis se plai-
(1) Le cardinal de la Luzerne a forlilié celle
preuve dans sa disseriaiion sur les Eglises catholi-
que el protestante. Voici comment il s'exprime ;
< Saint Justin rapporte le précepte de cé'ébrer le di-
manche en s'assemblant dans l'église à une tradilioa
donnée par Jésns-Clirist à ses apôires el à ses
disciples dans une de ses appanlions {Apol. i ,
cap. 67). Dira-l-on que ce saint martyr ignorait ce
dont il parlait? Dira-t-on que .lésus-Christ n'avait
pas en etfel donné ce préeepie? Dira-i-on que ce
précepte fait partie de la tradilion écrite? Que no.
adversaires choisissent entre ces assenions absurdes
celle qui leur plasra le plus. — Saint Irénée établit
l'anionlé de la tradition dans plusieurs endroits.
« Quand nous appelons, dii-il, les hérétiques à lu
Iradiiion qui vient des apôtres, el qui se conserve
dans l'Eglise par les succe>sions des évêques, ils
combatienl la iradiiion. Ceux qui dans toute l'Egli-e
veulent voir la vérité, n'ont qu'à considérer la tradi-
tion des apôtres manifestée dans le monde entier.
En montrant la tradition que l'Eglise a reçue des
apôtres el la foi annoncée aux hommes, laquelle
parvient jusqu'à nous par les successions des évê-
ques, nous confondons tous ceux (|ui, de quelque
manière que ce soii, moissouneal où ils ne doivetst
pas.... par rordinaiion divine et par la successien,
la Iradiiion el la prédication de la vériié qui, dans
l'Eglise, vient des apôtres, arrive jusqu'à nous ; et
c'est la marque certaine que la même et unique toi
vivilicatrice se conserve dans l'Eglise depuis les
apôlres jusqu'à iiréseni, transmise avec vérité. >
(Conlra Hœres., lib. ni, cap. 2). Deux choses soni
ici certaines : la première, que saint Irénée combat
les héréliques par la iradiiion, et qu'il la donne
comme une régie de loi ; la seconde, (|ue la tradition
dont il parle esi la Iradiiion non écrite, el non pas
l'Ecriture sain.e. C'est la tradition qui découle des
apôtres, par les successions des évéïiues, c'esl-à-
dire celle qui s'est transmise de bouche en bouche,
et qui s'esi ainsi conservée dans les différents sièges.
Si ce Père avail en vue l'Ecriture sainte, il s'expri-
merait aulremenl, il l'indi nierait clairement. — «J'é-
tablis, dit Teriuliien, cette preseriplion, qu'on ne
doit pas prouver ce que les apôlres ont prêché,
c'est-à dire ce que Jésus-i^lirisl leur a révélé, autre-
jiieni que par les églises que les apôtres onl fondées,
en leur préchant, soil de vive voix, soit ensuite par
leurs épilres. Cela étant, il est certain que toute
doctrine qui s'accorde avec ses églises-mères et ori-
ginaires de la foi doit être regardée comme la vé-
rité.... Ce qui est trouvé le même l'arlout n'est pas
une erreur, c'est une tradition. » (/-'e Prœscripl. ,
cap. 21). Que Teriuliien entende ici la tradition
écrite, on ne peut pas le contester. D'abord il eu
fait une mention expresse, en parlant de la prédica-
tion faite de vive voix par les apôlres; ensuite, s'd
voulait parler de l'Ecriture sainte, pourquoi ne la
nommerait-il pas expressément? — Sainl Clément
d'Alexandrie, après avoir parlé de dilférenls saints
personnages qu'il avail vus, qui éiaienl dans une
haute estime el considération, spécialement d'un
qu'il avail leeherché en Egypte, quM dit être une
véritable abeille de Sicile, recueillaiil le suc des
Heurs de la prairie proi liétiijue el aposloli(|ue ,
ajoute : Ces hommes ccnserx aient la vraie iradiiion
de la bienheureuse doctrine donnée p'f Pierre ,
Jean, Paul el les saints apôtres, de même qu'un (ils
l;i recevrait de son père. Elles sont parvenues jus-
(|u'à nous par la volonté de Dieu, les semences apos-
toliques données par leurs aucèlres, el d'>nl ils ont
IMUODICTION.
XT
gnont de ce que depuis celle époque les com- dos Pères , et que l'on s'en est tenu à leur
inenlaieurs de rÊcrilure sainte n'ont fiiit témoignage pour prouver les dogmes de l.i
autre chose que compiler les explications foi. Ils disent que c'est principalement au
été les (Icposiiaires. > {Stromat., lib. i, cap. i,)Il ne
peut pus y avoir de doule que le saim docieur ne
parle de la iradiiion non écrite, ouire ijue loin !e
conlexie l'annonce, outre que t'est une tradition
reçue coui me du père au fils; saint Clément dit
qu'elle vient des apôtres, dont plusieurs n'ont pas
Irtissé d'écrits parmi les livres canoniques. — « Nous
démontrons, dit saint Athanase anx ariens, que no-
ire doctrine a été transmise de pères en pères ,
comme par la main. Mais vous, nouveaux juifs, dis-
ciples de Caïplie, quels pères, quels ancêtres mon-
trer-vous de voire enseignement? Vous ne pouvez
en citer aucun atiteur parmi les hommes doctes et
prudents. » (De Décret. iSic. sijnoUic, n. 27.) —
Ecoulons saint Ba.siie, établissant l'autorité de la
iradiiion aushi positivcn)enl qu'il soit possible. « Ce
qui a été dit par nos ancêlres est ce que nous di-
sons.... Entre les dogmes et Ici institutions que l'on
prêche dans l'Eglise, nous en avons quelques-uns
qui sont de la doctrine pruiiuite par écrit; nous en
recevons quelques autres de la tradition des apôtres,
transmise avec plus de secret. Les uns et les autres
ont une égale force pour étaliiir la piété, et ils ne
sont contredits par aucun de ceux qui savent le
moins du monde quelles sont les lois de l'ICglise.
Car si nous entreprenons de rejeter, comme étant
(le pou de poids, les couinmes qui ne sont pas écri-
tes, nous portons un grand préjudice à l'Evangle
même, ou plutôt nous réduisons à un pur nom la
prédication de la loi Un jour ne suiTirait pas
pour rapporier tous les dogmes transmis autrement
que p;tr é( rit. Que ceux qui veulent rejeter notre
manière de glorifier le Seigneur, comme n'étant pas
prescrite par écrit, nous montrent et la profession
de foi, et les aunes choses que nous admettons,
prouvées par Us Ecritures... Contre ce qu'on allègue,
que la glorilic:iiion avec le Sainl- Esprit manque de
lémoig. âge, et n'existe pas dans les Ecritures, nous
répondons : S'il n'est rien reçu que ce qui esî dans
les Ecritures, nous consentons que cela même ne le
soit pas. Si au coniraire un ^rand nond)re de choses
som reçues sans èire comprises daus les Ecritures,
nous recevons celle-là avec heaucoup d'aulres. .Mais
je suis persuadé qu'il est dans la doctrine apostoli-
que de nous attacher même aux traditions non écri-
tes. Saint Paul dil : Je vous loue de vous être souve-
nus des iradilions que je vous ai apiwilées ; et ailleurs :
Conservez les iradilions que vvtis avez reçues, soit par
vies discours , soit par luon épiire. De ce nombre e,>t
celle que nous traitons ici, que ceux qui onl prêché
dans le commencement onl transmise à leurs succes-
seurs, et que par le laps de temps un long usage a
enracinée dans les églises. » [De Spir. saucto, c. 7.)
Il peut puraiiie étonnani d'entendre saini Basile dire
qu'en rejetant li tradition non écrite ou porte préju-
dice à l'Evangile même. .Mais il faut faire altenlion que
la Iradiiion e>t d'abord l'inierprèie le plus (idcle de
l'Evangile, ei ensuite le seul garant de son auiiien-
licilé'; iiu'ainsi la rejeter, c'est se priver du moyen
le plus sûr d'en coniiailre le vrai sens, ei du seul
moyen d'être assuré qu'il est vérilableinenl des au-
teurs sacrés donl il porte le nom. — Saiui Epipliane
dil : I La tradition esi aussi nécessaire, car on ne
peut pas tout chercher dans les Ecritures. C'est
pour cela (|ue les saints apôlres nous oui laissé des
choses par écrit, et d'aulres par tradition. Saint
Paul l'assure en ces termes : tomme je vous /' i
transmis, et ailleurs : Ainsi je renseigne, aiusi je l ui
iranbmts dans CEglise... Je dis que l'Eglise doil né-
cessairement obst-rver le riie qu'elle a reçii, iransmis
par ses ancêtres. Quelqu'un peut-il enlreindre la
Sanction maternelle, ou la loi paiernelle, selon ce
que dit Saloiiion : t'icuU'i, mon fus, les diicours de
votre père, et ne rejetez pas la loi de votre mère. >
{Hœres. 61, c. C.) Ce seiait obscurcir des textes
aussi clairs que ceux de saint Epipliane, que d'en-
treiireiidre de les comnienier. — Saint Jérôme n'est
pas moins formel et moins cl lir, et cela dans plu-
sieurs endroits. Képoridant à des questions qui lui
avaient été faites, il doiuie cet avis général que les
traditions ecclésiastiques, etsmioiit celles qui ne
portent aucun préjudice à la (oi, doivent être obser-
vées de la manière qu'elles onl él ' transmises par
les ancêtres, et que la < ontume d'iui pays n'est pas
infirmée par l'usasse coniraire des autres pays. Dan.s
une autre épitre il dit iiue c'est d'après la tradilioi.
des apôlres que nous jeûnons pendant le carême et
dans le cours de l'aiiiiée aux jours convenables. Il
répond aux hicifeiiens (jne, quand même il n'aurait
pas l'autorité de la sainte Ecriiure, le cnnsenlemeni
de l'univeis entier aurait la orce du précepte; car
bfancoup d'aulres choses, (fui sont observées par l:i
tradition dans bs églises, onl acquis l'aulonlé de la
loi écrite (iipisf. 78, ad Lucinium). — Saint Jean
Chrysostome s'exprime sur notre objet aussi fortf-
nieni (]ue les précédents. < Ce n'est pas seulemeru
par ses lettres, c'est aussi par ses paroles que saim
Paul déclare à son discip'e (Timotliée) ce qu'il doil
faire. Il le montre en plusieurs endroits, disant :
Soit par notre parole, soit par Cépitre que nous vous
avons eiiveijée. Pour que nous n'imaginions pas qae
nous avons une doctrine moins étendue, il a transmis
à ce disciple beaucoup de choses sans les écrire, et
il les rnppelle à son souvenir, en lui disant : Con-
servez la forme des sain'.es paroles que vous avez en-
tendues de moi. i Expii(iuanl dans une antre homé-
lie le titre de l'Epitre aux riiessaionicieiis, que j'ai
cité, il s'exprime ainsi : < C'est pourquoi, mes frères,
soyez fermer, et conservez les traditions que vous avez
apprises, hoil par mes discours, soit par mon Epitre. M
est I lair par là que les apôires n'ont pas loui ensei-
gné dans leurs Epiires, mais qu'ils onl transmis
beaucoup de choses sans écritures; et celles-là doi-
vent avoir aussi notre croyance. En conséquence,
nous devons regarder aussi la tradition de l'Eglise
comme digne de loi. C'est la iradiuou; ne.cherebez
rien de plus. » (Ilomil. 5, in Ei)ist. ad Jim.) — Ce
serait un irês-long ouvrage de rapporier tout ce
qu'on lit dans les ouvrages de saim Augustin, sur
l'autorité de la tradition non écrite. Bornonsnons à
qucl(|ues passages, où sa doctrine est bien netiemeni
exprimée. Il oppose au pélagien Julien l'autoiilé des
l'éres qui l'ont précédé, et il la fonde sur le mè:i:e
mo.if que nous, c Ce qu'ils onl trouvé dans l'Eglise,
ils l'ont conservé; ce qu'ils ont appris, ils l'ont en-
seigné; ce (pi'ils ont reçu des Pères, ils l'onl trans-
mis aux enfants. > Parlant dans le même ouvrage
du p, ché originel : « Quoiqu'on ne puisse, dit-il, dé-
couvrir ( e dogme par aucune raison, quoiqu'on ne
puisse l'expliquer par aucun discours, ce qui est
prêché de louie aniiquité comme la loi catholique,
el cru par toute l'Eglise, est une vérité. • Traiiani
de l'unité du baptême : i Nous faisons ainsi, dit-il ,
nous l'avons reçu de nos pères, nous le conservons
dans l'Eglise caiholiqne répandue par louie la terre,
conire les nuages de la subtiliié Ne nous objec-
tez pas raulorité de Cyprieii sur la réiléralioii du
ba(iiênie, mais suivez avec nous l'exemple de Cy-
prien pour la conservation de l'unité. Cette question
sur le baptême n'était pas encore suffisamment ap-
profondie, mais cependant l'Eglise observait la sa-
lutaire couiuine de corriger dans les héréluiues et
les schisniaiii|iies ce qui esi mauvais, de ne point
réitérer ce qui a été donné, de guéiir ce <|ui a be-
soin de l'être, de ne pas ti aller ce qui est sain. Je
regarde celle cuulu.-t;c coiiiiue venant de la tradition
XV|
!NTUO!>LXïION.
IV' (jne se sonl fiilos les prélenduos inno- niem soulenu qu'il n'était permis à personne
wiîions dont ils se plaignent. Voyons si cela de s'écarter de la trnd'tion on de l'enscigne-
esl possible. ment public et constant de l'Eglise, donc ils
Huitième preuve. Les Pères ont constam- ne l'ont pas fait et n'ont pas pu le faire sans
ri^s apôlrps, ainsi que beaucoup d'antres choses
qu'on ne ironve ni dans l('jir> épîtres, ni dans les
e>>ni'iles posiérieirs; el cppenijanl. comme elles
sonl ohiscrvées lians toute i'Kglise. on lient qu'elles
uni éié transmises ei recimimandées par les apô-
lies. > Sur le haplème «les enfants, il s'exprime
ainsi : i La ronlume de l'L^slise, notre mère, relati-
vement an bapiêmc des petits enfants, ne doit être
ni méprisétî ni aueunemeni regardée comme super-
iliie, et on ne serait pas obligé d'y croire, si ce n'é-
lail pas nnt^ tradition apo«toli(iue. Si nous pouvions,
dit-il, dans on auire ouvraue, consnlier l;icilemenl
le docie Jérôme, combien il nous citerait d'écrivains
de i'iini> et de l'.inire langue, qui ont on interprété
les Ecritures, ou discuté It^s vérités du chrislianis-
liie, qui, depuis l'origine de l'Eglise, n'ont eu d'au-
tre doctrine que celle qu'ils avaient reçue de leurs
pères, el qu'ils ont enseignée à leurs descendants !
Nous autres, éiahlit-il ailleurs, professons la foi ca-
llioliqfie, qui vient de l'enseignement des apôtres,
|)î;)niée parmi nous, reçue par une suite de succes-
si>^ns, el que nou.s devdns transmelire pure à la
posiérité. • II développe dans plusieurs endroits les
principes sur l'oiigine des traditions non écrites,
Mir roiiligaiion d'()ll^erver comme venant des apô-
tres celles qui suni univer-elles, sur la convenance
de pratiquer les nsuges qui se pratiquent dans le
p<iys où on se trouve. Je n'en citerai qu'un seul
passage relatif à notre objet : Ces choses que nous
observons, qui sont, non pas écrites, m d» transmi-
ses, et qui ^ont pratiqué-s dans toute la terre, nous
devons cooiprendre qu'elles ont été instituées, ou
par les apôires mx-mcines, on par les conciles,
doni l'autorité salut;iire s'étend sur louie rKç;ll-se. »
{Contra Jul., 1, ii, c. 54.) — Saint Cyrille d'Alexan-
drie veut que, pour ré'.ormer ses erreurs et pour
revenir à lu vr.ùe loi, on étudie avec soin les écriis
des saints l'ère-; , qui sont unlverselleineni loués
pour l'exactitude ci la certiinde du dogme. 'Ions
ceux qui ont le cœur pur s'eiïorcenl de se conlor-
mer à leurs opinions. La ruson qu'en donne ce
Tèie, est que ces grands docti urs s'étant pénétré-i
de l'esprit de la tradition apostolique el évangéli-
que, et ay ml tmiié d'après les saintes Ecritures les
pariiles de la bà avec vcrilé el sans reproche, sonl
devenus les Imiières du monde, renfermant dans
eux, ainsi qu'il est éciii, la purole de vie (.4f/y.
Orient., sive liber apolocjelicus, anathema 8). Nous
viiyons ici d'abord l'auioriié des saints i'èies établie,
ensuite la di^tinelion faite entre la ir:»diiion évungé-
lique et apostolique, enfin l'usage de la tradition
pour rihtelligence de l'Lcrilure. — Vincenlde Lé-
rins établit de la manière la plus forine.llc la néces-
sii<5 de joindre l'autorité de la tradition à celle de
l'Ecriture, pour connaiire la vraie loi. < Souvent ,
avec un grand soin et avec une grande attention, je
>ne suis iidormé auprès de beaucoup de personnages
«lislingiiés jiar leur sainteté et leur science, com-
ment et par «nielle règle certaine el générale je puis
discerner la vérité «le la foi catholique de la lausieié
de la criminelle hérésie. J'ai rei;u constamment de
presque tous cette réponse : Quiconiiue, soll moi ,
soit tout autre, veut «locouvrir iesfrauijes des héréti-
ques, éviter leiiis pièges et demeurer pur et entier
d.ins la loi, doit, avec l'aide de Dieu, munir sa foi
de deux manières : d'abord par l'auioriié de la foi
divine, ensuite par la tradition de l'Eglise catholi-
que. Quelqu'un demandera peut-êire: Si le canon des
Ecritures est parfait, s'il se suffit surabondamment,
qu'est il besoin d'y joindre l'autorité de l'inielligence
ecclésiastique? C'est parce que, à raison même de sa
LauteurJ'Eciilurc n'esipas eiHeiiJue par lous dans le
même sens; mais ses expressions sonl interpr tées
diversement par les uns et par b-s autres; en sorte
qu'autant il y a d'hommes, autant on peut en infé-
rer d'oiiinions dilférenles. Novatien , Plioliii, Sabel-
lius, etc., l'entendent tous «le diverses manières. Et
par celle raison, à cause des détiiurs si mullipliés
et si variés de l'erreur, il esi néeessiire que l'inler-
prét:uion de la doctrine prophétique et apostoliiine
soil dirigée selon le sens ecclésiastique el catholi-
que. Dans l'Eglise catholique, il faut avec le plus
grand soin lenir ce qui [tartout, ce qui toujours,
ce qui par tous a été cm... C'est ce qui arrivera, si
nous suivons l'universalité, l'antiiiuité, le consente-
ment... Noiissuivr«)nsraiitiqnilé,si nous ne nous écar-
tons nullement des sentiments qu'il est manifeste que
les Pères ont publiés. Nous suivrons le consentement,
si dans l'yntiquiié nous nous atlach')iis aux sesti-
inenis et aux délinilions de tons ou «le presque Ions
les évêques el les maîtres. » (Comm., c. 1, 2, 3.)
— Au conciliabule appelé vulgairement lebrg;ui-
dage d'Epiiése, Diosci.re, chef de l'hérésie euty-
chienne, invoqua en faveur de sa cause l'auldj-ité
des saints Pérès. Tout le concile, el les évêques ca-
ihorKjues comme les autres, reconnurent cette anto-
riié, dirent analhè:iie à i\n\ voudrait innover, et dé-
cl.irèrent qu'ils conservaient la loi des saints l'éres.
{Inier Acta couc. Clialced., act. l, Coilect. Hardaini,
t. VIII.) Ainsi c'était un principe reconnu nniversel-
lemeni, el |iar les hérétiques, el par les catholiques,
que la tradition esiune règle de foi. — Saint Léon ra-
coiinail et établit disertemenl l'autorité des Saints
Pères, que les hérétiques seuls contredisent. « Pour
que voire piété sache que nous sommes d'accord
avec les insiructioiis des vénéraMes Pères, j'ai cru
devoir ajouter à ce discours quelqies-unes de leurs
maximes. Si vous daignez y faire atleniion, vous
verrez que nous no professons que ce «pie nos Pères
«uit enseigné à tout l'univers , el que personne ne
diiîère d'eux, sinon les impies liérétiipies. Votre
soliieilude doit exhorter au progrès de la loi le peu-
ple, le clergé et l«)ute la fraternité, de manière à
montrer que vous n'enseignez rien de nouveau, mais
à faire pénétrer dans tous les cœurs ce que les Pères
de vénérable mémoire ont enseigné par une prédi-
caiicni unanime, et auxquels noire épiire esl con-
forme en tout point. Vous devez, et par vos propres
discours, el par la récitation el l'exposition des
écrits antérieurs, faire connaître au peuple que, dans
la doctrine actuelle, on lui prêche ce que les saints
Pères avaient reçu de leurs prédé -esseurs, et ont
transmis à leurs successeurs. Après avoir lu d'abord
les enseignements de ces anciens évèipies, lisez-leur
ensuite mes écrits, alin de leur prouverj(iuenous n'en-
seignons pas autre chose que ce que nous avons reçu
de nos auteurs: qu'en tomes choses donc, et dans la
règle de la foi, et dans l'observation de I id:sc pline, b
langage de l'ami juiié soit <,«)iiservé. » {Ep)st. 105, ad
Proleriiim, Alex, episc, c. '2 et 5.) — Les successeurs
des divins apôires, dit 'I héodorot, furent des hommes
dont «luclqties-uns ont eniemlu leurs voix sacrées,
et oui eu le bon^ieur de vivre dans leur admirable
socieié. Beaucoup d'entre eux aussi ont été décorés
de la couronne du martyre. Vous es'-il donc permis
(l'agiier contre eux une langue blaspliémaloire. >
(Dial. 1, Immulabtlis.) Q\n'l mal y auraii-il donc,
«piel blasphème, de combaitre la doctrine des suc-
cesseurs des apôtres, si ce n'était (las celle des apô-
tres qu'i-ls avaient reçue et iransimseï
« Voilà une longue suite de saints docteurs des pre-
raier-- et des plus beaux .siècles du christianisme et
des temps où nos adversaires reconnaissent que 1*
foi de ri'glise était pure, qui établissent d'une ma-
IN FRODU
rxciler contre eax l'inflisnalion des fi;lèlps,
el suriout de l«?urs coHèçiie'*. A entendre
nos adversaires, il semble que les Pères de
l'Eglise aient été des docteurs isolés et sans
conséquence, qui pouvaient imaginer, écrite,
enseigner impiinénienl tout ce qui leur plai-
sait, on des fourbes qui contredisaient d ms
leurs livres co qu'ils prêchaient en pul)lie.
C'est pousser trop loin la prévention et la
malignité. 1° C'étaient presque tous des pas-
leurs qui instruisaient un troupeau nom-
breux; les premiers p.irlaient à di's assem-
blées de fidèles qui avaient été enseignés
par les apôlies mêmes; leurs successeurs
étaient et>vironnés d'un clergé et d'hommes
avancés en aire qui avaient appris dès l'en-
fance la doctrine chrétienne, et dont plu-
sieurs lisaient sans doute i'Ecrilure sainte.
Croirons-nous que si leur évéque leur avait
proposé une doctrine nouvelle, contraire à
celle des apôlres, aucun d'eux n'aur;iit ré-
clamé? Nous vorrons bientôt des preuves du
contraire- 2' Plusieurs de ces Pères atta-
quaient des hérétiques et leur opposaient la
tradition; ceux-ci ne l'auraienl-ils pas in-
voquée à leur tour, si elle avait été pour eus.
Vs ne l'onl pas fait; pîr les écrits des Pères
nous voyons comment ces entêtés se délen-
daient; les uns faisaient profession de re-
p.nrder les apôtres comme des ignorants, \ps
autres prétendaient que les Pèrosentendaient
ma! la doctrine des apôtres ; la plupart allé-
guaient l'Ecriture sainte, la falsifiaient et
produisaient des livres apocryphes; presque
tons fondaient leurs erreurs sur des raison-
nements philosophiques. Au milieu de ces
ennemis il n'était pas aisé d'introduire de
nouveaux dogmes jusqu'alors inconnus.
3* L'on sait ce qui est arrivé lorsqu'un évé-
que a eu celle léuifrilé, quels qii'aient été
ses lalenls, son crédit, son rang dans îEgiise,
il a été censuré et df'possédé. S'il y eul jamais
des hommes capables do changer la croyance
commune, ce sont Paul de Samosate, Théo-
dore de rdopsuesîe , évêque d'Anlinche, et
Nestorius. patriarche de Constantinople. Ou
ne peut contester ni leur cipacilé, ni leur
réputation, ni l'auîorilé qu'ils s'étaient ac-
quise; dès qu'ils voulurent dogmatiser, ils
furent condamnés sans ménasement. Paul
fut accusé par son troupeau, Nestorius par
son clergé ; Théodore déguisa ses sentiments,
sans quoi il aurait eu le même sort. Si loîis
les trois avaient lidèlemcnt suivi la tradition,
•Is seraient au rang des Pères de lE-lise.
Comment ceux-ci, toujours surveillés par les
fidèles, par leurs collègues et par les héréti-
qnes, ont-ils pu altérer l'ancienne croyance?
Ils l'ont fait . disent les protestants'; donc
ils l'ont pu, n'importe com.r.ent. Au iv siè-
cle nous trouvoiis des dogmes universelle-
ment crus, desquels il n'avait pas été ques-
tion pendant les trois précédents, des juels
niere claire et »ranch.in!e l'-iuloriié sacrée delà ira-
diiion. S'ils avaient prévu iVrreiir des proiesianls
S'ir ccMijel, qu'aiinient-ils pu dire de plus dneioi-
que pour la conil.aitre ? . - La Luzerne, Disserla-
iiof. sur Ici L^lise: calholiquc et vro'estanie.
CTION. ,ni
même on aTait enseigné le contraire; confro
ce fait positif el prouvé il est absurde d'ailé-
gaer de prétendues impossibilités. Lorsque
nous demandons aux protestants quels sont
ces dogmes, ils en citent quelques-uns aa
hasard, sans s'accorier jamais sur l'époque
de leur naissance. Comme en parlant de
chacun de ces dogmes prétendus nouveaux,
nous eu avons prouvé l'antiquité, no'js nous
bornons ici à des réflexions générales, i*
(^est un abus des termes de nomuier fait
positif , preuve positive , le prétendu silence
des trois premiers siècles ; ce n'est qu'une
preuve négative qui ne conclut rien. Il nous
reste très-peu de monumenis de ces temps-
là, nous n'avons pas la dixième partie des
ouvrages faits par les auteurs chrétiens
pendant toute la durée des persécutions ;
l'on peut s'en convaincre par les cataloïues
des écrivains ecclésiastiques et de leurs ou-
vrages. De quel front peul-o i soutenir quo
dans cette multitude de livres perdus il
n'a jamais été fait mention des dogmes et
des usages crus et pratiquas au \v siè-
cle? Uce preuve positive qu'il y en était
parlé, c'est que les Pères de ce siècle, qui
a'vaient ces écrits entre les mains, ont pro-
testé qu'il ne leur était pas permis de s'écar-
ter de ce qui avait été enseigné dans les
trois siècles précédents. Contre ce témoi-
gnage universel et uniforme, quelle force
peut avoir une preuve purement négative?
— 2" Au IV' siècle il y avait des églises éta-
b ies uon-seulement dans toutes les provin-
ces de l'empire romain, mais hors des limi-
tes de cet empire, en Afrique loin des côtes,
dans l'inlérieur de l'Arabi;>. dans la Méso-
potamie et dans la Perse, chez 1 -s Ibères et
chez les Si-ylhes de la petite Tartarie , chez
les Goths el les Sarmates. Cela est prouvé
par le témoignage des écrivains de ce siè; le,
et par les ovéques de presque toutes ces
contrées qui se trouvèrent au concile de
Nicée l'an 325. Or, ces Eglises avaient été
fondées pendant les deux 'siècles précédents,
et quelques-unes par les apôtres mêmes.
A-t-il pu y avoir de la collusion entre les
évêques dont les sièges élaient si éloignés
les uns des autres, dont les mœurs el le lan-
gage étaient si diiïerents? Quel intérêt com-
mun a pu les engager à recevoir des dog-
mes opposés à ceux qui leur avaient clé en-
seignés parleurs fondateurs ? On nous dira
sans doute que cela s'est fait insensibleraenî
et sans que l'on s'en soit aperçu. Mais outre
l'absurdité de ce sommeil général qui aurait
r.gné d'un bout de l'univers à l'autre, un
changement positif arrivé dans la doctrine,
prêché publiquement, a dû être sensible,
étonner les esprits, réveiller rallenlion. Où
a-t-il commencé? où en sont les témoins?
Le fait positif ei certain est que toute inno-
vaiion a fait du bruit, a excité des réclama-
tions el des censures ; donc le faii contraire
avancé par les protestants est un rêve ei
une absurdité,— 3" [)e tous les siècles, it
n'en est aucun pendant lequel il ail pu
le moins arriver un changement dans 1.»
croyance qu'au ■?«. Dès que la paix eul
XMii tNTRODL'CTION
élé donnée à l'Eglise en 313, la conmuni-
calion devint plus libre et plus fréquente
entre les différentes sociétés chrétiennes
dispersées ; c'est. alors qu'il fut plus aisé de
savoir ce qui était enseigné dans ces diver-
ses Eglises; c'est donc alors que la frarf«7/ojj le plus grand respect pour les livres de ïhéo-
universelle parut avec lo plus d'éclat. Ja- dore de Mopsaeste , de Diodore de Tarse et
raais aussi la f<)i chrétienne n'eut un plus de Théodoret ; ils regardent ces trois por-
lenrs langues. Les nesloriens rejettent le
concile d'Ephèse, parce qu'il les a condam-
nés , et sous le prétexte que ce concile a
établi un nouveau dogme, au lien que Nes-
torius soutenait l'ancienne doctrine, ils ont
grand nombre d'ennemis qu'à celle époque;
il y av.iil <!es marcionites, des maniché''ns,
des novaliens, des donalisles , des ariens de
trois espèces, des montanistos, etc., qui ne
pardonnaient rien aux catholiques en fait
de dogme, de culte ni discipline : était-ce là
le moment d introduire impunément quel-
que chose de nouveau? Il est d'ailleurs ri-
dicule de croire qu'un dogme n'a commencé
que quand il s'est trouve des hérétiques
pour le combattre. Mais il y a un fait singu-
Ner; jamais l'on n'a travaillé avec plus de
îîèle que dans le ni* et le iv siècle, à Ira-
dwire les livres saints, à les mettre à la por-
tée des Tiilèies, à les expliquer, et jamais le
nombre des erreurs n'a élé plus grand ; grâ-
ce aux protestants, ce phénomène s'est
renouvelé au xvi' siècle. — k' Quand un
siècle comm^^nce. il n'efface pas le souvenir
du précédent ; le iv« était composé d'a-
bord d'une grande partie de la génération
née dans le cours du m®. Il y avait parmi
les évê(jucs, conune parmi les fidèles, des
vieillards qui en avaient vu écouler plus
de la moitié, qui avaient assisté à plusieurs
conciles , qui ne pouvaient ignorer ce qui
avait été enseigné jusqu'alors. Plusieurs
avaient été confesseurs de .lésus-Ciirist pen-
dant la perséculio!! de Dioclétien ; ont-ils
souffert que l'on changeât la doctrine pour
laquelle il« sciaient exposés au martyre?
Les évéques du iv« étaient leurs disci-
ples, et l'on juge aisément combien ceux-
ci devaient être attachés aux leçons do
maîtres aussi véiiérables. C'était donc, à
proprement parler, le m' siècle qui par-
lait , enseignait et écrivait au iv% et ainsi
de suite. Il y a de la démence à mettre une
li;;tie de sépara ion entre la tradition de
ces deux siècles. L'enseignement de l'Eglise
est un fleuve majestueux qui a coulé et qui
coule sans interruption depuis les apôtres
jusqu'à nous; il a passé d'un siècle à l'autre
sans laisser troubler ses eaux; et si quel-
ques insensés ont entrepris d'y mettre obsta-
cle, ou il les a entraînés dans son cours, ou
il s'est détourné pour aller couler ailleurs.
Neuvième preuve, ^os adversaires auraient
voulu persuader que le respect pour la tra-
dition est un préjugé propre et particulier à
l'Eglise romaine ; que les sectes de chrétiens
orientaux , les Grecs schisnialiques , les
cophles et les Syriens jacobiles ou euly-
chiens, et les nesloriens ne reconnaissent
point d'autre règle de foi que l'Ecriture
sainte ; c'est une lausseié. On a fait voir que
toutes ces sectes admettent les décrets des
trois premiers conciles œcuméniques, et
font profession de suivre la doctrine des
Pères grecs des quatre premiers siècles;
qu'ils en ont traduit plusieurs ouvrages dans
sonniiges comme les plus saints Pères de
l'Eglise. Les jacobiles au contraire reçoivent
le concile d'Ephèse et rejettent le concile de
Chalcédoine; il prétendent que celui-ci a
contredit la doctrine du précédent; ils sont
très - attachés aux écrits de saint Cyrille
d'Alexandrie. Le principtl grief des Grecs
schismatiques contre l'Eglise laline est
qu'elle a ajouté au concile de Conslanlino-
ple le mot Filioque, sans y être autorisée
par un autre concile général. Toutes ces
sectes orientales ont des recueils de canons
des premiers conciles touchant la discipline,
et les suivent; leur croyance et leur con-
duite ne ressemblent en rien à celles des
protestants, Perpétuité de la foi , t. V, l. vn,
c. 1 et 2.
Dixième preuve. L'exemple de ces der-
niers pourrait suffire pour démontrer que la
doctrine ne peut se perpétuer dans une so-
ciété quelconque, sans le secours de la tra-
dition. 1° Les luthériens disaient dans la
Confession d'Augsbourg, art. 21 : « Nous ne
méprisons point le consentement de l'Eglise
catholique ; nous n'avons point dessein d'in-
troduire dans celte sainte Eglise aucun
dogme nouveau et inconnu, ni de soutenir
les opinions impies et séditieuses que l'Eglise
catholique a condamnées. » On sait qu'ils
n'ont pas persévéré longtemps dans ce lan-
gage. 2° Quoique les anglicans, dans leur
confession de foi, c. 20 et 21, rejettent for-
mellement la tradilion ou l'autorité de 1 E-
glise, et déclarent qu'elle ne peut rien dé-
cider que ce qui est enseigné dans l'Ecri-
ture sainte; néanmoins dans le plan de leur
religion dressé en 1719, i" part., c. 1, ils font
profession de recevoir comme authentiques,
ou comme faisant autorité, les quatre premiers
conciles et les sentiments des Pères des cinq
premiers siècles. La raison de celle contra-
diction est aisée à découvrir. En 1562, lors-
que leur confession de foi fut dressée, le so-
cinianisme n'était pas encore prêché en An-
gleterre; mais en 1719, et même dans le siè-
cle précédent, il y avait fait beaucoup de
progrès. Les théologiens anglicans , dans
leurs disputes avec ces sectaires, avaient
éprouvé qu'il était impossible de les con-
vaincre par l'Ecriture sainte; ils sentirent
donc la nécessité de recourir à la tradition y
pour prendre le vrai sens de l'Ecriture ,
aussi onl-ils fait grand usage de l'autoriîé
des Pères pour expliquer les passages dont
les sodniens abusaient. Nous leur deman-
dons pourquoi les conciles et les Pères pos-
térieurs au v siècle n'ont plus la même au-
torité que les précédents , et pourquoi ils
n'admettent pas tous les dogmes et tous les
usages qui sont pronvé.s par la tradition des
cinq premiers siècle»? Aussi les luihériens
INTRODUCTION
et les calvinistes roprochenl-ils aa% angli-
cans celle inconséquence ; ils disent que la
religion de ces derniers n'est qu'un demi-
papisrae. 3° Mais eux-mêmes n'ont pas pu
éviter cet embarras ; toutes les fois qu'ils se
sont trouvés auv prises avec les sociniens ,
ils ont vu qu'ils ne g.ignaieiil i-»en en citant
l'Ecriture sainte à des adversaires auxquels
ils avaient appiis l'art de se jouer de tous
1»'S passages. Lors(iu ils ont voulu alléguer
le sens que les l'ères y ont donné en dispu-
tant contre les ariens, les sociniens leur ont
demandé si, aprï-s avoir rejeté la tradition ,
ils la reprenaient pour règle de leur foi. So-
cin lui-même convenait que, s'il fallait la
consulter, les c;ilholiques avaient gain de
cause, Episl. ad Radecium; il est donc prouvé
que, sans celte sauve-garde , les hérétiques
renverseraient bientôt les articles les plus
essentiels du christianisme. « Nous recon-
naissons, dit Basnage, que Dieu ne nous a
point donné de moyen infaillible pour ter-
miner les controverses qui naissent... Il faut,
selon saint Paul, qu'il y ait des hérésies , et,
par la même raison , il faut que ces héré-
sies subsistent, » Hist. del'Eglise, liv. xxvn,
chap. 2, § 17, p. 1577. 4-° Pour terminer les
disputes qui s'étaient élevées en Hollande en-
tre les arminiens et les gomaristes, les cal-
roment traditionnelle des protestants , c'est
qu'ils répèlent encore aujourd'hui les argu-
ments, les impostures, les calomnii^s des pré-
tendus réformateurs, quoiqu'on les ait réfu-
tés cent fois , et ils y croient comme à la
parole de Dieu.
Onzième preuve. Ils conviennent comme
nous q u'un ignorant es tobli;:ré de faire des actes
de loi, qu'un enfant y est tenu dès qu'il est
parvenu à l'àj^e de raison ; les sociniens ne
donnent point le baplême avant cet âge,
parce qu'ils soutiennent que la foi actuelle
est une disposition nécessaire à ce sicrernent.
Or , nous ne concevons pas commenl l'un ou
l'ii litre peut fonder sa foi sur l'iicriture sainte.
Qu'il la lise ou qu'il l'entende lire, il n'en-
tend toujours qu'une version; ce n'est point
la langue des auteurs sacrés : comment sail-
li que celte version est lidèle? 11 n'en a point
d autre preuve que le témoignage des théolo-
giens de sa secie; c'est toujours la tradition ,
mais qui n'est pas celle de lEglise univer-
selle, et qui même y est (ontraire. Ceci
néanmoins le cas dans lequel se sont trouvés
les trois quarts et demi de ceux qui ont
embrassé le protestantisme dans les commen-
cements; c'était une triiupe d'ignorants
conduits à l'aveugle par les prédicants de la
réforme. Bossuet, dans sa conférence avec le
vinistes convoquèrent à Uordrecht, en 1618, ministre Claude , a fait voir qu'un protestant
un synode de toutes les églises réformées,
afin de décider, à la pluralité des voix, quelle
était la doctrine qu'il fallait suivre, et quel
sens il faliaU donner aux passages de l'Ecri-
ture sainte que chacun des deux partis allé-
guait eu sa faveur ; ils ont donc rendu hom-
mage à la nécessité delà tradition pouc bien
entendre l'Ecriture sainte. 5" Ainsi, après
a*oir méprisé hautement \a tradition de l'E-
glise universelle, les prolestants se sont mis
sous le joug de la Oat/<7io« particulière de
leur secte ; à proprement parler, elle est leur
seul guide. En effet , avant de lire l'Ecri-
ture sainte , un protestant, soit luthérien,
soit anglican , soit calviniste , a déjà sa
croyance toute formée par le catéchisme
qu'il a reçu dès l'enfance, par les instruc-
tions de ses parents et des ministres, par les
discours dont il a eu les oreilles frappées.
Lorsqu'il ouvre l'Ecriture sainte pour id
première fois, il ne peut manquer de trou-
ver dans chaque passage le sens que l'on y
donne communément dans sa secte ; les opi-
nions dont il est imbu d'avance lui tiennent
lieu de l'inspiration du Saint-Esprit. S'il lui
arrivait de l'entendre autrement et de sou-
tenir son interprétation particulière, il se-
rait excommunié, proscrit, ir.iiié comme
hérétique. Telle a été la conduite de tous
les sectaires depuis les premiers siècles.
« Ceux qui nous conseillent les recherches,
ditTertuUien, veulent nous atlirerchezeux...
Dès qu'ils nous tiennent , ils érigent en dog-
mes et prescrivent avec hauteur ce qu'ils
avaient feint d'abord de soumettre à notre
exiimen.» de Prœi,cript., cap. 8 et seq. On
dirait qu'il a voulu peinure les prédicants de
la réforme treize ceuis ans avant leur nais-
sance. Une autre preuve de la croyance pa-
ne s'entend pas lui-même, lorsqu'il dit en
récitant le symbole : Je crois la sainte Eglise
catholique. Si par là il entend la secte parti-
culière dans l;iq'.ielle il est né, c'est une er-
reur, et il y croit sans aucun motif raison-
nable. S'il entend, coiiiaie la plupart, l'as-
semblage de tous ceux qui croient en iJicu et
en Jésus Christ, il se contredit en ajoutant :
Je crois la communion des saints, puisque
encore une fois il ne peut y avoir de commu-
nion entre ceux qui n'ont pas la même
croyance. Au mot Fo:, en faisant l'analyse
delà foi d'un catholique ignorant ou enfant,
nous avons fait voir qu'il a un molif très-solide
de croire a l'Eglise catholique.
Douzième preuve. La chaîne des erreurs
qu'a fait naître la méthode des protestants
démontre qu'elle est fausse; non-seulement
elle a donné lieu à celte multitude de sectes
qui les divisent, mais elle conduit directe-
meul au déisaie et à l'incréd iiité. Eu eiïel,
pour décrédiler la tradition, les prolestanls
ont noirci, tant qu'ils ont pu, les Pères de
l'Ëgiise; ils ont attaqué leur capacité, leur
doctrine, leur morale, leurs actions, leurs
intentions, leur bonne foi. Cependant les
plus anciens des Père» étaient les disi iples
immédiats des apôtres; il e.st difficile d'avoir
une haute opinion de maîtres qui ont formé
de pareils élèves et qui les ont choisis pour
successeurs. Aussi plusieurs prolestanls cnl
parlé des uns à peu près comme des autres.
Si les apôtres eux-mêmes, disonl-ils, ont été
sujets a des erreurs et* à des f.iiblesses ,
faut-il s'étonner que leurs disci[)les les plus
zélés en aient été susceptibles? Barbeyrac,
Ttailé de la momie des Pères, c. 8, § 39;
Chillingworlh, ta Religion protestante , voie
assurée du salut ^ etc. Est il croyable d'ailleurs
ïx INTROOl
(]jue Jésus-Chr'sl ait veillé sur son F.glise, on
perniellant qu'eile tombât entre les mains
de pasteurs si capables tie. l'égarer? On con-
çoit tout l'avaniage quo ces accusations
téméraires ont donné aux iléistes; ils n'ont
pas manqué de tourner contre les apôlres les
mêmes objections que les protestants ont
laites contre la personne et contre les écrits
dfs Pères; bientôt ils ont osé les lancer con-
tre Jésus-Christ lui-même. Quand on deman-
dait : esi-il possible que des hommes tels que
Luther, Calvin el les autres, emportés par
les passions les plus fougueuses, qui ont
donné dans des erreurs dont leurs sectateurs
rougissent aujourd'hui , aient été suscités de
Bieu pour réformer l'Eglise? Ceux-ci , plutôt
que de demeurer muets , ont répondu que les
fondateurs mêmes et les propagateurs du
christianisme ont été sujets à des erreurs et
à des faiblesses.
Lorsque nous soutenons qu'un fidèle doit
user de sa ra-isou pour connaître quelle est
la vériiable E;;lisc , et pour peser les preuves
de son infaillibilité , mais que <lès qu'il la
connaît, il doit déférer à cette autorité, ils
disent que celle conduiie est absurde , que
nous allribuons à l'Eglise le droit d'ensei-
f;ner toutes sortes d'erreurs, sans qu'il nous
soil permis d'examiner si nous devons les
adtneltre ou les rejeter; qu'il n'est pas plus
(iilûcile à la raison de juger quelle est la
véritftble doctrine, que de discerner quelle
est la véritable Eglise. Nouveau sujet de
tiiomphe pour les déistes : Selon vous,
ont-ils dit, nous ne pouvons juger de la
mission de Jésus-Christ, de celle des apôlres,
(ie l'inspiration des livres saints , que par la
raison; donc c'est encore à elle de juger si
la doctrine qu'ils enseignent est vraie ou
faus>e : il n'est pas plus difficile de porter ce
jugement que de voir si leur mission est
divine ou humaine, si tels livres sont inspi-
rés ou n )n. Conséquemment les déistes ont
attaqué l'Ecriture sainte en général par les
mêmes arguments que les prolestants ont
laits contre certains livres qu'ils ont rejelés
du canon. Au mol EuRRua nous avons fait
voir la multitude de celles qui sont nées les
unes des autres sur cliacune des questions
«ontroversées entre les protestants el nous;
toutes sont venues de l'opiniâtreté à rejeter
la tradition : dès qu'une fois les protestants
ont eu posé pour principe que nous ne
devons croire que ce qui est expressément et
formellement révélé dans l'Ecriture sainte,
et que c'est à la raison d'en déterminer le
vrai sens, les sociniens ont conclu d'abord :
Donc nous ne devons croire révélé que ce
qui est conforme à la raison ; et les déistes
ont dit de leur côté : Donc la raison suffit
pour connaître la vérité; nous n'avons pas
besoin de révélation. Nos aiîvcrsaires nous
répondront sans doule qu'il n'est aucun
principe si incontestable, que l'on ne puisse
en abuser et en tirer de Causses conséquences.
Soit. 11 fallait donc commencer par examiner .
si le leur était incontestable; mais ils l'ont
posé sans prévoir où il les conduirait : or,
nous avons prouvé qu'il est non-seulement „
iCTION.
très-sujet à conteslalibn , mais absolument
faux et destructif du christianisme.
Dans les divers articles relatifs à la ques-
tion présente, nous avons ré[)<)ndu aoK
principales objections des protestants; mais
la manière dont ils s'y sont pris pour décré-
diter les témoins de la tradition mérite un
examen particulier.
Le Clerc, Hist. codés., W siècle, an 101,
commence par observer qu'à dater de la
morl des apôtres, l'on entre dans des temps
où l'on ne peut pas approuver tout ce qui a
éié dit el tout ce qui a élé fait ; que cependant
Dieu a veillé sur son Eglise , el qu'il a empê-
ché que le fond du christianisme ne fût
changé. Les apôtres, dit-il, avaient puisé
leurs connaissances dans trois sources : dans
les livres originaux de l'Ancien Testament,
dans les leçons de Jésus-Christ, dans dos
révélations immédiates ; le Saint-Esprit leur
enseignait toute vérité, et ses dons miracu-
leux en étaient la preuve, avantages quo
n'ont point eus ceux qui leur ont succédé.
Ceux-ci étaient des Juifs hellénistes ou des
(irecs ; comme ils n'entendaient pas l'hébreu ,
ils se sont souvent trompés. Ils ont cru que
les Seplanle avaient élé inspirés de Dieu, et
ils n'ont pas vu que ces interprètes ont sou-
vent très-mal traduit le texte sacré. Les
apôtres n'ont cité celte version que pour sa
prêter au besoin des Juifs hellénistes qui no
savaient pas l'hébreu. D'où l'on voit que les
Pères grecs ont été de mauvais interprètes
de l'Ecriture, à plus forte raison les Pères
latins qui n'avaient qu'une mauvaise version
faite sur celle des Septante. Une autre source
d'erreurs est venue des traditions reçues de
vive voix des apôlres, comme l'opinion quj
Jésus-Christ a vécu plus de quarante ans ,
son règne futur de mille ans, le temps de la
céiébraiion de la pâque, etc. Attachés à la
philosophie de Platon , ils ont cherché à en
concilier les dogmes avec ceux du christia-
nisme; ainsi ils ont adapté la Trinité chré-
tienne à celle de Platon, ils ont cru Dieu et
les anges corporels. Ignorants dans l'art de
la dialectique et dans celui de la critique , ils
ont souvent raisonné faux, ils ont admis
comme vrais plusieurs écrits supposés. Em-
pressés d'amener les pa'iens à la foi chré-
tienne, ils se sont fréquemment rapprochés
des opinions vulgaires, ils ont pris dans le
sens le plus commun des termes qui eu
avaient un très-différent dans les écrits des
apôlres, comme celui de mystères en parlant
des sacrements , el celui d'oblalion pour dési-
gner l'eucharistie. De là sont nés une multi-
tude de dogmes qui ne sont point dans le
Nouveau Testament; mais comme c'étaient
des subtilités que le peuple n'entendait pas,
il a eu des mœurs plus pures cl une religiott
plus saine que ceux qui étaient chargés de
l'enseigner.
Le Clerc couronne cet exposé perfide,
moitié socinien et moitié calviniste, en disant
que la sincérité d'un historien l'oblige à faire
ces aveux, mais celle sincérité n'est qu'une
hypocrisie malicieuse, il faut la démasquer.
1° Ce portrait des Pères du ii' siècle est
INTRODUCTION.
KTI
bien dilTcrcnt de celui qu'en â Iracô lîeau-
sobre, lorsqu'il a re'evé l'intelligence, la
capacilé, la sage crilique, avec lesquelles
ces Pôtfs ont procédé pour distinguer les
livres aullientiques de l'Ecriture saiiiied'avec
les livres apocryphes ; vo?/, ci-dessus notre
cinquittue preuve. Le Clerc n'a pas vu qu'en
déprimant les qualités et le caractère per-
sonnel de ces témoins, il afl'aiblissait d'au-
lant la cerlilude du jugement qu'ils ont porté
sur le canon des livres saints. Mais un mé-
créant n'est presque jamais guidé dans ses
ccrils que par l'intérêt du moment. —
2° Puisque les miracles opérés par les apôtres
prouvaient qu'ils étaient inspirés par le
Saint-Esprit, nous demandons pourquoi les
miracles laits, pendant le ii' et le m' siè-
cle, par les fidèles et par les pasteurs, ne
leur exemple? Nous ne le concevons pas. —
i° On nous cite avec emphase ces paroles
de saint Paul à Timolhée, // EpUt. c. m,
V. 15 : Comme vous connaissez dès l'nnfance
les saintes Ecritures, elles peuvent vous ins~
truite pour te snlut , par la foi en Jésus-Christ,
Toute Ecriture divinement inspirée est utile
pour enseigner, pour reprendre , pour corri-
ger, pour instruire dans la justice, pour
rendre parfait un homme de Dieu, et le ren-
dre propre à toute bonne œuvre. Mais on ne
fait pas attention que Timolliée, né en
Lvcaonie, d'un père gentil, élevé par une
mère et par une aïeule juives, n'avait pu
lire l'Ecriture sainte que dans la version des
Septante; cependant cela suifisail, seioa
saint Paul , pour lui donner la science du sa-
lut, pour le metlre en élal d'enseigner, pour
prouvaient pas qu'ils étaient aussi remplis du faire de lui un pasteur parfait ; comment cela
Saint-Esprit , quoiqu'ils ne l'eussent pas reçu
avec la méuie plénitude que les apôtres?
Jésns-Clirisl n'avait pas promis à ces derniers
l'Esprit de vérité pour eux seuls ni pour un
temj s, mais pour toujours, Joan., c. xiv, v.
IG, 17, 23. Il leur avait dit, c. xv, v. 16:
« Je vous ai choisis afin que vous alliez faire
du Iruit; et que ce fruil soit durable, » ut
fructus rester vianeat; mais ce fruil n'a été
que passager, suivant l'opinion de notre
dissertateur; il a commencé à se détruire
immédiatement après la mort des apôlres.
^ 3" Si ce qu'il dit est vrai, il ne lest pas
que Dieu ait conservé sain et sauf le fond ou
le capital du christianisme. Comme Le Clerc,
socinien déguisé, n'admet ni la création,
ni la Triniic, ni l'incarnalion , ni la rédemp-
tion dans le sens propre , ni la transmission
(lu péché originel, ni l'éternité des peines de
l'enler, etc., le fond de son christianisme
se léduit presque à rien : l'unité de Dieu,
l'immorlalité de l'âme, le bonheur futur des
justes, la mission de Jésus-Christ, la sulQ-
sance de l'Ecriture interprétée à sa manière,
voilà tout son symbole. Or Dieu, selon lui,
n'en a pas conservé purs tous les articles
dans le ir siècle, puisque l'on y a commencé
à enseigner la limité des personnes en Lieu,
la nécessité de la tradition , le culte des mar-
tyrs, etc. : autant d'erreurs dc.NUUctives du
christianisme socinien. ÏNous ne conieslc-
rons pas au crilique que les apôlres n'aient
jeçu avec le don des langues la faeullc
d'entendre et de parler l'ancien hébreu. Celle
connaissance leur était nécessaire jjour
convaincre les docteurs juifs qui auraient
pu leur opposer les oracles tic ILcrilurc
suivant le texte original. iMais alors les
apôtres en paraîtront plus coupables aux
jeux de Le Clerc et de ses pareils. Convain-
cus de la nécissilé de savoir l'hébreu, ks
apôtres n'ont commandé à personne de
l'apprendre; connaissant toule l'imperf.c-
liun de la version des Scptanie, ils n'ont
chargé personne d'en faire une meilleure; eu
se servant de celle-là, ils lui ont concilie un
respect que sans cela on n'aurait pas eu pour
elle. S'ils ont bien fait de se préier ainsi au
besoin des hellénistes, pourquoi leurs disci-
ples ont-ils mal fait au ii* siècle de suivre
UiCTIONX. DE LA TRADITION. 1.
ne suffisail-il plus aux Pères du w siècle?
Autre mystère. Disons hardiment que s'il
avait paru pour lors une nouvelle version
grecque de l'Ancien Testament, elle aurait
été rejelée par les juifs hellénisles , prévenus
d'estime pour celle des Septante, et accou-
tumés à la lire; qu'elle aurait été suspecte,
même aux gentils converiis, ('es qu'ils au-
raient su qu'il y en avait une plus ancienne.
C'est ce qui arriva au i\' siècle, lorsque
saint Jérôme cnlreprit de donner une nou-
velle version laline sur l'hébreu. — 5° Du
moins les Pères grecs du ii' siècle et du m*
entendaient le lexle grec du Nouveau Tes-
tament, ci il est à présumer qu'ils le lisaient
encore plus souvent que l'Ancien. Comment
celte lecture ne les a-l-elle pas détrompés
des erreurs qu'ils puisaient dans la traduc-
tion de celle-ci, faite par les Septanlc?
Plusieurs protestants ont dit que, quand il
ne nous resterait que le seul Evangile de
Saint Matthieu , c'en serait assez pour fonder
noire foi ; il est bien étonnant que le Nou-
veau Testament tout entier n'ait pas pa
préserver de toute erreur les disciples des
apôlres et leurs successeurs. — G" Suivant
le sentiment des protestants saint Paul a
encore très-grièvement péché en recomman-
dant aux fidèles de garder la tradition; il
devait au contraire leur défendre d'y avoir
égard, puisque c'a été une source intarissa-
ble d'erreurs. Mais laquelle des fausses tra-
ditions citées par Le Clerc a-t-elle passé
en dogme dans l'Eglise, et a-!-elle été géné-
ralement adoptée? car c'est ici le p.iint
de la question. Jamais on ne s'est avisé
d'appeler tradition le senlimont particulier
d'un ou de deux Pères de l'Eglise, mais le
sentiment du plus grand nombre, confirmé
et perpétué par l'ensc ignement de l'Eglise.
Saini îréiiéc est le seul qui ait cru que Jé-
sus-Chrisl avait vécu plus de quarante ans,
et il fondait celle op.nion sur l'Evangile,
Joan.y c. viii, v. 57; les millénaires ap-
puyaient la leur sur l'Apocalypse, et les
quartodécin)ans pouvaient se prévaloir de
ce que Jésus-Christ avait dit, Luc, c. xxii,
V. 16 : Je ne mangerai plus cette pâquf.
jusqu'à ce quelle s'accomplisse dans le
royaume de Dieu; or, il Pavail mangée i^
xxn INTRODU
quatorzième delà lune Ho, mars. Lorsqu'un
prolevStant vioiit nous dire : Fiez-vous après
cela aux traditions ; un déiste peut ajouter
sur ie inf-me ton : Fiez-vous après cela à
l'Ecriture sainte , sur laquelle on a c'tatjé
toutes les erreurs possibles. — 7° Si les Pères
du -ïi* siècle étaient en général ignorants,
crédules, mauvais raisonneurs, incapables
d'entendre et d'interpréter l'Ecriture sainte,
les apôtres ont été bien mal inspirés par le
Saint-Esprit, loi'squ'ils ont choisi de tels
hommes pour leur succéder; n'y en avait-il
donc point de plus capables? Saint Irénée
nous en donne une idée fort différente,
contra Hœr..\iv. u\, c. 3, n. 1; il devait
les connaître, puisqu'il avait vécu avec eux.
Le Clerc convient cependant, n. 22, que le
christianisme Gl de grands progrès dans ce
siècle, par les reslcs de miracles opérés par
les disciples des apôtres, par la réfutation
des erreurs des païens, par la constance
des martyrs, par la pureté des mœurs des
chrétiens Quoi! Dieu a employé ces moyens
surnaturels pour propager une àoclrine qui
se corromjjait déjà, et dont les erreurs
allaient croître pendant quinze siècles en-
tiers? C'est une supposition non moins ab-
surde qu'impie. Enfin, nous prions Le Clerc
de nous dire où les fidèles du second siècle,
instruits par les pasteurs de ce temps-là,
avaient puisé des mœurs plus pures et une
religion plus sainte q!:e celles de ceux qui
étaient chargis de les enseigner : est-ce en-
core dans le texte !)ébreu de l'Ecriture
sainte? On est tenté de croire que Le Clerc
était en délire lorscju'il a écrit toutes ces
inepties.
Moshcim n'a été guère plus raisonnable ;
il soutient (jue les chrétiens ont été imtius
do plusieurs erreurs, dont les unes venaient
des juifs, les autres dos païens ; donc il ne
faut pas croire, dit-il, (ju'une opinion tient
a la doctrine chrétienne, parce qu'elle a ré-
gné dès le premier siècle et du temps des
apôtres. Il met au rang des erreurs judaï-
ques l'opiîiioQ de la fin prochaine du monde,
de la venue de l'Antéchrist, des guerres et
des forfaits dont il serait l'auteur, du règne
de mille ans, du feu qui purifierait les âmes
à la fin du monde. 11 attribue aux païens ce
que l'on pensait des esprits ou génies bons
ou mauvais, des spectres et des fantômes, de
l'étal des morts-, rie l'efiicacité du jeûne pour
écarter les mauvais esprits, du nombre des
cieus, etc. Il n'y a rien de tout cela, dit-il,
dans les écrits des apôtres ; c'est ce qui
prouve la nécessité de nous en tenir à l'E-
criture sainte plutôt qu'aux leçons d'aucun
docteur, quelque ancien qu'il soit, Inslit.
hist. christ, majores, c. 3, § 17. — Ce critique
avait-il réfléchi avant d'écrire? i° S'il eniend
seulement que, parun les premiers chré-
tiens, quelques particuliers ont retenu des
opinions juives ou païennes qui néiaient
contraires à aucun dogme du christianisme,
nous ne disputerons pas ; nous n'avons au-
cun intérêi à savoir quels ont été les seuti-
menis de ciiaque individu converti par les
apôtres ou par leurs successeurs. S'il veut
CTÎON.
que ces opinions indifférentes aient été assez
communes pour former une tradition parmi
les docteurs chrétiens, nous nous inscrivons
en faux contre cette supposition. 2° Si elle
était vraie, et que les apôtres ne se fussent
pas alt.ichés à réfuter ces erreurs, ils en se-
raient responsables, et ce serait à eux qu'il
faudrait s'en preiulre. Aussi les incrédules
ont-ils attribué aux apôtres mêmes toutes
les erreurs dont Mosheim veut chargsr les
premiers chrétiens, et ils out prétendu les
trouver dans les écrits du Nouveau Testa-
ment. Ils ont soutenu que la fin prochaine
du monde est enseignée par Jésus-Christ,
jlIatLh., c.xxiv,v.3'i-; par saint Paul, 1 Thess.,
c. IV, v. Ik ; par saint Pierre, Epist. II, c. m,
v. 9 et seq. La venue et le règne de l'Anté-
christ sont prédits, // Thess., c. n, v. 3; /
Joan., c. H, V. 18. Le règne de mille ans est
promis, Apoc, c. xx, v. 6 et seq.; // Peir.,
c. iji, V. 13. Saint Paul a parlé du feu puri-
fiant, I Cor., c. :ii. V. 13, et saint Pierre, ibid.,
V. 7 et 10. La distinction entre les bons auges
et les mauvais est enseignée clairement dans
les livres de l'Ancien et du Nouveau Testa-
ment ; on a jugé des inclinations des mau-
vais ailles par ce qui en est dit dans le livre
de Tobie, c. iv, v. 8, et c. vr, v. 8, etc. Il est
parlé de fantômes, Mattli., c. xiv, v. 26, et
Luc, c. XXIV, V.37. On a raisoui;é sur l'état
des morts d'.iprès la parabole du mauvais
riche, Luc, c. xvi, v. 22, d'après un passape
de saint Pierre , Epist. I, c. m, v. l'J, *e(
d'après ce que dit saint Paul de la résurrec-
tion future. L'efficacité du jeûne est fondée
siir l'exemple de Jésus-Christ, de saint Jean-
IJaptiste, des apôtres et des prophètes ; il fst
fait mention du troisième ciel, II Cor., c. xi;,
v. 2 et 4. Quoique parmi ces opinions il y eu
ail de vraies, de fausses ou de douteuses,
nous délions les protestants de les réfuter
par l'Ecriture seule. Une preuve que les an-
ciens Pères, qui ont suivi les unes ou les
autres, les ont puisées dans l'Ecriture, et
non ailleurs, c'est qu'ils citent l'Ecriture, et
point d'autres livres. La fureur de nos ad-
versaires est d'attribuer toutes les erreurs
aux fausses traditions ; nous soutenons q .e
quand il y en a eu, elles soiii venues de
fausses interprétations de l'Ecriture, et que
c'est la tradition seule qui a décidé, entre
les différentes interprétations, quelles étaient
les vraies et quelles étaient les fausses. Ils
cherchent à tromper, en disant qu'ils s'en
tiennent à l'Ecriture: encore une lois l'Ecri-
ture et l'interprétation de l'Ecriture ne sont
pas la même chose. 3" Mosheim lui-même,
en réfutant le système erroné d'un auteur
moderne sur le inystère de la sainte Trinité,
lui oppose le silence de l'aniiquiié, Dissert,
sur l'Iiist. ecclés., lom. 11, p. 5b4.. Si le témoi-
gnage des anciens ne prouve rien, leur si-
lence prouve encore muins. Il y a plus : ce
critique, réfutant l'ouvrage de Toland, inti-
tulé Nazarenus, eu 1722, blâme en général
la mauvaise foi de ceux qui, pour se débar-
rasser du témoignage des Pères, commen-
cent par leur reprocher des erreurs, des in-
fi 'éli'.és, de l'ignorance, etc. > il dit qu'eu
INTRODl
suiv.int cette mélliodc il ne reste plus rien
de certain dans l'histoire; et c'est jnstoment
celle qu'il a suivie dans tous ses ouvraj^es,
VvuHciœ antiquœ christianonim discipli-
vœ, etc., secl. 1, c. 5, § 3, p. 92. k' Ce criti-
que n'est pas pardonnable d'attaquer, par de
simples probabilités, ce que nous lisons dans
les anciens touchant l'innocence et la pureté
des mœurs des premiers chrétiens ; plusieurs
auteurs païens en sont convenus, et Le Clerc
avoue que c'est une des causes qui ont con-
tribué à étendre les progrès du christianisme
pendant le second siècle. Moshcim dit qu'en
y ajoutant foi, nous nous exposons à la dé-
rision des incrédules : que nous importe le
mépris des insensés? C'est lui-même qui
livre notre religion aux sarcasmes de ses
ennemis, en voulant prouver que, dès l'ori-
gine, c'a été un chaos d'erreurs empruntées
des juifs et des pa'iens.
Il a montré peu de sincérité en parlant de
la règle de loi de l'Eglise romaine. Ses doc-
teurs, dil-il, prétendent unanimement que
c'est la parole de Dieu écrite et non écrite,
ou, en d';iuiros termes, que c'est l'Ecriture
et l<i tradition; mais ils ne sont point d'ac-
cord pour savoir qui a droit d'interpréter
ce» deux oracles. Les uns prétendent que
c'est le pape, les autres que c'est le concile
général; qu'en attendant, les évoques et les
docteurs ont droit de consulter les sources
sacrées de l'Ecriture et de la tradition, et
d'en tirer des règles de foi et de mœurs pour
eux et. pour leur troupeau. Comme il n'y
aura peut-être jamais de juge pour concilier
ces deux sentiments, nous ne pouvons espé-
rer de connaifre jamais au vrai les doctrines
de l'Eglise romaine, ni de voir acquérir une
forme stable et permanente à celte religion ;
Hist. ecdés., xvr siècle, sect. 3, i" part.,
cl, §22; jf'/tP.se sur la validité des Ordin.
anglicanes, c. 3, § 3 et suiv.
On voit ici, dans tout son jour, le génie
artificieux de l'hérésie. — l" Aucun catho-
lique n'a jamais nié que la décision d'un
concile général touchant le sens de l'Ecri-
ture et de la tradition, en fait de dogmes et
de mœurs, ne soit une règle de foi inviola-
ble : ainsi toutes les décisions du concile de
Trente sur ces deux chefs sont incontesta-
blement reçues par tous les catholiques sans
exception, et quiconque oserait les attaquer
serait condamné comme hérétique. Sur tous
ces points, les protestants sont donc bien as-
surés de connaître au vrai la doctrine de
l'Eglise romaine. Vof/. Trente. En y ajou-
tant le syenbole place à la tête de ce concile,
quel dogme y a-t-il sur lequel un protestant
puisse Ignorer ce que nous croyons? Bos-
suet. Réponse à un mémoire de Leibnilz tou-
chant le concUe de Trente; Esprit de Leib-
nilz, loin. II, p. 97 et suiv. 2" Tout théolo-
gien catholique reconnaît qu'une décision
du souverain pontife en matière de fui cl de
mœurs, adressée à toute l'Eglise, reçue par
tous les évéques ou par le très -grand nom-
bre, soit par une acceptation formelle, soit
{).(r un silence absolu, a autant d'autorité
<|ue si elle était portée dans un concile gé-
CTION. XX Di
néral, parce que le consentement des pas-
teurs de l'Eglise dispersés dans leurs sièges
n'a pas moins de force que s'ils étaient ras-
semblés, il ne fait pas moins tradition. Touie
la différence, c'est que, dans le premier cas,
ce consentement est moins solennel el moins
promplement connu que dans le second. En
vertu de son caractère et du sernient qu'il a
fait d'enseigner et de défendre la foi catho-
lique, tout évêque est essentiellement obligé
de réclamer contre une décision du pape qui
lui paraîtrait fausse. Si dans ce siècle il y a
eu quelques théologiens qui ont contesté
ces principes, c'étaient des demi-protestants;
ils sont regardés par l'Eglise universelle
comme des hérétiques. Les prolestants l'ont
si bien comjiris, que depuis les dernières dé-
cisions des pa[)es sur les matières de la grâce,
ils n'ont pas cessé de répéter que l'Eglise
romaine professe hautement le pélagianisme;
cependant ces décisions n'ont pas été don-
nées dans un concile général. 3' Il n'importe
en rien de savoir s'il y a des docteurs ca-
tholiques qui portent plus loin l'autorité du
pape et qui soutiennent que sa décision a
force de loi, indépendamment de toute ac-
ceptation ; ces docteurs n'en sont pas moins
soumis à une décision acceptée, ni à celltj
d'un concile général ; ils n'en sont pas uioins
persuadés de la nécessité de consulter l'E-
criture sainte et la tradition des siècles pas-
sés. Y a-l-il aujourd'hui une décision des
papes en matière de foi ou de mœurs, de la-
quelle on paisse douter si elle a été accep-
tée ou rejetée? k° C'est nous qui sommes ré-
duits <à ignorer quelle est la croyance de cha-
cune des sectes protestantes ; tout particu-
lier y jouit du droit d'entendre l'Ecriture
sainte comme il lui plaît ; pourvu qu'il ne
fasse p-is de bruit, aucun n'est obligé de
se conformer à la confession de foi de sa
secte; toutes en ont (hangé plus d'une fois,
elles peuvent bien en changer encore. C'est
donc à nous d'assurer que leur religion
n'aura jamais une forme stable et perma-
nente; elles ne subsistent que par la rivalité
qui règne entre elles, et par la haine qu'elles
ont toutes jurées à l'Eglise romaine. La
forme de la nôtre est stable et permanente
depuis les apôtres ; les divers conciles tenus
dans les dififérenls siècles n'ont rien décidé
que ce qui était déjà cru auparavant; ils
n'ont point établi de nouveaux dogmes,
puisqu'ils ont tous fait profession de s'en
tenir à la tradition : cette règle invariable
assure la perpétuité et la stabilité de notre
religion jusqu'à la fin des siècles.
Jiasnage, dans son Histoire de l'Eglise,
'. IX, c. 5, 6 et 7, a fait une espèce de traité
très-long et très-confus contre l'autorité de
la tradition : il prétend que l'ancienne Eglise
n'admettait des traditions qu'en matière de
f<iiis, d'usages et de pratiques ; nous avons
prouvé le contraire, et nous avons fait voir
qu'en matière même de doctrine la tradition
se réduit à un fait sensible, éclatant et pu-
blic. H nous oppose un grand nombre de
Pères de l'Eglise, en particulier saint Irénée
et Tertullien ; nous avons mualré qu'il n'en
wïy
INTRODUCTION
.1 pas pris le "sens. II on allègae d'autres qui
(lisent, com-iic snint Cyrille de Jérusalem,
Catech. k, on parlant du Saint-Esprit, qu'on
ni.' doit lii-n expliquer louchant nos divins
myslères qu'on ne l'établisse par di^s lémoi-
puaiics (le rKcriture. Ce Père ajoute : « Ne
croyez pas même ce que je vous dis, si je
no vous le prouve par rE(rilure sainte. »
Saint Cyrille avait raison, et nous pensons
encore comme lui. 11 parlait à dos fidèles do-
ciles, il élail assuré qu'ils ne lui conteste-
raient pas le sens qu'il donnait aux paroles
de l'Ecriture. Mais si ce Père avait eu pour
auditeurs des sectateurs de Macédonius, qui
niaient la divinité du Saint-Esprit, qui au-
raient disputé sur le sens de tous les passa-
ges, qui lui en auraient opposé d'autres, etc.,
comment aurait-il prouvé le vrai sens, si-
non par la tradition ! Lui-même recom-
mande aux fidèles de garder soigneusement
la doctrine qu'ils ont reçue par tradition; il
les avertit que s'ils nourrissent des doutes,
ils seront aisément séduits par les héréti-
ques, Catech. 5, à la fin. — Laclance, Divin.
Jnstit., lib. VI, c. 21, argumente conire les
païens qui ne faisaient aucun cas de nos
Ecritures, parce qu'ils n'y trouvaient pas
autant d'art ni d'éloquence que dans leurs
pcëies et dans leurs orateurs. (( Quoi donc,
dit-il, Dieu, créateur de l'esprit, de la parole
et de lu langue, ne peut-il pas parler? Par
une providence très-sage il a voulu que ses
leçons divines fussent sans fard, afin que
tous entendissent ce qu'il disait à tons. »
Sur ce passage les protestants triomphent.
Mais la simplicité du style de l'Ecriture met-
elle les vérités qu'elle enseigne à la portée
de l'intelligence de tout le monde? Si cela
était, pourquoi tant de disputes sur les pas-
sages mêmes qui paraissent les plus clairs?
Pourquoi tant de commentaires, de noies,
d'explications chez les protestants mêmes?
Le seul premier verset de la (ienèse a donné
lieu à des volumes entiers, et le sens en est
encore contesté aujourd'hui par les soci-
niens. Ces courtes paroles de Jésus-Christ:
Ceci est mon corps, ceci est mon sang, sonl
entendues par les prolestants dans trois sens
différents. Lactance n'avait à justifier que
la simplicité du style de l'Ecriture; il n'est
point entré dans la question de savoir si
tout le monde pouvait entendre l'hébreu,
s'assurer de la fidélité des versions, saisir le
vrai sens de tous les passages essentiels,
sans danger de se irouiper. Vainement on
nous répétera ces paroles : Dieu ne peut-il
donc pas parler ? 11 le peut sans doute, puis-
qu'il l'a lait : mais encore une fois, il n'a
changé ni la nature du langage humain ni
la bizarrerie de l'esprit des hommes ; il a
parlé aux uns en hébreu, aux autres en
grec; donc il a voulu qu'il y eût des inter-
prèles pour les peuples qui n'entendent ni
l'un ni l'autre. Le seul interprète infaillible
est l'Eglise, tout aulre est suspect et sujet à
l'erreur.
Basuage observe que les Pères se ser-
vaient contre les hérétiques de l'arguirtenl
négatif et leur opposaient le silence de l'E-
criture dans les disputes, mais que c<'iix-ei
le rétorquaient aussi contre les Pères. Il éta-
blit neuf ou dix règles pour discerner les
cas dans lesquels cet argument est ou solide
ou sans force. Comme ces prétendues règles
ne servent qu'à embrouiller la question,
nous nous bornons à soutenir que cet argu-
ment était soli;le contre les hérétiques qui
en appelaient toiijours à l'Ecriture, comme
font encore les protestants, et qui ne pou-
vaient citer aucune tradition certaine ea
leur faveur, mais qu'il ne prouve rien con-
tre les Pères ni contre les catholiques, parce
que chez eux la tradition de l'Eglise a lou~
jours suppléé au silence de l'Ecnlure ou à
son obscurité. Il entreprend de réfuter la
règle que donne Vincent de Lérins, savoir,,
que ce qui a toujours été cru partout doit
être regardé comme véritable; qu'il faut
consulter l'antiquité, l'universalité et le con-
sentement de tous les docteurs : Quod uhi-
que, quod semper, quod ab omnibus creditum
est sequamur universitalein, antiquilatem,
consensionem ; Commonit., c. 2. Basnage y
oppose, 1° que si l'on doit mettre au nombre
des docteurs les apôtres et leurs disciples, il
faut donc en revenir à consulter leurs écrits.
Qui en doute ? Mais la question est de savoir
si, lorsqu'ils gardent le silence ou ne l'ex-
pliquent pas assez clairement, on ne doit
pas suivre le sentiment de ceux qui leur ont
succédé et qui font profession de n'enseigner
que ce qu'ils ont appris de ces premiers,
fondateurs du christianisme. Nous soutenons
avec Vincent de Lérins qu'on le doit, et nous
l'avons prouvé. 2" Il dit que l'on ne peut ja-
mais connaître le sentiment de l'universa-
lité des docteurs, puisque ceux qui ont écrit
ne sont pas la millième partie de ceux qui
auraient pu écrire et dont on ignore les
opinions. Nous répondons en premier lieu
que quand un concile général a parlé, on ne
peut plus douter de l'universalité de la
croyance; en second lieu, que ceux qui
n'ont pas écrit pensaient comme ceux qui
ont écrit, puisqu'ils n'ont pas réclamé. Tou-
tes les fois qu'un évêque ou un docteur s'est
écarté du seiUiment général de ses collègues,
il a été accusé et condamné, ou pendant sa
vie ou après sa mort ; l'histoire ecclésiasti-
que en fournit cent exemples. 3° il objecte
que, parmi ceux qui ont écrit, il n'y en a
souvent que deux ou trois qui aient traité
une question, et encore n'en ont-ils parlé
qu'en termes obscurs; que s'ils faisaient au-
torité, les hérétiques en auraient pu citer de
leur côté; qu'enfin ce petit nombre a pu se
tromper. Nous répliquons que, quand trois
ou quatre docteurs de réputation, placés
quelquefois à cent lieues l'uii de l'autre, se
sont exprimés de même sur un dogme, sans
exciter nulle part aucune réclamation, nous
sommes certains que tous les autres ont été
de même sculimeul.
MONITUM AD LECTOREM.
Nemo est sane qui unquom in dubium vocare possit, quoi ea in quihusvivimus temporia
momcnta, Irndilionis sacrée tijrfflf/afjonem prœsertim requirere videantur. Quoi enim Scri-
ptura sncra lihero interpreti derelicla mentis arbitrio quotidie errores in orbem profude^
rit Christiamim, tôt quotidie eadem prœcavet et avellit, interpretibiis sanctorum Potrum
confirmata sentenliis. Si enim, ut quidam lepide asserunt, divino afflante spiritu, multi, ex
Anglia prœsertim, nd Laliuni tendant, qui longe lateque procellis et omni vento doctrinœ
circumlati, procul a Roma devii hucusque errarunt , id certe , magis nota traditionum
catholicarxm unanimi spectacuto, ipsis nuper conversis sœpe fatentibus, nullus est qui dif-
ftdere possit esse tribuendum.
Cujus operis, de utilitate, usu et commodo mulla dicere supervacaneum foret, cam jam
eadem in Thesauro bïhWco materiarum séries et principiorum ordo, et usus, muUis annis,
multorumque plausu sancita fuerint. Quid enim ulilius, quid magis necessarium, quatn om-
nem Scriptnrœ sacrœ scientiam, omnia principia, conciones, verba, prolatis SS. Patrum
explanare testimotiiis ; ita ut sive vera eruenda sit sentenlia, sive explicanda aut Ulustranda
reniât, sive sint errorum detergendœ nubes, stalim omnium sœculorum o.dmota splendoris
face Veritas menlibus illucescat?
Quod si pro uno fratrum etiam minimo semel attigerimus, ita satis erit prœmii, ut nul-
lum aliud prœter œternum putaverimus nobis esse concupiscendum.
Vale, Uclor optime, et vro me deprecare Deum.
C. POUSSIN.
DICTIONNAIRE
DE LA TRADITION
PATRISTIQUE ET CONCILIAIRE
A
ABNEGATIO
[Ex SS. Palribus.]
S. Iren., 1. IV contra hœres. — Si vis per-
fectus esse, vade, vende quœ habes, et dapau-
peribus, et veni,sequere me. [Matth. xix,2L)
Aposlolorura parlera promitlit Dominus eis
qui sic fecerinl : et non alterura Deum pa-
trem annunliabal eis qui sequebantur eiim,
prœier eurn qui ab inilio a Lege annuntia-
lus esl; nec aliua» filium, — sed docebat ut
lacèrent praecepla quae ab inilio [)rœcepit
Deus, el ul velerera cupidilatem per opéra
bona solverent, et sequerentur Chrislum.
Quoniam autera ea quae possidentur, pau-
DlCTIO.NN. DE LA ThAUITiON. I
peribus divisa, solutionera faciuntprœlerilffi
cupiditalis, Zaccheeus Jecit nianifeslum :
Ecce, dicens, dimidium ex bonis meis do
paupcribus, et si cujus quid fraudavi, reddo
quadruplum. (Luc. xix, 8.)
Clem. Alex., Strom., ]ib. vu, t. II. —
Quineliam petit (Christarius) ut vivat vjtam
in carne deûnitara, tanquam gnosticus ,
tanquam expers carnis, et consequatur qui-
dera quae sunt Ofttima ; lugial autem quae
suiU détériora. Pelil autem sublevalionero
quoque eorum quœ nos peccavimus, et
conversionem ad agnitionein, tam acriler
DICTIOMNAIRE DE LA TRADITION.
11
sequens eurn qui vocal in excessu, quam
jlle vocal prœcedens, per bonam conscien-
tiam, ut ila dicam, feslinans ad agendas
gralias, et ul cum illic fuerit cum Christo,
iil qui seipsum clignum prœbuerit propter
puritateni, per quamdam quasi temperalio-
iieui liabeat Dei virlutem quae su['pe(lilalur
per Chiisluni. Non enim caioris parlicipa-
tione calidus, neque ignis, lucidus, sed vult
lolus esse lux. Idem accurale novit id quod
diclum est : Nisi odio habuerilis pntrcm cl
matrem, ei prœterea propriam quoque ani-
mcim, et nisi s'igmim portaveritis. {Luc. xiv,
26, 27.) Naui et carnales affectioues, qure
voluptalis maximas habent illecebras, odit,
inaguoque desfiicit animo omnia quce ad
crealionem et iiulrilionem carnis sunl ac-
commodata. Etiam insurgit adversus ani-
inam corporeani, imperiuai delreclanli spi-
rilui, experli ralionis, frenura injicicris,
quoniam caro concupiscit adversus spirilum
[Galal. V, 17.) Sigyium aulem portare, est
luorlem circumferre, adeo ut vivus adluic
onjnibus renuntiet, quoniam non esleequa-
lis cliarilas ejus qui seminavit carnem, et
ejus qui animam creavit ad scientiam.
OiiiGEN., Exhort. ad martyr., tom. I. —
Quid volo nisi ut accendalur? {Luc. xii, 49.)
Acccndatur igilur liic ignis et in vobis, de-
]eaUiue lerrenas omnes et corporis arnicas
cogilationes, et i)aptismo quo usqne dum
peiticeretur, coarclabalur Jésus, libentis-
f»ime baplizeiuini. Ac tu quidem qui et uxo-
rera habes, et iiberos, et iralres, et sorores,
mémento hujus sermonis : Si quis venit ad
tne, et non odit palrcm, et matrem, et uxo-
i-em, et Iiberos, et fratref, et sorores, non
polest meus esse discipulus ; ambo aulem
illius niemenlGle : Si qiiis venit ad me, et
non odit, piaeter su[ira relalos, adliuc autem
et animam suum, non potest meus esse disci-
pulus. Sed animam vesiram sic odio habele,
ut eam per odium in vitam œlernam custo-
dialis : Qui enim odit animam, suam, inquit
in vitam œlernam custodit eam, {Joan. xii,
25). Animam ergo propler vitam œlernaiu
odio habete, bonum et utile odium esse
persuasi quod Jésus docet. Sicut aulem, ut
in vitam cftlernam cuslodiatur anima, odio
iiobis liabenda est, sic uxorem, et Iiberos,
et iralres, el sorores odio liabelo lu qui hœc
habes, ul iis quos oderis ulilis sis, eo ipso
quod odio eos habueris, accepta bene
eis laciendi polestale, Dei scilicel amicus
laclus.
Idem. Comm. in Matth., t. Ul. — Si quis
vult post me ventre, abneget semedpsum.
{Matth. XVI, 24-.) Hinc oslendilur non
levé esso et conlemnendum l'acmus velle
post Jesum ire, eumque sequi ; nec quem-
quam posl Jesum ilurum qui sibi i|)se non
renunliaveril : sibi aulem ipse renunlial,
qui auleaclam sibi in nequilia vitam, egre-
gia conversione delel ; quemadnioduui ,
exempli causa, qui prius libidinosus luit et
inlcraperans, poslquam magis deinde con-
linens i'aclus est, sibi lascivo ipse renun-
lial.
il
I(iem , ibid. — Si quis amans vilep, et vi-
tam preesenlem bonura esse ducens, animara
suam studiose conservât, ut in carne vivat,
morlem reformidans, quasi morte eam arais-
surus, is animam suaiu po pacto dum ser-
vare sludet, eam extra felicilah's terminos
eliminans, amittet. Si quis aulom propler
sermonem meum, quo ad morlem usque de
vila œterna pro verilale decerlare persuasus
fuit, vilara preesenlem conteranens, animam
suam perdit, prœ pietale eam Iradens ei quod
vulgo morsappellatur ; is, ulpote qui vitam
suam propler me amiseril, servabit eam
polius et tuobitiir. Alio etiam modo id quod
dictura est accipere possumus. Si quis in
ariimum inducens suum quid sif saltis, ani-
mœ suœ salulem consequi optai, vilœ huic
iiuniium remillens, earnque ejurans, el cru-
cem suam tollens, ac me sequens, animara
suam raîione mundi perdal ; nam qui eam
propler me, el omnem meam docirinam per-
diderit, salulem adipiscilur, finem perdilio-
nis hujus.
Idem, hom. 36 in Luc, t. III. — Martyres
quœrunl salvare animam suam, piopler'^a
perdunt ul salvent eam. Qui vero voltint
salvare animam suam, ut non perdant eaui,
hi el corpus el animam pariter perdunt in
gehennam.
Tertdl., De idol., c. 13. — Sunl qnidarti
dies munerum, (luœ apud alios honoris lilu-
lum, a|)ud alios mercedis debitum expun-
gunl. Nunc ergo, inquis, recipiam meum,
vei rependam alienum. Si hune morem sibi
homines de su()erstitione consecraveruut,
lu, extraneus ab omni eorum vanilale, quid
participas idolothyta solemnia? quasi tibi
quoque [jiœscriptum sil de die, (luominus
id quod homini debes, vel tibi ab homino
debetur, cilra diei observationem luas, vel
recipias. Da formam, qua velis agi tecum.
Cur enim et laleas, cum ignoranlia alterius
tuara conscientiara contamines? si non
igiioraris quod sis Christianus, lenlaiis, et
contra conscienliam alterius agis, lanqunm
non Christianus. Enimvero elsi siinulaveris,
lenlalus addiclus es. Certe, sive hac, sive
illac, reus es confusionis in Domino. Qui
autem confusus super me i'uerit pênes ho-
mines, et ego confundar super iHo, inquit,
pênes Palrem meum, qui est in cœlis.
Tertul., De corona milit., cap. 11. —
Nusquam Christianus aliud est. Unum
Evangelium el idem Jésus : negalurus om-
nem negalorera, et contVssurus omnem
confessorem Dei, et salvam laclurus ani-
mam pro nomine ejus amissam, perditurus
aulem de contrario adveisus nomen ejus
lucri habitam. Apud hune lam miles est
paganus fideJis, quam paganus est, miles
intidelis. Non adu]iltit status tidei nécessi-
tâtes. Nulla est nécessitas délinquendi ,
quibus una est nécessitas non délinquendi.
Nam et ad sacriticandum et direclo negan-
dum, necessitate quis ()remilur tormenio-
rum sive pœnarum : lamen nec illi neces-
siluli disciplina connivel : quia potior est
nécessitas timendee negalionis el obeundi
1-
ABNEGATIO
44
martyrii, qnam evadenJœ passionis et im-
Dlendi oificii.
Tertul., in Scorp. advers. Gnoslic, c. 9.
— Frustra erit dicftre, etsi me negavero
Chrislianura, non negabor a Chri^to ; non
enirD ipsiim negavi. Ex illa enim negatioiie
tantunuJem tenebitur, qiia se Chrislianura
noganiio, Ciiristuin in se negans, eliara i[)-
sum negavil. Plus estauleni quod et ronfu-
sioiii confusionem comrninattir. Qui nie
confiisus fuerit corara hominibus, et ego
coiiluiitlar eum coram Paire meo qui in
cœhs est. Sciebat enim a confusione vel
maxime forraari negalioncm : mentis sta-
lum in fronle consistere : |)riorem esse pu-
doris qnam corporis plagam.
D. Cyprian., epist. 9. — Dissimulandi
nui'.c locus est, quando decipitur fralernilas
noslra a quibusdam veslrnm ; qui, dum sine
ralione restituendse salulis plausibiles esse
cupiunt, magis lapsis obsunt. Summum
enim deliclum esse quod persecutio com-
mitli coegit, sciunt oliam ipsi qui corami-
serunl; cum dixeril Dominus et judex nos-
ter : Qui me confessas l'ueril toram homi-
nibus, et ego illum ondtebor coram Pâtre
meo qui in cœlis est. Qui autem me negave-
ril, et ego illum negabij.
Cyprian., Dfi laude martyr. — Si salutem
limes [)erdere, scilo te mori posse. Porro
autem conlemnenda tibi mors est, cui Chri-
slus occisus est. Ante ocuJos, tibi quœso,
concurrant Dorainicse passionis exempta,
concurrant oblata et prœmia et parala dis-
crimina, et quantam inter se liabeant dilli-
culiatem, res utrasque conspicito. Nec enim
poteris confiteri, nisi scias quantum noceas,
si negaveris. Cœlo maitjres gaudent, veri-
latis inimicos ignis absumet. Paradisus Dei
lestibus tlort.'l : negalores gehenna complexa
œti-rnus iguis in<irtlescel.
S. Athanas., Doctr. ad monac, tom. II.
— Si quis post me veniat, abneget semetip-
sutH. Non modo bona et viiae necessaria des-
picere prœcipimur; sed etiam mutua ollicia
quse secundum naluram et legem sunt, su-
l)eraie et omiitere jubemur, dicenle Domi-
no : Qui diligit patrem et malrem plus quam
me non est me dignus. [Matth. x, 37.) —
Quauiubrem vehementer liortatur, ut cuin
perseverantia asceseos laboies suslinea-
mus, in nullo metuenles inimici adversum
nos paratas insidias. Prœleril tigura hujus
mundi.
S. Basil., inlerr. G Regul. fus. trac, t. H.
— Abnegare semeti[isum esi prœleriiorum
prorsus oblivisci, atque a voluntalibus suis
seoedere : quem secessum in proujïscua
hominum consuetudine servare difiicilli-
muui luetit, ne dicam, viribus omnino im-
par. Alque elium ne quis toilat crucem
suam, Clinstumque sequalur, impedimenlo
est eju>modi viiae societas. Nam prœparaie
se ad morlem pro Christo perferendam,
morlilicare membra quœ sunt super ter-
ram, accingi quasi in inslructa acie ad pe-
nculum omne subeunduin, quod nobis pro
Clirisli noNiine impendeal, vilaque prœsenli
i»on ullici, hoc est crucem suam tollere : ud
quod rangna nobis impedimenta a coramuni
viiiB consuetudine.
S. Basil., interr. 8, t. II. — Cura Dominus
nosler Jésus Christus posi documenta multa,
enque ex mullisoperibus v;)Iidecomprol)ala,
dicat omnibus : Si quis venit ad me, abneget
semetipsum; et ilerum : Sic ergo omnis ex
vobis, qui non renuntiat omnibus quœ possi'
det , non polest meus esse discipulus, arbi-
tramur hoc prœceplum ad plura a quibus
aljalienare oportet, pertinere. Nam et dia-
bolo ante omnia et carnis afrectibus rennn-
tiamus, qui nuntium reraisimus occullis
turpitudinibus , cognationibas cor()oreis,
hominum amiciliis et vitae consuetudini,
quœ iiitegritati Evangelii salutis adversetur.
El, quod his magis necessarium est,sibi
i()se renuntiat qui eïuit veterem hominem
cum actibus ipsius,qui corrumpitur secun-
dum desideria erroris.
S. Greg. Naz., orat. i. — Unam classera,
unum animarum genus ab bac lœla (Chris-
lianorum) celebritale abdico alque propello,
gemens quidem et dolens, nec gemitum
forte raeum audientes, nec exilium suum
sentienies deflens. Hoc enim totius eorum
plagœ maxime miserabile est; sed tameu
abdico, eos nempe qui non supra firmom et
stabilem petram, sed supra siccnm et sleri-
Ilmu seminati. Hi autem sunt qui leviler ac
defunctorie ad pielatis doctrinam accesse-
ruiit, atque exigua fuie preediti sunl, quia
allas in terra radiées non egerant, contestim
oxorli sunt, ac prospicientes, ut aliis pla-
cèrent, poslea ad brevem et cxiguura dia-
boli assuilum parvuraque tentalionum œs-
lura exaruerunt et emortui sunt. Alque his
eliam adhuc pcjores, magisque ab hoc fausto
et IcBU) convenlu proscribendi sunt, qui
lempori, atque iis, qui nosabeo, qui iii
allum ascenderat, [)ulchreque captivos nos
duxerat, in raalam et funestam ca[)ùviiatem
abducebant, ne tantillum quidem obstite-
runt, verum ultro ac Sfionle improbos ac
vénales se prœbuerunt : ut qui ne ()aulisper
quidem repugnarint , aut ;iboita ipsis ob
Verbum aliqua calamilale aut lenlalione
scandalum passi sint; verum cum brevi
quodam et cadaco qusestu , aut obsequio,
aut exigua potenlia salulem iuam miseri
commulaiint.
S. HiLAR., De Trinit. — Si quis vult post
me venire, abneget seipsum sibi. Requi-
ramus quomodo in hoc corpoie coiisti-
luti post Chrislura ire possimus. Ipsum se-
quimur, quando ejiis praecepta servamus,
quando facimus ea quœ ipse mandavit. Ab-
negamus nos, cum sludemus odisse quod
fuimus, et amare incipimus quod esse de-
bemus. Eigo loties nos negamus, quoiies
ad meliora converlimur :,quolies exteriori
vetustatedeposita, in Dom'iui serviiule novi
horainis alacritale juvenescimus : quoiies
ad fervorem animi de tepore, ad conlinen-
tiam de voluplate , ad munditiam, ad ho-
neslalem transimus, quoiies tidem veram,
deposita incredulitaie, su.scipimus.
idem, Com. in Matth., cap. 16. — Abne-
get seipsum. bealum dauinum, et ju-
i5
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
16
clurafelix! ditescere nos Dominas detri-
mento animse et corporis voluit, et esse stii
similes hortatur : quia ipse in figura Dei
constitutus , usque ad niortera humilis et
obediens factus, principatum potestatis to-
tius, qtiee in Dec est, acce[)it. Sequendus
igitur est cruce assunipta, cl passionis su;b
si non sorte (forte, edit. Veron.), attamen
voluntale comitandus est. Quid enina pro-
dest occupasse mundura , et toto terrenœ
potestatis dorainatu opibus saecuii incubaro,
si perdenda anima, et suscipiendum vitœ
detrimentum est?Quœ autera commutalio
pro anima, cum fuerit amissa , quaerelur?
Cum angelis enim Christus aderit, reddens
singulis ut merebuntur. Quid alTeremus ad
vitam ? Praeparalos, credo, lerrenarum opura
futuris eomirierciis Ihesauros, arabitiosos
dignitalum faraaeque titulos, aut veteres
delicalcB tiobilitatis imagines? Neganda sunt
bœc umnia, ut melioribus abundemus : et
contemptu universorum Christus sequendus
est, el œternitas spiritalium terrenorura
damno est comparanda.
D. Ambr., De pœnit,, I. i, c. 11, t. II. —
Nonne vobis videtur ille qui lapsus est se-
mivivus esse, si vitale aliquid lides spiret ?
Nam qui penitus Deum ex suo cordeabjecif,
ille mortuus est. Qui ergo non penitus ab-
jecit, sed per impressionem tormentorum
ad tempus negavit, semivivus est. Aut si
mortuus est, cur ei dicitis agendam pœnl-
tentiam, qui jam curari non potest? Si se-
mivivus est, infunde oleum et vinum : non
vinum sine oleo, scilicet quod et foveat et
reaiordeat. Toile eum in jumentum tuuni,
trade stabulario, duo sera ad ejus cuiam
impeude : esto ei proximus. Proximus au-
teiu esse non potes nisi lacias misericor-
diam.
Idem, ibid., cap. 4. — Potest fieri , ut
aliquis, viclus suppliciis, sermone Deum
negel, et corde adoret. Nunquid eaddii
causa est ejus qui sponte negat, et ejus
quem loruienta inclinaverint ad sacrile-
giuiii,nouvoluntas?Quamautemindignum,
cum apud homines valeat certaminis graiia,
ut apud Deum non vakre asseratur! Nam
seepe in hoc athletarum saeculari certamine,
etiam victos, quorum l'uerint certamuia
probata, vulgus hominum cum victuribus
coronare consuevit ; maxime quos viderit,
forte dolo aut fraude, Victoria exclusos.
Vide et c.oejusd. lib. i, ubi idem argum.
reperitur.
Idem. Expos, in psal. cwui, tom. I. —
Ejfundo in conspeclu ejus oralionem meam,
tribulalionem meam anle ipsum pronunlio,
in deficiendo ex me spirilam meum. {Psal.
CLxi, 3, k.) Deiecit enim ejus S})irilus, iiuo
ab eo deticit spiritus suus, qui se ipsuui
negat ut adhœreat Christo. Unde semiiui
ejus cognoscunlur a Domino; quia non su it
carnis, sed Christi semilœ.
S. JoAx. Chuysost. , hom. 3 ad popul.
Anlioch., t. il. — Exue viiœ negoiia, ei
athlela factus es ; indue arma spiriluaba,
L'i lactus es miles. Te ipsum vitœ curis dé-
nuda, luctœ enim tempus est : arma spiri-
tus indue, bellum enim nobis contra dae-
mones conflatum est grave. Propterea et
nudum esse oportel, ut nullam diabolo no-
biscura luctanti ansam prœbeamus : et un-
dique armari, ut nusquam lethalem plagam
acoi()iamus.
S. Juan. CHRYST.,hom. 26, in Malth.xm.
— Quanto superius ad virtufis ascendimus
exceisura, tanlo amplius docemur quam sit
inter nos et Deum grande discrimen. Nec
sane minima est isla pars philcsophise, me-
rilum suura posse dignoscere. ille aulem
maxime novit seipsum, qui se esse nihil
existimat. Nihil période facit ut teipsum
ignores, quam temporalibus rébus esse af-
tixum : et rursus, nihil ita temporalibus ré-
bus hominem aliigit, ut ipsa sui ignoratio,
si quidem ulrumque hoc pendet ex altero.
ï?. JoAN. Chrysost., tom. Vil, hom. 66, in
Maitli. XX. — Qui sibi plurimum arrogat ,
is vere abjectus est : qui vero humilis est ,
ad verae sublimitatis cacumen volavit; quœ
non appellatione nominis, sed re ipsa sub-
limitas est. Externa quippe celsiludo ,
iiecessitaiis atque timoris est; hœc vero
interior atque nostra , celsitudinis divines
similis esse (Ognoscitur. Quare quid apud
nos magnus est, eliamsi nemo ipsum lalem
prœdicet, vere taraen magnus est; sicut e
contra superbus quem omnes admiranlur
el colunt, omnium vilissimus reperitur
S. J. Chrys., De ador. crue, tom. III. —
Qui vull venire post me, abneget semetipsum,
et tollal crucem suam ; et sequatur me. {Mallh.
XVI, 24.) Vide ut nullcim necessitalem verbis
suis aJjungat. Non enim dixit, velitis,
noiitis , hoc vobis perferendum est : sed
quo modo? Si quis vult post me venire; non
vim alfero, non cogo , sed suœ quemque
voluntatis dominum facio : ob eamque
causa m dico : Si quis vult venire post me.
Ad bonum enim et honestatem voeu, non
ad malum et molesliam , non ad supplicium
et pœuam , sed ad regnum et ad vitam
cœlestem. Ipsa enim nalura rerum salis
virium habet ad Irahendum. Si quis vult
venire post me, sive vir, sive mulier, sive is
qui praeest, sive is qui alii paret, el servari
vult, hanc ingredialur viam. Tria sunt quae
commémorât, abnegare seipsum, crucem
(lOrtare , et sequi ; sed primum quid sit
seipsum abnegare, videamus. Discamus qu d
sit alterum negare, ac tum denique negaie
se quid sit, inlelligemus. Quid ecgo est
negare alterum? Qui alium negat, exempli
causa, fdium, vel, fratrem, vel aiuicum, vel
vicinum,autquemvisalium, sive flagns eum
caedi videat , sive. in viiicula conjici, aut
quidvis aliud perpeti, non pra?sto est, non
fert auxilium, non irangilur an;mo, nullum
sensuni doloris ejus seniit : alieno naïuque
ab eo esi animo.
S. IsiD. Peins., lib. i, epist. 103.— Triplex
Domiui ad Pelruiu de charitate interrogalio,
e Domini ignoratione prolicisci minime
exislimanda est (neilaquidamdecipianlurj,
verum Iriplicem negationem tripJici ascen-
sioue bonus luedicus depulit.
D. \hv.v,.,in Matlh. — Qui deponit velereju
17
ABNEGATIO
18
hoTuinera cura operibus suis , abnegal so-
melipsum,dicens : Vivo aulein non ego, vivit
vero in rae Christus : tollitque cruceiu
suam, et niundo crucitigilur.
S. Hier., ep. ad Algas., tom. IV. —
Credens in Cliristum quolidie follit crucem
suara, et negat seipsuiii. Qui impudicus
luit , versus ad caslitatem , temperaiiti?i
luxuriam negat. Qui formidolosus et tiini-
dus, assumpto robore forlitudiiiis, priorena
se iiSSQ nescit. Iniquus, si sequatur jusli-
tiani , negat iniquitatem. Stullus , si Cliris-
tum confiteatur Dei virtutem et Doi saf.ien-
liara, negat stultitiam. Quod scientes , non
soluQi perseculionis tempore, et necessiiate
marljrii, sed in omni conversatione, opère,
cogitatione, sermone.negemusnosroetipsos,
quod anle fuinius; et confiieaujurChristum,
qui in Christo renati suinus.
S. Hier., in TU. ii. — Quicunque vo-
luerit venire ad trie , abnegeC semelipsum.
{Luc. IX, 23.) Exutus velerem liomineiu
cum operibus ejus, et iudutus novum , se-
quetui- Deuiu suum, quoiuodo autem se quis
abnegei, contemplaiiduin est. Pudicus forni-
calorem, quod prius fuerat, negat ; sapiens
imprudentem ; juslus injustum ; fortis intir-
uium. Et ut in commune de omnibus lo-
quar : tolies negamus nos , quolies priera
vilia calcanles desiniraus esse quod fuimus;
et incipimus esse quod ante non fuimus.
S. AuG., tom. V, serm. 85, in Marc, viii,
— Durum videtur et grave quod Dominus
imperavit, ut si quis eum vult sequi , abne-
get seipsum. Sed non est durum nec grave
quod ille imperat , qui adjuvat ut fiât quod
iuiperat. Nam et illud verum est quod ei
dicitur in psalrao, Propter verba labiorum
tuorum ego custodivi vias duras. (Psal. xvi,
4.) Kt illud verum est quod ipse dixit : Ju~
gum meum suave est , et omis meum levé.
(Malth. XI, 30.) Quidquid enira durum est
in prœce})tis , ut sit !ene charitas facit. No-
vimus quaiita ipse amor faciat. Plerumque
etiam ipse amor reprobus atque iascivus est :
quanta homines dura perpessi sunt, quanta
indigna et inlolerabilia perlulerunt, ut per-
venirent ad id quod amaverunt. Sive sit
amalor pecuniae , qui vocatur avarus; sive
sit honoris amator, qui vocatur ambiliosus;
sive sit corporum pulchrorum amaior, qui
vocatur Jascivus. Et quis poissel enumerare
omnes amores ? Considerate tamen , quan-
tum laborent oiunes amatores, nec sentiunt
quod laborant; et tune ab eis plus labora-
lur, quando a labore quisque prohibetur.
Cuni ergo taies sint homines [)lures, quales
sunt amores, nihilque aliud curœ esse de-
beat quomodo vivalur, nisi ut quod aman-
dum ejt eligalur; quid miraris, si ille qui
diligit Chrislum, et qui vult sequi Christum,
amando negat se ipsum ? Si enim périt homo
auiando se, proleclo invenitur negando se.
— Quid est neget se? non prœsumat de se ,
senliatse hominem, et respiciatdictum pro-
phelicum : Maledictus omnis qui spetn suam
ponil in homine. [Jerem. xvii, 5.) Subducat
se sibi , sed non deorsum versus. Subducat
se sibi, ut hajreal Deo. Quidquid boni habet.
illi tribual a quo factus est : quidquid niali
habet, ipse sibi fecit. Deus quod in illo m.a-
lum est, non l'ecit : perdat quod fecit, qui
inde defecit : Abneget , inquit, se, et tollat
crucem suam, et sequatur me.
S. Ado., t. V, serm. 331, in JSal. Martyr.
— Neget se. Quomodo negat se qui amat se?
il,i vero rationis est, sed humanœ : homo
mihi dicit : Quomodo negat se qui amat se?
Sed dicitDeus bomini : Neget se, si amat se.
Amando enim se, perdit se : negando se,
invenit se. Qui amat, inquit, animam suam,
perdet eam. — Luctuosa res est perdere
quod amas. Sed interdum et agricola [lerdil
quod séminal. Profert , spargit, abjicit,
obruit. Quid miraris? iste contemptor et
perditor avarus est messor. Quid factum sit
hiems et œstas probavit; ostendit tibi gau-
dium raetentis consilium seminantis. Ergo
qui amat animam suam perdat eam. Qui frue-
lura in ea quaerit, seminel eam. Hoc est
ergo neget se, ne perverse eam amando per-
dat «e.
S. AuG., t. VII, lib. xiv, De Civ. Dei,
c. 2^. — Feceruni civilates duas amores duo :
terrenaui scilicet amor sui, usque aii con-
lemptum Dei: cœlestem vero amor Dei us-
que adcontemptum sui. llla in seipsa, hœc
in Domino gloriatur.
Idem, serm. 4-7, De diversis. — Si périt
homo amando se, profeclo invenitur ne-
gando se.
S. Paul., ep. il, ad Sanct.'Ct Amand. —
Orate sollicili ut tanlo ore vel munere Dei
dignum Deo cor accipiamus ; et qui acce-
pimus contemptum patrimonii, accipiamus
etiam nostri contemptum: angusta enim via
gradimur, et quasi in fune suspenso anci-
pites ambulamus : et nisi certo iibramine
vestigia ûxerimus, ut non declinemus dex-
tra vel sinistra, facile nos in hujus aut illius
partis ruinam inimicus iuipellet. Ideo nobis
in Salomone sapientiacanit : Non deflectalis
a Domino, ne cadatis. [Eccli. ii. 7.) Ipso
enim Dominus Christus via, Veritas, et vita
est. [Joan. xiv, 6.) qui dicit: Omni ligilia
serva cor tuum [Prov.iv, 23.) Quia peripsas
virtutum vias in vilia delabi possumus : et
nisi certo — statu dirigentesanimi momenta
libreraus, de ipsa humiiilate capiemus su-
perbiam ; et evanescet species pietatis, si
per laudem paupertatis obrepat inflalio. Et
quid proderit caruisse diviliis, si remane-
mus divites viiiis? — Non enim pecuniam
et fundos, extraneas facultates ; sed etiam
animi nostri internas opes, quœ vere nosira
subslanlia est, possidemus. Hanc vendere ;
Vende omnia tua [Luc. xviii, 22), hoc est
alienarea nobis, lanto major Victoria, quanto
altior difiicullas est ingenita quam apposila
separare; et intus infixa divellere, quam
afiixa exlrinsecus rejicere. Se enim ii)suni
vincil et superat, qui renuntiat moribus
suis, et se abdicatsibi, ut illud fortissimum
Dei verbum impleal : Qui perdet aniinam
suampropter me, inveniet eam. (Joan. xii, 25.)
HiBcDomini verba rocordantes, etfandamus
in illuui animam nostram, et ipse nos euii-
trict, ot absconditain in se vitam nostram
w^
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
20
îovebil et se cum gloria revelabit: si lamen
[)ro hac eadem anima oremus in lempore
opportuno nunc in isto saeculo. In inferno
enim qiiis confilebitur tibi? {Psal.\i, 6.) Islic
moriamur peccatis, ne illlc vivamus pœnis.
Mors enim quae secunda dicilur, nihil aliud
est quam vila pœnarum.
S. Maxim, cap. De chnritate, lora. I. — Ne
libi ipse placeas, et Iralrem odio non ha-
bebis: nec le ipse ac carncni [L^-ave auiave-
ris, Deique araans ac religiosus eiis. Si qui-
dem cum spiriUilibus viiam ducere animo
conslilutuni est, ex ipsis slalim fi)ribus :
luis voluiitatibus Munlium lemiite. Non
eniu) aliter lieri poterit, ut vei cum Deo,
vel cum iliis pacem iiabeas, quibuscura vitee
socielatem inieris.
S. Greg. pap. l. I, in Evang., lib. ii,
hora. 32. — Qui vult post me vcnire, abneget
itmetipsum. Portasse laboriosum non est
bomini reJinquere sua, sed valde laborio-
sum esl relinquere semetipsum. Minus
quippe est abnegare quod babel: valde au-
tem mulluvu esl, abnegare quod est. Ad se
autem nobis venientibus Dominus praece-
pitut renuniiemus noslris ; quia (juicunque
ad fidei agunem venimus, luctamen contra
inalignos spiritus ^umimus. Nihil autem
lualigiii spiriius in boc mundo proprium
possident. Nudi ergo cum nudis luciari de-
bemus. Naui si veslitus quisquam cum nudo
iuclalur, cilius ad turram dt'jicitur, quia
habet unde leneatur. Qutd enim sunt ler-
rena omnia , iiisi queedam corporis indu-
juenta? Qui ergo conlra diabolum ad certa-
luen properat, vestimenta ajj'iciat, ne suc-
cunibal. Nihil in hoc mundo amando possi-
deat, nullas rerum labentium delectationes
requirat, ne unde aii votum legitur, ad ca-
.sum inde leneatur. Nec lamen suflicit nostra
relinquere, nisi relinquamus et nos. Quid
est quod dicimus, relinquamus et nos? Si
enim nosmetipsos relinquimus, quo ibimus
extra nos? vel quis est qui vadit, si se de-
seruil? Sed aliud sumus per peccatum Japsi,
aliud per naiuram conditi : aliud quod fe-
cimus, aliud quod facli sumus. Relinqua-
mus nosmeii[)Sos quales peccando nos fe-
cimus, et maneamus nosmelipsi quales per
graliam facti sumus. Ecce elenim qui su-
perbus fuit, si conversus ad Chrislum hu-
nii is faclus est , semetipsum relinquit. Si
hixuriosus quisque ad coniinenliam vitam
mulavit, abnegavit ulique quod fuit. Si ava-
rus quisque ambire jam desiit, et largiri
didicit propria qui prius aliéna rapiebat,
jirocul dubio semetipsum reliquit, Ipse qui-
dem est per naiuram, sed non esl ipse per
malitiam.
D.Ber!na.r. Serm. de S. Andréa. — Cum
S. Andréa, ut simul crucifigamur et nos,
allenlius auribus cordis audiamus vocem
diceruiii: Qui vult venire post me, abneget
semetipsum: ac si dicat : Qui me desiderat,
se despicial : el qui vult lacère volunlalein
meam discal frangere suara.
Idem De contempt. 7nundi, c. 1, — Qui re-
linquere universa disponis, te quoque in-
ler relinquenda numerare mémento : imo
vero maxime el principaliter abiiega lemet-
ipsum.
ABSOLUÏIO
Yid. verb. Cgnfessio.
ACSTEMIÏ
[Ex SS. Patribus.]
TERTut., /)c jr>/jm. — Dominus dixiC ad
Aaron : Vinum el siceram non bibetis, lu
(.'l tilii lui post te, si quando ingrediemini
tabernaculum , vel ascendetis ad allare, et
non moriemini. Adeo morientur qui non
sobrii in ecclesia niinistraverint. Sic el
Israeli proximo exprobal, et potum dabalis
sanctificalis meis vinum. Et base autem
slrictura potus xerophagiœ porlio esi ; quan-
qiiaui ubi abslinenlia vini aut a Deo e\igi-
tur, aul ab homine vovetur, illic inlelliga-
tur eliam pabuli pressura formam prœ-
itruens potui. Qualis enim esus, talis et
{)0lus. Verisimile non est ut quis dimidiam
gulam Deo immolet, aquis sobrius et cibis
ebnus. An autem el Aposlolus xerophagias
norit qui majora celebraverat, sitim et
lamem et mulia jejunia qui ebrielates et
commessaliones recusaverat, vel do disci-
pulo Timolheo argumenli salis est, quem
pjopter stomachum ti assiduas imbecillita-
tes modico vino monens uti , quo ille non
ex inslitulione, sed ex devotione abstine-
bat (cœterum , stomacho magis consueludo
prodessel) hoc i[)so abslinenliam vini di-
gnam Deo suasil, quam ex necessitate dis-
suasit.
S. Chrys., t. II, Hom. ad pop. Antioch —
Concedatis mihi, quœso , aliquid de Timo-
thei virlute et cura Pauli dicere. Quid enim
illo fuit amantius , qui tanlo absens inter-
vallo et lot circumventus negotiis pro slo-
machi sanilate discipuli taniam providen-
tiamgerebat, et cum sedulitale de morbi
correclione scribebal? Timoihei vero viriuti
quidœquale? sic delicias aspernabalur, et
lautac) mensam deridebal, ul in aiorbum
ex victus asperitale, et nimio caderel jeju-
nio. Quod enim nalura talis non esset , sed
jejunio et aquaB potu slomachi vim pro-
slrassf \ ipsum Paulura diligenler hoc ma-
nifeslard-em audife. Non enim simpliciier
dixil : Vtno modico utere : Sed tum prius
21
ABSTLNENTIA
25
dixikset : Noli adhuc aquam libère, tune
bibendi viiii conciliurii allulit. lllud uuteai
adhuc verbiiQi est signilicatilis , quod eous-
que aquam bibebat, et proplerea iaibecillis
t'actus sit. Quis non admirelur ipsius plii-
losophiam et diligenlianj? — Cogita eniiu
quomodo non a principio, neque ab exor-
diis hoc consilium Paulus dederit, sed
postquani vidit onineni virtuteiu dejectain ,
lune consuluit : neque lioc sim|)liciler, sed
ciiin prœfinilionG quadam. Non eniiu siiu-
pliciter dixit: Vino utere, sed, vino modico:
non quod liac admonitione et consilio Ti-
niolheus egeret, sed quod nos indigeanius.
Mcirco ad illuiu scribens, nobis bibendi
vini mensuram et terniinos staluit; lanluni
bibere jubens , quantum valeludineui adju-
vet, quantum corpori sanitalem prœbeat,
et non allerum morbum. Non
pauciores
enim quam immoderatus aqaae potus, sed .,^., ^. ..^,v^...v^,..^ . .,„„.« ...^i/,,«,, ^,,»v i..,
niullo plures et dilïïcilioieï animi et cor- quo est luxuria. (Ephes. v, 18.)
puris luorbos immodica vini parit polalio , S. IUsil. , homil. de jejunio. — Nemo
Argi (ut fabulœ ferunl) centum oculis ob-
};ervare. Hoc est quoii Aposlolus verbis
aliis loquebatur : Omne peccatutn quod fece-
rit homo , extra corpus est ; qui autem for-
nicatur^ in corpus suum peccat. (II Cor.
VI, 18.) Aiunt medici, et qui de humano-
runi corporum scripsere naturis, prîeci-
pueqiie Galenus in libris, quorum tituhis
De tuenda sanitate , puerorum et juvenuin ,
ac perfeclœ œlalis viroruni mulierumquo
corpora insito calore l'ervere; et noxios
esse bis œlatibus cibos, qui calorem au-
geatit, sanitatique conducerefrigida quaeiiuo
in esu et polu sumere. Sicut e contrario
senibus, qui pituita iaborant et frigore ,
caiidos cibos et vêlera vina prodesse. LJnde
et Sn\\a[or : Allendiie f inquit, vobis , ne
forte graventur corda vcsira in crapula et
ebrielate, et curis hujus vitœ. (Luc. x\i ,
3i.) Kt Aposlolus : iVo/jV« inebriari vino in
pai
passionum bellum, absunJarum cogilalio
Dum procellam in ratnlem inducens', et
corporis vim moiliorem et solubiliorem el-
ticiens.
S. Hier., t. IV, episl. kl ad Furiam , De
eiduilate servanda. — Grandis virtutis est,
el sollicilae diligentiœ superare quod nala
sis : in carne, non carnaliler vivere : tecum
pugnare quotidie, el inclusum boslem ,
hausla aqua crap.ulam conlraxit. Nullius
unquam caput condoluit, aqua prœgrava-
lum. Nemo alienis pedibus opus habuil bi-
bendœ aquœ assuescens. Nullius {)edes
fasciis astricti sunt : nullius manu> in-
liles reddilcP.
Yid, verb. Abstinextia, Ebriëtas, Jeju-
NILM, TeMPEUANTIA.
ÂBSTÏNENTIA
[Ex SS. Palribus.]
s. Basil., Const. vwnast. t. II. — Ante
omnia temperanliam castimoniae tulum cus-
todem et quœ prœsidem menlem bue illuc
errare non sinit, excoli oporlet. Ut enim
constricla per canales aqua, cum non ha-
beat quo se diffundat , recla a comprimenie
vi in allum l'ertur: ila et humanus animus
lemperantia, quasi angusto quodani canali
undelibet conslrictus, quodam modo ex mo-
lus nalura ad reruin sublimiorum deside-
rium attolletur, qui scilicel, quo etlundatur,
non habeal. Neque enim animus unquam
stare potest, qui ejusmodi naluram a G(jn-
ditore accepit, ut seraper moveatur, et si
prohibeatur movere se ad res va^as , fieri
non polest, ut ad veri(atem recta omnino
non lendat. Temperanliam autenj aibilramur
iion soia ciborum abstinenlia circuuisciibi,
(hocenim mulli et a|)ud genliles philosopbi
i'aclilarunl) sed maxime oculorum accurala
occupalione. Quid enim prodesl a cibis ab-
slinere, si adullerii libidint-m per oculos
vores, aut lubens vanas ac diabolicas voces
auribus audias ? abstinenlia |)rorsus inutilis
est, nisi et a faslu et a superbia et a vana
gloria, el abomini aiïoclu vilioso abstineas.
Aut quid inde emolumenti , si abslineas ab
escis, a pravis aulem et vauis cogilalionibus
non prorsQS absliocas? Quamubrcm Apo-
slolus dicebal: Timeone corrumpantur sensus
veslri. (Il Cor. ii, 3.) Abslineamus igilur
ab bis omnibus, ne merito Dominiaceusalio
veniaf in nos quoque, lanquara qui excole-
luus culicem, camelum vero glutiamus.
S. Gbeg. Naz., episc. — -El convivia lune
ex charilaie veraciler prodeunt, cum in eis
nulla abslinenlium vita mordelur, nulius ex
irrisione reprehendilur, nec in eis inanes
sœcularium negoliorum fabulee, sed verba
sacrœ leclionis audiunlur: cum non plus
quam necesse est servilur corpori, sed soia
ejus intirniilas relicitur, ut ad usus exer-
cendœ virlulis habeatur. Hcec si vos in
veslris conviviis agiiis, abslinenlium (l'aleor)
magistri eslis.
Dum sacro volumine Jonœ prophelœ gesta
replicanlur, forsilan aliquis secumcogilalet
dicil : Triduo et Ninive subvertetur. (Jon.m,
k.) Subvertetur plane, cum calcalis dele-
rioribus studiis, ad raelioi'a converlelur.
Subverlilur, inquam , dum purpura in cili-
ciuu), aliliienlia in jejunium.lœlilia mulalur
in llelum. Ubi sunl qui negant remédia
pœnileniitB, qui eam vei accipiendam , vei
coramunione ftosl labores em'.Milos mune-
randara e^se non creduni?
S. HiLkR., De pœnit. Niniv., iiom.2, t. IV
BibLPalr. — Nniivila3 [)ropœnilenlia alquo
abslineulia irai desuper imminoulis suspcu-
23
DICTlOiNNAlRE DE LA TRADITION.
94
derunt ruinarn, et parvuli ac pecora pariter
abstinentes, egressam a Domino plagam,at-
queseDtenliamjamcadentem(utitadixerim)
retorserunt. Tarn manifestum judicantes
affliclionis reraediuin, ut sibi eliam anima-
lium creiierent profulurum esse jejunium.
S. Ambr., ep. 63, class. i. t. H. — Quid
pulchriusabslinentia.quœfacitetiamjaveiiy
tulis annossenescere,ut tiat morum senectus?
namque utredundanlia ciborumac temulen"
lia etiam malurior eetas calescilj; ita mitiga-
tur juveutulis ferocitas epularum parcirno-
uia, irriguoque fonlis. Exterior ignis aquœ
inlusione exslinguitur, non mirura si etiam
inleiior feslns corporis fluviali polu refrige-
ratur; cibo enim flamma alitur ac déficit.
Siquidem fenum, stipula, lignum, oleum,
alque liujusmodi alimenta ignis sunl, qui-
bus pascilur : ea si detrahas , vel non suggé-
ras, etiam ignis sopitur. Similiterergo vapor
corporis cibo alitur aut miûuiiur: cibo
exciiatur, cibo solvitur. Luxuria igitur ma-
ter libidinis est.
S. Ambr., De Virg. lib. i, t. II. — Cibus
parcimoniœ, potus abstinenliae, docet vitia
nescire, qui docet causas nescire vitiorum.
Causa peccandi etiam justos see{)e decepit.
Hinc populos Deipostquam sedit manducare
et biljere, Deum negavit. Hinc Loi concu-
bitus filiarum ignoravit et pertulit. Hinc
inversis vesligiis fi'ii Noe patris quondam
pudenda lexerunt: quae procax vidit, mo-
destus erubuit, plus texit, otTensurus si et
ipse vidisset.
S. Hier., in epist. ad Furiam. — Absli-
nenlia tua alque jejunium tuum eo raagis
Deo grata sunt, quo cum moribus sanciis
oll'erenlur; ut quae in aliis sunt urabracula
viiiorum, in te sint ornaraenla viitutum.
S. HiERON., in epist. ad Dom. virginem. —
Nonnulii vitam i)udicam appelentes , in
raedio itinere corruerunt, dum solam absli-
nenliam carnium pulant, et leguminibus
onerant slomachum, quae moderale parce-
que innoxia sunl : et ul quod sentio loquar,
nihil sic inflammat corpora, et titillât mem-
bra genilalia, sicut indigestus cibus victus-
que convulsus.
Mater sanitatis est abstinentia , mater
œgriludinis voluptas : sine enim carne el
vino cito friget Venus : et a paire Libero
ad inconcessam Venerem gradus proximus
est inlemperantiœ locus.
S. Léo., De jejun. Pentecost. serm. k,
tom. L — Laudeiur Deus qui hominum
usui tam multa donavit ; sed agnoscal ra-
lionaiis animus, majores delicias menti
datas esse quam carni. Et cum audit sibi
per Spirilum sanclum dici : Post concupis-
cenlias tuas non eas, .et a voluntate tua
cvertere {Eccli.\ xviii, 30), intelligat sibi
contra omnia, quee sensibus corporels blan-
diunlur, lemperantiae seciandam esse virtu-
lem ; per quam dum exterioris hominis
volunias miuuilur, sapientia inlerioris au-
gelur. Non enim idem vigor cordis est sub
onere cibi , qui sub lenitate jejunii, nec
eumdem sensum potest salieias generare
quam parcitas. Quia cum caro concupiscens
adversus spirilum, spirilali cupiditale supo-
ralur, libéra obtinelur sanilas, el sana
libertas, ut el caro mentis judicio, et mens
Dei regatur auxilio.
S. AuG., De defimlion.rectœ fidei. — Bo-
num est in cibo, cura gratiarum aclione
perciperequidquid Deus edendum prff'cfipit.
Abstinere aulem ab aliquibus non quasi
malis, sed quasi non necessariis, non est
malum.
S. Prosp., lib. II De vita cont. — Sic ab-
stinere vel jejunare debemus, ut non nos
necessilali jejunandi subdamus, ne jara non
devoli, sed inviti rem voluntariara faciamus.
Jo. Cassian., De inst. mon., lib. v. — Me-
lior est ralionabiiis quotidiana cum mode-
ratione refectio, quam per intervalla loii-
gumque jejunium. Novilimmoderala inedia
non solum mentis labefaclare conslantiara,
sed etiam orationum efTicaciam reddere las-
siludine corporis enervalam.
idem, super psal. cxxx. — Ipsis fit gra-
vior consueludo subtracli cibi, qui se escis
aliis nesciunt consolari.
Idem, De inst. mon. — Non solum crapula
vini mentem inebriare consuevil, verum
Gtiara cunctarum escarum nimielas vacil-
lantem ac nulabundara eam reddil, omnique
inlegritatis ac purilatis contemplatione de-
spoliat.
S. Maxim., Lib. ad piet. exerc, t. I. —
Abstineniia concupiscentiam macérât alque
edoraat ; quia ils omnibus abstinere facit,
quae non sunt necessarii usus, sed delicias
prœbent : nec aliquid sinit sumere, quiim
quod necesse est ad vilain suslenlandam :
nec permitiit ea persequi, quae dulcia sunt,
sed quae ulilia, et ut cibuin et potum adjus-
tœ necessilalis modos componamus, nec
superfluos corpori huraores congeramus,
solamque corporis vitam servare studeamus,
alque a coitionis appetitu liberum cuslodia-
mus. Sic igitur abstinentia concupiscentiam
macérai alque edomat : voluptas vero, cibi-
que ac potus saturitas ventri calorem conci-
liai, et ad turpis libidinis appetitum accen-
dit, tolumque animal ad illegiliraae copulse
dévia conlrudit. Tune lascivi oculi, etl'rena
manus, lingua loquensquae aures mulceant ;
aurisinanium avida ; mens Deum spernens;
animus secum ipse cogilandi aclu adulle-
rium palrans, et ad nefanda sceleris ipso
ojiere corpus provocans.
S. Paulin, episc. NoI., epist. ad Celan-
ciam. — Cave, ne si jejunare aut abstinere
cœperis, te putes esse jam sanctara ; beec
enim virtus adjumentum est, non perfeclio
sanctitatis. — Tune prœclara est abstinen-
iia, tune pulchra atque magnifica casligalio
corporis, cum est animus jejunus a viliis.
— Qui probabiliter ac scienler abstinentiœ
virlutem eneut, eo affligunt carnem suam,
quo aniaiae frangant superbiam ; ut quasi
de quodam lastigio conlemptus sui alque
arroganliae descendant ad iraplendam lîo-
niini voluntatem, quee maxime in uumilitale
perficilur.
' Idem, ibid. — Quid prodesl tenuari abs-
25
ABUSUS VESTIUM
26
linontia corpus, si animus intumescal su-
perbia. Quam laudera merebimurde pallore
jejnnri, si invidia lividi sumus? Quid vir-
tulis habel vinura non bibere, et ira alque
odio jnebriari? — Minus jejuniorum et abs-
tinenliae laborem caro sentit, anime esu-
riente justitiam. — Omnibus omnino vir-
tutibus abslinentia opitulatur.
S. Bern. Ad sor. — Melior est abslinentia
Titiorum quam ciborum.
S. Bern., serm. 66 m Cantic, tom. I.
— Et ego interdum abstineo; sed absti-
nentia njea salisfactio est pro peccalis.
— Abstinebo a vino quia in vino luxuria
est : ;iul si infirraus sum, raodico utar, juxia
consiliiim Paiili. (/ Tim. v, 23.) Absti-
nebo a carnibus, ne dura nimis nulriunt
t-arnem, siraul et carnis nutriant vilia. Pa-
nera ipsum cum mensura sludebo sumere,
ne onerato ventre stare ad orandum lœdeat,
et ne iraproperet eliam mihi propbeîa, quia
panera meuin comederim in saturilale.
{Ezech, XVI, 49.) Sed ne simpiici quidem
aqua ingurgitare me assuescam, ne dislensio
sane ventris usque ad lilillationem periin-
gat libidinis.
Vid. Jejunidm.
[Ex Conciliis.]
Ex conc. Salegunslad., sub Bened. YIII,
an. 1022. — 1. Ut 14 dies omnes Christiani
anie festivilatem S. Jean Bapt. in abslinen-
tia sint carnis et sanguinis, nisi inlirmilale
impedienle, aut alicujus lesli solemnilate
inlercedente et ante nalivilalem Domini
simililer, et in vigilia Epiphaniœ , et in
omnium vigiliis aposlolorum , et in vigilia
Assumptio. S. Marias et in vigil. S, Laureiitii,
nec non eliam in vigil. omnium SS. ad-
jicienles prœdiclis unam horam refeclionis
excepta infirmitale, elc.
Exconc.Rom.w suhGregorio F//, nr?. 1078.
— 8. Quia dies Sabl>ali apud' patres nostros,
in al)slineniia celebris est habitua, etc. ad-
monemus, ut quicunque se Chrisiianse
religionis participera esse desiderat, ab esu
carnium eadem die, nisi majori fesliviiate
inlerveniente, vei infirmilate impedienle
abslineat.
Ex conc. Claramont , sub Urbano II, an.
1095. — 23. Nullus Chrislianiisa capile Jeju-
nii, usque ad Pasclia carnein comedat
Ex conc. Moguntino sub Paulo Jll, nn,
1549. — 47. Fidèles diebus jejuniorum si-
n)iliter sextisferiis <t Sabbalis a carnium et
aliorum esu, quos Ecclesiae consuetudo per
pos dies hucusque vitare perseveravil, ex-
tra legilimam necessilatis excusationem sibi
tempèrent.
Ex conc. Trident, generali x\'\u, sub
Pio IV, an. 1562. sess. 24. De Delectu cibo-
rum. — Pastores ea quee tara in boc coiici-
lio quam in aliis œcumenicis staluta suut
quibuscunque fidelibus sedulo commen-
dent, omnique diligenlia utanlur, ut illis
omnibus et iis prœcipue sint obsequenles
quœ ad raorlificandam carnem conducunt,
ut ciborum deleclus et jejuuia, vel eliam
quœ faciunt ad pielatem augendam, ut die-
rum fesiorum devola et religiosa cele-
bratio.
Ex conc.Mediolan. ii, sub Pio V, an. 1569,
'fit. I. — 20. Quibus ob inûrmam valeludi-
nem, aut ob aliam justara causam permis-
sum erit Quadragesiraœ diebus carne aut
aliis eo tempore vetilis cibis vesci, ne pu-
bliée neve eliam cum domesticis, sed se|)a-
ralim in remoliori œdium loco, ejus ger.eris
cibum capiant.
ACUSUS VESTIUM
[Ex SS. Patrihus.J
Const. apost., lib. i, t. 1. — Si vis fidelis
et acce[)ia esse Domino, o mulier, noii le
ornare, quoalienis viris placeas; neque me-
relricis cirrosaul vestimenla aut calceos irai-
tare ac gesla, ut eos quos isla irreliunt,
ad te allicias. Sed et quaravis bœc flagiiia
non ad peccalum désignes, sed tanlum-
modo ad cultum; neque sic luluras pœnas
fîilugies, quœ querapiam ad tui cupidinera
induxeris, et non caveris, ut neque in de-
Jicluni ipsa incideres, neque alii in scan-
dalum. Quod si teipsam dedendo, pecces ;
et ipsa deli(iuisli, et animae bominis iilius
rea es facta : deinde poslquam cum uno
oirenderis, quasi seraei emissa spe , ad
alios rursus sine doloris sensu deflectes ;
sicut ait sermo divinus : Cum venerit impius
in profundum malorum, contemnit ; super-
venit autem ei ignominia et opprobrium.
iProv. xvm, 3.) Hujusmudi euira mulier
deinceps crudeliter sauciala, animas insi-
pienlium illaijueat. Vi(ieamus igitur quo-
mndo taies divina Soriptura traducat. Ail :
Odi supra mortem muiierem quœ est laqueits
venatorum, et sagenn cordis ; vincula vero
sunl manus iilius. (Eccle.wi, 27.) El alibi :
Sicut inauris aurea in naribus porci ; ita
mulieri faluœ pulchriludo. (Prov. ii, 22.)
Et ad hue ; Sicut vcrmis in tigno, sic viros
disperdit mulier malefica. [Prov. xii,4 sec.
LXX.) — Ne igitur vos, quœ christiame
eslis, hujusmodi mulieres imitemini. Quœ
aulem viro luo fida esse vis, iili lanlum
grala esse contende : in plaleis caput tege ;
nam per velamen, aspeclum curiosioribus
occludes.
F^jciera tibi a Deo datam noIi pingere ;
nihil quippe in le est, quod ornalu indi-
geat; cura cuncta quœ Deus fecit, adrao-
dum pulcbra sinl: al impudicus pulclirœ
rei ornalus, arlilicis graliara dedecoral .
27
DICTIONNAIRE DE
'Jejeclis igilur ociilis iler liium perage,
etque obvoluio capite, quemadraocJum mu-
lieres decet.
Clem. Alex., Pœdag. 1. ii, t. I. — Mulie-
res, siinililer non in plicaturis, vel auro,vel
maryarilis, vel veste sumptuosa, sed, quod
decet mulieres, profitenles pietatein, per bona
opéra seipsas ornantes. (/ 11m. ii, 9, 10.)
Paulusjure ab his ornatura abesse jubet.
Si suiit enin^i pulchrœ, sufficit natura : non
contendat ars contra naluram : hoc est fraus
uiinime liliget cum veritate. Sin autein
sunt natura turpes, ex iis, quee sibi appli-
cant, quod non habent, arguunt. Eas ergo
quee Christo scrviunt, frugalitatem convenit
amplecti. — Quod enim frugale est , ut
ipsum eliam uoiiien indicat, non eminet,
neque ulla in re in molem assurgit,aut in-
tumescit, sed est universum planuru, lene,
œquale et minime superfluum, et ea de
causa sufficiens. Est autem sufficientia ,
liabitus quidam qui ad suura finem per-
venit, ita ut neque quid desit. neque re-
dundet.
Tertul., De cultu feminarum, cap. 1.— Si
tantain terris muraretur lides, quanta mer-
ces ejus exspectalur in cœlis, nulla oranino
vestrum, sorores dileclissirace, ox quo Deum
vivum coguovisset, et de sua conditione
didicisset, leeliorem habitum, nedicam glo-
riosiorem appetisset, ut non magis in sor-
dibus ageret et squalorem potius affecta-
rct; ipsam se circumferens Evara lugentera
et pœnittntera; quo plenius id de Eva tra-
liit (ignominiam dico primi delicti et in-
vidiam perditionis humanœ) omnis satis-
factionis habitu expiaret... Propter tuuni
meritum, id est moitem, etiam Filius Dei
inori habuil : et adornari tibi in mente est,
super pelliceas tuas tunicas ?
Idem, ibid., cap. 2. — Certum oranera glo-
riam et ambitionem et atîeciionem per car-
nem placendi, Deo dispiicere.
Idem., c. 13.— Pudiciliee Christianae salis
non est esse, vcrum et videri. Tanta enim
débet esse plenitudo ejus, ut emanet ab a-
nimo ad habilum, et eruclet a conscientia
in superficiem: ut et a foris inspiciat quasi
supellectilerasuam,qi]8econveniat fidei con-
tinendee in perpetuum. Disouliendge sunt
enim deliciee, quaruin mollilia et fluxu tidei
virtus etreminari potest.
S. Cypr., De virg. habitu. Edit regia. —
Si tu te som[)tuosius comas, et per publi-
cum nolabiliter incedas, oculos in le juven-
lulis illicias, suspiria adolescentium post
le Irahas, concupiscendi libidinem nulrias,
suspirandi fomenta succendas; ut etsi ipsa
non pereas alios loraen perdas, et velut gla-
dium le et venenum videntibus prœbeas ;
excusari non potes, quasi menle casla sis
ot pudica. Redarguit le cullus improbus, et
impudicus ornalus; neo computari jara po-
tes inter virgines Chrisli, quee sic vivis ut
poss'S adamari.
h Basil, epist. 3, t. III. — Incestus eslo
nec segnifi, ne animum dissoiutum arguai ;
nec rursus vehemens, ac superbus, ne sto-
lidos animi impelus indicet. Unus vesti-
LA TRADITION. 2»
menti scopus, ut idoneum sit carnis ad hie-
mem et eeslalem operimentum. Neque vero
in colore flaridum exquiralur, neque in opè-
re tenue ac molle. Etenim in veste piginen-
toruQi lautilias conseclari, non absimile est
venustatis studio, quo mulieres ducunlur,
dum gênas et crines alieno tlore inficiunt
S. Greg. Naz., orat. 8, 1. 1. — Audite, mu-
lieres, queecunque nimio oslenlationis stu-
dio et desidia laboralis, ac pudoris vehim
conlemnilis. Non iilara ( Gorgoniam )auruin
arle ad eximiam pulchritudineu] elaboratum
ornavii, non flavœ comee, tum pellucentes,
tum subluccnles, non criniura nodi, et im-
poslurœ, preliosura caput sumraa cum infa-
njia scenam efTicientium, noncircumfluentis
et pellucidee veslis magnificenlia, non la[>i-
duin splendores et graliœ,' propinquum
aerem colorantes, ac formam lumine cir-
cumfundenles ; non pictorum artes et pree-
sligiae, ac vilis et parvo constans pulcbriludo,
terrenusque fictor, in contrarium fabricans,
insidiosisque coloribus Dei figmenlum ob-
ducens, et per honorem infamiam inurens,
ac divinam formam raeretricium procacibus
oculis idolum proponens, ut aduiterina pul-
cbriludo naluralem imaginem, quee Deo ac
fuluro aevo servatur subripiat. Verum cum
exlernos mullos et varios mulierum ornalus
cognilos haberet, nullum tanjen moribus
suis, atque intus condilo spicndore, pres-
sianliorem agiwscebat. Unus illi rubor {)la-
cebal, quera pudur alfert : unuscandor quem
parit continentia. Nam pigmenta, et fucos
ac vivas tabulas et fluxam formée venusla-
tem scenicis et Irivialibus relinquebat, qui-
busque probrura ac dedecus est eiubescere.
Apud S. CuTxYS.Ascetam facetiisuli non de-
bere, 1. 1. — Hubentes condimenta cl tegumenta,
his contcnti crimus. {/ ï'im. vi, 8.) Nam quee
ad ornatum comparatee sunt vestes, mulie-
bres potius quam viriles censeanlur. Lex-
qui[)pedicil : Non indue tur vir veste feminea.
Ne igilur elleminelur vir, quandoquidem
neque muliebrem sexum admodum conve-
nit apud Deum etfeminari. Ex pilis camelo-
rum vestem geslabal, et zonam pelliceam
circa lumbos suos Joannes: et ante illurn
Elias, cujus spii'itum Joannes gcrebat, ovilla
solum pelle ipse quoque amiciebatur. Slu-
pidi est et mollis animi splendidum indu-
menlum etsulililiarlificio conlextum raagni
facere : animus aulera ad altiora quœque
natus, qui veri ornalus sensum capere po-
test, mollem oranem veslem despicit, et
sublimiorem illa desiderans, securam, mi-
nime superiluam, bonestiorem illam maxi-
meque venerandam castitatem omnibus
existimal preelerendam.
Idem, in l Tim. \, hom. 2, t. IL — In
amictuvestium ne glorieris, inquil Sapiens.
{Eccli. Il, i. ) Nam Sâllator, meretrix et
scenicus, gratit)siora te et preliosiora ves-
limenia cncumferunl. Proeterea vero de re
gloriaris, quam si lineae invadant, ejus le
voluplale privabunl. Vides quam incerta
res sithujus vilœgloria? gloriaris in re, quam
vermes pariunl ei perdum.
S. Chjrys., Expos, in psal. \lviii, t. V. —
ABUSUS VESTIUM
Quid faois? te cerais et orn.is, mulier? Cui
vis placera? virone luo? Malum studiuin,
si viro sic plucilura es, si sic studes ipsi
placere. Qiiomodo igitup placebo? modeslia
ph lo^ophia, raansuetudine, charilate, con-
cordia, consensu. Haec ornanierUa lua, mil-
lier,, lise virtules tiiae concordiam pariunt:
illi vero orr'aïus ut pîaceas non eflîciiint,
veriim id preeslant ut viro oneri sis. Cuiu
onirn illi dixcris : Kape et atfer mihi : exiguo
lempore places; sed |)Ostea ininiicura illuoi
liabes. Ut autem discas le viro non placere:
rloîiu illa deponis, et in ecclesia illis circuui
ornaris Si vero placeres, domi illa geslares.
Veruuî ut dixi, in ecclesiam ingtederis au-
ratis luanibus et collo. Si venerit Paulus,
lerribilis siiuul ille et amabilis: lerril)ilis
j)ecratoribus, amabilis [lie viventibus, cla-
inabit et sic dicet: Mulieres oportel ornare
se non auro et margaritis, et veste pretiosa.
( 1 Tim. II, 9. ) — Quid tibi utililaiis atfert
ourura, mulier? ut pulclira et speciosa
appareas? veruin iilud niliil libi confort ad
pull hritudinem animœ. Sis animo speciosa,
et eris corpoie amabilis. Sapienlia hominis
vullum ejus illwninabit? (Lccle.yiu, i.) At-
qui sapienlia est animas ejus. Ni'.iil ita aino-
rum parit ut ch;iritas. Si enim vir tuus le
aniat, etiamsi deforrais sis, lamen amabilis
ipsi videris. Si autem le oderit, etiam si
sptciosa sis, ne qiiideni viJ(:!re le volet.
Odium quippe animi tbimam vullus appa-
rere non sinil. Cuui enimab eo ornafus et
aurum petitura es, tum ipse te aversaiurus
est, perinde atque eum qui in foro aliquid
ab eo exigat. Verum ab illo fugere potest,
a le minuue quœ iiitus es semper, et petis
oflicia ralioni contraria.
S. Cyril, catech. 4, de decem dogmatibus.
— Vestitus libi simplex esto, non ad orna-
lum, sed ad necessarium tegumentum: non
ut molliterdelicieris, sed ut hieme calescas,
et verecundiam corporis tegas. Ne vero le-
gendœ lurpitudinis praetexlu, superflu ves-
lium paratu inaliam lurpitudinem incurras.
S. AMBR., Hexam. 1. vi , t. 1. — Pictus es,
homo, a Domino Deo tuo. Noii bonam de-
1ère picturam, non l'uco sed veriiaie fulgen-
lem; non cera expressam, sed gralia. Pelés
picturam, mulier, si vultum tuum maleriali
candore oblinas, si acquisito rubore per-
fundas. Illa piclura vitii, non decoris est,
illa pictura l'ruudis non simplicilatis est;
illa i)iclura fallit et decipit, ut neque illi
placeas cui placere desideras, qui inlelligit
non tuum sed alienum esse quod placeas;
et tuo displices auclori, qui videt opus suum
esse deletum. Die milii si supra artiQcem
aliquem inducas alterum, qui opus illius
superioris novis operibus obducat, nonne
indignatur ille qui opus suum adulteratum
esse cognoverit? Noili loUere picturam Dei,
et picturam meretrii;is assumere, quiascrip-
plura est; Tollam ergo tnembra Christi et fa-
ciam membra merelricis? Absit! {I Cor. vi
15. ) Quod si ([uis adultérai opus Dei,
grave crimen admiltit.
S. AuGUST. , serm. 162 De verbis Apostoli,
1 Cor. VI, lom. V, — Corporis bujus.
id est exlerioris hominis ornamenla quanlo
magis appelunlur, tanlo sunt interioris
majora detrimenla : qiianto aiilem mi-
nus appetunlur ornamentis exlerioris ho-
minis, lanlo magis moribus pulchris
homo inlerior adorualur. Unde dicit et
PtMrus : (sic) ornantes se non in lortis
crinibus. Cum enim dixissct : Ornan-
tes se, quid aliud a carnalibus, quam visi-
bilia isla ornamenla putareutur? conlinuo
tulit cogiîalioni quodcupiditas inquirebat.
Non, inquit, in torlis crinibus, neque aurf>
vel margarilis, vel veste pretiosa; sed ille
abscondilus cordis homo, qui est anle Deum
dives. Neque enim Deus divilias daret ex-
teriori hoinini, et inopem relinqueret inte-
riorem : deditinvisibili divilias invisibiles,
et invisibilem ornavit invisibiliter.
S. AuGUST., Lib. de serm. Dom. — Anim-
advertendum est non in solo rcrum cor-
porearum nilore atque pompa ; sed etiarn
inipsis sordibus lutosis esse posse jaclan-
tiam, eteopericulûsioremquod sub noraine
servitntis Dei decipit. — Quanta amenlia
est effigiem mulare nalurœ, picturam quœ-
rere 1 tolerabilia prope modum in adullerio
crimuia sunt. Ibi enim pudicilia, hic na-
tura adulleratur.
S. HiER., in Epist. — Vestes pullasœque
dcvita, ut caiididas : ornalus ut sordes pari
modo fugiendi sunt, quia alterum delicias,
allerum gloriam redolet. — Inter sericuui
et linteainina, quibus tibi videris fulgidus
et formosus intellige te nudum, conscissum,
sordidum, raendicantem.
Idem.— Si vir vel mulier se ornavtirit,et
vullus hominum ad se provocaverit, etsi nul-
lum inde sequaturdamnum,judiciura lamen
palietur seternum, quia venenum altulit, si
luisset qui biberet.
S. Gregor. Mac, m Evang. 1. 1, liom. 6,
t. 1. —Quid est dicere : Ecce qui mollibus
vesiiuntur in domibus regum sunt [Matlh.
XI, 8J, nisi aperta senleniia demonslrare,
quia non cœlesli, sed terreno régi militant
hi, qui pro Deo perpeti aspera fugiunt, sed
solis exterioribus dediti , prœsentis vitaî
mulliliem et deleclalionem quœrunt ? Nemo
ergo existimet in fluxu atque studio ves-
lium peccatum déesse : quia si hoc culpa
non esset, nullo modo Joannem Dominus
de veslimenli sui asperilalo laudasset. Si
hoc culpa non esset, nequaquam Pelrus
aposlolus per epislolam l'eminas a prelio-
sarum vestium appelitu compesceret, di-
cens : xYo/i m tes/e prefiosa. Pensale ergo
quœ cul{)a sit, hoc etiam viros apf)elere, a
quo curavil paslor Ecdesiae et feminas pro-
hibere.
S.Gregor. Mag. in Homil. - Quod pro
sola iuani gloria vestimentum preiiosum
quaeritur, res ipsa lestatur : quia nemo vull
ibi pretiosis vestibus indui, uni ab alus non
possit videri.
S. Bern. in Apoi. — Vanum cor vanita-
tis noliuam ingeril corpori. Exterior enim
superfluiias iiilerioris vaniialis indiciuuj
31
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION. 52
iidiimeiita aniiiii mollitieii» in- lus nisi prius neglficta i'uissel mens in-
est. Mollin
di&aïU. Non taiiluiii curareiit corporis
cul
nisi
culta virtulibus.
ACCEPTIO PERSONÂRUM
[ExSS. Patribus.J
Const. Apost.y I. II, t. I. — jEqiium non
est ut ea judicia exerceaiitur, in quibus
altéra pars judicium occupât. Nara si unani
personanî audieritis, altéra absente, hac-
que ad ohjectuiu crimen non resf)ondente,
sudVayiiim daninationis temere tuierilis;
rei necis et consorles calumuiatoris, seu
eadeiu cuiu iilo mensura uietientes repe-
rieiuini apud Deum justum judicoiu. Sicut,
eniiii, qui tenet caudam canis, sic qui prœ-
sidet alieno judicio (Prov. xxvi, 17.) Quod
si imilatores fiieritis senum illoruiu Baby-
louis iiicolarum, (^ui falso teslimouio con-
Ira Susannam diclo, eara injusta mortis
daiiinatioue ati'eceruiU ; ohnoxii erilis sen-
teutiae et coiideinnalioni adversuin eos latfB.
(Juoiiiara Susannam quidein Dorainus per
Danielein eripuit e luanibus iiiiquorum,
reos auteui sanguinis feuiinae seiies ad
ignem damnavil; vero per Danielem ex-
probravit, dicens : Sic falui fil ii Israël :non
dijudicantes, neque quod manifestum est co-
gnoscentes, condeinnaslis filiam Israël? Re-
verlimini ergo ad judicium: quia falsum tes-
timoniumisti locutisunt adversus eam. [Dan.
xiii, 48.)
S. (^YPRiàN., epist. 69, éd. Oxon. —
Spiritus sanctus non de mensura dalur, sed
super credeniem tolus infundiiur. Nam si
dies omnibus aequaliter nascitur, et si sol
super omnes pari et œquali luce ditl'undi-
tur ; quanto magis Christus sol et dies verus.
in ecclesia sua lumen vitae aeternfe pari
jeijualitato largilur? cujus œqualilatis sa-
cramentum videmusin Exodo esse celebra-
tum, cum de cœlo mannadeflueret, etfutu-
rorum preetiguratione alimeulum panis cœ-
leslis et cibuin Ohrisli veuienlibostenderet.
lllic enim sine discriuiine vei sexus, vei
œtatis gomor a singulis aequaliter collige-
batur. Unde apparebat Christi indulgen-
liam et cœlestem gratiam postmodumsecu-
luram, aequaliter omnibus dividi sine sexus
varietate, sine annorum discrimine, sine
accefdione personae super omnem Dei popu-
ium spiritalis graliae munus infundi.
S. Basil., //omt/icp, 1. 11. — Adsuntcoram
le IVatres diversee sortis : alius pauper, alius
dives : alius bospes, alius domesiicus, qui
aut le judice judicandi sunt, aut qui luis
largilionibus indigent. Si sederis judex, ne
videas inaequalia, ne videas divilem subii-
mem, aut pauperem humilem. Si foribus
tuis astileril qui penuriae suae quaerat le-
vamen, ne sic quidem videas inaequalia. Ne
dixeris : Hic amicus est, hic sanguineus,
hicaucior est collali in me beneticii; ille
(leregrinus, alienus, ignolus. Inaequalia si
videas, non consequere misericordiam. |^«i
videt levia misericordiam consequelur (ait
Sapiens). Levia vide. Natura est una : laui
hic, lum ille homo est. Penuria una, egu-
slas in utroque eadem : fratri da et pere-
grino, et cave fralrem averseris : peregri-
num autem pro fratre habe. Itaque levia
videre operae pretiura est. Amicum egestati
suae consulentera alieno ne praeponas. Vult
Deus te indigentibus solatium afferre, nul-
lara personarum rationem habere, non pro-
pinquo dare, peregrinum vero repellere.
S. Ambros., lib. Il De offic. — In judicio
gralia absit, causœ mérita discernan-
tur
S. Chrys., hom. 49, al. 48, in Joan., t.
VlU. — Nolite ergojudicare secundumfaciem.
{Joan. VII, 24.) Hoc pulemus non illis tan-
lum dictum fuisse, sed nobis quoque, ne
ulla in re justiliam corrumpamus, sed pro
illa omnia agamus, ne attendamus an pau-
per an dives quis sit, necpersonas, sed res
exploreraus. Non misereberis, inquit, pan-
péris in Judicio. {Exod. xxiii, 3.) Quid sibi
vult illud ? Ne frangaris, inquit, ne flecla-
ris, si pauper sit is qui laesit. Quod si pau-
peri nonignoscendum, multo minusdivili.
Haec porro dico non judicibus lantum, sed
et omnibus, ne unquam jus violetur, sed
incorruptum seraper servetur. Diligit, in-
qml, justiliam Dominus. Qui autem diligit
iniquitatem, odit animam suam. {Psal. x,
6.) Ne, quaeso, animas noslras odio habea-
raus, nec iniquitatera diligamus. Hinc certe
parum vei nibil lucri nunc percipimus ; sed
in luturo magnum aderit damnura.
S. Hier., in Origen., super Amos. — Qui-
cunque consanguinitate aut ainicitia, vei e
converso, hostili odio, vei inimicitiis in
judicandoducitur, pervertit judicium Chri-
sti, qui est justitia.
Idem ad Fabiolam. — Multa nos facere
cogit affectus, dum propinquitatem respi-
cimus corporum, et corporis et animœ
oflendimus Grealorem.
S. AuG., epist. 194, ad Xisv. — Ibi nulla
esse potest personarum acceplio, ubi una
eademque massa damnationis et otfensio-
nis omnes involvit. Dum autem Deus ex lis
iniseretur, quorum vult, et quos vult indu-
rat, debitam pœnam reddit uni, et indebi-
tam gratiam largitur alieri : ut nec ille se
indignum esse tuli pœna queri possit, nec
isledignum se esse hac misericordia glo-
riari.
Idem, in 5erm. — Absit 1 Domine , ut in
tabernaculo tuo prae pauperibus accipianlur
|iersonae divilum ; aut prae ignobilibus no-
biles, quando potius intirma mundi elegisti ,
ut conlunderes fortia.
S. AuG., I. H contra Pelag., t. X. — ;
Acceptio personarum ibi recte dicitur, ubi
ille qui judicat relinquens causae merilura
de qua judicat, alieri conlra allerum sulfra-
gatur , quia invenit aliquid in persona quod
lionore vei miseratione sit dignum. Siaulem
quisiiiaiu duos habeat debiiores , et alteri
33
Telit diraillere debitum , alterum eïigere;
oui vult donal, sed neminem fraudai : nec
acceplio personaruin (Jicenda est,quando
iniqjilas uulla est. Alioquin eis qui parutu
intelligunl, potest acce[)iio personarum vi-
(ieri , ubi vineœ Douiinus opcrariis, qui
nna hora illic opus fecerunt, tantum dédit,
quantum illis qui perlulerunt pondus diei
et œstus , œquales faciens in mercede ,
quorum tam magna distantia fuerat in labore.
Sed quid respondit de hac veluti acceptione
peiS(jnarum adversus patrem familias mur-
luuianlibus? « Amice, inquit, non facio tibi
injuriam. iSonne es denario convenisli me-
ciiui? toile quod tuum est, et vade. Voio
aulem et huic novissimo dare sicut et tibi.
Annon iicet milii quod volo facere? An
oculus tuus nequam est, quia ego bonus
suui ? » Nempeliic totajustitia est: Hoc volo:
lilu , inquit , leddidi, buic douavi ; neque
l'.t buic donarem , libi aliquid a'bstuli, aut
t^uod debebam vel minui vel negavi. Annon
Iicet niilii lacère quod volo? An oculus
luus nequam est, quia ego bonus sum ?
Sicut ergo bic nullaest acceptio personarum ;
qui-a sic alius gratis honoratur , ut alius
debilo nori IVaudetur : sic etiara cum secuu-
dum propositum Dei vocatur alius , alius
non vocaïur, vocato datur graluilum bo-
num , cujus boni et vocatio ipsa principium ;
non vucato redditur malura , quia omnes
lei suiil ex eo, quod per unum hominem
peccaluuj inlravil in munduni.
S. Greo., et habetur ii , quœst. 3, Sum-
mopere. — Kemoia personarum acceplioue,
diUinitiva proferatur sententia.
Idem, in bom. 4 Moral. — Personam
homiuis acci{)ere, est bomiiiem, non quia
liouio , sed propler aliquid, quod circa ipsum
est, bonorare.
Idem, in //owji7.— Judicare digne de sub-
ditis nequeuni , qui in subditorum causis
non mérita, sed odium vel gratiam conse-
quunlur.
ACCUSATIO 34
IsiD. Pelus., I. IV De summo bono. —
Judices iniqui errant a veritaie senlentiœ,
dum intendunt qualitatera personœ , et
exulceranlsaepe justos, dum improbe defen-
dunt iniquos.
Idem, ibid. — Divescilo murieribuscorrura
pit judicem : pauper autem dum non habet
quod offerat, non solum audiri contem-
iiiiur, sed etiam contra veritatem 0[»pri-
mitur.
Idem , ibid. — Est de quo maxime, quid
in tua lateat conscientia, lalere te noiim.
Quid illud sit quœris ? acceptio personarum.
Non parvi te reum peceati existimes , si
faciès peccalorum sumis, et non | otius
causas dijudicas meritorum. Est item vi-
lium, cujus si te immunem sentis, inter
omnes quos novi ex bis qui calbedras as-
cenderunl, sedebis, m' judice, solitarius :
quia veraciier singulariterque levasii te
supra te , juxta [)rophetam. ( Thren. m,
28. j Facilitas credulilatis baec est, cujus
caliidissimae vulpeculœ magnorum neminem
comperi satis cavisse versuiias. Inde eis
ipsis pro niliilo iiœ mullae, inde iniioten-
tium frequens addictio, inde prœju'Jicio in
absentes.
Innoc. , lib. II De vilil. condition, hum. —
Vos non atlenditis mérita cau>aruin , sed
personarum : non jura, sed munera. Non
quod ratio dictet , sed quod voluntas iitfictel,
non quod senliat, sed quoi] mtns cupiat ,
non quod Jiceal, sed (juod libet. Nunquam
in vobis est ila simplex oculus, ut toluni
corpus lucidum sit : sed aliquid semper
dimittilis fermenti , quo tolam massam
corrumpilis.
Idem, ibid. — Pauperum causam cum
mora uegligitis , divitum causam cum iu-
stantia promovetis, In illis rigorem osten-
ditis, in istis ex mansuetudine dispensati;*:
lllos cum dillîcultate respicilis, isios cum
facinore tractatis. lllos negligenler auditis ,
istos subliliier auscultatis.
ACCUSATIO
[Ex SS. Palribus.]
Const. Apost. , lib. ii, cap. 43, t. I. —
Hune [convictum falsi testimonii , Ecclesia
exiorrem ellicies , velut fratricidam. Inler-
jecio deiii tempore, si pœnitere se protitea-
lur, jejunia ipsi infligite, et postea , mani-
bus impositis, admiliite, praemunitum ta-
luen ac edoctum molestiam iterum alleri
lion creare. Quod si rursum in Ecclesiain
ingressus , similein concitat sedilionem,
nec desinit turbas ciere , et fratri couvicia
ingerere , studio contendendi excogitans
crimina , ejicile eum lanquam pestiferum,
ne Ecclesiam Dei depopuletur. Hujusmodi
eniiu liomo tumultum facit in civitatibus :
liic, Iicet introconsistat,Ecclesiœindecorus,
supervacuus est ac inanis , macuians, quoad
ejus esi , corpus Cbrisli.
Nam si nonnulli homines, ab ortu su-
pertlua quœdam membra corpori connexa
nabenies , pula digilos, vel carnes super-
crescenies, sponie ea accrementa, propter
fœditatem,abscindunt; neque vero ullaienus
indecens est , quod bomo opéra cujuspiam
artificis naluralem recu|)erat pulchritudi-
nem : quanto magis vos pastores Ecclesiae,
quee est corpus integrum, conslans ex mem-
bris sanis, in Deum cum timoré Domini et
cbarilate credenlibus, facere idem oponet,
quando inventum fuerit merabrum quoddam
inutile, maie erga alia alTecliim , et reliquo
corpori deformitatem conticiens , illiquo
vexationem , seditionem , bellum, ac dc-
Iractionem inferens, necnon eidem incutit'ii.s
timorés, molestias , vituperationes , obtn-
ctationes, criminationes , lumullus , simi-
liaque exsequens diaboli opéra; quasi
homo a diabolo eleclus ad Ecclesiaui ujale-
dictis , mullaque seditione , contenlioiie ,
discordia inquinandam.
S. lUsiL., epibt. 22, al. 411, de perf. vitœ
monasStf 1. 111. — Oportel in chijnlateChrisli
0%
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
50
dolere et afilictari de fratris viliis, gaudere
vero oL> illius recte fada. Non oporlet indif-
feientem esse erga peccantes , aut sllenlio
L'OS tolerare. Oporlet ut qui redarguit, cum
orani commiseralione redarguat ex Dei ti-
moré, et eoconsiiio utconvertat peccaulem.
Oporlet ut qui redarguilur aut increpalur,
libenter id accipiat, suara ipsius in iucre-
palione uliiitatem agnosceiis. Non oporlet
'jl, cuai aliquis accusatur, alius coram illo
autcorauT aliis noniiullis coiilradicat acou-
sanli. Quod si quaudo accusalio videatur
alicui a ralione aliéna, privatirn coargueii-
tom inlerrogare dei^et, aUpae aut persuadere,
aut persuaderi. Oporlet unumquem([ue
quanium in se est, ei qui adversuui se ali-
quid habueril, niederi. Non succensendum
ei queui peccasse pœnitet , sed ex corde
condonandura. Oporlet eum qui pcccati |)œ-
nitere se dicit, non compungi soluoi ob
peccalum admissuu:i, sed fruclus eliaiu pœ-
nilenliœ dignos i'acerc. Qui pro prioribus
peccalis correj'lus esl, ac veniam consecu-
tus, is si rursus peccavurif, delerius priore
coujj)arat sibinjelipsi judicium irœ. Qui
posl priinam et alleraiu admonilionem [)er-
uianet indeliclo, suo indicandus prae[)Gsito,
SI torte euui a pluribus correplum pudeui.
Quod si nec sic quideru euiendalus fuerit,
deinceps exscindeudus est , ut scaudaluuj,
atque habenduspro elhnico acpublicanoad
securilaleni eorum qui obedienliam sibi
studio babent, secundum id quod dicluju
est : Jmpiis cadentibus j'usti timoré corri-
piuntur. Sed et deilendus est, ul membrum
a corpore abscissuui. Non oporlet in ira-
cui.dialratrissoleraoccidere, nenox ulrum-
que separet, ac in die judicii crimen iu-
eluctabile lelinquat.
S.tiREG. Naz., oral. 22, t. I. — Nec me
vel Jaudalores, vel vitupérâmes iiurnuta-
bunt, (quemadmodura qulcceno unguenlum,
aul unguenlo cœnum admiscent, ac per
niislionem qualitates conrundunlj, ut lua-
ledicos sermones, lanquam a me ipso mu-
lalus, graviter et miquo aniuio feram. Nam
multas proleclo pecunias laudaloribus nu-
merareai, si me laudando melioreui effice-
reul. Nunc autem aliter se res habet. Quod
eniiu sum hoc luaneo, sive malediclis alli-
ciar, sive Jaudibus in cœium lerar. Homo
autem temere verbis natal, iuquit Job. (cap.
XVI, 3.) Ac quanium [lelraui spuma, aut
pinuiu, vel aliquam aliaui deusani et proce-
lam arborem aurœ, tanlum me linguae cir-
cumfluunl, siinulqiie bujusmodi quiddaiu
mecuui coiiimenlor : si lalsa objicit accusa-
lor non me magis quaui eum, qui loquiiur,
hic sermo ailiugil, eliamsi m-i nominatiui
conviciis pelât ; si aulem vera, meipsuin
potius quam eum qui loquiiur accusa-
bo (a me enim ilii serinonis malena
subniinistratur , non autem illius seiiuo
causa esl cur lalis sim) : ac vocibus prifiier-
ilis, ut quae nibil siul, meipsius ero, lioc
unuiu ex eorum improbilate commuai ca-
i)iens, ul caulius vilam insliluam.
S. Amb. Enarr. in psal. lxi. — Unus-
quisque gravior accusalor est sui, et inex-
cusabilem in se feit ipse senlenliam.
Idem, in psal, cxviir, t. J. — Tu mentis
cœcalus oculis, noli œstimare quod sine
lesle delinquiraus; quia houiinispraesenliam
declinare potuisli. Ipsum le fugere lui
accusalorern non potes quem convenil pro-
pria conscientia (1). Et si negas aliis, libi
non negas. Rt si homini inticiaris, Deo
faleris. El si volueris negare, iuœ te cogi-
laliones revincutit.
S. HiERON., lib. I Apologiœ adv.Rufinum,
t. IV. — Quos accusas et a quibus accusaris
ordinis lui sunt : recte an perperam, vus
videritis. Mihi eliam vera accusalio conlra
fralrem displicel : nec re})rehendo alios, sed
dico quid ipse non facerem. Tanlis spaliis
terrarum separ.ihis quid peccavi in i«i?
quid commerui?an quia Origen;sten me non
esse respondi? nunquid delensio mea, ac-
cusalio tua esl? Lt tu si non es Orige-
nisles, vel non l'uisli, credo juranli. Si
luisli, susciiMO pœnilentoin. Quid doles, si
id suui, quod esse le dicis? An quia Orige-
nis libros |)Ost le Iransferre ausus suai , et
inler})retalio mea sugillalio putalur operis
lui? Quid poteram lacère? niissa mihi est
laudalio tua, id est accusalio mea. Tarn
l'ortiler me prolixeque laudaveras ; ut si
tuis laudibus acquievissem, omiies iiaereli-
cum me pularenl.
S. Ghkys., hom. li m Act. apost. — Ut
laudes non oporlet admiltere ; sic nec accu-
saiiones. El cur hœc dico ? Nenio nobis
unquam insidiari polerit, neque accusaiione
circumvenire, si volueriiaus. Hoc ita coiisi-
deremus ; Irahat nos quis ad furum ; calum-
nietur, si vis, et animuin eil'eral. El quid
hoc si paulisper liœc iaïuierilo feras? Hoc
ipsum malum est, inquies. Hoc ipsum bo-
iium esl, quodimmerilus [)aliaris? sed quid?
an meriium pâli oporlebat. Aliquid ilerum
dicam. PbilosO|)hus quidam exteiorum, ut
audivitquempiam obiisse,cum quidam ex
discipulis diccret ipsi : Vœ mihi, quia injuste •
ille conversus : Sed quid, ail, an juste vo-
luissts? Et Joannes uonue injuste morluus
esl? Quem ergo magis miseraris : eumne
qui juste, an eum qui injuste? Nonne hune
miserum dicis, ilium vero bealum? In quo
ergo laediUir iioiuo a morte, qui mullum la-
cratar, nedum quid damtii referai? Nam si
ex imuiodali munaleai lecisset, fur.e dam-
uum essel ; si vero mortalem, et ex iialura
sua paulo post aïonluram festinavit cum
gloria abducere, quid hitic damui ? Sit nobis
duia-ius lecle cuiu|)osilus, ei uullum exinn-
secus daainum auveniel. Sed non es in glo-
ria ? Et (juid lioc? Naai quod in opibus,
idipsuiu 11» gluria est. Si eiiim maguihcus
lueru, nallo opus liabebo ; sia vanaj glur.îB
cupidui», quanio plura consequar, lanto plu-
ribus egebu. Tune vero spleudidior ero, et
nuijori iruar gloria , sigior.aai conlempsero.
S. LHRYS. super Kp. liom., boni. 32. — Accu-
set se quisque, ei piopitiuai judicem habcbil.
{\) Convenu, Yerbuin e foro; iil esl judicio persequilur.
$7
ACCUSATIO.
Mein , hoio. 1 super psal l. — Accu-
sare se, el non corrigere, Deum est tentare.
Idem , super Joan. hora. iO. — Accusan-
tnr non solum qui aut'erunt , sed qui non
niiseronlur.
Ideai, patient. Job, fiom. W. — Accusons
se Ipsum, irani Del miligat.
Idem, ad pop.Anlioch. liom.l3. — Accu-
santes aliéna, graviura nostia i'aciiiius.
Idem super Luc. deLaz. conc. k. — Accu-
salio peccali exilialls estpercato.
Idem advers. Jud. oraL 5. — Accusaior
sui ipsius est jusius.
S. ÀL'G.,X,i7; deHnicobaptis77io,t. IX. — Quid
laborom probare deferisionem meara, cum
ille (Pelilianusj nec lenuiter probare cona-
lus'sil accusallonem suara : si est uila liii-
ma^iilas in rébus liumanis, pulo nos juslius
posse repreiiendi, si ignolos homines, quos
criminantur inimici, nec eorumcrimen ulla
tesliticaliono demonstrant, nocenles polius
quam innocentes crediderimus. Quia si l'orte
se aliter veritas habet, ipsi cerle huraani-
tali debitum redditur, cum bomo de ho-
mine nihil mail lemere susplcatur, nec cui-
quam criminanti facile crédit, quando sine
teste, ac sine ullo documenlo crimen obji-
ciens, nialedicus putius convicialor, quam
veredicus accusator exsliterit.
Jdein, Enarr. in psal. lxvi, t. IV. t- Ini-
quitalem si conspexi in corde meo, nonexau-
diel Do}7ii7ius. {Psal. lxvi, 18.) Considerate,
Iratres, quam facile, quam quotidie bomines
erubescentes in bominibus iniquitates ac-
cusant. Maie fecit, perdite fecit, sceleratus
homo est : hoc forte propter homines dicit.
Vide si non in corde tuo conspicis iniquita-
lera, ne forte quod reprehendis inallero,
cogites facere, el ideo in illunj clames, non
quia fecit, sed quiainventus est.Kediad le
intus estu libi judex. Ecce in cubiculo tuo
abscondilo, in i|)sa vena intima cordis, ubi
lu solus es et ille qui videt , illic tibi dis-
pliceat iniquitas, ut placeas Deo. Noii illam
respicere, id est noIi illam diligere, sed
f)0tius des|)ice, id est contemne, el avertere
ab ea.
S. Gregor. Mag., hom. 7 in Ezech. t.I . —
Mala quae fecimus, el deseramus, et accu-
semus. Scriptum est : Justus in principio
accusator est sui. {Prov.wm, 17.) Quilibet
eteniiu peccator convursus in llelibus, jaui
justus esse incboal, cumcœperii accusare
quod fecit. Cur enim justus non sil, qui
contra suain injustitiam jam per lacrymas
sœvil? Justus igilur advocalus nosler jus-
tes non defendel in judicio : quia nosmel-
ipsos et cogiiosciiuus etaccusamus injustes.
Idem. — lu cunctis quœ in bacvita adversa
proveniunt, sola est omni()Olentis Dei dis-
trietio pensanda, alque ad cor sem|»er pro-
prium l'ccurrenduin , ut nulliusnos ibi lingua
im[)licet, ubi conscientia non accusai. Quem
enim conscientia défendit , et inter accusa-
tionem liber est; et liber vel sine acciisa-
tione esse non |)otest , si sola quse interius
addicil, conscientia accusai. De vestra igilur
sanclilale absit a Christianorum judicio ea
<lii<X' Qialedicorum liouiiiiuiu rumoiibus con-
in qualicunque
38
modulo
ficta credimus
suspicionis adduci.
[Ex Conciliis.]
Ex conc. Eliberitan,. sub Marcello /, an.
305.— 73. Delalor si quis exstilent fidelis et
per delalionem ejus aliquis fuent proscrip-
tus vel iiileifecius , placuit eum nec iiifino
accipere communionem, si levior causa lue-
rit, inlra quinquennium accipere poterit
communionem, si catecliuinenus po.st quin-
quennium admitlalur ad baplismum.
74. Faisus teslis, prout crimen esl,absli-
nebit, si tamen non fuerit mortis qnnd ob-
jecit, et si piobaverii quod diu lacuerit,
biennio abslinebit; si auiem non probaverit
in convenlu clericorum, [lacuit per quin-
quennium abstinere.
Ex conc. Arelat.i, subSilveslro l,an. 314.
— 14. De bis qui faiso accusant fratres
suos, placuit eos usque ad exiium non cora-
municare.
Ex conc.Arelat.u, sub Siricio,on. 389. —
3. Hi qui publicis inter se odiis eiarde-
scunt, ab ecclesiasticis convehtibus sunl
removendi donec ad pacem reciirranl.
24. Eos qui faisafralribus caiiituia obje-
cisseconvicti fuerint, placuit usqae ad exi-
tum non comrautiicare, nisi digna satisfac-
tione pœnituerinl.
Ex conc. Carlli. secund. Gralian. — 3. Si
quis episcopum, aut presbyterum, vel dia-
conum fabis criminibus aipelieiit, et pro-
bare non potuerit, nisi in liiie dandam ei
communionem.
Ex conc. Carthag i\, sub Anaslasio an. 3d8.
— 2G. Staluendum est e()iscopis, ut dissi-
dentes sive clericos , sivc laicos ad paceu»
magis quam ad judicium coliortenlur.
55. Episcoimsaccusalores fralrum excom-
municel, et si emendaverint vitium, reci-
l)ial eos ad communionem. non adclerum.
58. Ejus qui fréquenter litigal, el ad cau-
sandum facilis est, testimoniumnemo abs-
que grandi examine reci[)ial.
Ex conc. Milevit. ii, sub Innocentio, an.
416. — 19. Placuit ul quicunque ab impe-
ratore cognilioiieu) judiciorum peiierit, ho-
nore proprio piivelur ; si autem episcopale
judicium ab imperat. poslulaveril, uibil ei
obsit.
Ex conc. Agalh. sub Sijmmacfio. an. 506.
—34. Placuit ul qu.cunqueudio, aut longm-
qua inter se lite dissenserinl, et ad pacem
revocari diutina intentione ne(]uiverini, a
saceruotibus civilaiis primitus arguantur
qui si inimicitias deponere noiueiint, do
Êcclesiœ cœtu , jusiissima excoiiimunica-
lione, pellanlur.
Ex eodem conc. sec. codicem libror. 16, lib.
y. — 22. Si quis conientiones el rixas ama-
verit, vel manifestum vitium fiairi iniulerit,
juxia arbiirium lectoris modumque peccaii,
diuluriia excipietur pœnilentia.
LiO. XV. — 8. Faisus teslis débet excora-
municari iicul adulter, fur <;l h'v)mic:da..
Ex conc. llerdensi sub Jounncl, an. 524.
Sccundnm Burchardum. — 7. Fruler in fra-
59
DICTIONNAIRE DF. LA TRADITION.
iO
iiem si aususfuerit manura mittere, legi-
lïiuara disciplinam accipiat.
Ex conc. Matiscon. i sub Pelagio II, an.
582, —18. Qui innocentes corara priticifie,
aut judicibus accusare convicti fuerint, si
clericus honoralior i'nerit, ab officii sui or-
dine degradetur, sisœcularis, comaïunione
privetur.
Ex conc. Tolet. vi, sub Honorio I, an. 638.
— 11. Quisquis a quolibet crirainatur , non
ante supplicium detur quam accusator
prœsentelur ; quod si indigna ad accusan-
dam persona invenilur, ad ejus accusatio-
nem non indicetur, nisi ubi pro capite ré-
gies majestatis causa versatur.
Ex conc. Tolet. xii, sub Agalhone, an.
681. — 7.Qui supra proditionis iegem te-
slificandi dignitatem perdiderunt , receplo
testimonio[ pristinœdignitatis, causas débi-
tée actionis exsequipossunt, quaiiter nobili-
tatissolitœ litulum reportantes, et quœque
de preeteritis légitime testificari voluerint,
licenliœ oblineant votum, et a judicibus,
nullis prohibitionibus arceanlur.
Ex conc. Bavarico apud Dingolvingam,
suh Adriano 1, an. 772.— 11. Si quis de quo-
"unque reatu accusatus ab aliauo potesla-
tem accipiat, cum accusaiore suc, paciûcare
si voiuerit, antequam pugna quae wedhinc
vocatur, permittatur.
Ex conc. Bhemens. sub Eugénie III , an.
1U8. — 6. Nullus.advocalus preeter jus et
beneficium anliquitus constilutum sibi ali-
quid accipere vel ttirpare praesumat, subad-
vocatos vero et exactores eorum , modis
omnibus ab ecclesiarum inlestationibus
reraoveri praecipimus.
Ex conc. Londinensi, sub Innnocentio III,
an. 1200. — 12. Dillaraati lama pnblica,vel
verisiraiiibus indiciis super crimine de quo
vinci non possunt, tertio commoneantur,
ut confiteantur et salisfaciant ; si vero in-
correcti in negatione perstiterint, indicatur
eis purgatio, et non occasione pecuniœ cap-
dandee dilferatur de die in diem, si parala
fuerit suscipiatur, et canonicum numerura
non excédât.
Ex Conc. Sabin. inHispania subJoan. XXII,
an. 1322. — 5. Faisi lestes, advocaii, media-
lores, et aliter eos inducenles ad l'alsa testi-
nionia pertiibenda, ipso facto excoraniuni-
citionem, a qua, nisi postquam laesa salis-
lecerint, nullatenus absolvanlur.
ACEDIA
[Ex SS. Palribus.]
S, Clem. Alex. Slromat. lib. i, t. I. Vade
ad formicam, o piger, et efficere illa sapientior,
quœ mullum et omnis generis nulritnenlum
recondil tempore messis adversus minas hie-
mis. {Prov. vi, 0, 7, 8.) Aut vade adapem,
et disce quam laboriosa sit : ipsa eniin
omne pratum depascens, unuui i'avura gé-
nérât. Si aiitem oras in cella {Matlh. vi,
6), sicut docuit Dominus udorare spiriiu
[Joan. IV, 23), non utique cura tua soiura
circa domum versabilur, sed etiam circa ani-
mam , quaenam sint ei tribuenda, et quem-
admodum et quantum; et quaenam sint
reponenda, et in ipsam recondenda : et
quando ea atl'erenda, et ad quos. Non enim
iiatura, sed doctrina viri boni et honesti
tiunt, quemadmodum medici et gu'iernalo-
res. Omnes ilaque communiter videmus vi-
tem et equum : sed sciet quidem agricola,
vitisne ad ierendum l'ructum l)ona sit , an
mala : et qui equorum habet coguiiionem,
i'acile discernit ignavum, vel celerera. Alios
aulem esse aliis nalura ad virlutem aptiores,
oslenduntquidem queedam studia eorum^qui
sunl aliis natura aptiores : virtutis autem
l)erl'ectionem inesse istis qui sunt meliori
iialura,nullam arguit,quod etiam qui natura
minime apli sunl ad virtutem, eam quam
par est asseculi disciplinam, vel ad omne
genus f)robitatis et honesialis [fervenirenl :
elconlra qui natura apti erant ad virtutem,
evaserint mali negligentia et incuria.
S. MACAR.,hom.24.-Ni$i raeruerit horao
per fidem assequi gratiam, inulilis est, nec
aplus regno Dei. Contra vero, qui gratiam
S[)iritus acceperit, nullatenus aversus, aut
per negligentiam, aut delictum, gratiam con-
tumelia alïïciat,et ita tempoium successu
decertans Spiritum sanctum non contristet,
vitam œternam consequi poterit. Quemad-
modum eiiim sentit quispiam operationes
vitiosas, ex ipsis alfectionibus, ira, inquam,
concupiscentia, invidia, torpore, pravis co-
gilationibus et reliquis absurdis atïeclioni-
bus : ila débet sentire gratiam et vira divi-
nara in virlulibus, nempe charitate, benigni-
latCv bonilate,gaudio, simplicitate et exsul-
tatione diviiia; ut similis esse possit et
conieraperari cum bona et divina nalura,
cum benigno et sancto gratiae instinctu.
S. Cypbian., De /apsî's. — Domini praecepla
contemnunt, uiedelam vulneris negligum,
agere pœnilenliam noiunt. Ante admissuin
lacinus improvidi, post lacinus obstinali ;
nec [)rius slabiles, nec postmodura supplices.
Quando debuerant slare, jacuerunt, quando
jacere et prosternero se Deo debenl, slare
se opinanlur.
Deus quantum Patris pieiate indulgens
semper et bonus est, taniuiu judicis maje-
state metuendus est. Quam magna deliqui-
mus, lam granditer delleamus. Alto vulneri
diligens et longa medicina non desit. Pœ-
nitentia crimine minor non sit. Putasne lu
Dominura cilo posse placari, quem verbis
pertidisabnuisli,cui f)atrimunium preeponere
maluisti,cujustemplura sacrilega contagione
41
vioiasli?
ACKDIA
42
Orare oporlel impensius el ro-
gare, diem luclu transigere, vigiliis nocles
flc fletibus duccre, — slratos solo adlieerei'c
oineri, in cilicio et sordibus volulari, post
indumeiituiji Chrisli |ieiditum, nulluin bic
jam ve'.le vestiliiiu , post diabuli cibuiu ,
malle jpjunium;juslis operibus incumbere,
quibus peccala |)urgatilur; eleemosynisfre-
quenler insislei e quibus a morte animae li-
bererUur. Quod adversarius auierebal Cliri-
slus acc'ipiat. Nuc leueri jam nec amari pa-
Irimoniuiii débet, quo quis et deceptus el
limere eos qui circumeunt civKalem, noii
vulnera t'ormidare, qute sequeniibus Chri-
slum liocere non possunt. Elianisi corpus
luum, hoc est vitam corporis lui auferant,
vicinus est Christus : quem cuui inveneris,
ibi cum eodcm commemorari debeas agnosce,
ne forte a le discedal; cilo enim deseril né-
gligentes.
S, Chrïs., hom. 1 de panit., t. II. — Ne-
que a spe cadamus, neque omnino pigrilc-
mur, utraquc enim hœc perniciosa. Despe-
ratioquidera exsurgere non sinit: pigritia
viclus est. — Ad hoc lantum proluerit quod vero et stantem cadere facil. Alque ilia qui
leuiansit, ul inde crimen et culjia rediiua-
lur. — Censiis oiiinis in medelam vulneris
esigitur : opil)Us et lacuhatibus nostris (jui
de nobis judi(;<tturus est Domino i'enerclur.
S. Basil., Jteg. brev. tract., inleir. 37, l.
II. — Int. Quoinodo gui piger est ad vianda-
Iwn conficieiidum , dilicjentiam studiumque
gueat recuperare?
R. Si ei persuasum sil de prœsenlia Do-
niini Dei omnia inspicientis, et de minis
pigresceiili inlenlis, de(juespe magnae iliius
remuneralionis relribuendas a Domino, qui
perapostolum Faulum poliicilus est, accep-
turum unumquemque propriam mercedem
secumium suum Jaborem. (/ Cor. m , 8.)
Item ad id i'aciunlquîocunque alia id genus
scripta sunt ut aul proj)rium uniuscujusque
sluuium ai;cendatur, aul comparelur palieu-
lia ad gloriam Dei.
S, liPHREM. De patient, et consummat. sœ-
cuU. — Ne sis negligens in laborando, spem
libi fruclus ante uculos conslituens. Ubi
sunl cerlamina, il)i el prœmia. — Tempus
brève est, sed judiciuiu iongum.
S. Ghegor. Naz., l. I, append. — Bonam
iilaiii terrain beatam prœdico, cujus inge-
nuus vir regnum tenel; ubi lempeslive bonis
fruunlur, qui il!ic prœlecturis el dignitatibus
or/iati sunt. Al piger et ignavus domum mi-
iiuunl, derisores et scurrw lacti; atque ad
ingluviem suam rébus omnibus abutenles,
argenio ductiles, exigui pretii causa, tur-
piicr el abjecte (juidvis facere sustinentes.
S. Cyril. Hieros., catb. 2 de pœnit. —
Diaboius omnibus suggeril; sed non vi su-
perai eos qui non acquiescunt. Quamobreiu
ilicit Ecclesiasles : Si spiritus potcslatem
habciUis ascenderit super te , locum tuum
ne dimiseris. (Eccte. x, k.) Oslium. luum
Claude, el illuin procul a te fuga, nec tibi
iiocebii. Si vero indilferenter libidinis cogi-
talionem admiseris, obversans animo radi-
ées in le tigel, uicntem luam iigabit, teque
in maioruin foveaui pertrahet. Sea forte
dices : Fidelis sum, non me su[)erabil pra-
Tum desiderium , lamelsi frequentius illud
animo inforiueui. Ignorasne quod radix ad
pelram diu manena adtixa, iliam jjlerumque
perrumpil ? Ne semen suscijjias quoniam
lidem luam discindet. Priusquam tloreal,
radicilus estralie malum; ne, si ab inilio
negligonter
egeris,
ignis el secures sint libi
pobtea cogilandœ. Lippiiudinem incœptan-
Um iemj)estive cura, ne, taecus faclus, lum
d^iuuin medicum qua-ras.
"S. Ambk., De virginilate, lom. II. — Noll
DlCTIONN. DB LA TiV.VDiriON. 1.
dem jam partis privare nos solet bonis
bœc malis, quibus urgemur, nos liberari
non sinit; et negleclus quidem ex ipsis de-
trudil cœlis : cles()eratio vero in ipsam ma •
Jitiœ deducit abyssum, sicul si non despere-
mus, cite illinc reducimui-. Considéra vero
ulriusque vim ; diabo'us antea bonus eral ;
pigrilans vero el dcsperans cecidil, tantaque
ubrutus maliiia est, ut in jioslerum non
resurgal.Quod enim bonus fueril, audi quid
dicatur: Vidi Satanam teluti fulgur caden-
tetn de cœlo. [Luc. x, 18.) Fuiguris enim si-
miiitudo, et claritati/m pristinae conversa-
tionis ostendit, et casus veocitalem. Paulus
blaspliemus erat, et p.erseculor, el contu
meliûsus : quia vero desudavit, et spe non
decidil, et exsurrexit, par angelis effectus.
Judas ai)OSlolus eral, sed pigrilans laclus
est prodilor. Lalro item posl lantum maliUœ,
quia de spe non lapsus est, ante alios para-
<Jisum ingredilur. Phariseeus contidens ex
ifiso virlulis culmine decidil in proiundum:
Publicanus quia non desperavii, sic erectus
est ut illum prœvenirel.Vis ut libi ostendam
et urbem lolaiu hoc fecisse ? Ninivitarum
urbs sic omuis servala est ; illos cerle lala
jam seiitenlia a spe depulerat. Non einni
dixil, si pœnilenliara egerint, servabunlur :
sed solum : 1res adhuc dies et Ninive subvcr-
tetur. {Joan. m, k.) Sed lamen miiiilanie
Deo, el propheta clamante, senteniia dila-
liouem non habente neque dislinclionem,
non ceciderunt animis, neque bonas spes
perdiderunt. Proplerea enim dislinclionem
non a{)pr)suit, neque dixil, pœnitentiam si
egerint, servabunlur; quo el i{)si latamDei
senleniiam sine distinclione audientes , ne-
que sic spe cadamus, sed ad illud exemplum
respicieiiies, non desperemus. Neque in eo
solum videre est Dei clementiaui, quod sen-
lenliae nulla adbibila distinclione, tamen
pœuilentibus reconciliatus sit : sed vel ex
eo eliam quod absolute lala sit. Nam augero
volens limorem, ingcntemque iJb>rum se-
gniliem langere, id eUecil, ipsumque pœni-
lenliae tempus ineliabilem ejus oslendit
clemenliam.
S. Chrys., hom. li in Gen. ii, t. IV. —
Quocunque die comederitis ex eo, morte mo-
riemini. {Gen. ii, 17.) Magna bujus praecepl:
lacililas est. Sed, dilecle, grave malum est
desidia ; sicut enim illa facil ul tacilia omnia
videanlur didlcilia; sic studium el vigiian-
lia, eliam omnia ardua et ditlicilia, fatilia
nobis reddunl. Quid eniiu, die quœso, lioc
mundalo facilius? quid boc honore majus?
43
DICTIOiNNAIRE DE LA TRADITION
l*
concedebat versari in paradiso, visibilium
formositale oblectari, aspiciendo exhilarari,
el fruendo inagnani voluptatern percipere.
S. Chbys., hom. 35,al.5i, inJoan., t. VIU.
— Violenti rapiunt illud. [Mallh. xi, 12.)
Non igitur desides possumus illud conse-
qui; sed cum diligentia et studio. Sed qui
sibi vult violenti? violeiitia uiulla est opus.
Nam angusta est via, et sttenuo opus est
anirao. Qui rapiunt oranes volunt antever-
tere. Nihil respiciunt, non .daranationem,
non accusalionem, non suppliciutii, sed
unum tanlum, id rapere quod appetunt,
omnes qui ante sunt anlevertere sludent.
Rapiamus ergo regnura cœ.'orum. Non est
culpa id rapeie, sed laudi datur ; cul[)a vero
est non rapere. Si ira, si concupiscenlia
instent, nalurœ vim inferaraus, niansuetio-
res simus, paululum laboremus, ut perpe-
lui quiescatïius.
S. Joan. Chrysost., Lib. de lupsu. — Radix
desperationis est ignavia : et non soium
radix, sed nutrix ejus et mater. Nam .sicut
vesliraentum et lineara générât et nulril,
lia ignavia non solum gignit ex se despera-
lionem, sed alit et fovet.
S. HiERON., epist. ad Demetriad. — Nihil
in sancto proposito deterius est olio, quud
non solumraodo non acquirit nova, sed
etiam peracta consumit. Sanclae vilœ ratio
processu gaudet, et crescit, cessatione lor-
pescit et déficit. Quotidianis ac recentibus
virtulum incretneulis instauranda mens est,
et Vivendi hoc iter non de transacto, sed de
reliquo meliendum.
S. Hjeron., ad Rustic. monac, et habetur
Le consec. dist. 5, Nunquam. — Facilo uli-
quid operis, utsemper diabolus inveniat te
occupatum.
S. AuG., Lib. de Conflictu vit. et vlrt. —
Torpor et ignavia dicunt, si lectioni conti-
nuato studio semper insislis, ocuiorum ca-
liginem incurris. Si indesinenter lacryraas
fundis, ipsos etiam oculos amillis. Si pro-
lelaiis vigiliis psalmorum censum persolvis,
insaniam capilis acquiris. Si quolidiano
labore te conlicis, ad opus spirituale quan-
do. consurgis ?
S. Paulin. Nol., episc, epist. 24, ad Sève-
rum, passira. — Vocale et videle quoniam
ego sum Dominus {Psal. XLV, 11) ; non olium
nobis suadet lioc verbo; sed vacare a sœcu-
lo, ut occupeuiiir sibi; vncaie ab liis nego-
liis, quibus implicati utiamur Deo. Noviia-
lem vilœ in nobiS œditicanies, necesse est
ui veluslatem destruamus; el quia nullum
lenebris cum iumine polest esse coramer-
cium, expedit nobis ut vetera mutemus; et
occupationis pariter ac vacationis génère
converso, implicemur quibus vacavimus;
ut vicissim vacemus quibus fuimus iœpli-
cali; ujoriamur quibus viximus, et vivamus
vicissim his operibus ac sludiis quibus
mortui fuimus.
S. Cyril., arch. Alex., De festis Pasch.,
t. V, paît. II. — Erigat uniiiscujusque men-
lem Puuius ad omne opus bonum, languen-
lemque animi cunclalionem discutiat cla-
maus : Surge qui dormis, et exsurge a mor-
tuis, et illuminabit te Christus. (Ephes. v,
14-.) Nam et si humano more in somnuni
delapsus, qui te peccatis, veluli hausio raero
large iiigurgilaveris, et cogilaiionum obscu-
ra nocte velut ebrielate correptus es, tem-
pus lamen jam adest quo ex[)ergiscere ad
salutem, atque oculum ad justitiae solem
inlendas. Excipiet le quij)pe qui beiiignus
est Dominus, miserabi'.ur licet fugitivum,
non aversabilur Jugeiitem, emaculatum red-
det, si errasse pœniteal, teque in pietatis
possessione denuo collocabit.
— Quicunque ob segniliem ad ea quœ
minime decel delapsus est, excitari el ira-
rauiari rursum a Deo, unicuique pers()i-
cuum erit. Pro|)iietarum voces id teslabun-
lur quae passim ut ad Deum converlantur,
peccantes admonent. Nullum eleniru tem-
pus, pro ea qua liomines prosequiUir bene-
volentia Dominus nosler prœterraisit, quo
non omnes ad salutem vocaret. Audire licet
igitur increpantem duriliem intractabilila-
temque peccantium, obtirmatamque (in ma-
lo) consuetudinem accusanteni. Dicebat
enim aliqu.indo : Non me ergo timebitis, ait
Dominus, aul a facie mea non cavebitis? qui
posui lerminum mari, mandalum œternum et
non superabit illum. Populo vero huic fuctum
est cor inobediens, et exaspérons. Dcclinavc'
runt, et abierunt, et non dixerunt cordi ip~
soriim : Timebimus Dominum Deum nostnim.
{Jerem. v, 22, etseq.) Aliquando vero eos
qui impudenlius fugiebanl, asperius objur-
gans, dicebat : Nunquid polest JEtliiops mu-
tare pellem suam, et pardus varietatem suam,
et vos poteritis bene facere, qui didicistis
malaf {Jerem. xiii, 23. ) Éousque si-
quidem generi humaiio dominabalur omnis
peccati parens, ut essent plane pauci- Dei
cultores quique legum conditoiis memoriam
relinendam esse persuasum haberent. Ve-
rura ut heec demonslreraus, non erit nobis
vehemenlioii conlenlione opus, cura aperte
Psaltes vocil'eretur : Omnes declinaverunt,
simul inutiles facti sunt, non est qui facial
bonum, non est usque ad unum, [Psal. siii,
3.) lia namque peccato in omnes tyranni-
dein exercente, ac instar caliginis cujusdam
per omnem terram dill'uso, Dei Verbum ut
ad nos descendercl, ac salutari Iumine om-
nium menlibus illucesceret, sancti preca-
bantur. Clamant itaque illi dicentes : Emilie
lucem l'uam et veritalem tuam. (Psal. xlii, 3.)
Emissa est igitur ad nos vera lux quœ il-
luminât omnem hominem venientem in hune
mundum. [Joan. i, 9.) lloc esl Dei V'erbum,
Deus ipse, nosiriquo in se sus<;e[)ta simili-
tudine, sanctae Virginis purlu edilus, generi
humano salutem altulil, auliqua naturee in-
coiiuplibiiiiale revocala. Ob liaec tara in-
gentia, diJecti, l'estivos dies ceiebremus,
non in fermenio veteri, neque in fermenta
matitiœ el nequiliœ, sed inazymis sinceritatis
et verilalis [ICor. v, 8) ; legera nosiruin
cum oiuni graiiarum actione vénérantes, et
ea quœ nos decel, alacrilale exci[>ieiites.
Et cbantatem quidem inler nos mutuam
reiineamus , hospitalilatem vehemeniiore
sludio seclantes, misericordia pauperibus
i.n
ACQUISITIO ir<JUSTA ^
tiislitia cor claiidi, securilale vero et lœti-
lia aperiii. Quantum putas convenit hœc
viilus hilaritalis virginibus sacris , quao
j^au(Jiu[u hujus mundi et oranem ornaluui
bcHculi conlempserunt propler amorem Do-
mini sui Jesu Chrisli.ut (luoddeeslexlerius,
iiilerius \m\i\ealur '? Gauclete ergo in Domino
icm/jpr. • ([uia vana gaudia ejecislis. //eruwi
dico, gaudele : quia vero gaudio adhaerere
uieruistis, et in cogitalione cordis veslri
hilaiitalis nilorera semper habere. Hilarem
enitn datorrto diligil Deus, dalor singuiaris
et verœ hilaiitalis.
Idem., Tract, de ord. vitœ, l. I. — Sunl
nonnuili qui bona quidem opéra faciunt, vel
coactione, vel iiecessilate, vel consuetudine;
sed ad hœc agenda nulla alacrilate moven-
lur, quod vilium pro[)rie acedia dicitur;et
iniperiita fdgentes, vinctorum nioraoros,
tan.juam simul vincti , et laboranliuni,
tanquani et ipsi in corpoi-e morante«, et Ln
omnis, ut uno verbu dicam, cullum viilu-
tis inionii.
S. Maxim., cap. De charitale, 1. 1. — Cun-
cli alii aiïeclus, aut irascenleuj dunlaxat
aninii ()artein, aut concupiscentcui attin-
i^unt ; aul etiam ralionis facuUatem, ut (il)li-
vio et ignoranlia. Acedia veroomnes animée
vires coniiiiens, umnes fere simul unoquû
impelu aireclus coinmovet. Quapropter
oliam cunclis aliis affectibus molestior est.
Beiie igilur Dominus , assignalo adversus
eam remedio. Jn patienlia vestra , inquit,
possidealis animas veslras. {Luc. xxi, 19.)
S. IsiD., Solilog., lib. ii. — Per torporem
vires et ingenium detluunt.
S. Léo, in senn. de apparitione. — "^on hoc quidem vilio religiosi homines maxime
dormientibus provenit regnum cœlorum, affliguntur. Namsôeculares admodum pauci,
jiec oliu et dcsidia tor()entibus beatitudo et si hoc sit vitium, non advertunt. Mundo
ajlernitatis repromiltitur. enim alligali, spirilualis vitii vis possunt
S. Bern., Tract, de pass. Dom.,t. W. — apprehendere nomen, cum tamen hoc vi-
Vitium acediœ est, quod quemdam lorpo- tium inter septem principalia nominetur.
rem inculit animo; ut ipsi omnia exercilia Acediœ duo gênera sunt. Unum quod ad
spiritualia quasi insi[)ida videantur et in opus Dei pigritare raonachum ac doriuilare
grave taniium conveilanlur. De quo lœdio compellit. Aiiud quod vagari hue iilucque
dicit Psalmista : Dormitavit anima mea prœ lacit, ac fugere cohortatur de fratrum, cum
lœdio, (/'sa/, cxviii, 28.) Et alibi : 0/nnem quibus vivil, societale.
escam abominuia est anima eonun, et appro- S. Bernard., De considerationCy lib. ii. —
pinquaverunl usqiie ad portas mortis {Psal. Fugienda.esl otiositas, mater nugarum, nO'
cvi, 18.) Tantum quippe aliquando afth'gitur verca virtulum. Inter saeculares nugœ, nugœ
iioc vitio anima bunorum, ut etiam omnem sunt; in ore sacerdotis blasphemiae sunt.
escam, id est omne spiriluale exercitium,
ûbou)inetur; ut nec orare, nec légère, nec
meditari,necopus manuum libeat exercore.
Imo eliara appropinquant usque ad por-
tas moriis, id est, ut eliura ipsius vilre fas-
lidium hubenles, morte (iniri desiderent,
cum sanclo Job dicenles : Tœdet animam
tneam vitœ meœ. {Job x , i.) Huic gravi vi-
lio, medelur jucundilas, quee per nitorem
radicis lilii designalur, et reformât eegrum
animum et abjec.ium, et ad meditationem
incitai spirilualem, et reddit desi.lerium
laborandi,orandi, legeudi ; ut exsullel quasi
JoAN. Cassian., De inst. monac.f lib. x. —
ExperimentO[)robalum est,acedifleimpugna-
tionem non declinando fugiendam, se<l ro-
sistendo superandam.
y^irf.— Acedia esisolitariis magis experla,
et in eremo commoranlibus iiifeslior hostis,
ac frequens.
BoETius, I. DeEccl. discipl. — Sicul in
unoquoque opère maler invenitur conslan-
tia, lia universee doctrinœ et disciplina no-
verca est negligentia.
Beda, super Frov., 1. ii, — Vult cl non
vult pjger. Pigri vocabulo denolalur, qui
gigas ad currendam viam, et cum Psalmista vult regnare cum Deo, et non laborare pro
Uicat : Viam inandatorum tuorum cucurri, Deo. Délectant praemia, cuiu pollicenlur :
cum dilatasti cor meum. {Psal. cxvin, 32.) déterrent cerlamina, cum jubentur.
Currilur quippe via mandatorum Dei, cum Vid. Negligentia, Otium el Tuesaurcm
cor dilataïur, id est, spirituali jucundilale biblicum.
aperitur. Dicitur enim ualuraliler timoré el
ACQUISITIO INJUSTÂ
Vid. etiam verb. Injustitia.*
[EV SS. Palribus.]
Const. Apost., lib. i, tom. I. — Qui agrura
appétit, et in eo atleclu persévérai, nonne
maligne id agit, ul terminos agri scalpendo,
togat possessoreo), nullo sibi prelio tra-
dere? Dicit enim propheta : Vœ qui adjun-
gunt domum ad domum, et agrum agro conti-
nuant, ut aliquidproximiauferant. {Jsa. v,4).
VA alio in loco : MaUdictus qui transfert ter-
minos proximi sui; et dicel omnis popuius :
Fiat. {Dent, xxvii, 17.) Unde et Mt'sos ail
: Non transmovebis fines proximi tuif quo»
patres tui posuerunt. {Deut., xix|, l'i. ) Ob
hanc igitur causam timorés, mortes, judicia,
damnationes hominibus hujusmodi divini-
tus iui pendent : iis aulem qui Deo obediuni,
una li«c lex Dei simplex, vera uc viva in-
sila esl'.Quod ab alio odcris tibi fieri, tual-
teri ne feceris. {Tob. iv, 16.) — Non vis pal-
lium tibi lurlo tolli; neque tu altcrius abs-
luleris.
Objge.n. Commen/. inMalth., t. III.- Quom-
47
DICTIOXNAÎRE DE LA TRADITION.
4S
admodiim neqne adulter, neqiie lioniicida
in vilam intrabiint, ila neque qui fuiii se
alligat. Cujus quidem criminis rei siml eo-
ruïB quamplurimi, qui Chrisli fidem dicun-
tur amplexi, cum invilœ negotiis, in fidei
suaB commissis pecuniis, in mediis quas
exercent arlibus furli minime insontes esse
deprehendanlur. Nec fur lanlummodo, ve-
rum et ipsius in furlo parliceps ac socius
in vitam non ingredietur; scriplum quippe
est in Isaia : Socii furum omnes diligunt
mimera. {Isa.i, 23.)
Clem. Alex., Cohorl. ad génies, t. I. —
Deus, rerum verilalis norma ac mensuro.
Quemnduiodum igilur mensura comprelicn-
dil res deniensas : sicoliara qui Deum ani-
mo suo concepit, ipsam (luoque veritalein
inelituret comprehendil.Unde sanctissimus
Moses : Non erit, inquit, m luo marsupio
stntera et stalera, magna vvl parva : fed sla ■
tera vera, et œqua eril tibi : {Dent. x\v,
13, 15.) Deum esse staterara, et mensurani,
el iiuroerum universorum exislimans. In-
justaeuim et iniqua simulacra donii in mai-
supio, sive squalcnle, ut ila dicam, anima
sunt abscondila. Unicus autem verus Deus,
quem per unicamjustam mensurani signiti-
cat, semper aequalis eodemque modo se lia-
bens, omnia justitia sua, quasi lrulina,me-
lilur et pondérât, universam naluram velul
in œquilibrio continens et suslinens.
S, Basil. ,^ t. H. — Vœ qui conjungunt
domum ad domuvi , et agrum ad agrum
connectunt , ul a proximo aliquid auferant.
[Isa. V, 8.) Tu vero quid facis? annon in-
lîumera causaris, ut rem proximi usurpes?
Mihi, inquit, lenebras etlundit domus vici-
ni, lurbas excitât, aul erronés suscipit , aut
landemquidvis alius prœlexens, exagitans,
extrudens, trahens semper ac lacerans, non
prius tinem l'acil , quam cum alio migrare
coegerit.Quid Nabuttiam Jezraelilam inter-
emil? Nonno cui)iditas Acliab vitem lilius
concupiscentis ? (/// Reg. xxi.) Avarus ,
malus in urbe, malus ruri vicinus est. No-
vil mare terminos suos : nox anliquos limi-
tes sibi prœscriplos non trau.sgreditur; al
vero'avarus non vereiur tempu^, non agno-
scil terminum, successionis ordini non ce-
dit : sed ignis vim innlalur, invadit omnia,
omnia dei)ascitur. El ut flumina ex parvo
iuilio prol'ecta, deinde per eas quœ paula-
lioi (iunl accessiones inlolerabililer aucla ,
quidquid obsistit el objicilur, id violenio
impetu secum trahunl, ita etiam avari ad
magnam polenliam provecii, ubi ex iisquos
lam polenlia sua oppressere , inl'erendœ in-
juriée iacullatem ampliorem adepii sunt.
Tiinc reliques una cum iis quos prius inju-
ria affecere, redigunt in servitulem , alque
poleslalis incrementum tit ipsis occasio ma-
jor nequiiiee. Nara qui prius damnum aci;e-
j»ere, mviti ipsos adjuvantes, ipsi quoque
r;oxas aliis el injurias accersunl.
S. Chrys., hom. kO in Act. aposl., t. IX.
— Nemo curel pecunias possiaere, — ut
Iwnum babere nomen. Mehus est "ooien
«iuam diviliae mullie. {Prov. xxii, 1.) lHuU
i-uiui n^anel, hœ pereunl : el iHud possideri
potest, hre vero minime. Nam qui malam
liabet famam , vix iliam excutere poterit.
Pauper vero a nomine cilo dives erit. —
Ne igilur hoc obiter curemus , sed ut nego-
lialionem quamdara ulilem.
Idem, liora. 68, al. 67, in Joan., t. VIII.
— Quam'veniam consequemur, si aliis dare
jussi, aliéna rapiamus ? quee nobis eril spes
salutis? Si esurjentem non alas, punieris;
si indutum exuas , quam consequeris ve-
niam? Haec fréquenter dicere non cessabi-
mus : forte qui hodie non audiunt, cras au-
dient : qui cras non attendent, posiridie
audient. Quod si qui immorigeri sint, nos
saltem innoxii judicium ion subibimus. qui
quee noslra erant impleverimus. Utinam nec
nos de diclis erubescamus, nec vos pudore
aiiiciamini.
Idem, hom. 41, al. 40, m Joan., t. VllI.
— Si Lazarusqui nihil lœsus fuerat a diviie,
sed nuUam ab eo opem acceperal , acerbus
ejus accusalor exsiitit, nec })ermisit ut ve-
niam ullam consequerelur; quam , quœso ,
defensionem habebunl qui aliéna rapiunl,
nedum eleemosynam erogent, pupillorum-
que domos everlunt? Si illi qui Christum
esurientem non nutrierunt, lanlum ignem
in capui suum attraxerunt; qui aliéna ra-
piunl, mille Jites movent, oinniumque
bona sibi ascribuni, qua consolatione
fruenlur? hanc ergo cupiditalem ejiciamus.
— Annon extremœ demenliee fuerit , in sol-
liciuiUine el eerumnis versari , ut et in hac
vita laboribus alteramur, et hinc raigratiles
intolerabilibus torqueamur suppllciis atque
laboribus , cum oporleret et hic in dtliciis
vivere?Niliil enim lanlam voluptatem paril,
quantara -- conscienlia pura ; cl defunctos
ab omnibus erui raaiis, et innumera con-
sequi bona. Sicut enim nequilia etiam ante
gehennam , eos qui illam exercent suppli-
cio alficere solet; sic el virtus eiiam ante
regnum, illam exercenlibus delicias paroi,
bona spe, perenni voiuplate vitam ulli-
cicns
Idem, hom. 60, al. 59, in Joan. , t. VllI.
— Quod si non aurum rapimus, si non lut
et lot jugera lerree ; al fraude el furto idip-
sum in minoribus pro virili facimus. Nam
cum in commercio, vel in j emendo el
vendendo, minus quom oporlet numerare
conlendimus, omnemque machinam mo-
vemus, annon illud lalrocinium est? Annon
furlum el rapina? Ne mihi dixeris, te nec
domum, nec servum abslulisse. Injuslitia
iiamque non raplee rei f)retio, sed rapientis
volunlale penditur. Justiiia namque cl in-
juslilia in magnis et parvis rébus eamdem
vim habent : el furem api)ellu tam eum qui,
exsecta crumena, aurum abripil, quam
eiuentem qui aliquid defraudat de prelio ;
el parielis etlossorem voco, non eum modo
qui, ruplo pariete, aliquid inlus iuralur;
sed etiam eum qui jure violaio aliquid a
[troximo aufert.
[Ex Conciliis.
Yid. verb. Flutlm.
19
ADJLTOR
ACTUS HUMANI
Vid. Verb. Conscientia.
ADiE STATUS PRIMIGENIUS ET LAPSUS
Yid. verb. Homo.
rrf)
ADJUTOR
[Ex SS. Palribus.]
Mi.NL'Tius Félix, in Octavio. — Non nol.n-
culo corporis, utpulotis, sed i.nnocenli(B
oc inodeslifR signo facile dignoscimus : sic
muluo araore diiigiinus, quoniam odis>e
non iiovimus. Sic nos fratres vocaiiius, ut
unius Dei parenlis simus, ut cotisorlos
fidoi , ut spei cohœredes. — Lilabilis hosiia
bonus aninius; et pura mens, et sincera
cojiscientia ; igiturqui innocenliana colit ,
Domino su[)plical, qui justiliam Deo libat;
qui Iraudibus abstinot, propiliat Deum ;
qui hominem periculo subripil, opimam
viclimam credit. Hœc nostra sacrificia , hœc
Dei sacra sunt Sic a[)ud nus reiigiosior est
qui justior.
S. GREfi. Nyss., episl. 45.— Non sibi ipsi
quis lantum vivit, sed et firoxinn» : nec sibi
lidem facere satis est , nisi aiiis quoque
tides tiat.
idem, De pœnit., I. u, 36. — Qui non
repeliil a socio injiiriam si potest , i.am est
in vitio quam illc qui facil.
S. Basil., Inierr. 102. — Si pro amicis
ponenda est anima, quanto magis quœ mi-
uoris pretii sunt.
S. Basil., Consl. monast. , t. II. — Qui a
Deo se 0f)lat juvari, suo non deest oliicio ;
qui autem officio non deest, nunquam di-
vino auxilio deslituitur. Oportet itaque in
nulia re a propria conscientia condemnari,
et ita demum divinum auxilium flagitare :
ilagit;itulum autem est non segniter, neque
bue et iiluc divagante : siquidem quisquis
est ejusmodi , non soluin non conseculurus
est quœ petet , imo vero Dominum magis
exasperabil. Si enira cum aiiquis corani
principe stal ac loquiliir, stal cum multo
liiuore, atque tum externum , tum inter-
num animœ oculura nequaquam vagum ,
sed inienlum habet, ne lorte in aiiquod
periculum veniat : quanto megis coram
Deo cum timoré ac tiemore slandum esl ,
mente tola in illum solum , nusijuam vero
aiio intenta.
S. Gregor. Naz. , orat. 2. — Nobis circa
occultum et iniernum hominem curatio
omnis et studium V9rsatur; alque cum eo
hoste dimicandum habemus, qui nos in-
terne oppugnat, et certamine lacessit , ac
nobismelij)sis, quo niliil miserius est,
lanquam armis in perniciem noslram ulens,
peccati morte nos allicit. Ergo adversus
isla , lura magna porlectaque lide opus est,
lum major.i Dei auxilio, nec parva^ ut mibi
quuiera persuadoo,, contenlione nostra quœ
pariim sermone , partim opère spectetur:
si(|uidom id nobis propositum est, ut ani-
mœ , quibus nihil praestantius h;ibemus ,
prolie curenlur atque purgentur, maximi-
([ue sint pretii.
Idem., orat. 3. — Apud Ciiristianos lex
et norma amicitiœ quisque ipse est ,
at(iue eadeiM proximis velle quae et sibi
i[)si.
. S. Ambr.. Offîc. — Nécessitâtes ah'orura,
quantum possurans, i»^venimus, et plus
interdum quam possumus. Nihil tam secun-
dum naluram est, quam juvare consorlem
iiaturœ.
Idem, Deoffic., 1. m. — Si non potest alteri
subveniri, nisi aiter lœdalur, comraodius
est neutrum juvari, quam gravari alte-
rum.
Idem. — mis favemus sœpius , a quibus
referendse graliœ vicem speramns.
Lactanï. iib. VI. — Nullius opeindigere se
putat , qui alteri suam negat.
S. CuRYS., Exp. in psal. ix , t. V. — Ad-
jutor in opportunitatibus , in tribulatione.
(Psal. IX, 10.)Qaid est, in opportunitatibus?
In tempore, inquit Psalmista, opportune.
Duplicem dicit opportunitalem , quod et
ferat auxilium , et quod in tempore. Op-
portunitalem enim liic dicit afllictionem.
Qua de re?Quod sit mater philosophiœ, et
a , morte liberabit hominem , ac divinum
maxime attrahat auxilium. Tune sublata est
socordia , et dissolulio, tune su[)[)licationi-
bus vacamus diligenlius. Et sicut hiems
est tempus opportunum ad terrœ agricultu-
r.im : ita etiam aflhctio ad curam animœ.
Ejus enim semper opus habemus auxilio,
eisi sint nobis res secundœ. Tune autem
maxime sentimus auxilium , quando versa-
mur in alllictionibus. Adjutor hic etiam
aliquid aliud signitioavit nempe quod opor-
leat nos operari. Qui enim ferl auxilium ,
ei fert qui 0[)eratur. Non oportet ergo otio-
sos esse, et animo deficere, sed et preces
atlerre, et eleemosynas, et omnia quœ a
nobis ipsis offerri possunt. Qui enim iii
bello socii sunt , iis qui pugnant opem fe-
runt, non iis qui animo deliciunt et se de-
dunt olio. Si vis ergo Dei opem assequi .
nunquam quœ tua sunt prodideris. lia Job
lalum est auxilium stanti, et forliter dimi-
lanti ; ita etiam apostolis pulchre labo-
lantibus.
S. Chrys., hom. 7, 8, m Matth. xxvi —
Si in rébus sœcularibus nemo sib* vivit soli ;
sed tam opifex quam miles, tam agricola
quam mercator ad coramunem ulilitateni
omnes conferunt; mullo raogis in spiriliia-
libus id est faoiendum : hoc enim maxime
vivere est, aliis eliam prodosse. Nam qui
sibi soli vivil, cœleros negligens, et viia ejus
supervacanea est et ipse superfluus ; nec
homo geneiis nosirf.
S. Chrysost., conc. 13, àe ferendis repre-
hensio. — Cum Judeeis praeceplum sit, ne
inimicorura bruta conterananl, mis ne
frairmn animos qui quotidie supplaiilantur,
despiciemus; et quoraodo non est sumraa
inhutnanilas et ferina credulitas, nos non
tantum curœ hominibus impendere, quan-
tum aliis jumentis.
Idem , liom. 7 in H Tim. m. — Qui
se i[)sum amat, ille irapiimis est qui se non
amasse convincitur. Qui vero diligilfraliem,
hic ma\ime seipsum amat.
Idem , liora. 25 in l Cor. — Hoc est
régula perfeclissimi christianismi , — hoc
summum l'asiigiiim , ea quœrere quae in
commune conterunt. — Nihil enim œque
potest f<icere imilalorera Chiisti, alque cu-
lam gereie proximi.
S. Hier., in psal. \x, t. II, apjiend. —
Adjulorin opporlunitailbus. [Psal. \x, 10.)
Chrislus aiijulor est Ei-cltisiœ suée. In tribu-
latione. Quando 0[)portunum est, ut ait
Aposlolus : l'idelis Deus qui nonpalietur vos
lentari supra id quod poiestis : sed faciel
cum lenlalione eliam provenlum y ut possitis
suslinere [l Cor, x, 13j : ne cura peccatori-
bus in sup|)licio danmeraur seterno.
laera, Comment, in EccL, t. II. — Eccle-
sinslices dixerat et dnmesticis et alienis
bene esse iaciendum» Poterat ergo aliquis
respondere : Si omnibus benefacere voluero,
not) habeo unde faciam. Nec polest juslus
lantas habere divilias, quee soient magis
peccatoribus abundare ; proplerea nunc
ait: Quos non potes re, consilio adjuva,
solalio fove. Plus enim potest in angustia
conslitulo pra3Staresa[)ientia,quam quœlibet
maximae potesiates. Et hoc ipsura cum pru-
dentia facito. Grandis quippe jibra jusliliae
est: et cui , et quantum , et quandiu, et
quaie vel in re, vel in consilio Iribuere.
S. Hi£R., in Epist. — Vult Deus unum-
quemque alterius angustias ut proprias
stntire , et quomodo sibi in tali tribula-
tione si esset , subveniri cuperet, iia ipse
alteri propler Deum subvenire non posl-
ponat.
S. AuGUST., Enarr. in Psal. ix, l. IV, — Ad-
jutor in opportunitatibus, in tribulatione.
(Psal. IX, 10.) Qui sit adjutor in opportuni-
tntibus, exposuitcum addidit m tribulatione.
Non eniu) converlilur anima ad Deum , nisi
dum ab hoc sœculo averiiiur. Nec opportu-
nius ab hoc sfeculo aveililur, ni>i nugatoriis
ejus et noxiis el perniciosis voluplalibus
Jabores doloresque misceantur
idem, Enarr. in psal. xxxiv, serm. 1,
t. IV. — invocemus Leum , Iralres, utdicat
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION. S2
potins persequeniesinimicos in fribulalione
constiluli. Si aliquid deest, si in anguslo
est anima, in ino[)id tcmporalium, quœrit
auxilium plerumque a dœmonibus, arrepti-
tios dœmonum vult consuler-e, sortilegos
quaerit: persecutores illain hoslesinvisibiles
adieiunl, intiaverunt, expugnaverunt, cap-
livaverunt, viceruni, dicendo : Non est salus
illi in Deo ejus. Obsurduit contra vocem
dicentem: Salus tua ego sum. Die animœ
meœ : Salus tua ego sum, ul confundanlur et
revereantvr requirentes aiiimam meam , cui
dicis tu : Salus tua ego sum. Audiara dicen-
tem mihi : Salus tua ego sum. Alium salutem
non requirara, prœler Dorainura Deum
meum. De creatura mihi salus suggeritur;
ab ipso est : et si Icvo oculos meos in monter
unde reniât anxilium mihi {Psal. cxx , 1);
non laiiien a montibus, sed auxilium meum
a Domino qui l'ecitcœlum et terram. In ipsis
ten)poribus, angusliis per hominem subve-
nit Deus ; salus tua ipse est. Per angelum
subvenit Deus; salus tua ipse est. Omnia
illi subjecla sunt, el ad islam quid^-m vilaiu
temporalem subvenit , alii inde , aliiinde:
œteinam vitam non dat nisi de se. Ecce in
angusliis conslitulo, non subest quod qu.'e-
ris, sed adest quem queeris. Et illum (pisere
qui déesse nunquam polest. Subtrahanlur
quœ de(Jit, nunquid sublrahitur qui dédit?
Jdem, De docl. Christ., lib. i. — Homines
omnes aeque diligendi sunt, sod omnibus
si prodesse nonpossis, bis potissimum sub-
veniendum est, qui pro locorum el lempo-
rum, vel quarumiibel rerum opporlunitali-
bus conslricti , libi quasi quadam sorte
uniunlur.
Idem, De vera rel. — Hœc iex est divinaa
providentiae, ut nemo a superioribus adju-
vetur ad cognoscendam graliam Dci , qui
non ad eamdeui puro alleclu inferiores
adjuverit.
Idem, De serm. in monte, Uh. i. — Juslum
consiiium est, ut qui se a poienliori vult
adjuvari , adjuvel et inferiorera , si est ipse
polenlior.
Idem, De verb. apost. — Nihil sic probat
amicura, sicut onera amici portare.
idem, in quad. epist. ad Hier.— Eleganter
dictum est, cum quis in puteum cecidisset,
et aqua eum suilocaret, accessil alius, et»
eo viso , admirans ait, Quomodo hue ceci-
disli? Obsecro, inquit, cogita quomodo
hinc me libères, non quomodo hue cecide-
rim, quœras.
Idem, in Serm. — Non facile inveniuntur
in adversilale prœsidia , quœ non fuerunt
in pace quœsila.
S. Hier., Comment, in Job, t. II, ap-
pend. — Hespondens autem Job dixit : Cujus
adjutor es, nunquid imbecillis ? Et sustentas
brachiumejus qui non est fortis? {Job xxvi,
1, 2.) Sanclus Job amicis suis nunquani
aspere respondit, cum illiei apeilas injurias
iriogarenl: nunc aulem videns Deo inju
animœ nostrœ: Salus tua ego sum [Psal. riam tieri, justa indignalione commolus est,
XXXIV, 3j: et aperial aures ejus, ul audiat et verbis arguit Baldad quod iia Joquere-
iJiceniem : Salus tua ego sum. Dicit enim, lur, lanquam Deus ioûrmus sit et egerel
se^l- quidam obsurdescunt : unde audiunt auniio.
55
ADMONITIO
54
S. Gregor. Mac, Moral. I. xvii, in Job,
t. I. — A(i;|Uvareimbecil!om, charilatis est; ad-
juvare lolentem velle, elalionis. Quia igitur
ainici ejus (Job) hœrelicorum speciein tenen-
tes , quasi adjuvantes Deuni , sapienliam
suam oslendcre conabantur, juste Haldad
reprêliendilur ut dicalur; Cujus adjutor es?
etc. Ac si aperle dicat: Duin euiu juvare
iiileris, sub cujus magnitudiiio succuinbis,
omne quod impendis solatium, de osten-
lalione est, non de pielate. Sed inter baec
scienduni est quod plerumque etiam Deurn
qui videlicet inibecillis non est, hurailiter
agentes adjuvamus. Unde et per Pauluin
dici lur : ^(/ju.'ores enim Dei sumus. {1 Cor.
III, 9.) Nam cum ei, quera ipse per internarn
graliam iiifundit , nos exborlationis voce
concurrirnus, lioc quod iiie per spirituni
agit intrinsecus, nos exterius minislerio
vocis adjuvamus ; et tune soluui noslra ex-
liorlatio ad perleclioneQ! ducilur, cum in
corde Deus î'uerit qui adjuvetur. Unde et
alias dicit : Ncque qui plantât, est uliquid ,
neque qui rigat, sed qui incrementum dat
Deus. {Ibid., 7.) Planiare quip(ie et rigare ,
adjuvar(^ est. Quod ulruraque vacuum erit
ministerium, si in corde Deus non dat in-
cremenlum. Sed qui de sensu suo alla sa-
j)iunl, esse humiiiter Dei adjulores noiunt :
qui cum se Dec utiles esse œstimant , a
fructu se ulililatis aliénant. Unde ei Verita-
lls voce discipulis dicitur : Cum frceritis
omnia quœ prœcepta sunt vobis, dicit p :
Servi inutiles sumus : quod debuimus facere
fecimus. [Luc. xvii, 10.)
Idem, in Hom. — Habens loquendi
iocum apud divitem , daranalionem pro re-
lento talenlo liment, si non apud eum, sicut
vali't, pro pauperil)us intercédât.
Idem , in quadam bom. super parab.
talent i, — Habens inteilectum,curet omnino
lie laceat ; babens raram aflluenliam, a mi-
sericordia non lorpescat ;. babens arlem, qua
regitur, usura ipsius cum proximo parlia-
tur; habens loquendi Iocum apud divitem,
pro pouperil)Us inlercednt : lalenti enim
nomine cuilibet re[)ulabitur, quod eliam
minimum accepit.
Jdera, in lleg. — Qui potesl emendare, et
nogligit, participera se procul dubio consti-
luit : qui allerius bonum adjuvat, suum
l'acit.
Jdera., in Hom. — Minus proxiraum
amare convincilur, qui non cum eo in ne-
cessilale illius, ea, quœ sunt sibi necessaria,
partitur.
S. Greg. Conc. quorumd. testim. S.
Scrip., l. 111. — Non eodem modo dicimus :
Deus adjutor noster in œternum [Psal. lxi,
9), quo dicimus: Dei adjulores sumus. lllc
enim non eget adjutorio nostro : nos autem
nihil possumus sine illo.j
ADJUTORIUM
[Ex SS. Palribus.]
Cassian., m quadam e[)ist. — Oleum pie-
talis et miseraiionis unguentum : quanlo
copiosius in fialernas nécessitâtes elTun-
ditur, lanio donis potioribus augmenlulur.
Idem, ibid. — Age sicaliud, utiuura non
obliviscaris negolium ; amicis ita enim pro-
desse deberaus, ut nobis non noceamus.
Idem, in (juadam episl. — Gralum débet
esse subsidium, cujus solutum uiagis sol-
venticrescitincomuiodum, quam suscipienli
proticial in augmentura , el quod danlem
juval, et accipienlera pro temporis neces-
silale Iretiticat, ut sic in una mercatione,
quod rarosolel emergere, ulerque videalur
desiderata commoda pcrcepisse.
Idem, super psal. lv. — Quid libi, fide-
lissime, 0[)us sunt arma, qui babere lalia
probaveris auxilia?ipse enim pro le pugnal,
cui nullus resislil, ipsc insequitur, ,quem
iiullus déclinai.
S. Berîj., serra. 1, in psal. Qui iiaditat.
etc. — Qui habitat in adjutorio Altissimi ,
in protectione Dei cceli commorabitur. [Psal.
xc, 1.) Quis sit divini inhabilator adjutorii,
per non inhabit;tnles illud melius polest
agnosci. Tria siquidem eoruuj reperies gê-
nera : unum non sperantiura, aliud despe-
ranlium, tertium frustra sperantiura. Neque
enim habitat in adjutorio Dei, qui non po-
suit Deum adjutorem suum, sed confidil in
virlule sua, et in multitudine diviliarum
suarura. Surdus namque est ad propbelaj
vocera dicenlis: Quœrile Dominumduminve-
niri potest, invocale eum dum prope est [Isa.
LV, ()), el sola leraporalia quœrens, œmulalur
in malignanlibus, pacem peccatorura videns
{Psal. xxxvi, 1); et elongalur ab adjutorio
Altissimi, quod sibi ad bœc necessarium
esse non re[)utat. Sed quid nobis de bis
quœ foris sunt judicare? Timeo, fratres, ne
loi te etiam sil in nobis, qui non babilel in
adjutorio Altissimi, sed confidat in virtute
sua, el in raulliludine diviliarum suarum.
ADMONITIO
[Ex SS. Palribus.]
Const. Apost. lib. ii, t. I. — Judica , epi-
scope , cum polesUitu , quemadmodum l'a-'.it
Deus: verumpœnilenles suscipe. Deusenira
Deus misericordiœ est. Delinquentes incre-
pa, admone aberrantes, stantes horlare ad
perseveranliara in bonis, pœnilenles ad-
mitle : quoniam cum sacraraento Dominas
Deus dulurum se veniam pœnitenliura de-
lictis pollicilus est. Ail enim per Ezechie-
!era [Ezech. xxxiii, l\) : Die ad eos ; Vivo
ego, dicit Adoiiai Dominus; si voluero mor-
tem peccatoris, sed potias, uC impius conver-
tatur a via sua prata, el vivat. Converlimini
55
DICTIONNAIRE DK LA TRADITION.
td
ergo a v'iis vestris malisy et qiiare moriemini,
domus Israël? HicScriplura bene sperare
lieccatores jussit, et saliUem, si resipuerinf,
(.'xspectare: ne quasi deplorati, criminibus
succumbant; sed ut, sperata salute, ad se
reversi, peccata sua coram Dcn defleanl; a
quo paire, vidolicet bono, oblivionera sce-
lerum ac irapnnilalem coiiseqnantur.
S. Clem. Alex., Pœdag., lib. i. — Omnibus
viribus, humanœ natuiœ paedagogus, divi-
num nostrum Verbum, utens omnibus sa-
pientiae machinis, infantes conservare ag-
};ressus est, admonens, reprehendons, in-
ctepans, arguens, minans, sanans, promit-
tens , gratilicans, niullis quibusdam veluti
fienis a ralione aliénas humanae natura)
appetiliones alligans. Ut ergo paucis dicam,
in nos ila segerit Dominus, ut nos in nos-
tros filios. Sunt tibi filii? castiga eos,suaùel
Sapieniia. {Eccle. vu. 23, 2i.] El inflecte
eosa juvcnlute sua. Sunt tibi filice? attende
corpori earum, et ne vullum tuum apud eas
exhilaraveris. Atqui liberos noslros, tilios et
lilias, valde, et supra quodcunquf^ aliud,
iimamns. Quoniam autem iis, qui ad gra-
tiam loquuntijr,parum est quod moleslia non
alliciunt : qui autem ad utililatem acerbi
sunt, etsi in prœsenlia molesti sint, in fu-
luram poslea setatem beneticio afliciunt; non
prœsenlem vnluplalem Dominus, sed l'ula-
ram speclavit deleclaliouem. Quare jam be-
nigriœ illius pœdagogiœ rnodum percurramns
cuni propholico teslimonio.
S. Clem. Alex.. , ibid. — Quomodo autem
qui naiura bonus est Deus, ei qui non [)ec-
cat, erit limori'! Si autem malum facieii, time,
ut dicit Apostolus. {Rom.xm, î.) El ideo
ipse quoque Aposiolus ad simililudineiu
Domini sigillalim Ecclesias peracriler in-
cessit : et suœ conscius libcrlalis, et im-
becillilutis eoruin , qui audiebanl, Galatis
(ilcii : inimicus factus sum y vera vobis di-
cens [Rom. iv, 16)? Quemadmoduui autem
qui saiii sunt, non opus babent raedico ,
qualenus recle valent ; qui autem œgrotant,
arle incJigenl : ila nos quoque, qui in vita la-
boiamusprobrosiscupidilalibus, viluperan-
disque inieiuperanliis, ac libidinibus, alio-
rumque viliorum inflammalionibus , Sor-
vatore opus babemus. Is autem non solum
lenia adhibet medïcamenta, sed eliam acria.
Peccalorum quideni cerle proser[)entes ccr-
rosiones sistuntamarœme'.as radiées. Quam-
obrem salutaris est nietus , licet aujarus.
Jure ergo qui œgrotamus, Servalore 0[>us
iiabemus:qui auieai aberravimus , eo qui
nos ducat: et qui cœci sumus, eo qui nus
ad luceru deducal: et (jui silimus, jontevi-
taii, cujus qui sunt partici[)es, non amplius
sitient [Joan. iv, 14., 15) : et qui nioilui
suiuus, vita egomui;: qui oves, pastore ; et
i\u\ pueri , pœdagogo : quiu etiam universa
liumana natura, Jesu; ne indomili et pec-
^catores ad tiuem usque exislentes, iucida-
mus in condemnationem.
Quemadmodum (vero) spéculum non est
nialutu deformi, eo quod ipsum oslendal,
(jualis sit; et quemadtiiodum luedicus non
iwi ae^rotanli mëlus, quod ei l'ebrem annuu-
tiel: non enim medicus febris causa est, sed
febreu) indicat: ila nec is qui rejjrebendil,
ei maie vult, qui laborat animo; neqiie
enim infeit ei delicta , sed ea, quée adsunt,
peccala ostendit, ad hoc, ut avertat ob ejus-
raodi studiis. Quamobrem Deus quidem
bonus est propter seipsum, justus autem
propter nos, et ideo quia bonus. Quod jus-
tum est autem, nobis per suum ipsius Ver-
bum ostendit illinc e superis, unde ipse fuit
Pater. Priusquam enim esset Creator, Deus
erai, bonus erat; et propterea et opifex esse
et Pater vo'uit: et illius araoris babitudo ac
relatio fuit justitiae principium, cum et so-
lem suum lucere faceret, et Filium suum
mitteret. Isque primus e cœlis bonam an-
nuntiavit jtl^litia!^, cum diceret: Nemo no-
vit Filium nisi Paler, ncque Patrem nisi
Filius. {Luc. X, 22.) Hœc reciproca , quee
ex œquo pondérât cognilio, est antiquee
justitiae syinbolum. l)einde ad lioinines
descendit justilia, et littera et corpore,
Verbo et Lege, huraanam nalurara ad salu-
larem urgens pœnilentiam: bona enin\ erat.
Al Deo non obedis? Ejus rei culpam tibi
asf.ribe, qui judioem attrahas.
Orig., bora. 3 m Levit., t. H. — Sivideris
fratrem tuum peccare, argue ewn inter te et
ipsum solum. Si le audierit, Incratus es fra-
trem tuum. Quod si le non uudierit, die Ec-
clesiœ. [Matlh. xviii, 15, 16.) Evangelicum
prwcef)lum in eo fierfeclius dalum esl, quod
indicandi peccali modum disiiplinamque
constituit. Non vult enim te, si l'orle pec-
calum videris fratris tui, continuo evolare
ad [>ublicum, et proelamare passim, ac di-
vulgare aliéna peccata: quoti esset ulique
non corrigenlis, sed potius infamanlis. So-
lus, inquil, inler te et i[;suni solum corripe
euni. Ubi enim servari sibi mysterium vi-
derit ille qui peccaveril, servabit et ipse
emendationis pudorem. Si vero ditïamari se
videal, illico ad denegandi im[)udenliam
converieiur: et non solum non emendave-
lis peccalum, sod et duplicaverii. Disce
ergo ex Evangeliis ordinem. Primo, inquil,
solus inter te et ipsum. Secundo adliibe te-
cum alios duos, vel très. Quare duos, veî
très? m are, enim, inquit [ibid.), duo-
rum, tel trium lestium slubit omne verbum.
Quoniam quidem tertio— corre[)lus, si emen-
uaiesenon vult, cum ad Ecclesiamdelatum
luerit ejus peccatum, possil duobus adtiibi-
tis leslibus confulari: fréquenter enim ac-
cidii, ut volens quis evangelicum implere
mandalum, calumnialor viuealur si crimeti
déférât ad Ecclesiam, et deticiat leslibus.
Ne ergo hoc accidal, idcirco duos vel très
lestes in seconda convenlione jussit adhi-
beri. Cum ergo Evangelii taie mandatuuj sit,
et lex prœcipiat, quia si tacuerit, accii»iet
peccalum ejus; sciendum es!, quod, si quis
ea quœvidel incJcliclo proxifui sui, vel non
indicat secundum regulam superius datam,"
vel in lesiimonium vocalas, non quœ vera
sunt dixerit, peccatunj quod commisit ille
quem celât, ipse suscipiet, et pœna coin-
missi revulvetur ad conscium.
D. Ctpr, 2'c5nm. lib m. — CorrepHoncm
17 ADMONITIO W
lionosqnnsquelibenleraiidiro debere. Apiid obsecralionem , et objurgationem perraillit,
Salomoneiii in Ptoverbiis (c;ip. ix, 8): nusquam veroopprobrinm admisit, tanniiain
Qui corripit impium, odietur ab co. Corripe qiiod adversetur, ac contrarium s'il. Et vi-
sapientem et diliget le.
S. HiLAR. , Tract, in psnl. xiv , t. T.—
Opprobrium non accepit adversus proximos
suos. [Psal. XIV, 3.) Insolentire scilicet
et liduciœ vlii;i depellil , el commune illud
superbiae m.iliira lollit. Quid enim tam inane,
lam miserum, quam homo homini siiper-
bicns, quam de se aliquid fidens? Nonne vi-
demus plures per opum insolenliam, cun»
exprobrassent inopum egeslalera , amissis
oiuiiibus egeic; et aliorum niiscriarn fasli-
dienles, rursum eguisse miseranlum? Du-
res eiiam per [)rsesum[)lionem vitae diu in-
nocentis ad crimina devolulos, et cum de-
Iicta aliis exprobrareni, ipsos vii ad pœni-
tenliam perlinere? Non est igitur oppro-
biium advetsus proximos ineundum ; sed si
quid in iis incuriosum, si quid poluiatis,
il quid negiigens, si quid inconlinens de-
prebeiidilur ; sine ex[)robralionis amariln-
dine, blandiiuento emendalionis est corri-
detur quidem objurgalio liiiern habero pec-
caloris correctionera , opprobrium vero ad
lapsi confusionem inferri.
Append. Opcr.Jœm. infamemetsicc, t. H.
— Sil auditio benigna, anima morigera, sn-
scipiens leniter admonitiones, dicenii co-
dens vehit cera sigilinm im[)rimenli.
Oper. S. Basil., Regul. brevius tract.,
t. II. — Immisericors est qui siict, non qui
redarguit, lanquam qui venenura relinquat
in eo qui a venenata bestia morsus est, non
autem cxiraat. Quineliam qui ejusmodi est,
everlit eharitatem. Scriptum est enim: Qui
parcit baculo, odit filium suiim : qui autem
diligit, diligenter casligat. [Prov. xm, 2'*.]
S. Basil., in Isa. m. — Sacra quccdam res
est consilium, voluntatum unio, fruclus di-
leclionis, bumilitulis insigne. E diverso in-
tolerabilis est superbiœ argumenluin, exis-
limare se nuilius cgere consiiio; sed sibi
uni attentnm esse, quasi solus possit sibi
i^e:idum. Hoc bumilitas, iiocsui per metum consiiio decernere quœ oplima sunt
ililliden:ia, qnœ validissima liduciœ cuslos
ebl, curât ne sil admonilio contumeiia, ne
bit eraendalio opj)robrium, ne sit doctrina
conviciuui.
S. Ephr., tni7/ud: ATTE5DETiBi,elc.,t. I. —
Debitores suujus, cliarissimi, ut nos inler
nos admoneaiiius, et i^onsolemur, secundum
vouem A[iosloli. [l Thess. v,ll.) Dicit aa-
lem alibi : Scienli bonum facere, et non f'a-
cienti, peccatum est illi. {Jac, iv, 17.) Sed
el Prophciam audi dicenieni : Ecce labia
tnea non proliibebo. {Fsal. xxxix, 10.) Sus-
cipile ergo concilium etiam vilitalis meœ,
obst'cro: et siquidem otlendi verbo, igno-
ôiiio niihi lanquam homini rudi ac pec-
ciilori. Si autem rccte sermones dicii sunt,
lioc graliœ 0[)us est. Gratiaigilur seruionem
iiobis supped, tante, non oporlet coiiibero
labia. MalilicC quippe pigritiam conjunxit
Dominas, dicens : Serve maie et piger, opor-
tuit te committerc pecuniam ineam nunimula-
riis; et veniens ego recepissem utique quod
meum est, cum usura. [Matlh. xxv, 27.) Do-
cct porro nubis Dominus, qui sermonoui
accipimus, Iruclus acccplos lacère elotl'erre
l)omino.
Append. Oper. S. Basil. , hom. in
psal. XIV, t. \.—El opprobrium non accepit
adversus proximos suos. [Psat.xiv.) Ambigua
uiclio est, utrum ii)se (sapie.'isj nihil le-
cerit, quod sibi merilo exprobrari possel
a pioximo, ob idque opprobrium ab eo non
accepent; an op|irobri.o nullum proximo-
nim aifeceiil , qui in liumana delicla pro-
lapsi suit, aut cum mulilalis corporis |)ar-
libus, aut ahis quibusdam carnis defecti-
bus tuerinl dc()reliensi. Neque enim is qui
peccal, probris insedandus esl,uli scriptum
est : iVe improperes homini avertenti se a
peccato, [Eccii. viii, 6. ) Neque enim novi
S. Gregor. Naz., oral. 32, t. I. — lilud libi
impera ut l'ralrem non condemnes, nec timi-
dilali irapieiatis nomen imponas, nec lemere
ac prœcipili judicio eum condemnes, aut sa-
lutem ejus pro desperata babcns discedas,
qui animi facilitatem ac morum suavitatem
profiteris. Quin polius bic burailem le prœbe,
dum licel : bic nuljo cum tuo delrimenlo
fiatrem libi antepone, ubi condemnare, et
contemnere, nihil aliud est,quam a Gliristo,
ac sola spe ejicere, alque exlurbare, occul-
lumque Irilicum el quidem trilicura l'orlasse
te praîstantius,Mna cumzizaniis exscindere.
[Malth. xiii,29.) Hanc rationem lene, ul il-
lumquidem corrigas, idque leniler el hum;».-
ne, non ut hoslis, nec ut durus et rigiJus me-
dicus.nec ut seclionibus lanlum el cauleriis
adversus morbum grussari sciens; leipsum
aulem,ac tuam intirraitatem agnoscas. Quid
enim si lippientibus oculis,aui alioquopiani
morbo laborantibus, obscurum solem aspi-
cias?Quidsiomnia vertiacsursum deorsum-
quel'erri putes, ipsenausea oorreplus, aut vi-
no obrulus, ignorantiamque tuam aliis allri-
buas?Multum diuque anle versandus, alque
contorquendus est aniraus, mulla ferenda,
quam ut alium ioipielalis damnemus.
S. A.MBROS. , Enarr. in psal. xxxvii, t. I.
— Novit medicus quœ singulis vulneribus
medicamenla conveniant, cujus ulceris [lu-
Iredo l'erro sit arapulanda, ne in totius cor-
poris serpat exilium. Si dixerit medicus rao-
dicinte genus quo curari œger debeat, el ille
t'aslidiat, discedit medicus et œgrum dero-
linquil.Videeumqui curari velitomni génère
medico acquiescenlem : attende ordinem.
Aperit primo vulnera sua medico, et dicit :
Gura me, sed rogo ne ira tua ; quia non sus-
tinenl duram medicinara infirmitales meae.
Medicina Chrisli correplio est ; corripit enim
mus unquam ad delinqueniium utililalem Dominus quem vult convorlere. Ideo el Pau-
opprobriuiu tuisse adhibilum. Nam Apo- lus ad medicum dicit: Arguct obsecrajin-
slolus in suis ad disci[)ulum Timolheum crêpa. {II Tim. ly, 2).
documeulis, reprehensionem quidem, et S. Gukt5., hom.38adv.7Mrf.— Nemo suuia
5»
DICTIONNAIRE DE LA TR^VDITION.
60
ipsius npgotium recte gererepolest,nes'ec!a inlelligendum est tune potins malum prc
proximi dileclione et sainte; propter lioc et malo reddi, si corripiendus non corripitnr,
Panlus ail : Ncmo quod suum est quœrat,sed
quisqnr quod alterius.
S. Chrys., tîom. 60 xnMallh. — Non exau-
dielme, inquis, protervus ille, Unde idscis?
An unquarn etuendare conalus es?Saepius
id, ais, feci. Dicas oro, et semel et bis me
fecisse arbitror. rem mira m ? liane semel
aut ilerura sœpius tibi videlur? Eisi per
lolam vitam id fecisses non oporluisset te
labore victum defecisse.
Idem, hora. 83 in Matth. — Non coercea-
nius solura et excidamus, sed corrigamus,
reducaiDus et curam omnium habeamus.
S. Chrys., hom. in psal. xlix. — Deusnon
sed prava dissimulatione nogligitur. Dicit
etiara peccantes coram omnibus corripe, ut
cœteri timoremhabeant. il Tim. v, 20.) Quod
de bis peccalis accipiendum est quœ nr)n
latent, ne contra Domini sententiam putetur
loculus. Ille enim dicit: Si peccaverit in te
frôler tuus, corripe eum inter te et ipsum.
[Matlh. XVIII, 15.) Veruratamen et ipse se-
veritatem correplionis eo usque perdu(n't, nt
dicat : Si nec Ecclesinm audierit , sit tibi
tanquam œthenicus et publicanus. [Ibid. 17.)
Et quis magis dilexit intirraos, quam ille qui
pro omnibus est factus intirraus, et pro om-
nibus ex ipsa est infirmilalc crucifixus?
liabet opus ullore injuriarum suarum; sed Quœ cum ila sint, nec gratin probibet cor-
tatnen vult te hujus rei esse rainistrum, ne
in ea;lera iiicidas,dura aliis succenses effec-
tus temper, niior, ut ex eo tuam in Deurn
pietalem praUercurreris, neque reprelien-
deris, neque œgre luleris, animum tuurn
negligenliorem et ad casum proniorem efli-
cis; illuni aulem importuna bac gratia non
leviier olfendis, efticiens ut in futuro sit
giavior ei reddenda ratio, et ad praesentia
eum reddeiis segiiiorem.
Idem, hom. in psal. cxl. — Oportet eum
qui reprehendit, multa excogitaie, ut ac-
cepta et grala sit ejus repreheusio ; et magna
sapionlia 0()us est ei qui laie adhibuerit
niedicamenlura: ac majore quidem, quam
ei qui reprebenditur.
ld^'m, bom. 5, inisa. — In reprehendendo
niulto nifigis opus est mansueludine quam
(iducia, Neminem enim sic aversantur ode-
runti|ue bi (pii |)eccanl, atque eum qui parât
••Ciiarguere, cupiuntque occasionera arri|)ere
ut elabanlur. Necesse est igitur ut eosman-
suetudi'ie retineatrius.
idi-m, Serm. in divers. — Loquere et ad-
nione tVatrem. Veium non audivil. Tu nilii-
losecius babes paralanj merceden),ne desti-
leris, priusquaui persuadeas, donec animam
offlaveri.s. Terminus moneudi, sit obedieu-
lia iiionitionL'U» tuam recipieniis.
S. HiERON., episi. 34, ad Jul. — Si tibi la»
cita cogilalio sciupuluu» moverit,cur moni-
tor ipse non talis sim, qualera te esse desi-
dero, et nonnullos videris in medio itinere
corruisse; illud breviler respondebo, non
niea esse quaedico, sed Domini Salvatoiis;
non inovere quid ipse possim, sed quia de-
beat velle vol lacère qui servus fulurus est
Christi. Et alblelae suis incanialoribus for-
tiores sunt; et tamen movet debilior, ut
pugnet ille qui forlior est.
S. AuG. L. de corrept. et grat., t. X. —
Omnibus ne pcreant, vel ne alios perdant
adbibenda est a nobis medicinaliter severa
reptionem, nec correptio negat graliam : et
ideo sic est praecipienda juslilia, ut a Deo
gratia qua id quod praecipitur bat, fideli
oralioue poscatur: et boc utrumque ila fa-
ciendum est, ut neque justa correptio ne-
gligatur.Omnia vero beeccumcbaritatefiaiU :
quoniam charilas nec facit peccalum et coope-
rit muUiludinem percatoriim. (/ Pelr. iv, 8 )
S. Alg. , epist. 19 , Hieronijmo. — Petrus
rarius et sanctius exeraplum [)Osteris prie-
buit, quœ non dedignarenlur, sicubi forte
rccli tramilem reliquissent, etiam a poste-
rioribus corrigi; quam Paulus, quo con-
tidenter audcrent etiam minores majoribus,
pro defendenda evangelica veritate , salva
fralerna cliarilate, resistere.
Multo est inirabilius et laudabilius, Mben-
ter accipere corrigentera , quam audacter
corrigere devianiem.
Est lans juslœ libcrtatis in Paulo, et sanc-
tœ buuiiliialis in Pelro.
idem, ep. 48, Vinccntio. — Non omnis
qui pareil, amicus est; nec omnis qui ver-
berat, iniraicus : et luelius est eum seve-
rilate diligere, quam eum lenitale deci-
pere.
Qui pbreneticura ligat, et qui lelargicum
excilat, anibol)us moleslus, ambos amat.
Idem, Proœin. 1. ii DeTrinilate.
oplanduui est a quolibet expreliendi, quaiti
sive ab erranle, sive ab adulante laudari,
Nallus enim refirebensor formidandus est
aiiiaiori verilalis. Etenim aut inimicus re-
prebensurus est, aut amicus. Si inimicus
insullal, ferendus est; amicus autem, si
errai, docendus ; si docel, audien(Jus. Lau-
dalor vero, et errans conlirmat errorera, et
aduians illicit iii enorem.
Idem, quœsl. 49 in Gènes. — Omnia de-
bent fieri consilio, quœ consilio recle fieri
possunl, ad evitanda quœ adversa sunt :
etiam eum Deus apertissime adjutorest.
Idem, quœsi. 68 in Gènes. — Scriptura
correptio. — Si enim aliquando limore non nos admonet, per quemiibel bominem detur
Magis
corripimus, ne aliquis inde pereat : cur
non eliarn limore corripimus, ne aliquis
inde plus pereat? Neque enim dileclionis
viscera majora gestamus quam beatus Apo-
stolus qui dicil : Corripite inquiétas, con-
iolamini pusillanimes, suscipite infirmas, pa-
pientes estote ad omnes, videte ne quis malum
pro malo aUcui reddnt. {1 Thess. v, 14. j Ubi
consilium verilalis, non debere coutemni.
Idem, Decivit. Dei, 1. i, c. 9. — Quamvis
ad boc speculalores, boc est populorum
prœpositi, constiluli sint in Ecclesiis, ut
non pnrcant objurgando peccala ; nec ideo
lameu ab hujuscemodi culpa penitus alienus
est; qui, licet prœ|)Ositus non sit, in eis
tamen quibus vilao bujus necessilalw con-
61
ADMONITIO.
&i
jiingitur, multa raonenda vol argnenda no- scitur, tcmpus quœntur, ut de malo qnnd
vit, et negligit ; devitnns eoriira offensioties, l'ecit increnctur. Nisi enim praedicalnr
propter illa quibns in hac vita non indcbilus sustineat, qtiando proferre congrue corrcf)-
ulilnr; sed plusquara dchuif, deleclalur
Idem, I. IX, c. 5, De Civil. Dei. — Cliri-
sliana eruditio Dec mentem subjicit regen-
dain et juvandam, mentique passiones doc t
ita moderandas atque frenandas, ut in
usum justitia; conveitanlur : irasci eiiim
peccanti, nt corrigatur; contristari pro af-
flicto, ut liberelur, limere |)ericlitanlî , ne
pereat ; nescio uirum quisquoin sana mente
reprehendat.
Idem, Lib. adv, Adimant., c. 17. — Perfec-
lorum est ut non oderint in peccaloribus
nisi poccata; ifisosaulem homines diliganl;
et cuin vindicant, non vindicent aceibitale
saBviiiœ, sod moderatione justiliœ; ne ipsa
relaxalio ptccanii plus noceat peccaloii,
quam pœna vin Jiclœ.
I(Jein, I. M, c i,advcrs. Parmen. — Quis-
quis qnod polesl arguendo corrigit; vel
quod corrigoro non potest, saivo pacis viri-
culo exoludil ; vel qnod salvo pacis vinculo
excludore non potest, aequitate iraprobat,
tirmitale supportai, hic est (laciticus: et ab
islo maiod:clo Si:ripinrœ immunis : Vœ his
tionem possit, anget in eo malura qnod in
sequitnr. Sœpe enim contingit, ut talis si',
qui nulla innrepationis vetba suscipiat. Quid
itaque in hujus culpa pisedicatori agenduni
est, nisi ut in sermone admonitionis quein
pro communi salule omnium audilorum
facit, laies culpas ad médium deducat, qua-
les eum perpétrasse considérât, qui el prœslo
est, et de se solo adliuc orgui non poloî^t,
ne deterior fiai? El cum gênerai iler contra
cnipam inveclio intenditur, correplionis
vcrbum libenter ad mentem ducilur;quia
potens pravus ignorai, quod sibi hoc spo-
cialiler dicatur. Quid itaque isti prœdieator
suus nisi parcens minime pepercit? Cui el
specialiter correplionis verba non intuiil,
et tamen vulnus iilius sub coramuni admo-
nitione percussit. Unde fit plerumqueul eo
veliementius perpetratam culpam lugea',
quo realum suum el cum se percussura
senliat, nescire pulat.
Idem, Lib. Paslor., adra. 8. — Aliler im-
pudentes, atque aliter verecundi admonendi
sunt : illos ab impudentiœ vitio nonnisi
î
ui dicunt quod nequam est, bonum ; et quod increpatio dura compescit, islos autem pie
onumest, nequam. {Isa. v, 20.)
Ideu), ibid., \\b. ni, c. 1. — Virgachnrita-
tem habel : Aliud est enim charilas severi-
latis, aliud charités n)ansuetudinis ; una
quidam charilas, sed diversaindiversisope-
lalur.
Cum ad vindiclas excomtnunicationis né-
cessitas cugit, humililas lugentium débet
impetrare misericordiain , quam rcpellit
superbia; nec iilius ipsius qui de luedio
fratrum lollitur, débet negligi salus; sed ita
flgendum, ul ei talis vindicta sit utilis, et
agendum voto et precibus, si corrigi objur-
galionibus non potest.
Idem, Z)e cor. et gratia, c. IV.— Si is
qui corripitur ad prœdestinalorum nume-
rum [)ertinet, est ei correj)lio salubre mu-
dicamentum; si autem non pertinel, est ei
•;orreptio pœnale tormentum. Sub isto ergo
incerto ex chaiitate adhibenda est, cujus
exiius ignoralur; et pro illo cui adhibereiur,
orandum esl, ut sanelur.
Idem, Serin, in psal. xxxiii. — Rapite
quos polcslis, hortando, portando, rogando,
disjiutando, ralionem reddendo, cum man-
sueludine, cum lenitate : rapite ad amorem
Dei.
S. Gregor. , ibid., c. 5. — Stulti cum
prudentium iacta conspiciunt, heec eis om-
nia reprehcnsibilia esse videntur, suaeque
imperiliœ atque infirmitalis oblili, lanlo
intenlius de alienis judicant, quanto sua
profundius ignorant. At contra jusli cu^n
pravorum faola redarguunl, sem[)er suœ in-
tirmitatis conseil, eos etsi exteiius see-
viondo, lamen inlerius compaliendo reprc-
hendunt : quia iilius solius est peccata
hominum sine compassionc discutere , qui
ex naturaesuœomni})olenlia ignorât peccare.
Idem, ibid., lib. xiii, c. 3. — Potens el
protervus, cum aliquid perpétrasse cogno-
rumque ad melius exhorlalio modesta com-
ponit.
S. IsiDOR. Pelus., I. v,ep. 290, Hcracl.
presb. — Oporlet, ut equidem arbitror, ad-
moncntera neque verberdjus agere, neque
convicia jncere, aut fortiter repugnare, sod
reprehendere dunlaxal cum libeilaio, ve-
renlein nihil, nihilt|ue raetuenlem. Hic si
hœreas nmbigens, divina reciial)0 oracula.
Quid enim ait J)eus Ezechieli? l'u si an-
nunliaveris impio, et il le non fuerit conter s us
ab impietute sua, impius in iniquitnle sua
morietur : tu autem animam tuain liberasii.
[Ezcch. m, 19.) Tacens enim, nec libère re-
prebendens, particeps, ail, lis ejus pœiiae,
Paulo enim anle jam dixerat : 5/ tu non
annuntiaveris ei, sanguinem ejus de manu tua
requiram. (Jbid., 18.) Si vero ex te , ol-
ficio salisfeceris tuo , non eris reus. Illi
enim pœna gravior irrogabitur, qui lu:;m
non admiseril admonitioncm. Tu vero ijui
mandalum servasii , exsors eris cnminis.
Docentis elenim officium est iuculpabib.'ra
agendo vilam, instiluere alios, luliii ve-
rendo peccanliura auctoritatem. — Quod si
objicias, quomodo ergo B. Piiulus prohibât
arcetqiie l'ornicarium a cœlu U'ielium? Ma-
jus quid opinione mea objicis. At non ver-
beravil, injuriave alfecit Apostolus : sed a
grege fideliuiu separavil, ne pesliler ad re-
liquas oves n)orbus serpal. Si iterum sub-
jicias : Quotnodo igitur Heli admonens filios
ofiicii et nihil etliciens, pœnas dedil? Ues-
pondeo : Oporlet lotis viribus in filiorun»
eliam sacerdolum nequitias animadverlere,
eosque a sacris arcere, imo ex oculis pel-
lere, ac gradu dimovere, maxime vero cum
in Deum redundet injuria. Idcirco eliam
reus ipse evasil. — {Aliunde.) Si- Dei ex-
pendas verba, non lam in ipsum Heli, quaro
in t^us doraum sententiam esse pronuii-
63
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
r>i
liatnm. Ait enim : Juravi domui Heli, si
expiabitur peccatum domus Heli vel victimis,
tel sacrificiis in œlernum. Non dixit : Jtiravi
Ileli t neque sic : Non expiabitur delictum
Heli, sedail, domui Heli, quasi penitus
exslingui pcccatoresoninesoporteret.
Idem, Mb. IV, ep. 139, Theogn. — Re-
preliensofos vitiorum sœpenumero soient
innprobi, cum sint plures, et maie ab ipsis
dissonent, langiienles ac ignavos redilere
quominus libère in viti.i invehanlur eaque
compescant. Miscenda igitur est conr.cato
libertas reprehensionum, et vituperiuracha-
ritale lemperandum, atquo ita adraoniiiones
adhibendœ sunt. Quod si ne sic quidera illi
utiiilatem ullara inde percipinnt, sed insu-
per etiam maie répudiant, ac iraducunt eos,
qui maximis coronis digni sunt, omninoque
etiara a Deo praeconiis recte faclorum orna-
buntur. Generoso magnoque anime id fe-
rant vitiorum reprohensores et correctores,
ac doleant, non quideoi suarum rerum con-
sideratione, (nihil enim aliud ipsis accidit,
quam quod scelerati ac detestabiles visi sint,
cura taies rêvera minime sini, ) sed supt^r
illorum perversitate et insania, quod ita
incurabilibus morbis Jaborent, ut etiam rae-
dicis probra alque convicia ingérant.
Vid. verb. Correctio fraterna.
ÂDOLESCENTIA
Vid. verb. Juventus.
ADOPTIO
Vid. verb. Fini adoptivi.
ADORÂTIO
[Ex SS. Patribus]
Tertul. De Oratione. — Oratio aCtirisfo
constiluta ex tribus constituta est : ex ser-
raone que enuntiatur; ex spiritu, quo tan-
tum potest, ex ratione , qua suscipilur.
Docuerat et Joannes discipulos suos ado-
rare; sed omnia Joannis,Ghristo [)rœstrue-
hanlur, donec ipso aucto, sicut idem Joan-
nes {)rœnuntiabat, illum augeri Ofiortere,
severo diminui, totum prœmiiiistri opus
cum ipso spiritu transiret ad Dominum.
Ideo nec exstat in quee verba docuerit
Joannes adorare, quod terrena cœUslibus
resserint. ^ui de terra est, inquit, terrena
fatur ; et qui de cœlis adest, quœ vidit, ea
loquilur. Et quid non cœlesle, quod l>o-
niini Christi est; ut liœc quotjue orandi
disciplina?Consideiemus ilaque,Benedicii,
cœlestem ejus sopbiam, in primis de prae-
cepto secrète adorandi ; quo et lîdom homi-
nis exiu;cbat, ut Dei omniputenlis et con-
spectum et audilum sub teciis et in abdi-
tis etiam adesse oontideret; et modestiam
tioei desiderabat, ut quem ubique audire
et videre tideret, ei soli religionein suam
olferret, sequenle sophia in sequenti prae-
cepto ; quod elsi proinde pertineat ad ti-
dem elmodesliam tidei, si non agmine ver-
borum adeundum putemus ad Dominum^
quem ultio suis prospicere certisimus;
allamen brevitas isia, quod ad tertium so-
pliiœ gradum facial, magnae ac beatœ inter-
prelationis sabstantia fulta est: quantum-
que subslringitur verbis, tanlum ditlundi-
lur sensibus.
Orig., inExod., t. Il, — Non adorabis ea,
neque cotes ea. [Deut. v , 9.) Aliud est
adorare et aliud colère. Nam qui tolo ani-
ïoo hisce servit, non modo adorai, veruu»
etiam colit. Qui autem rem simulale ac pro-
pter génies facil, non cûlit quidam, sed adorât.
Idem , Comm. in Epist. ad Rom., I. i,
t. IV. — Revelatur ira Dei de cœlo super om-
nem impietatem el iniquilatem hominiim,
qui veritatein in iniquitate detinent. {Rom.
1,18.) impielas in Deum peccare est; ini-
quitas in homines. in Deum ergo et in bo-
mines peccant qui verilatem in iniquita-
te detinent. — Hoc ex pacto, juslum eril
judicium Dei etiara erga eos qui ante ad-
ventum Cliristi, cum ()Otuerint Deum agno-
scere, ab ejus cullu déclinantes, ail imagi-
nes liominiMU adorandas et animalium <ii-
verlerunt. Ut enim breviter, et omni in
unum collecta delinitione dicamus, adorare
alium quempiam prœter Patrem, et Fiiium,
et Spirilum sanclum , impietatis est crimeii.
Elseb., Corn, in psal. , t. 1. — Affcrte
Domino glorinm et honorem. (Psal. xxvni,
2.) Cujus senlenliam ex lioc Salvalor is nostri
ad discipulos monilo iulelligas. Luceant
opéra vestra coram hominibus, ut videnles
bona opéra vestra, glorificent Patrem vestrum
qui in cœlis est. {Mutth. y, 16.) Prœsens
psalmus prœcipit atrerrc Domino gloriaui
iiomini ejus. Ipsi nainque, per doctiinam
sanam, gloriam aUcrHuns, si huic ejus
praecepto pareamus ; Honora Dominum de
luisjustis laboribus, el primilias ojfer ipsi
de tuis justitiœ fructibus. [Prov. m, 9.) No-
mini aulem ejus gloriam conciliaraus, si
quando luccani ooera nostra coram bomi-
nibus ; ita ut viaentes ifisi glorificent Pa-
trem noslrura oui in cœlis est. Quo pacto
autem etiam apim génies nomini ejus glo-
ria reieralur, hic pioplietce sermo déclarai,
qui Judaicain gentem respicil, et sic ha-
bel : Non est voluntas mea in vobis, dicil
Dominus omnipotens, et sacrificium non ac-
cipiam de manibus vtstris ; ab orlu enim iu-
6S
ADORATIO
6R
lis, usqiie ad occasum, glorificatum est no-
tnen meum in genlihus ; et omni loco thymia-
via offerlur noniini meo, et sacrificium mun-
dum. Quia magnum est nomen meum in gen-
tibus : et vos poUuislis iU.ud. [Malac. i, 10
el scq.) Ad lioec oiuiiia ii, qui lilii esse de-
claraiiiur, scilicel filii nrietum, jubetilur
adorare Dominum in aula sancla ejus. Non
vull enini extra auiam, neque in secessu,
nul semotos adorare ipsum; sed accédera
jubet ad Ecclesiani suam. Loco autem iilius,
ïn aula sancta ejus; Aquila : In décore sanc-
lificato; Symmachus vero: Jn décore sancto,
edidii. Vult enim nos cuiu debilo orualu,
ac Deo dilecla juslilia adoralionem poi-
agere, sanctitali prorsus dedilos ac decori.
S. HiLAu. De Trinit., I. ii. — Quia Deus
invisibilis, incompreheiisibilis, immensus
est, ail Domiuus, venisse lempus, iil non in
monte vel îetnpio Deus sil adorandus: quia
spiritus Deus est, el spirilus nec circuniscri-
bilur, nec lenelur, qui per nalurae suœ vir-
luteiu ubique est, nuque usquam abesl, in
omnibus omnis exul)erans: hos igilur veros
esse adoraioies, qui in spirilu el venta^e
sint adoraluri. Adoraturis autem in spirilu
Deum S()irilum, aller in oflicio, aller in bo-
iiore est; quia discrelum est in que quis-
que sil udorandus. Non enim lollit sancli
bpiritus el nomen et doiium, quia diclum
est : Deus spiritus est. Kesponsum autem est
niulieri ^Samarilanœj. Deum templo et monte
claudenti, esse orania in Deo, Deum in se-
nictifiso, el invisibilem atque incomprehcn-
sibilem in iis quae invisibilia et incompre-
hensibilia sunt, adorandum, Atque ita na-
lura et niuueris et bonoris signiticata, cum
in spirilu DeuraSpiritum docuitadorandum,
el libertalen) ac scienliam adoranlium, el
adorandi inlinitatem, dum in spirilu Deus
Spirilus adoralur,ostendens.
S. Basil. Caes., Lib. de Spirit. sanctô ,
cap. 27 t. m. — Adoralio quae fit in spi-
rilu , mentis noslrae operalionem ut in
luce faclam indicat, ut dicere iicet ex iis
quaiî Samaritanae dicta sunt. Nam cum
illa consueludine regionis decepla, exisli-
marel in loco esse adoralionem, Dominus
eam dedocens dixit {Jean, iv, 24.) in stii-
riluet verilate adorare oportere : nimirum
seipsum apjiellans verilatem. Quemadmo-
dum igilur in Filio dicimus adoralionem,
Telul in imagine Dei ac Patris ; sic et in
Spirilu lanquam inseipso Domini divini-
lalem exprimente. Unde el in adoratione
inseparabilis est a Paire et Filio Spirilus
sanclus. Nam si sis extra illum, nullo pac-
10 es adoraiurus : contra, si in iilo fueris,
nullo modo eum separabis a Deo, nihil pro-
lecto magis quam lumen separabis ab iis
quœ visui fiaient. Impossibile siquidem est
cernere imaginem Dei invisibilis, nisi in
Jumine Spirilus. El qui intuelur imaginem,
Ijunc impossibile est lumen ab imagine se-
parare. Qiiod enim ut videas in causa est,
id necesse est, ut simul cum iis quae cer-
nunlur, videatur. Itaque proprie et congru-
enler per illuminationem Spiritus conspi-
cimus splendorem gloriœDei: per cliarilalem
sed
aulem ad eura cnjus est characler ctœquale
sigillum, subvehimur.
S. GnEGOR. Nazi.mz., oral. G, t. I. — Om-
nps in uno spiritu unanimes raaneamus
{Philip. I, 27), fidei scuto urmati, succincti
tumbos in reriiale [Ephes. vi , H, 16), non
eos timcntes, qui corporis quidemnecandipo-
teslatem habent, cœterum animam orripere
nequeunt; sed eum, eut in corpora animas^
que nostrasjus et impcrium est. formiuanles •
( Mattli . \, 28. ) prœclarum diposilum,
quod a palribus nostris accepimus, custodien-
tes {Il Tim, ï, i!^ ), adoranles Putrem, et
Filium, et Spirilum sancluni; in Fi io
Patrem, in S[)iriiu Filiuni cognoscenles, in
quorum nomine b^plisiui aqua lincli su-
mus, in quos credidimus, quibus numen
dedimus, prius eos dividenles , quam con-
jiinxerimus, priusque conjungeules , quam
distinxerimus, nec tria lanquam unum uc-
cipientes; (neque enim ejusmodi sunt bœc
noujina, ut per se non subsis'ant, aut de
una lantum })ersona prœdicentur, quasi
opes noslrae in nominibus, non autem in
rébus silœ sint,) el (;ia unum esse creden
tes. Uiium enim suni, ntn persoiicç,
Divinilalis lalione. Umlas in Tiinilate ad-
orala, et Trinitas in unilalem collecta. Iota
adoranda, tola regia ejusdem Ibroni el glo-
riœ mundo sublimior, lempore su[)erior in-
creata, invisibilis, taclus et coniprebensio-
nis expers, secuiidum vero ordinem qui in
se est, sibi soli cogniia, nobis lameu ex
œquo veneranda el adoranda.
S. Ep]ph., adv. hœr es. 1. u , t. 1. — Talem
milii Deum exbibeii volo , qui adoratione
digiius sit : qui idem recta sincoraquefide ,
quœ quidem Crealori soli, non idem crealis
ab illo rébus adoralionem impertil , crealus
aliquando cerisealur.
S. CuRYs., Exposit. in psal. XLiv, t. V. —
Quod si non nosti omnia quœ sunt lui
Doraini, projilerea eum gloria alïïce , pro-
plerea eum maxime adora, propier inelJ'a-
bilem ejus majeslalem, propier incompre-
bensibilem ejus providenliam , propltr
variam ac sapionleui ejus curationem.
idem, hoiu.33, al. 32, inJoan., t. VlJl. —
Quinam sunt veri adoralores? qui cultum
non loco circumscribunt, acDeum in spiiiiu.
colunt, sicul et Paulus ait : Cui scrvio in
spiritu meo , in Evangelio filii ejus (Rom.
1, 9); et ilerum : Obsccro vos ut exhibeaiis
corpora vestra hostiam vivenlem, Deo pla-
ceniem , rationabile obsequium vestrum.
{Rom. x;i, 1.) Cum aulem Joaniies dicit •
Spirilus est Deus {Rom. iv , 24), nibil
aliud quam incorporeum signiticat. Oportet
i^itur incorporel cullum eliam lalemesse,
cl per id quod incorporeum in nobis est
olferri ; id est. per animam et per mentis
purilalem. Idcirco ait : Et adoratores ejus
in spiritu el veritate oportet adorare. {Joan.
IV, 24.)
S. HiERON. episl. 49, ad Paulinum, t. IV.
— Non audeo Dei omnij)otentiam angusto
fine concludere , et coarctare parvo lerrœ
loco, quem non capilcœlum. Singuli quique
credenlium, non locorum diversilalibusi
67
DlCTlON.NAmE DE LA TfUDmON.
es
sed fidei mei'ito ponderantur. Et veri ad-
oratores, neque Jerosoljmis, neque in
luotde Garizim adorant Patrem : quia Deus
Spiriliis est, et adoratores ejus in spirita
et veritate adorare o\)Or[el. Spirilns spiral
ubi vult. [Joan. m , 8.) Domini est terra et
plenUudo ejus. {Psal. xxiii, i.)
S. AuG. , in Joan. u , tract. 10, t. III. —
Qiiaiido Judœi venerur.t ad euin {Joannem
lioplislum ,) ul ba[)lizarenlai' , et ne super-
bireiit d(! noiuiiie Abraliam : Generalio ,
i 'quit, viperaruin , quis oslenclit vobis fugere
ab ira venturu? Facite ercjo fruclum digrtum
pœnitenliœ. [Mollh. m, 7, 8.) id est huuiiles
e>tote ; sujJL'rbis eniin loquebalur. Unde
auieai erant supeibi? De geiitraiiune
cai-iiis, non do liuciu iinilalioiiis pains
Abraliaiii. Quid eis iwi'! Noliledicerc , palrein
habeiims Abrukain; polens est cnim Dcus de
iiipidibus istis susciture filios Abruliœ. [Ibid.
9j l.aiiiiies Uicl-ms omnes génies, non
ju'-pl'-r liiiuilalen» , sicul la()is diclusest,
Queiu I epiuudveruntiediucantes, sed |)ropler
M.o.dilaieni et duiUiaiii siullitiae; quid eis
quos aiiorabaiit suiiiles i'acii eranl : adma-
baiit emni insen&ala siniulacra, |)anlei- in-
seribali. Liide insensali ? quoniam in psahuo
dîciiur : Similes iilis liant qui fuciunt ca ,
et oinnes quicoufidunl m ets. [Pscil. cxiii. , 8.)
Iiieo tuni cœpeiini liuiuincs Uctiiu aUurare,
qiii<l audiuniV Ut sicis fiiii Palris vestri,
qui in cœlis est, qui soient suuin fncil oriri
super bonos et malos , et plutt super juslos
et injustos. [Mallli. y , 45.) Quaprupler si ei
lit bunio Mujilis (iLien» adorai; quid est,
i^ûlens est Deus de lapidibus islis susciture
Jilios Abrahœ? Nos ipsos interrogemus, et
videnius quia lacluiu est. Nos eniiu de
gtiilibus vcnimus : de gonlibus anteuj non
veniremus, nisi Deus de lapidibub susci-
la^sel tilios Abrabai. Facllsumus tilii Abrahae
imilando lidem, non nascenUo jier carnem.
Sicut eniiu illi degenerando exhaeredali , sic
nos iuiitando adoplati.
S. Cybil. , arch. Alex,, Comm. inlsaiom^
I. I, oral. 5, l. 11. — Non boves sacritica-
biuius, neque bosliis cruentis universorum
Deum venerabimur, at spuilualeni culluui
ilii polius olleremus in odorem suaveulen-
tiœ : siculi enim , ail Servator : Deus Spiritus
est, et qui adorant illum, in spirilu et
veritate oportet adorare.
Idem , ibid. — Dixit ergo Jésus ad duo-
decim : Nunquid et vos vultis abire ? {Joan.
VI, 68.) Domiuus nosler, Jésus Clirislus
sanctos discipulos ad discedenduiu non
excitât, neque liberam et culpae immun'îni
fore istam licenliani ostendit ; sed nec
temere discedere ()eriiiitlit, quasi niliil
inde noxœ peipessuri sint : verum graviter
polius inlerininatur , rétro quoque ipsos
niissum iri, necamplius secura anibulaturos,
sed ruiluros in exitium , nisi poliores se
Judœoruni inscitia piœsliteiint. Adoratores
enim apud Deum mulliluiiine non œslunan-
tur, sed recla tide , licel exiguus sil eor(im
numcrus. Proindeque mullos quiuem esse
vocalos Scripluia divina })rtedicai, sed sus-
te|)lum iri tanlum ek'ClOi, et probaiissimos
esse quam paucissimos; id etnm ip.^e
quoque nobis divinus-sermo lesiaini-. Iii, nj
quip()e e>t ac si disci|)u!is suis Salvato.-
dicerel : Si noslris verbis incunciu'iiei- cre-
dilis, si indubilala tidn uaysienuuj î>u»ci-
[)ilis, si acerbuai vobis videUii' et conipninis
deiestaiidum , quod mei sermoncs durilu-i
accusanlur , si cavelis Jndaico nioredicere:
Quomodo polest nubis hic dure carnem suu>n
ad manducuvdunt f lubens ej^o vos mecuuj
versari conspiciam, et vobiicuin laeius
conv(;rsabor , adeoque tanquain ve.os ac
ie^^ilinios aujicos recq)io. bm auteiu idem ,
quod ii qui rétro teciuerunl, senlilis, et
uua Vos amando, el jure vos uum iis cxpello,
Nec enim adoraloies deerunl, evano^Uco
i lœconio lion unam tanlum Juuaeam sed
lolum terrarum orben» fiervadoaie , ac m
unam veluti socielalem omnes undique
vocante, et ad veriialis agiiiUunem laciiu
congiegaiite.
THiiODouEr., serm. 2 de principio , t. IV.
— Nos niiiil eorum quae uculis cernunlui-,
Deum l'acimus. Homm.busauiem qui viriule
aiiqua ciarueruit, ui oplimis vwis honores
delerimus : solum vero adoramus universo-
rum Deuiu ac Patrem, el iihus Verbum,
ac sanclissimum Sj intum. liumdem vcro,
el Filium unigenitum el verbum el tucem et
vitam et verilatem , appellamus et ose cre-
dimus, sanclum inisuper Spiriiuui, Dominant
dicimus et vivificantem : ,Tria bœo unuui
esse subslantia et divinitate, et unum tria
proprielaiibus credentes.
S. Greg. i\JAG. , Moral. 1. m, t. I. —
111e veram Dec adorationem exbibet , (jui
semetipsum, quia pulvis sit, humililer
videt, qui nihil sibi virluîis tribuit , 'qui
bona quae agit , esse de misericordia Gon-
d'i loris agnocil.
[Ex Conciliis.]
Yid. verb. Deus, Cultus.
ADULATIO
[Ex SS. Palribus.]
Philonis Jud. Lib. Quod omnis probus liber.
— KeveraservilisestadulaiiosimuJatioque ,
(luoiies a mente verba dissident. Cœlerum
ingénue, sine fuco , e sincera conscientia
liberam sententiam depromere decet gene-
rosos animes. Rursum is ipse vir probus,
vide ut D6 sub hasta quideiu inlei* veoulia
mancipia servus sibi videtur, slupefaciens
spectatores, quasi non solum ingeuuus,
sed et emptori suc dominalurus.
Philonis Jud.Ljô. Quis rerum divinarum
hœres. — Maximum bouum homini 3 nalura
dalum sermonem, plurimi viliaveru/it ac-
ceplum, ingrate, pertideque hoc Uïi conlra
largiiricem. Hi sunl adululorcs, praBSligia-
ADULATIO
70
lores , invenlores .«ophismatum persuasi-
bilium, iiiiposlores fallacianim perilissirai ,
de inendaciovitando haud sollicili et insuper
fîireclalores obscuritalis. Est auleiii obscu-
ritas caligo profunda in sermone, res comr
uiodissiijia furil)us.
Obig. , t. XVI, in Matth. — Assenta-
tionibus non adniittendis erudiamur, neque
propterea quod de aiiquibus bene iiierili
esse visi siiuus, benelici appelîari gaudea-
mus. Hœc auteni eo non dicimus, quo PiOS
)[)si inconsuito/iMmj7/e;;u«s5u^ polenli manu
Dei (/ Petr. v, G),| et juxta ipsius sei-
inonera , sub ecdesiasiico niiiiisteiio , qiian-
dO(]ue autem juxta Aposloli ellalutii : Pec-
canlcs coram omnibus arguendi sunt , ul et
cœteri limorem habeanl. (1 Tim. v, 20.) Sed
corripere oporlet inquielos , consoiari pusit-
lanimes, suscipere infirmos, et patientes esse
crga onines , et neinini inalum pro malo
reddere. (1 Thess. v, 11,15.) Neque vl-io
qui peccat, inimici loco habendus est, seii
audiendus Apostolus qui ait : Nolite quasi
inimicum existimare,sed corripile ut fralrem.
[il Tfiess. III , 15.)
Orig., bom. 1 super Ezecfi. — Cuni aliquis
aclus moribus populi , ut placeat eis , qui-
bus aures pruriunt , loquitur, quœ gia-
lai:ter aocipiant , loquitur quœ vicina sunl
voiuptali, talis raagister consuit cervicaiia
sub omni cubito manus.
idem , ibid. — Qui ad voluntatera me-
dilata déportant , et illa semper inquirunt ,
quœ délectent potius audientes , quam
convenant a vitiis, faciunt velamina sui)er
caput.
S. Clem. Alexandr. — Nullus unquam
ossentalorera aujicum ap^>ella^it. Amicitiao
eniui morbus adulaiio est.
S. NiLus, apud Joan Damasc, t. II. — Cave
sis, ne illos cotnpleciaris , qui te lau<iibus
deiuulcent et decipiunt. Sapientes quippe
luonent ut adulalores odio liabeamus ,
lanquam ingentiuui nobis delriiuentoruin
auciores.
S. Hasil,, ad adoïescentem. , ibid. — Assen-
tationes blanditiasque , et vulpis Archilochi
fraudeui versutiamque fugiaraus. Niliil eniin
lis qui recte sentiunt, gravius est quani
ad gloriam et [ilausum vivere , et ea spec-
tare quœ vulgo grata sint, nec rectani ra-
lionem vitœ moralriceni sibi constituere.
Idem, ibid. — Adulalor ad cujuspiam
liominis voluntalem , ac studio ipsi placeiidi
aliquidagit;eliamsi alioquidedecoredignum
si id quod lacit.
S. Basil., in Epist. — lia fera natura com-
paialum est, ut raagnis opibus alque pu-
lentiis servilia obsequia adjuncta sint. Qui
nuila bona propria babent quibus innotes-
cant , ab abenis malis seipsos commendanl.
Ac 1ère quemaduiodum rubigo , qus in
IVuraento inest, ipsius frumenti est cor-
ruptela ; sic quoque adulaiio , ubi amicitiam
subiit, perniciem allert.
Ideua , episl. 20, Leontio, t. III. — Hoc
potissimum amicus ab adulatore diUerl ,
quod bic quideiu addeiectationem loquitur,
ille vero ne molesta quidem prsieruiillii.
S. Cyrill., —Qui hominibus placeresîu-
det, nierito boc mercedis loco recipere
queat, ut ab ipsis laudctur. Verum a Dlo
niliil oninino accepturus est,
S. Amb. , I. n De of/ic. — Einoliri adula-
tioiiibus non solum torlitudinis non esse,
sed eliam ignavifle videtiir.
S. Chrys., Expos, in psal.xLvui, t. V. —
Ingrueiite venlo, cadentibusque fuliis, cum
scilicet nuilatio reruui advenit, lune eïie-i-
titi amici couiperiuntur , lune as^^enlai-tuin
laiviB nuscuntur , tune, nianiiestus ev.'dil
siraulantiuni chorus, lune sceiia aperilur.
Aperiuntur ora omnium dicenliuiu : S eles-
tus ilie , iuq)robus , perdilissi mus. Qui I
ais? Annou beri ipsi aduhibaiis ? A'iiion
njanus ejus osculabaiis ? Hœc larva eru'U.
Venil tempus, ellarvam pusui, mrnlenujue
aperui.
Idem, bom. 87, al." 88, in Mali li. t. VII. —
Qui laudanl ebilos reddunt, ano^iinlrs. va-
nœ gloriœcupidos, desides animo luollior, s:
cujusrei lestes sunl fiatres qui lilios suos
non lam adulantur quam viîUjx ranl, vciiii
nequod inde damnum palianlui-; magislii
quoque hoc ulunlur reiuediu. Quare ^i
quem[)iam avers.iri par sit, .iduialDrem pn-
lius aversare(iuam conlunielio>uii.: majurem
quij'pe afl'ert perniciem adula'io quam t oii-
lumelia. Adulaiio quasi esea qi.œdam est
quœ non attendentes capial , dillir.il.usque
esliianc, quam illam superare. MuUo m.ijor
jnde merces, mullo major laus et admiraiio
sequitur. Nam mirabilius est boniM;em vi-
dere conluuieliis alfectum, neccoiumotum,
quam hominem j)ercussum , nec cadeu-
lem.
S. Chrys. — Hoc ubique observandura
est, quo modo, indulgenter licet, loquatur,
sermo tanien abadulatione sit alienus.
Idem, in Polycralico , i. m. — Adulalor
omnis vii-lulis inimicus est, et quasi cla-
vum (igit in oculos illius cum quo sermo-
nem conscrit : eoque magis cavendus est,
quo sub amantis specie nocere non de-
sinit : donec raiionis obtundat acuuien , et
niodicum illud luQjiuis , quod adcsse vide-
balur, exstinguat.
S. Chrysost. — Sicut finis oratoris est,
diciione persuasisse, et medici medicina
cuiasse, sic adulatorisest Unis, suaviloquio
dutepisse.
Idem super Epist. ad Thés. hom. 2. — Adu-
lari est seducloium.
Idtm, Comm. inMich. vu, l. III. — Si inler
chara nomina et consanguinilalis atTeclum
rara est lides ; quanto magis in bis qui
adulantes vobis, menliuntur pro prœda sua,
et quasi œgrotanlibus, non quid utile sit,
sed quid deleclabile et placens im[)eranl.
Nolite credere amico : et Achitopbel quippe
consurrexit adversum David, et verusAcbi-
to|jbei Judas adversus Christum, et nolite
conlidere in duce ; ut viri Sicbem in Abi-
melech. Ipsi enim eura fecerunt regem , et
ab eo oppressi sunt. Ab ea quœ dormit in
sinu luo, cusiodi claustra auris tuœ; ne pa-
tiaris quod Samson a Dalila perpessus est.
Quia lilius couiumelium fucit j>aU'i; Absulon
71
DICTIONxNAIRE DE LA TRADITION.
7î
videlicet Davidi : non solura regnum , sei
el concubiiias patris inceslo coitu luacula-
vil. Fil.ia consurgil contra malrcm suam :
cujns rei cuni inlerim de Scripluris sanctis
teslimonium non icperiamus, lanla exorapla
siiiit quolidianse vitœ, ut luagis lugere quod
lanla sint, quam qnœiere debeanius. Nurus
contra socrum suam, ut nxor Esau consur-
rexil contra Rebeccam. Jnimici hominis viri
domestici ejus. Hic exempla non qu.'ero,
cura plura sint quam ut lesliinoniis iudi-
geamus.
Scmper insidiosa,caIlida, blanda est adu-
lalio. Pulclireque adulator apud philoso-
phos delinilur blandus inimicus. Veritas
i:niara est, rugosœ ironlis ac Iristis, offun-
dilque correptos. Unde et Apostolus loqui-
tur : Inimicus vobis factus sum, verilalem
dicens vobis. (Gai. iv, 16.) Et coiuicus.:
Obsequiiim aniicos, verilas odium parit.
S. HiERON., 1.1 advers. Pelag. lom. IV. —
Quapiupter et Pascha cura amariiudinibus
coroedinius : et vas electionis docet Pascha
celebrandum in veiitate et siiiceritate. (/
Cor. V, 8.) Vei iias in nobis sit et sinceritas,
etaraaritudo illico consequelur.
S. HiERON., il ep.adAug.y eoiJ. lomo, parte
II.— Sinceranj fialernamque severitalein dd-
bibeas, quaeso. Non enim aliter intelligo
quod scri[)tum est: Emendabit me juslus in
inisericordia, etarguetme: oteum peccatoris
non impinguet caput meum. [Psal. cxl,
5.) Nisi quiamagis amat objurgalor sanaus,
quaiu adulator unguens cai)ut.
S. Hier., in epist. ad Demelriad. — Beata
mens quœ nec adulatur aiiquando, nue adu-
lanli crédit, quœ nec decipil aiierura , nec
ipsa decipitur, denique nec malura facit, iiec
iiliquando |)alitur.
Idem , super illud Proverb. iv : 5< le
lactaverint peccatores, ne acquiesças eis. —
Adulalores sunt bostes , el scinlillaB dia-
boli.
Idem, suprr illud Eccli.\n:Verbasapientium
quasi stimuli. — Nolandum est, quud dicun-
lur verba sapieniium ()ungere, non palpare :
nec molli manu altraiiere Jacrymam : sed
crranlibus turdis pœnilenliœ dolores, et vul-
nus intligere. Si cujus igilur sorujo non
pungil,sed obleclalionem lacil audiunlibus,
isle sermo non est sapiens.
Ideiu, super illud Galat. iv : Ego inimi-
cus vobis sum faclus, verum dicens. — Uœc
est condilio verilalis, ul eain semper inimi-
ciliœ persequantur, sicut per adulaiioneui
pern-iciosee amicitiœ comparanlur. Libenler
enim, quod délectai, audiraus, el oUendit
omne, quod nolumus.
Idem, super Matth., I. i. — Hoc intelli-
gendum esi, quod tanlae paupertalis luerit
Chrisliis, et ita nulliadulalus sit, ut inurbo
ujaxiuia nullum bospilem, nullam inveniret
mansionera.
Idem, ad Celantiam. — Islo maxime lem-
pore régnât viliuiu adulationis : quodque
est gravissimum, quia humilitatis ac benevo-
lenliœ loco ducilur, ita lit ut qui adulari
nescil, aul iuvidus uul superbus repulelur.
f^
Idem, ibid. — Remusculos, el gulosos, el
palpantes adulatores, quasi lioslcs luge.
Idem,swper Psal. — Nihil est quod lam
facile corrumpat mentes liomitium, sicut
adulalio; |ilus enim nocet lingua adulalo-
ris, quam gladius (lersecutoris.
Idem, super Jsai. — Non sic adulandum esl
principibus, ut sanctarum Si riplurarum Ve-
ritas negligalur, nec generalis increpatio
unius persona injuri.i est.
Idem, cpist. ud Rusticum. — Ne credas
laudatoribus tuis, imo irrisoribus aurem ne
Jlbenleraccomodes, (|ui cuni te impolenlem
mentis olfecerint, si 5u*oit > rospexeris, de-
prehendes post te colla incurvari, aut m<inu
auriculas agilari asini,aut œstuanlem canis
protendi liriguara.
Idem , ibidem. — Qui bencdicit arnica ,
randi voce, mane, a maledicenle nihil dijfert.
J^rov. XXVII, 14.) Unde spernenlos humi-
num judicia, nec laudibus corum extollu-
mur, nec obtrectalionibus contiisfemui; sed
ingrediamur rectam viam , el Irilas a sanc-
tis prophetis semilas.
Idem, in quadam epist. ad Gregoriura.--
Nos ad palriam festinantes, morlileros sire-
narum canlus surda aure transiredebemus.
B. Theod. in J Cor. , t. III. — Sicut et
ego per omnia omnibus placeo. (/ Cor. x,
33.) Âlqui hoc est propnum adnialorum :
sed quod deinceps sequitur non est eorum,
Non quœrens quod mifii utile est, sed quod
multis ut salvi fiant. [Ibid.) Adulatores au-
'era non alienaui ulililateru quaerunt , sed
propriam ; irno nec pro[)riam quidem ; sibi
enim anto alios exitium alïerunt. Divinus
auiera Apostolus suum coramodum non qiiae-
rebat,sed aliorum utilitalem procurabat.
S. Gregor. JMao., I. I, hora. 11, m Ezech.
l. lli. — Propliuiu adulanliuin linguas non
tsse in subsequenti lempore difl'erendas
annunliat qui ait : Confundanlur statim eru-
bescenleSf qui dicunt inihi, Euge, euge. {Psal.
Lxix, 4.) Adulalio eteniiu, si vel ad tempus
patienler suscif)ilur, augetur, el paulisper
iJemulcet animiim, ut a rigore suœ rectitu-
dinis moUescat in delectalione sermonis.
Sed ne crescere debeal, stalim esl et siiie
niora lerienda.
S. Gregor. Mag. , hom. 9 m Ezech.,
lib. II. — Ad vocem loquelœ grandis cxarsil
iynis in ea, et combusla sunt fruleta ejus.
[Jcrem. n, 16.) Exarsit ignis quia cum lau-
uari quis cœperil, erubescil forsilan minor
videri quam dicilur ; el studet isse quod
uicatur. Vox enim grandis loquelae est favor
adulantis. Undescnptum est : Qui benedicit
proximo suo voce grandi de nocte consur-
yens, similis est maledicenli. {Prov. xxvii,
ik.) Ad vocem ergo Joquelœ grandis exarsit
ignis in ea : quia in magniludine favoris,
iiamma in corde accenditurde amoreiaudis.
Sed omnia clivée fruleta comburuntur; quia
ante omnipolenlis Dei oculos, vel quaebeno
gesta, vel quae scienler sunt dicta depe-
reuni, cum jaiu non amore Dommi , sed
inleniione transiloriœlaudisliunt. Sic enim
sœpc cogilalioni bon» cogitalio sinislia
73
ADULATIO.
?4
subjungitur, ul vis. ipse qui easdem cogi-
lationes général animas cognoscal.
S. AuG , lib. H contra epist. Parmen ,
t. IX. — iManitestum est Oleo pcccatoris
blandiiias ailulaloris esse signiticatas , qui
raeluilur reprehensor, sed eliam loudalur
operalor.
Idera.l.iï De Jrmî7.— Magis oplabo a
quolibet repreliendi, quam ab ad-.ilante lau-
(lari. Nullus enim reprebcnsoi- formidandus
bus repudialis et detestatis, eligit David a est araalori veritalis. Laudalor veio enai
justo emcndari et argui ; quia hoc justus non et confirmât errorera
l'allaci lenitale aduiationis, sed veraci aspc-
ritate objurgationis faciens , multo magis
misericordiler facil. Unde est et iilud in
Apocalypsi : Ego quos amo, arguo et casligo.
{Apoc. III, 19.) Et iilud apud Saloraonem :
Meliora sunl ruinera amici , quam fraudu-
lenlaoscuta inimici, [Prov. xxvu, G.) Et muila
reperiunlur hujusmodi,
S. Alg., Enarr. in psal. v et vi , t. IV. —
Mem, L. de mendac, et liabelur, 28 q, 2,
Primum. — Qui^quis auleni esse aliquod
genus mendaoii , quod peccalum non s:t ,
|)ulaverit , decipiet semetipsum turpiter ,
cum honestum se deceplorem arbilretur
aliorura.
S. AuG., 1. cvii, adv. Petit. — Nec malam
conscientiaiu sanat p.reeconium laudantis ,
nec bonam vulnerat conviciantis oppro-
Sepulcrum patens est guttur eorum. {Psal. v, brium.
11.) Ad voracilalis signilicationem referri S. Gheg., super Ezech., hom. 11.— Adu-
polest , propter quam f)leruraque hominos lalio si ad tempus patienter suscipitur , au
adulatione menliunlur. Et mirabililer dixil, --•-- -' '- -^ '-"» --= - -
patens sepulcrum ; quoniam sèmper inhiat
illa voracitas, non ut sepulcra quœ receplis
cadaveribus muniuntur. Potest el iilud in-
leliigi, quod iiiendacio et blanda adulalione
getur, et paulisper demulcet aniraam, ut
angore suœ certiludinis inolescal in direc-
tione sermonis : sed crescere valens, slalim
cum fit, sine mora finienda est.
Idem, ibid. — Qui, auditis blanditiis, in
traliunt in se quos ad peccata illectanl; et altum se exlollit, quid aliud, quam aurum
eos laiiquam dévorant, cum in suam vitam
convertunt. Quod quibus conlingil, quoniam
peccalo moriuntur, recte illi a quibus indu-
cuntur, sepulcra palenlia dicti sunt : quia
elipsi quiulam modo exanimes sunt, viiam
non habendo veritalis; et mortuos in se
rcprobum luit, quod fornax igné cunsump-
sit?
Idem, 1. xvni, c. 3, il/ora/., et babclurdisl.
46, Sunt. — Sunt nonnuUi, qui, diiiu male-
l'acta bominum laudibus efferunt, augent
quoB increpare debuerant. Hinc enim per
reci|)iunt, quos verbis mendacibus et vano Prophotara dicitur : Vae bis , qui consuunt
corde interemplos in se convertunt. Linguis pulvillos sub omnicuoilo manus, et laciuut
suis dolose agebunt [Ibid.) id est, linguis cervicalia sub capite universae œtalis. Ad
nialis. Nam hoc videlur signiticare, cum hoc quippe sub cubito pulvillus, vel ccrvi-^
dixil suis. Mali enim malas babent linguas, cal sub capite jacenlis ponitur, ut molliter
id est, mali loquunlur dolum. Quibus Do- quiescat. Quisquis ergo maie agentibiis adu-
uiinas dicit : Quomodo potestis bona loqui, lalur, pulvillum sub cubilo, vei ceivicalsub
cum sitis mali? [Matlfi. \ii, 3ï.) capite jacentis ponit : ut qui corripi ex
Idem, Enarr. in psalm. xiv et xv , eod. culpa dèbuerat, in ea fultus laudibus molli-
tom. — (Adulatores) occidunt et quasi dé-
vorant iîiteri'eclus eos , quibus suoruiu
morum perveisilalem persuadent. Linguis
suis dolose agebunt. [Psal. xiii,3.) Comes est
voracibus adulaiio el omnibus malis. Vme'
num aspidum sub labiis eorum. {Ibid.)
Venenuin dolum dicit : aspiduii auteiu, quia
nolunl audire prœcepta legis, sicul aspides
ter quiescat.
S. Gkeg., el babelur 11, q. 3, Jnter terba.
— Inler verba laudantium sive vituperan-
tiura ad mentem semfier recurrendum est :
ei si in ea non invenitur bonum, quod de
nobis dicitur, magnam Iristitiam generare
débet. El rursum , si in ea non invenitur
malum, quod de nobis bomines loquuiUur,
nolunt audire verba incaiilanlis, quod in alio in magnain debemus lijetitiam j)rosilire.
[isalmo evidentius dicitur : Quorum os ma
ledictione et amaritudine plénum est. [Psal.
LVII, 5.)
S. Aug., super Psal. lxix.— Adulaiio est
fallaci laude seduclio. Duo sunt gênera
persecutorum , scilicel viluperanlium et
adulanliuin : sed plus perse(|uilur lingua
adulatoris, quam manus [tersequenlis
Quid enim si non omnes laudant , et con-
scienlia liberos nos demonstret? liabemus
Paulum dicenlem : Gloria nostra hœc est ,
testimonium conscientiœ nostrœ. Job quoque
dicit : Ecce in cœlo teslis meus.
Idem, et habeiur 6, q. 1, Sunt plurimt. —
Sunt i)lurimi qui vilam bonorum fortasse
amplius, quam debent, laudant, et ne qu.i
S. Aug., ibid. — Falsa laus adulatoris et elaiio de laude subrepat, permitlil oranipo
simulata dileciio mentes rigo.re verilalis
eiuollil.
Idem, De doct. Christ. — Sicut sumenda
sont amara salubria, ita semper vilanda est
perniciosa dulcedo.
Idem , 1. IX Confess. — Sicut adulantes
amici perverlunt, sic inimici litigantes ple-
rumque corrigunl.
S. Aug., super psal. ix. — Adulanlium
linguœ lignnt hommes in peccalis , deleclat
enim ea lacère , in quibus non soluiu non
Diction >-. de la Tuadition. 1.
lens Deus malos inoblrectationem etobjur-
galionem prorumpere, ut si qua culpa ab
ore laudantium in corde nasciiur, ab ore
viluperanlium sutj'ocelur. riinc est, quod
Doclor gi^nlium se in prœdicatione currere
leslatur inler infamiam et bonam famam :
qui eliam dicit : Ul seductores el veraces.
Idem , hom. 9 in Ezech. — Scorpio pal-
pando incedit, sed cauda ferit. Nec mordel
u lacie, sed a posterioribus nocet. Scorpio-
nés sunl omnes blandi ei maliiiosi, qui bo*
â
"75
DICTIONNAIRE
nis quiiJem in faciem non resistunf, sed
mox ut recesserinl, derogant : scorpiones
suiit qui blandi etiniioxii in facie viden-
iuT, sed post dorsum portant undevenenum
fundant.
Circumdcderunt mesicutnpes. (Psal. cxvii,
12) Apes in ore nicl habent , in acnleo
^■audce vulniis. Etomnes (jui lingua blan-
(liiintur, sed lalenter es malilia feriunt,
îipessunt :quia loqtiendo dulcedinem niellis
pi'oponunt, sed occulte feriendo vulnus in-
ierunt.
S. Bernard, epist. 185, t. 1, — Yani filii
hominiim mendoces filii hominum in sta-
ieris , ut decipiant ipsi de vanilate in
idipsxim. (Psal. lxi , 10.) Propterea qui
le bealificant, in errorcm le inducunl,
liantes veiba , munera reportantes. Vana
liœc , atque illa : sed verba amplius.
Et decipitis de vanilale in idifisum : sed lu
magis deciperis, illi minus. Bas quippe
quod utcu raque pluris est ; et das ingra-
lis, das immerilis. Siquidera tua , non le
Kiiligunt. Irao nec le, nue tua; sed quee sua
sunt quœrunt. Tua, quoad poterunt, vena-
buiitur adulalionibus vanis et falsis. Mol-
liti sunt sermones eorum super oleum , et
4psi sunt jacula. [Psal. uv, 22.) Et ideo di-
cebat David : Oleum autem peccntoris non
impinguet caput mcnm. {Psal. cxt, 5.) Ab
his laudalur peccator in desidetiis animae
suœ, et iniquus benedicitur. Ab his ergo
cavere , non ego, sed Sa;»ieiis doceat : Fili ,
ait, site lactavcrint peccalores, ne acquiesças
ci«. {Prov.y I, 10.)
BEDAy super Luc.^ iib. i. — Ipsa peccaii
luilrix adulatio, sicut oleum fiai:. mis arden-
libus solet adininistrare fomentuui.
Ibid. — Adulator est, qui lacel et dat con-
sensum, ne olTendat illuuj, quem crédit ha-
bere propilium.
Hugo de 8. Victore. — Adulalor anji-
cus iu obsequio, hoslis in aniaio, complus
inverbo; turpis in facto, lœtus ad pros-
péra, iVagilis ad adversa, intlalus ad obse-
quia, anxius ad opprobria, inimodeialus ad
gauJia, l'acilis ad humana, diilicilis ad ho-
nesta.
Cas-^iod., super i II ud psal. cxl: Oleum pec-
caloris non imping. — Oleum peccaloris, est
diieclio simulata verboruai, quae adulalio-
nibus el blandimenlis nobt/as mentes velut
olei pinguedo, libenter iiigrediens, rigorem
verilalis emollit, et ad noxias cogilaiiones
amoris (icti, vel potius oslontatiouis per-
ducil.
Cassiod., in quad. epist. — Ficli odula-
lores cum cœnas divitum captant, niiiil
prius meditantur, quam illud quoU pulant
gratissimura audiloribus lore : nisi quas-
iiam insidias auribus lecerint.
Ibid. —Adulatio blanda omnibus applau-
dit , omnibus salve dicit, prodigos vocat
libérales : avaros, parcos et sapienles : las-
civos curiales, garrulos affabiles, obstina-
ios constantes, pigros œaluros et graves :
DE LA TRADITION. 7«
hœc sagilta leviter volat , et cito infigitur.
Pet. Raven. , iu quodain ï;erm. — Vitiis
semper serviunt blandimenla, lenocinan-
tur dulcia delictis; virtulibus vero austera
et foilia sunt arnica,
Petr. Rav., in quadara epist. — Eliminât
a palaliis adulatio veritalem, illi soli in ma-
gistratuum gratiam admiltunlur, qui pal-
pant blanditiis, et aures famée bibulas
calice Babylonis inebriant. Bene cum ma-
gistralibus agerelur, si scirent inter adula-
lionem et laudem distinguere. Sed (;«cn
laudis arabitio plus credens aliis de seipso
nuam sibi , utrumque recipil indistincte.
Ampliant eos beneficiis, quos lorque.re de-
buerunt, et a prœsumptione adulandi sup-
pliciis tcrrere. Mordacissimus detraclor in
absentia nihil principaliter proponit, nisi
quod placere exislimat. Verba oris ejus,
iniquitas et doins. Cum enim sal correctio-
uis in orani sacrificio accepletur à Domino,
mel in omni sacrilicio reprobalur.
Alanus, De complanctu nattcrœ. — Hujus
pestis pestiknlia perculiunt principum lit-
térales, palatin! canes, adulationis artitices,
fabri laudis , figuli falsitatis. Hi sunt, qui
magniloquia cunimendationis tuba in divi-
tum auribus citliarizant, qui medicce adula-
tionis favos foras éructant, qui, ut emun-
gant munera, caput divitis oleo adulationis
inunguiit, preelatorum auribus pulvinaria
laudum subjiciunt, qui ab eorum palliis
aut fictitium pulverem excutiunt, aul ves-
lera fictitie déplumant implumem.
Jbid. — Isti pênes munera laudes : pê-
nes dona lavores : pênes prftiura prœco-
nia, famœ blandimentis constiluunt,
Jbid. — Quid adulationis unciio, nisi do-
norum emunctio? Quid commondationis
ellusio, nisi prœlatorum delusio? Quid lau-
dis arrisio, nisi eorumdem aerisio?
/^trf. — Adulatores a voluntate vultum ,
ab animo verbum, a mente linguam, ab
inlellectu loquelam amplo dissensionis in-
ter val lodi fil bulan t. Plerumque enim ex teri us
plausibiliter applaudendo collaudant, quos
inte.'ius contradicloria derisione defrau-
datit. Foris vultu applaudunt virgineas,
inlus scorpionis pungunt aculto : foris adu-
lationis mellitos compluunt imbres, intus
deliaclionis evomunt tempestales.
S. IsiDOR. Pelus., 1. II, ep. 128, Athanasio
presbytero , éd. Ven. — Adulaiores ex tua
lingua pendereaudio,qui omnium optimum
esse jurent, si quid eliam absurdissimorum
yiiicirum laudare atque admirari in animum
iiiduxLiis : ac rursum, si virlutem quoque
ipsam vituperandara susceperis , eamdem
quam celerrime vitupèrent, et insectentur.
Quocirca si nobis obtemperare minime vis,
al Isocrati saltem obtempéra , qui ut adula-
tores, quemadmodum eos a quibus decipi-
niur, odio habeamus admonel. Nam ulrique
si fidem nanciscantur, eos qui ipsis iidem
habuerunt, injuria afficiunt.
77
ADULTERILM
ADULTERIUM
[ExSS. Patribu;.]
S. Herm.» 1. II, t. 1. — Visionem vidi,
Fratres. Solus ainbiil.ins, rognbam Doini-
nuni, ut levelaliones fjus, qiias mihi osten-
dit per sanctam Ecclesiara suam contirma-
ret ; — et quia me dignuin existimavit ut
ostenderet niihi mirabilia sua; et cum hono-
rificarem, et gralias agerem. lanquam vox
mihi respondit : Ne dubilcs, Jlerma. — Cum
o/assem domi, iniravit vir quidam. — Ait
mihi : Noii coiifundi, sed viiiutem concipe
anirao in mandatis raeis, quœ dalurus sum
tihi. — Haec omnia {irrecefiit mihi scriLiere
Pasior ille, nunlius [lœnilenliae. —
Mandalum iv , de dimiltcnda adultéra. —
Mando, ait, tibi, ut castitatcm ctislodias, et
non ascendat libi cogitatio cordis de alieno
œatrimonio, aut de fornicatione : hœc enira
I)arit peccatum magnum. Tu autem semper
memur eslo Domini, omnibus horis, et
nunquara peccabis. Si enim hœc cogiialio
in (;or tuum ascenderit lam mala, magnum
peccatum lacis : et qui hœc faciunt, viam
niorlis sequuntur. Vide ergo tu, absline te
ab hac cogitatione. Ui)i enim caslitas manet
in corde hominis jusli, nunquam ibi ascen-
dere débet cogiialio mala. El dixi illi :
Domine, permitle me pauca verba tccum
Joqui. Die, inquit. Et dixi illi : Domine si
quis babueiit uxorem tidelein in Domino,
et banc invenerit in aduiterio, nunquid
peccat vir, si convivit cum illa? Et dixit
inibi : Quandiu nescit peccatum ejus, sine
crimine est vir vivens cum illa. Si autem
scierit vir uxorem suam deliquisse, ot non
sgerit pœnitentiam mulier, et permanel in
forniciilione sua, et convivit cum illa vir;
reus erit peccali ejus, et parliceps mœcha-
tionis ejus.
Et oiii illi : Quid ergo si permansent in
vitio suo mulier? El dixit : DimiUai illam
vir, et vir per se maneai. Quod si dimiserit
nmlierem suam, et aliam duxerit, et ipse
mœchatur. El dixi illi : quid si mulier di-
missa pœnitonli.im egerit, et volueiit ad
virum suum reverli : nonne rcci|)ielur a
viro suo? El dixit mihi : Imo si non recepe-
rit eain, vir suus peccat et magnum pecca-
tum sibi admillil :seJ débet reci|>ere pecca-
tricem quœ pœnilenliam egit : sed non
sœpe. Servis enim Dei [)œnilenlia una est.
Propter pœnilenliam ergo non débet, di-
missa conjuge sua, vir aliam ducere. Hic
actus similis est in viro et in muliere. Non
solum mœcliatio est illis qui carnem suam
coinquinanl; sed et is qui simulacrum fa-
cit, mœchatur. Quod si m bis laclis persé-
vérai, et pœnilenliam non agit, recède ab
illa, et noIi convivere cum illa, alioquin et
tu parliceps eris peccali ejus. Propler hoc
prœceplum est vobis ut cœlibes maneatis,
luin vir, tum mulier : polest enim in hujns
modi pœniientia esse. Sed et ego non do
occasionem, ut hœc :la agantur; sed ne am-
plius qui peccaverit, peccet.
S. Clem., hom. 5, t. f. — Oporlet ut Ec-
clesia, velut civitas in exceiso œdificala,
Deo dignura babeat ordinem prœclaramque
administrationem. Ante omnia Episcopus,
velulrector, iniis quœdicit, audiatur. Pres-
uyleri curent fieri quœ jubentur. — Non
modo juvenes ad raalrimonium comiellant,
sed et nalu provectos ; ne fervens cupiditas,
per fornicalionem vel adullerium, pestem
in Ecclesiam inferaî. Super omneenim pec-
catum, impielas adulterii odio a Deo habe-
tur : quia non solum inlerficit ipsum pec-
catorem, sed et convescenles ac congressos.
Kabiei quippe est similis; quandoquidem
a nalura babel ut suam comniunicot insa-
niam. Ergo propter caslitalem lestinent
nu|)lias conciliare, non modo presbvieri,
verum eliam omnes. Nam mœchi delictum
ad omnes necessario venit. Prima ergo mi-
sericordia est fratres ad pudicitiam irupel.'e-
re; quoniam animœ est medela.
Idem, liom. 14. — ïestis est Deus ; raulta
homicidia, unum adullerium : et quod grave
est, iiomicidioruui illius horror «c impielas
non cernitur. Nam, ûiso sanguine, corpus
mortuum j;i.cet, et calaniilalis magniludn e
omnes stupent. Al neces animatum per
adullerium, cum sint magis horril.iles, quia
lamnn ab hominibus non videnlur, aggres-
soribus occasionem indesidis iuq)euis prœ-
bent. Cognosce, homo, cujus spirilum ha-
beas ad vivendum [Gen: u , 7), cl ne
illum paliaris pollui. A solo aduiterio pol-
luilur Dei spiritus; atque ideo illead igonm
trahit himiinem qui polluit. Fesiinal enim
contumeliosum tradere œlerno supplicio.
Atoenag., Legals pro Christ. — Nos lan-
tuiu absumus a proniiscuis flagitiis. ut no-
bis ne aspicere quidem liccal ad concupis-
ccndum. Nam qui videt, inquit (Ghrislusj,
mulierem ad concupiscendum eam, jam vice*
chnlus est in corde suo. {Mnltli. v , 28 )
Quibus igitur oculorum usus eo Une ternii-
naïur, ad quem Deus oculos formavit, nem-
pe ut nobis lumen essenl ; quibusque vel
de ipsa cogilaiicne in judicium vocandi?
jiicundior aspeclus adulterium est, quia
jdios in usus oculi instituti; ii quomodo
leuqieranies non credanlurl Neque enim
nobis ratio est cum humanis legibus, quas
ini()robus quis eliam laleal;— sed nobis
sancita lex est ul juslitiœ mensuram ex no-
bis et ex proximis nostris dijudicimius.
Hinc pro œtale alios lilios el tilias novimus,
alios Iralres et soiores habemus, ac senio-
res |)alrum et matrum loro coliinus. Quos
igitur fratres et sorores, cœlerisque cogna-
tionibus nominibus appellamus, niaxiinaî
nobis curœ est ut intaminata et incorrupla
eorum corpora permaneant.
Clem. Alex., Slrom. I. ni , t. 1. — xYc?s
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
80
çonciipisces uxorem proximi lui. [Exod. xx,
17.) Proxiraus non est Judœas Judeeo : fra-
ter enim est, et eumdem habet spiritura :
restnt ergo ut propinquum dicat eura, qui
est alterius genlis. Quomodo autem non
propinquus, qui aptus est esse Spiritus
partice[)s? Non solum enim Hebrœorura,
sed etiam gentium pater est Abraham. Si
autem quee est adulterata, et qui in eam
fornicalus est, ca[)ite punitur : clarum est
uiique preecepluni quod dicil : Non concu-
pisces uxorem propinqui tui , loqui de gen-
tibus : ut cum quis secundum legem et ab
uxcre proximi et a sorore abstinuerit, aperle
eudial a Domino : Ego autem dico, non con-
cupisces. Additio autem hujus parliculœ,
Ego, majorem prsecepti vim ostendit.
Origen., Dial. de recta tn Deum ftde, t. I.
— Adulterii noraen viri et mulieris con-
gressum significat : sed si quis concumbat
cum uxore irocreationis liberorura propa-
gandique generis causa, bonus et jjoneslus
congressus eHicitur. Si quis autem, legilimo
congressu i-elicto, pelulanlem se preestet in
elieno conjugio, rem admodum nialaia et
flagitiosam facit. Âc congressus quidera idem
est : usus autem ralio non est similis. Ea-
dem stupri ratio est.
Idem, t. XIV, Comment, in MatUu t. III.
— Multas aduiterandi causas uxoi-i suœ vir
potest prœbere majorem, pula, quam par sit
ei Jicentiam concedens quœcuraque vult
ogendi, et cum quibus libitum fiierit viris
amicitiam contrahendi ; nam virorum sim-
plicitas uxores sœpenumero in hujuscemo-
di peccala inducit. — Is quoque qui uxore
flbslinet, efficit sœpe ut aduiterium commil-
tal Gum ejus iibidmeiu non explel.
D. Cypr., Epist. — Cum corpora nostra
membra sinl Chrisli, et singuli simus tem-
plum Dei, quisquis adulterio lemplum Dei
violât, Deura violât : et qui in peccatis com-
mittendis voluntatem diaboii facit, dœmo-
niis et idolis servit. Neque enim mala fada
do sanclo Spirilu veniuni, sed de adversarii
instinclu et de immundo sj)iritu nalœ con-
cupiscentiœ contra Deum lacere et diabolo
servire compeilunt.
S. Athanas. Quœst. ad Antiochum^ t. II
— Aduiterium est duplex. Nam si uiulier
viro Dupta scortelur, aduiterium est; rur-
susque si vir qui uxorem habeat, scortelur,
aduiterium est erga propriam uxorem.
Quœst. Aiunt aliqui peccatum corporeuna
pree omnibus aliis peccatis facilius condo-
nari, quippe cum naturalis motus sit in
homine.
Resp. Contrarium docet Apostolus, qui
hoc peccatum gravius omnibus aliis pecca-
tis facvUus Yocat, liisce verbis : Omne pecca-
tum quodcumque fecerit homo, extra corpus
est ; qui autem fornicatur, in corpus suum
peccat : quandoquidem ex ipsa sua carne,
Teluti quoddam sacriticium, seraen suum
Satanœ otTert. Praelerea naturale item est
ooraedere,attamen praevaricanlem Adamum
condemuavit Duus.
S. HiLAR. Tract, in psal. lvfi, 1. — Hinc
secundum Pauli Evangelium sécréta ho-
minum Deus judicat (liom. 2, 16), volun-
tates hominnm Deo in ipsis humanae nati-
vitalis exordiis contuente. Nam cum natu-
ree potentis virtus non lam viscerum fibras,
quainappetitus mentis introeat ; necesse est
non per motus sensuum perspiciendi sumat
exordium, sed por naturae scientiam etiara
futuros motus sensuum prœsciens appréhen-
dât.
Idem. Comment. inMatth., eod tora. — In
Evangeliis adulterio motus tantum oculi
incidentis œqur.tur; et cum fornicationis
opère punitur illecebrosa visus Iranscur-
rentis affectio.
S. Gregor. Nyss., Epist. ^ t. II> — Non-
nullis quidem eorura qui sunt subtiliores,
placuit etiam fornicationis peccatum adui-
terium esse existimare, quoniam una est
légitima conjunctio et mulieris cum viro,
et \iri cum muliere. Quidquid ergo non
est k'gitimura, est omnino injuslum ellegi
contrarium : et qui nonliabetproprium,l)abet
omnino alienura. Homini enim una tantum
data est auxiiialrix a Deo, et mulieri unum
appo>itum est caput. Ergo si qtiis quidem,
proprium vas suum, ul divinus Apostolus
nominat {/ Thess. iv , k), possederit ; ei
iex naiuree juslum usum concedit. Si quis
autem extra proprium conversus fuerit,
erit omnino in alieno : est autem unicui-
que alienum quidquid non e.«.t proprium,
eliamsi id non confiteatur qui est Domi-
nus. Non longe ergo a peccato adulterii,
fornicatio ab iis qui rem paaio accuratius
suscepta est, cum dicat etiam Scriptura :
Ne multus sis cum aliéna [Eccli. ix) : sed
cum imbecillioribus indulgenier agendura
censuerunt Patres: dislinclum est peccatum
hac generali divisione , (juod fornicatio
quidem dicatur, cupiditatis seu libidinis
expletio, quee til sine alia alicujus injuria;
aduiterium vero insidise et injuria quee al-
leri atl'ertur.
S. Basil., hom. 7, in Hex., apud S. Joan.
Damas., t. II. — Nonnullos (adulteros) novi,
qui cum juvenili œtate in libidinem collapsi
essent, ad ipsam usque canitiem mali con-
suetudine deliniti, in peccato perstilerunt.
Et quemadmodum qui in cœno volutanlur,
sibi ipsi lutum semper adjiciuni, ila quo-
que hi nalam ex voluptale turpiludinem
quotidie conîrahunt. Scortationis spiritus
ignominiœ labem in uno duntaxat manere
non suslinel; verum statira aequales assu-
munlur, comessationes puta, ebrietates ,
fœdcfâ narrationes, scorlum una bibens, et
huic arridens, iilum extimulans, et omnes
ad peccatum suum inflammans.
S. Gregor. Naz,, orat. 37, t. I. — Hoc
mihi largire, ut quee recta sunt velis. Lar-
gieris aulem, si caro factus, spiriiualis ef-
ticiaris ; si a plumbea carnis mole tractus
atque depressus, a ralione in altum subie-
veris; si humilis creatus, cœlestis iuve-
uiaris ; si carni quasi vinculis quibiisdaiu
adslrictus, su perior carne appareas. — N in
£1
ADULTERIUM
%9
peccatum illud solam, quod in corpore
atîmillitur, fornicatio et adulterium dicitur,
sed et quodvis aliud flagitium, ac prœser-
lim scelus id quod in diviiiura numen
perf)etralur, unde id ostendamus fortasse
queerisi F ornicati sunt, inquit, m admven-
tionibus suis. {Psal. cv, 39.) Vides-ne et
irapndens l'ornicationis facinus?Et alio loco :
Adulterium committebanl in ligno. [Jerem.
Corpus enioa nostrun) eslis vos, imbecilhim
quidem et immundum, sed tamen no-
slrnm.
Quid est ergo quod dico ? et cur hanc feci
adrnonilionera ? Veslem quidem quam habet
servus, nunquam ferre in animura induxe-
ris, caui abhorrons propter sordes ; sed ma-
lueris esse nudus quam illa uti, Corpore
autem immundo et sordido, et quod non
m, 6.) Vides-ne et adulterinuin queradara soluin luo puero, sed eliam allis innumera-
ciiltuui ? Quocirca ne animoadullurium com-
niiltas corpore castitalQm colons. Alioqui
pers|)icuum faciès, te, quoad carnem atti-
net, invite pudicum esse, qiioniara in iis
rébus, in quibus scortari tibi licet, pudi-
citiam non prœstas.
S. Ambros. lib. I De Abrah., t. I. — Sed
forlasse (lient aliquis : Quomodo Al)rahiini
iiobis imitandun) proponis, cum de ancilla
susceperit lilium ? Aiit (juid sibi vult lioc
esse, ut tanlus vir huic errori fuerit ob-
noxius , cujus lanta ôpera mirainur? Et
ideo ne quodara niOiO naviganlium locum
hune quem plerique vadosum putant, dé-
clinasse videainur, ralionem ejus expla-
nare cordi est. Non abnuo quod Abraham
de ancilla susceperit filiura; ut cognoscas
quoniam non supeiioris cujusdam nalurœ
ac substantiœ fuit Abraham, sed unus e
numéro et fragililate universorum homi-
num. Denique et de regione Chaldaeorum
vocatus est, quos superslitioni vanœ inlen-
tos esse niagis quam cœteros accepimus;
et ideo majorem invenitgratiam a[)ud Deum,
quia suiicrioribus renuntiavit, ad priora
se exlendit, ut sequeretur Deum. Propu-
silus est enim ad imilandum tibi ut et
tu adverlas quod si poccali? rcnunlies, pos-
sis emereri Domini misericordiam.
S. CuRYS., in I Thess. iv, t. II. — Ferte
me, aliquid eliam ira[nundum,ut ila dicam,
loquenlem, et impudenter me gerenteui,
pudoreiiujue et ruborem exuentem. Non
enira lubens hœc palior : sed propter eos
quos rerum non pudet, cogor verba dicere.
Mulla autem videmus ejusmodi etiam in
Scri})turis. Nam Ezechiel quoque Jérusa-
lem exprobrans multa dicit ejusmodi {cap.
16), nec erubescil, et rnerito. Non enira ea
dicobat ex sua auimi alfeclione, sed ex cura
et {)rovidentia. Nam et si verba videntur
esse indecoia, non est lamen scopus inde-
corus, sed eliam valde conveniens ei qui
vult ex()ellere animi immunditiam. Nam
nisi ipsa verba audierit impudens ani-
mus, pudore non ^ulfundilur. Elenim me-
dicus volens ejicere putredinem, digilos
priusimmiltit Ànvulnus.et nisi prius inqui-
nel manus quœ medeiilur, non polerit mo-
deri. Ita ego quoque, nisi prius osinquinem
quod veslris medelur viliis, non polero
vobis mederi. Imo vero nec hoc inquina-
tur, nec iliae njanus. Quare ? Quoniam non
bilibus est usui, abuteris, et non abhorrebis ?
Pudore aiïocti eslis audientes? sed in faclis
pudore allicimini, non in verbis. Alla om-
nia prœtennicio : mores perversos et impu-
ros; aliam vilœ agendee servilem et illibe-
ralem ralionem. Die mihi, lu earodera inis
et servus tuus? Et ulinam solus servus tuus»
et non eliam carnifex publions, Et carniû-
cis quidem manus lenere non luleris : cam
autem quao unum cum illo corpus facta est,
amplecteris et exoscularis; et non horres,
non exlimescis, non pudore aOiceris, non
erubescis, non angeris ac conturbaris?... ,
(Prœtermiltimiis et nos cœtera quibus acriler
inseclalur scorlatores vehemens oralor. )
Idem, Expos, in psal. viii, t. V — Deus
qui regnum promillil non auditur: qui ge-
hennaiii aulem [)rocurat diabulus, amalur.
Quid hac est insaiiia gruvius? Quid autem
dixi piocurare gehennam?Eliam antegehen-
nam hic dolorem, lisum et ignominiam, et
innumera adducens supplicia, multos habet
qui ad i[)sum accurrunl. Considéra quomodo
adulter vei anle gehennau) est omnium mi-
serrimus: ouinia suspicans, vei ad umbram
coniremiscens, ad nullum liberis respiciens
oculis, sed omnes perlimescens , et qui
sciutit et qui nesciunl, acutos vidons gladios,
mortes impendenles, lictorcs, judicia. Quid
laie habet temperanlia, et si iabores habeat
innumerabiies? Noime semper in voluplato
est conlinens homo ; ia dolore aulem sem-
per est adulter alque in tenebris. — Quare,
ante gehennam ejusque miserias, hoc ad
raentem cruciandam sulTocerit. Haec ergo
cogitantes fugiamus vilium, sectemur vir-
tulem, Deuui amemus, non propler ea quaa
sunt ejus ; sed propler ipsum.
S. Chrys., apud Joan. Damasc. t. II. —
Maximus laqueus luniieris pulchriludo :
imo non pulchriludo ipsa, veruin impudi-
cus aspeclus. Nequeenim res dunlasat cri-
minamur, sed nos poiius, nosiramque so-
cordiam. Ne dii;amus, non sint mulieres,
sed non smt adulleri.
S. Basil., in illud: Attende tibi, etc. Apud
S. Joan. Damasc, l. 11. — Si tibi ipsi ani-
mum attenderis, illudcpie memineris foie
ut praesens voluplas aniaruiento tandem
exilu concludalur, alque illa lilillatio, (juae
nunc ex voluplale in corpore nosiro nasci-
tur, pesliterum veimen œlernum in infenio
cruciantem gignat, et carnis exuslio scm[)i-
est naturalis immundClia, neqîie ex nosiro lerni ignis parenssit, slalim in fugam volup-
corpore, sicut nec illic ex manibus illius, laies sese i)roripienl, et mira quœdam
sed ex alienis. Si autem ubi est aiienum tranquillitas, et quies inlusin animo exi.s-
corpus, non récusât ille suas manus linge- let.
re : ubi nosirum, dicquœso, reiusabimos? S. Nilus ,. i6irf. — Diabolus sœvum et
85
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
84
crndeleraamoremsuggGnt. Postqnamadul. {Prov. xxxi , 30.) Nunquara ideo pxor
tenum perpelrandun. quempiam irapulerit. nés vullum ut placias inTulis hominum •
m lolerandura od.um normunquam ciet. non sit (alis intentio tua, ut coram hominil
non quod ad pœmtentiam bonam, sed quod bus velis apparere formosa Quia si ob hoc
t'osl^'aZ s'sn.nf; il ^"''^- u"'^'^ "'""""^ ?^''^ "' "^ ^^"^^P^^^-^ hominum forrnosa vi-
l)ost admissum adulterium, illam quam vi- dearis, Jesu-Christo sponso tuo iniuriam
TZ;,?^'^'" P''-r'"rr''- , • facis.CumsisChnslo^desponsala TaTe
». AcGUST.,serm. 7, dedecempîagisclprœ- oculos liominum vis apparere, non es casta,
C? ;..VTiVV"^"^'f£'*. iixorem pro- sed adultéra. Quasi adultéra Christo facis
injuriam, si, ut ab hominibus araeris, os-
tendis pulchritudinem tuam. Quomodo non
vept
ocimi tui. { Exod. xx," 17. ) Nona plaga,
deusœ tenebrœ. Etenim est quœdam raœcliia,
conlra quani supra prœceplum est, eiiam in
riona[)pelenda caslilale uxoris aliène. Mœ-
chus est enim qui non it ad uxorem alieuam,
tantum quia non contenlus est sua. Jaiu veio
non solum postsuam peccare, sed eliain ali-
enamadientare, veredens.'c sunt Icncbrœ.N-
liilenimsicdo.'elin cordepatientis; etqui hoc
lacit alteri, nihii sic volei pati. Ad alienara
paratior est oranis homo : hoc autcin nes-
•;io utrumne est qui lolerabiliter ferat. O
densas tenebras isla facienlium, talia con-
cupisceiitium ! vcre exeeecanlur furore hor-
ribjJi : luror enim indomitus est comraacu-
iare viri uxorem,
S. Greg. Mag., Moral. I. xxi , in Job
XXXI, t. I. — Per hoc quod dicitur.- Si de-
ceplum est cor meum super muliere (Job
XXXI, 9j, neque cogilasse vir (î7/e)san-
ctus ;de fornicationis macula denionslra-
tur. Per hoc autem quod subjicil : Et si
ad ostium amici mei insidiaius siun; paten-
ter innotescit, quod a reatu adulterii liber
fuit. Sed ad hsec fortasse aliquis dical : Quid
de semirum sanctus vir asserit, si non solum
ab adulterii criraine, verura eliam a lorni-
adulleraris, quœ plus quam. Christum dili-
gis homines?aut (}uomodo non lacis adul-
terium, quae homines amas super Christum?
quomodo dicis, non sum adultéra, quae
Chrislo te in monasterio tradidisti, et nunc
honiinibus vis piacere de pulchritudine
vultus tui ?Cum hoc facis, signam demons-
tras meretricis : hoc facere soient merelri-
ces, et seculares mulieres; videlicet compo-
nunt faciès suas, ut et in oculis hominum
appareant formosae. quam turpe est, et
quam absurdum illud facere feminas sanc-
timonialos, quod facere soient merelrices
et seculares mulieres.
[Ex Concilils.]
Ex Canon. Apost. démentis /, an. 93 ; et
EpitomeAdriani J, an. 773. — 48. Si laicus
uxorem suani pellens, alteram vel ab aiio
dimissam duxerit, excommunicelur.
Ex conc. Eliberit. sub Marcello I, an. 305. —
8. Fœminœ,quœ nullapraecedente causa, re-
liquerunt viros suos , etalleri se copula-
■verunt, ncciu fine accipiant communionem.
O.Fidelis femina quee adulterum maritum
cationis inquinationo se liberum servavii ? «• i^i'^eiis erauia quœ adulterum maritur
Hœc autem parvipendiraus, si virtutum eius rehqueril tidelem, et allerum daxerit , pro
lempora minime pensaraus. Necdum enim l"L>»-'alur ne uucat; si autem duxerit, no
ipora minime p
ad reslrictione.m carnis, revelatse gratiœ
districiior censura processeral, quœ non so-
lum corporis, sed et cordis lasciviam re-
prehendit. Nec multorum continentium cas-
litatis bona imitanda prodierant, et tamen
beatus Job exerapla munditiœ, quœ non
acceperat, tradebat. A mullis auttm nunc,
etiam post prohibitionem Dei, carnis im-
lûunditia perpetratur.
S. Anselm., Lib. de voluniate Dei. — Cura
dicitur adulterium vel homicldium vult vel
non vultDeusfieri: hœ propositionesnonre-
pugnanl^ibi, nec contradicunt : ambœ enim
verœ sunt et indubitabiles, si quis hujus
vocis œquivocaiionem mulliplicem quœ est
xiult , fideliler atlendat. Nam Deus vult
adulterium, hoc est, prœscit, prœvidet. Unde
iiullus dubital, quia omnia videi, el ômnia
prœscit. llem, non vult, hoc esl, non [)rœ-
cipit, vel menlibas tidelium inspir.mdo non
facit velle. Vol non vult Deus adulterium,
id est, ex vi raiionis animœ, ex naturali,
scilicet, lege data a Deo, non habemus quod
quis in hoc, nec etiam in alio debeat otfen-
dere proximura.
S. Bernard., De modo bene vitendi, t. II.
— Charissima soror, le rogo, ut nunquam
vullum tuuiu oomponas, ui hominibus pla-
ceas: fallax gratta, et vanaest pulchritudo.
non
f)rius accii)iat communionem quam is quem
reliquit de sœculo exierit,nisi nécessitas
inlirmitatis dare compulerit.
47, Si quis tidelis habens uxorem non
seiiiel sed sœpe fuerit mœclialus, in fino
morlis si se promiseril cessalurum, detur
ei communio; si resuscilatus rursus fuerit
inœchauis, placuit ulterius non edere eum
de communione panis.
G3. Si qua mulier per adulterium absente
rnarito conceperit, idque post facinus ac-
ciderit, placuit ei nec in Une dandam esse
communionem.
64. Si qua mulier usque in finem raortis
suœ, cum alieno fuerit vire mœchata, [)la-
cuit nec in fine dandam ei communionem;
si vero eam reliquerit, [jostlOannos recipi
ad communionem, acta légitima pœnitentia.
65. Si cujus clerici uxor fuerit mœchata,
et sciât eam maritus suus mœchari, et eam
non slatim projecerit, nec in fine accipiat
communionem.
69. Si quis forte per adulterium semel
fuerit laj)sus , placuit eum I quinquennio
agere pœMileniiam, et sic reconciliari , nisi
infirmitas coegerit ante tempus dare com-
munionem; hoc et circa feminas observaq-
dura.
85
AD^E^TLS DOlilî^L
m,
70. Si conscio marilo fuerU mœchala uxor,
placuit nec in fine dundain esse ei comiiiu
nionem; si vere eani reliquerit, post 10 an-
nos accipiat communionem , si eam cum
scierit adultérant aliquo leni[)ore in donio
sua relinuit.
78. Si quis fidelis habens uxorem cuni
Judœa vel gentili fuerit raœcluitus, a com-
uiunione arcealur, quod si alius eu m de-
texerit, post quinquenniura acla légitima
pœnitentia, poieril doniuiicae sociar» coni-
Luunioni.
Ex conc. Arelat. sub Silveslro I, an. Si'*. —
10. De his (jui conjuges suas in adullorio
deprehenduiit, et iidein sunt adolescentes
lideles, et proliibenlui- nubere, [tlacuit ut in
quantum potest consilium eis detur, ne vi-
ventibus uxunbus suis, licet adulleiis, alias
accipianl.
Ex conc. Ancijr. sub Silvcstro I, an.3Vv;
ei Epitome Adriuni I, an. 773. — 20. Si quis
aduUeriuui comiuiseiit,7 annis in pœniten-
tia completis , {)erfeclioni reddelur secuu-
uum pristinos gradus.
2i. Quidam sponsœ suœ sororera ingra-
vidavit, deinde sponsa ab eo in uxoiem
ducla, soror ejus corrupla laqueo se suspen-
dit, iù qui lueiunt consiii decennio pœni-
leant.
Ex conc. Andegav. sub Leone I, an. 453. —
7. Hi qui alienis uxoribus superstilibus
eorum marilis, nomine conjugii abuluniur,
a communioue habeantur extranei.
Ex conc. Venctico in G allia sub Leone III,
an. k^3. — 2. Eos qui reliclis uxoribus suis,
excepta causa Ibinicationis sive aduiterii
})robalione, alias duxeiint,slatuimus a com-
luunione arcendos.
Ex conc. Aurelian. sub Symmacho , an.
507. — 7. Si se cuitunque mulier du[)lici
conjugio presbyleri vel diaconi relicla cou-
junxent, èiut casligati separentur, aut certe
si in ciiuiinum intentione perslilerint, pari
eicomuiunicatione plue tan lur.
Ex conc. Aurelian. iv, sub Vigilio , an.
545. — 29. Si qua? mulieres l'uerint in adul-
teiio cum cleiicis deprehensœ, clericis dis-
Irictione adhibita, mulieres ipsœ prout sa-
cerdoti visura fueiil dislrictiuni subjaceanl,
et a civilatibus ut sacerdos pr<jece])erit re-
pellantur.
Ex conc. Meldensi sub Sergio II, an. 845.—
60. Qui vivente maiito conjugem illius
adultérasse accusatur, et eo in proximo de-
l'uncto camdem sunq)sisse digvioscitur, om-
nimodis publicoî pœnitentim subigatur, etc.
Quod si forie, is aul raullcrvirum qui mor-
luum fuerat occidisse noienlur, aut piopin-
quilas tel alia quœlibet actio criminalis ira-
jiediat, sine ulla spe conjugii cum pœniten-
tia perpetun maneat.
Ex conc. Tribur. sub Formoso, an. 895. —
40. Non licet, uec christianee religioni opoi-
tet ut ta ulalur in nialrimonio, cum qua
prius pollutus est nduiteiio.
40. Si cnjus nxor constuprata fuerit, et
proplerea ujarilus capitaii sententia, delere
illam machinaverit, ipsa vero urgente mor-
lis [)ericulo ad episcopum coniugerit, et
auxilium quœsieril, o|>erosioii si polest
e[»iscopus desudel labore ne occidalur ; si
vero non potest, nullo modo liceat ci requi-
renti eam red<iere viro ad occidcudum.'sed.
solerti cura iransmiltel eam ad locum quem
ipsa delegerit, ut socura vivero possil; si
vero inlerdum niaiitus eam inveueril et
roperierit, secundum sœculum potestateui
babeat quid agere ei veiit, maritus vero
quamdiu ipsa vivel, nullo uiudo alleram
ducal.
Ex conc. liavennnt. ii , sub Clemcnlc K,
an. 1311. — 29. Adulteri uisi , luoniti per
proprium" sacerdotem, resipuerint cum el-
lectu, rcpulsis procu! adulteris ad denun-
ciationem sacerdotis, vel [)arociiialis praj-
dicli, diœcesanus teuealur ex ollicio proce-
dere contra eos per censuram ecclesiaslicam
usqueexcommunicalionissententiam, quam
èi susiinuerinl pei' mensem animo indurato
adulieris non rrpulsis, et si in morte de
prœdictis salisl'ecerint cum elTeclu, nihilo-
uiiuus Ecclesiasiica careant sepuUura.
Ex conc. Sabin. in liispania sub Joan.
XXII, an. 1322. — 22. Quicunque t-.onjug;i-
lus concubinam i)ublice delinere prœsuaq)-
seri(, vel conjugalus aut non conjugal us
concubinam intulelem prœsumpseril de-
tinere, tam ipsl quam i[)S8e eo i[)SO cxcom-
municationem incurrant.
Ex conc. Trident, gêner, wni, sub Pio IV,
an. 1502, sess. 24. — 8. Concubiuarii tam
soluti quam uxorati cujuscunque status di-
gnitatis el conditiunis existant, si |)ostquam
ab orduiaiio, eliam ex ollicio, 1er aJmunili
concubinas non ejecerinl, seque ab earuui
consueludine non sejunxei'int, excommuni-
calione ierianlur donec reii'sa paruerini;^
quod si in concubinalu per annuui censuri»
neglectis permanserinl,, eonlra eos ab or-
dinario [)rocedalur.
ADVENTUS DOMINI
Vid. etiam verb. Cmiisxus.
[Ex SS. Patribus.]
Epist. s. Barnabœ. — Quando veniens
ejus (Deijtilius, lempus iniqui abolebit, ac
judicabil impios.el mulabit soleui ac lunam,
stellasque.
S. JusT., apolog. 1, t.I. — Quemadmodum
ea quae jam evenerunl [)rœdicta el ignorata
evenerunt ; ita et quœ su[)ersunl, (juamvis
ignoreniurac non credanlur, cveniont. Duos
enim illius adventusprœdixerunt Propheia}:
unum quidcm, (jui jam exhibitus est, lan-
quara despecli el passibilis hominis ; alleruin.
87
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
88
autem quando cum gloria e cœlis, una cum
angelicoipsiusoxercitu adventurusprœdica-
tur: quaiuloet corporaexsuscitabitoraniuQi,
quicumque exstiterunt hominuni; acdigno-
rum quidera corpora induet incorruptione,
iniquorum autem in perpeluo sensu , cum
pravisdœraonibusiu ignem œlernum mit-
tet.
S. JusT., Apolog., t. I. — Quornodo autem
hœc quoque prœdicla siri', ostendemus. Sic
enim Ezechit'l pro[)hela : CoagmenlaOitur
junctura adjiincturam, et os ad os ; et carnes
denuo succresccnt. {Ezech. xxxvii, 7, 8.}
Genu omne curvabitur Domino, et omnis lin-
yua confitebitiir ei. {Jsai. xlv , 24-.) Quali
autem in sensu et ciuciatu futuri sint iniqui,
aiidite quœ sirailiter ea de ro dicta sunl.
Sic autem se habent : Vermis eorum non so-
pielur, et ignis eorum non exlinguetur
{Isai. Lxvi, lik}, et tune eos pœnilebitcum
nihil promovebunt. Quœnara autem dictuii
sint po[)uii Judeeorum et faciuri, cum eurn
videbunlcum gloria advenientem, sic Za-
rhai'ias Propheia preodixit : Prœcipiam qua-
tuor ventls, ut congregcnC dispersas liberos :
prœcipiam Boreœ ut ferai, et Auslro ut ne
impinyat. [Zach. \i,6 } Et lion in Jérusalem
erit ptanctus ingens; non ptanctus oris aut
labiorum^ sed ptanctus cordis : et non scin-
dent vestimenlasua, sed mentes . [Zach. xir ,
2.) Et plongent tribus ad triOum et tune vi'
debunt in quem pupugerunt. [îbid , 10.) Ac
dicent : Cur, Domine, abcrrare nos fccisli a
via tua? (Isai. liv, 17.) Gloria, cui bene-
dixerunt patres nostri, conversa nobis est in
ignominiam. [Isai. lxiv, 11.) Mulia igilur
et alia habentes Prophetaïuni testimuni;!,
quee f)rofeiTe possemus, tinera l'acimus, cuai
satisisla esse ad persuasionem arbilremur
bis qui aures ad audiendum et intelligeu-
dum idoneas habent.
S. Iren., I. IV contra hœres. —Quidam
[Proph.) in gloria videnles eum (Christ.),
gloriam ejus apud Patrem a dextris conver-
sationera vidcbant;aiii super nubes, quem-
admodum hhum hominis venientem , et
dicentes de eo: Videbunt in quem confixe-
runt [Joan. xix) ; adventum jejus sigr)iti-
cabant, de quo ipse ait: Putas, cum filius
hominis venerit, inveniet fidem super terram?
(Luc. XVIII, 8.) De quo et Paulus ait: Si
tamen justum est apud Deum, rctribuere iis ,
qui tribulant vos, tribulationem; et vobis,
qui tribulamini, requiem nobiscum in révéla-
tione DominiJesu, de cœlo cum angelis vir-
tutis ejus , et in (lamma ignis. [Il Thess. \,
6 et S(.q.)Alii vero judicem dicentes euin, et
diem Domini tanquam ciibanuuj ardenleni,
qui colligit irilicum in horreo , paleas autem
comburet igni inextinguibili [Malth.iii, 12),
comminabantur eis q.ui increduli erant; de
q^ibus et ipse Dominus ait : Abite a me,
maledicti, in ignem œternum , quem prœpa-
ravit Pater meus diabolo et angelis ejus.
[Matth. XXV, 41.) Et Aposlolus autem &i-
mililer ait: Qui pœnas dabunt in interitu
œtcrnas a facie Domini et a gloria virtulis
ejus , cum venerit glorificari in sanctis suis,
et admirabiiis fieri his qui credunt in eum.
iJI Thess., I, 9.) El quidicunt, Speciosus for-
ma prœ filiis hominum [Psal. xi.iii, 3);
et, Unxit te Deus , Deus tuus oleo lœtitiœ
prœ consortibus tuis {lbid.,8); et, Accin-
gere gladium tuum, polenlissime, circa fémur
tuum : specie tua, et pulchritudine tua et
intende, et prospère procède, et régna, prop-
ter veritatem, et mansuetudinem , et justi-
tiam [Ibid., 4, 5) ; et qneeouraque alia taiia
dicta sunt de eo, eam quœ est in regnospe-
cieii» ejus et (Jecorem , et exultationem
sup(ircoi iiscanlem , et supereminentiorem
omnibus qui regnantur sub ipso, significa-
bant: ut i^ui audiunt, concupiscerent ibi
inveniri , placentia facienles Deo.
Idem, ibid. — Qui autem (Prophetœ) dixe-
runt eum dormisse, et somnum cepisse,
et resurrexisse, quoniam Dominus susce-
pissel eum, et prsecipientes principibus
cœlorum, aperire apternas portas, ut in-
tioeat rex gl(;rife ; resurrectionem ejus,
quae est a raorluis per Patrem, et receptio-
ntm in cœlos {irœcunaverunt. In eo autem
quod dixerunt: A summo cœlo egressio ejus,
et occursus ejus usque ad summum cœli ,
et non est qui se ubscondal a calore ejus
[Psal. xviii, 7); quoniam illuc assumplus
est unde et descendit, et non est qui jus-
tum judicium ejus elfugial , idipsum an-
nuntiabant. Et qui dicebant : Dominus
regnavit , irascantur populi , qui sedet super
cherubim, commoveatur terra [Psal. c vni, IJ ;
partira quidem eam, quee post assumptionem
ejus facla est super eos qui in eum credi-
derunt, iram ab omnibus popuiis, et motum
universœ lerrœ adversus Ècclesiam prophe-
t.bant, parlim autem veniente eo de cœlo
cum angelis virtulis ejus, commoveri uni-
versam terram, quemadmodura ipse ail:
Erit terrœ motus magnus , qualis non est
factusab inilio. [Matth. xxiv, 21.) Et rursus
in eocumdicit: Quisquis judicalur , ex ad-
verso adslet ; et quisquis justificatur appro-
pinquet puero Dei [Jsai. h, 8, 9) ; et vœ
vobîs , quoniam omnes veterascetis sicut
vestimentum, et tinea comedet vos , et humi-
liabitur omnis caro, et exaltabitur Dominus
solus in aliissimis. [Jsai. xi, 17) ; signitica-
tur quoniam posl passionem , qui contra
eum luerunt sub pedibus ejus subjiciet Deus,
et ipse super omnes exaltabitur, et nemo
erit qui justificetur , aut comparetur ad
eum.
Tertul., De resurrect. carnis. — Nisi ho-
mo deliquisset, optimum soluramodo Deura
nosset, ex n.iturœ jiroprietate ; at nunc
etiam justum eum patitur, ex causée neces-
sitale : tamen et hoc ipso optimum, dura
et justum. Et bono enimjuvando, et malo
puuiendojusliliam exhibens, utramquesen-
tentiam bono prœstat : bine vindicans il!ud,
iuderemunerans illud. Hœc erit tota causa,
irao nécessitas resurreclionis; congrueulis»-
siraascilicetDeo destinatiojudicii : decujus
dispositione despicias, an utrique subslan-
tiaehumaneedijudicandœcensuiadivina prœ-
sideat, tara animœ, quam etcacni. Quod enim
89
ADVENTUS DOMINI
90
congrueljudicari,hoccompeletetiainresus- judicii diem placidissime conspexerunt î
citari. Dicimus plénum primo perfectumquo Nam quœ tremebundi videbunt alii, ea cum
credendiim judicium Dei, ut ulliraum jam,
alqueexiiide perpetuum : ut sic quoque jus-
tura dura non in aliquo minus ut sic quoque
Dec dignura, dum pro tanta ejus patientia,
plénum atque perfeclum. Ilaque pleniludi-
nem psrfeclionemque judicii, non nisi de
totius liominis reprœsentalione conslare.
Tolum porro hominem ex ulriusque subs-
lantiae concrelione [)areie : idcircoqiie in
ulraque exliibendum, quem lolum oporteat
jiidicari: qui nisi lotus, ulique non vixerit.
Qualis ergo vixcril, talem judicari, quia
de eo quod vixerit liabeat judicari. Vila est
enim causa judicii ; per lot subslantias dis-
pungenda, per quoi et luncta est.
Age jam, scindant adversarii nostri (Mar-
cionilœ] carnis animaeque conlexlura; prius
in vilœ adminislratione , ut ita audeant
scindere ilhid etiam in vitœ remuneralione.
Negeni operarum socielatem, ut merilo pos-
sinl eliam mercedera negare. Non sit parti-
ceps in sentenlia caro, si non fuerit el in
causa. Sola anima revocclur, si sola dece-
dil (2). Al enimnon magis soladecedit, quam
sola decucurrit iiiuc unde decedit : vitam
banc dico. Adeo aaiem non sola anima transi-
git vitam, ul nec cogitalus, licet solos, Jicet
non ad ellectum per carnem deductos, aule-
ramus a collegio carnis. Siquidem in carne,
et cum carne, et per carnem agitur ab anima,
quod agitur in corde. Hanc denique carnis
speciem, arcem animœ, eliara Duminus in
suggillalionemcogitatuum taxât : Quid cogi-
talis in cordibus veslris nequam? (Matth. is.),
et : Qui conspexerit mitlierem ad concupisceii'
dum, jam aduUcravil in corde. (Mattlt. v.)
Adeo et sine opère, et sine effeclu, cogi-
talus carnis est actus. Sed etsi in cerebro,
vei in medio superciliorum discrimine, vel
ubi philosophis filacet principalilas sensuum
consecrata est, quod hegemonicon appella-
tur, caro erit omne animœ cogilatoriura (3).
Nunquam anima sine carne est, quamdiu in
carne esi. Nibil non cum illa agit, sine qua
non est. Quœre adbuc an cogilatus quoque
per carnem adminislrenlur, qui per carnem
dignoscuulur exlrinsecus. V'olulet aliquid
anima, vuilus operalur indicium : faciès in-
teulionum omnium spéculum est. Negent
faciorum socielatem, cui negare non pos-
sunt cogitatorium. Et illi quidem delinquen-
tias carnis enumeraut : ergo peccatrix lene-
bilur su[)plicio. Nos vero etiam viilutes
carnis opponimus : ergo et bene 0{)erata
IcMiebilur pra)mio. Et si anima est, quœ agit
et impeilitin omnia, carnis obsequium est :
Deum non licelaut injuslumjudicem credi,
aut inerlem :injuslum, si sociam bonorum
operum a prœmiis arceal; inerlem, si so-
ciam malorum a suppliciis secernal. ,
S. Basil. Seleuciœ , oral. 40. — O beata
lumina, quœ sponsi habilu Ctiristum sunl
cuutemplata 1 lleati oculi qui formidabilem
jucunditate viderunl. Quœ enim vis oculo-
rum tanta, quœ terribilem judicii diem sus-
linere possit, quando terra perturbabitur,
et mare prosata ex Adamo liominum cor-
pora reddet exœsluans, quando cum ange-
lis hominesjactabunlur prœsenlem terrorem
minime lerentes ? Nam velul accedente re-
ge, cœlum lorquebitur ; confeslim appari-
lores obtenla pro foribus peripetasmala
contralienl : sublalo vero ex oculis cœlo
erunt in prospectu angelicarura virtutuni
ordines cum fulgore, mille millia proeur-
rent et decies raille millia : conspicitur
vero descendens Dominus. dum nimia luco
circa se prœfulgural universa.
Quis ejusmoili speclaculo spectando par
erit? Quis terrori moderabilur? Nam si
fulgur crebro intormicans non ferimus, et
non r;:ro splendur intuenlem solo allligit,
quid tum dicel, quando eum ipsum, qui
jacit iulgura, videril eraicantem? Quando
lubarum sonitus morluose sepulcris ciebunl,
quando monumenta et loculamenla disrum-
penlur, et caplivos amitlent : quando de
intenlione, de factis, de animi cogitationi-
bus judicia excrcebuntur ; quando diabolus
vinclus, produclus violentissimarum cogi-
lalionum rationem in judicio rei)Oscetur :
quando hominum grèges in parles disira-
iientur, quam quisque parlera sorlietur?
Quis erit aut cum Cbrislo judicante, aut
cum reo prœdatore animarum ! Quando si-
mul vivi ac moriui confluent? Omnium
enim una erit evocatio ; quandoquidem
juxla B. Pauli vocem, resurreclionis cele-
ritudo faciet , ut mortui cum immutatis
currant œquis passibus : Quia nos qui vivi-
mus, qui residui sumus, non prœveniemus
eos, qui dormierunt. [U Thess. iv.) Neque
morluum lumulus reddet segniorem. Et
judicis senlenliam cum l'ormidine manent
omnes, nescii an illud audiluri sinl : Venite
benedicti Patris mei; an : Discedite in tenebras
exteriores, quœ paratœ sunt diabolo el angelis
ejus. [Malin, xxv.) Quando expensis operi-
bus congruo (ine fada circumscribet. Hujus
ergo speclaculi simulacra Dominus apostolis
(ledit, liesplenduit faciès ejus sicut sot.
[Maltfi. xvii.) Quem terrorem cogitantes,
mores prœmulure commutera us, buiiis 0!)e-
ribus liberlalem nundinemur, et anle judi-
cii tempos defeiisioneuj prœmetlilemur, ne
cum damnalo adversario condeinnemur ;
sed cura amanti Chrislo in cœlum evada-
mus, Hœredcs I)ci, cohœredes aulem Clirisliy
cui gloria, el bonor, et adoralio.
Origen., Comment., in Matlh. — Non lu
alicjuo quidem loco apparebil Filius Dei
cuui veneril in gloria sua, in altero au-
tem non apparebil; sed sicut ipse secun-
dum cora[)aralionem fulguris exeunlis ad-
ventum suum voluit demonstrare, dicens :
Ecce in deserto, nolite exire ; ecce in domo,
nolite credere : sicut enim fulgur eyreditur
(2) i(] est, aiscedil a vila.
(3) Cogitaioriuin a Teriulliano dicitiir locus in corpore, sive pars corporis ubi aniraa jifdiut.
91
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
ab oriente, et apparet usque ad occidenlem. sic
eril advenlus Filii hominis. [Malth. xxvi, 26
et seq.) Sicut enim fulgur egrediens ab
oriente, et proplerea quod omiiia implet,
apparet usque ad occidentem : sic cum ve-
nerit Cliristus in gloria sua, proplereaque
ubique futurus est, et ipse in conspectu
omnium erit ubique, et omnes ubique erunt
in conspeclu ipsius, et sic conslituenlur
ante se.iein gioiiae ejus, hoc est, anle reg-
iium ejus et potestalem dominalionisipsius.
Sedes auteiii ejus, aut certe quidam perfec-
tiores saiidorum dicuiUur, de quibiis scrip-
tum est : Quoniam illic sederunt sedes in jit-
dicio {Psal. cxxi, 5) ; aut quaedam virtules
angelicœ, de quibusdicitur : Site sedes, sive
dominntioncs. {Cotoss. i, 10.) Ergo rex se-
culoruQi Deus Verbum, qui i;i forma l'actus
est horuinis, sedebit su[)er hujusinodi sedem
gloriee suae : et congregabunlur ad eum
omnes gentes jara non dispersas in dograa-
tibus falsis et multis de eo : et sic eru/it
ante eum, ut non localitcr audiamns omnes
gentes fieri anle eum, sicut nec iocaliter
audimus justos ea dicturosquœ sunt dicturi.
Quamdiu ergo confusi sunt iniqui, nec se
cognoscenles, nec Cbrislum, sed in errori-
bus intenebricali tenentur : et jusli quam-
diu per spéculum et in œnigmale vident
(/ Cor. XIII, 12) et ex parte se ipsos co-
gnoscunt, non secundum quod vere sunt:
tamdiu non sunt segregali boni a malis :
cura autem propter manifeslationem Filii
Dei omnes ad intcdlecium venerint suum,
tune Salvalor segregabit bonos a malis.
D. Cyphun., L. de lapsis, edit. Par. — Me-
tnento unde cecidcris et âge pœnilenlium.
{Apoc. II, 5.; Nemo se faiiai, nemo se deci-
piat. So!us Dominas misereri potest. Ve-
jiiam peccatis quœ in ipsum commissa sunt
solus potest i'Ie iargiri qui peccata noslra
porlavit, qui pro nobis doluil, quem Deus
tradidit pro [)eccatis noslris. Homo Deo
esse non potest major ; nec remiltere aut
donare indulgenlia sua servus potest quod
in Dominum delicto graviore commissum
est; ne adhuc lapso et hoc accédât ad cri-
inen, si nesciat esse prœdiclum : Mnledictus
homo qui spem habet in homine. {Jerem. xvii.)
Dorainus orandus est, Douiiîius noslra sa-
tisfactione placandus est; qui neganlem
negare se dixil, qui omne judiciumdePatre
solus accepit. Credimus quidera [)Osse apud
judicem pîurimum marlj'rum mérita et
opéra juslorum, sed cumjudicii dies vene-
rit, cum post occasum seculi hujus et mun-
di anle tribunal Chrisli populus ejus adsli-
tcrit.
idem, Exposit. in symb. apost. (4) — Deinr-
de nos qui vivimus, qui relicli sumus, rapie-
mur cum illis in nubibus obviam Chrislo in
aéra, et ila semper cum Domino çrimus. (/
Thess. IV, 16.) Nec mireris si sacro sancla sanc-
lorum coipora in lanlam gloriam resurrec-
tionis mutabunlur, ul in occursum Domini
suspensa nubibus et acre vectala rapianlur ;
cum ipse A[)oslolus exponens quantum con-
férât Deus his qui diligunt eum, dicat : Qui
transformabit corpus humilitatis nostrœ,
conforme corpori fieri claritatis suœ. [Philip.
III, 21.) Nihil ergo absurdum est, si sancto-
rum corpora dicantur nubibus in aéra sus-
tolli, cum ad formam corporis Chrisli quod
in dextera Dei sedet, dicantur esse relor-
nianda. Sed et hoc sanclus Aposlolus, vel
de se, vel de ceeteris sui loci vei meriti, ad-
dit et dicit : quia coexcilavit nos cum Chri-
slo, simulque fecitsederein cœlestibus. {Ephes,
H, 6.) Unde cu.m hœc et horum similia quam -
(liurima in repromissionibus babeat resur-
reclio justorum [Sap. m, 7), non eril jam
didlcile credere etiam illa qufB Pro[)hete9
praedixerunt quod : jusli fulgcbunt sicut sol
et sicul splendor firmamenti in regno Dei.
[Matth. xiii, 45.) Gui enim difficile videbl-
(ur, eos fulgorem solis habituros, et side-
ruuj ac tirinaraenli liujus sp'endore deco-
randos , quibus vel vita et conversatio An-
gelorum Dei paratur in cœlis, vel confor-
mandi dicuatur ad gloriam corporis Chrisli?
Ad quam gloriam Salvaloris ore promissam
respiciens sanclus Aposlolus, dicit : Quia
seminatur corpus animale, surget corpus
fpiritale. (/ Cor. xv, 44.) Si enim verura
est, sicut certe verum est, quod justos
quosque et s&nclos angelorum consorliis
sociabit divina dignalio ; certura est quod
et corpora eorum in spiritualis corporis glo-
riam vertu t.
Nec hoc tibi contra naturalera corporis
rationom videatur esse promissum. Si
enim secundum ea quœ scripta sunt {Gen.
Il) , quod accipiens Deus limum terra) plas-
mavit hominem , credimus, el hœc est na-
lura corporis nostri , ut voluntate Dei terra
verloreUir in caruein; quid tibi aut absur-
dum, aut conliarium videlur, si eisdem
rationibus, quibus lutum profecisse dicitur
in corpus animale, rursum corpus animale
in corpus proûcere spiritale credatur? hœc
quidem aique bis similia multa invenies
in Scripturis divinis de rcsurrectione jus-
torum. Ddbilur auiem et peccatoribus, in-
corruptionis et immortalilalisex resurrectio-
ne condilio,utsicutjustis ministralad perpe-
tuiialem gloriœ, ita peccatoribus ad prolixi-
latem confusionis ministret et pœnœ. Sic
enim propheticum définit eloquium , ubi
dicit : et multi résurgent de lerrœ puivere:
/*» quidem in vilam œternam : hi autem in
confusionem et opprobrium œternum. {Dan.
XII, 2.j
EusEB. , Demonst. Evang., 1. iv, t. II.—
Necesse est Judœos aberrare qui ea quœ
ad secundum iiiius (Christi) adventum
pertinent, quasi de primo soient accipere ,
cum id nusquam ratio concédât, quippe
cum fieri nullo modo possit, ut et pariler
et secundum idem, iilum et gloriosum el
abjectum fingamus : prœterea cum honore
et regno, el contra non habentem neque
(i) Hoc opus sic inscribebatiir in vctuslo toil. San'Germancr.si : Intipil Exposiiio SijmooLi S. /îtt/"^/u».
qai quidem fuit Ao'iiloiciisis Ecclosi* preshvtci .
9S
ADVENTUS DOMIM
U
speciem, neque decus; sed contemptum
prœ filiis liominum : rursus Salvalorem et
redera[)torein Israël, el conira circnm-
venturn ab illis, et quasi ovem ductura ad
occisionein , et ab antiquis, qui inler eos-
dem sint, traditum ad niortem. Cum aulem
sa'is commode ex nosiris rationibus, quem-
admodum ipsa rerum inspectio déclarât ,
vaticinia de Cliristoin duo geuera dividan-
tur, ea quidem qnse ad humanam illius na-
luram speclant, irisiioraque sunt, in priore
illius adveutu compléta esse contitemur.
Qnse vero majorera gloriara habent, ac di-
viniora sunt, adhuc usque ad secundum
illius adventura exspeclautur.
S. HiLAR., trace, in PsaL, t. I, — Qui Re-
surrectionis el Judicii ordo intelligendus
sit,Dominus inEvangeliis ostendit,dicens :
Qui crédit in me non judicalitr : qui autem
non crédit , jamjudicatus tst. Hoc est aulein
judicium , quia lux venit in hune mundum ,
et dilexerunt homines magis tenebras , quam
lumen. {Joan. m, 18, 19.) Neg!igentlam
audientiura , el incuriosam legeulium la-
cilitatem dicli Dominici sermo perturbai.
Cum enim dicit : Qui crédit in me , non ju-
dicabitur; exemit judicio tideles : et cum
subjecit, Qui aulem non crédit, jam judi-
catus est; non admisit ad judicium intide-
Jes. Ergo si credentes exemit, et rej)ulil
infidèles, nec in bos, nec in illos judicii
sorte perraissa; quomodo convenire sibi in
boc,quod lerlium ait, existimabitur : Hoc
est aulem judicium , quia lux venit in
mundum, et dilexerunt homines magis
lenebras quam lucem ? Non enim poiest
locus relicius esse judicio; cuio neque in-
fidèles ueque fidèles sint judicandi. Et baec
quidem ila esse audiloribus negligentibus,
et lecloribus incuriosis videbuntur : cœte-
rum in se virtus ipsa verborum proprieta-
tem dicli et inlelligenlism continet.
S. Cyril. Hier. , De secundo Christi adv.
— Christi adventum annuntiamus non
unum dunlaxat, sed et alterum priore
multo speciosiorem. llle enim patieniiœ
signiticationem prœlulit, isle vero divini
regni diadema feret. Nam ut plurimum du-
Îlicia sunt omnia apud Dominum noslrum
esum Christum. Duplex nalivilas, altéra
ex Deo atite secula , altéra ex Virgine in
consummalione secu/orum ; duplex des-
census : unus obscurus, qui tanquam (plu-
viae) in vellus {PsaL lxxi, OJ; aller vero
conspicuus, nimirum futurus. In primo
ndventu fasciis involutus esl in prœsepio
{Luc. H, 17); in secundo araicilur lumine
quasi vestimenlo. {PsaL cm, 2.) in priori
sustinuit crucem , ignominiam aspernalus
{Hebr. xii, 2) : in altero véniel Angelorum
exercilu slipalus, gloritiealus. (Mo<//t. xxv,
31.) Non igitur in primo lanliim advenlu
acquiescimus, sed et secundum expecta-
mus. Cumque in priore dixerimus, Ba^e-
diclus qui venit in nomine Doviini {Matlfi.
XXI, 9j; ideuj rursum dicemus in poste-
riori : ut cum Angelis occurrenles Domino
{I Thess. IV, 16). adorantes clamemus : Be-
nedictus qui venit in nomine Domini. Véniel
Salvalor non ut ilerum judicetur, sed ut
in jus vocet eos a quibus in judicium est
vocalus. Qui prius cum judicarelur, tacuit
{Malth. XXVI, 62 ; xxvii, 12), consceleratis
qui imraania in illum quando in crucem
agere ausi sunt, in raemoriam revocans di-
cel : Hœc fecisli et tacui. {PsaL xlix, 21.)
Tune, piœ dispensalionis causa , bomines
leni persuasione docens venit : eo vero
tempore, velint, nolinl, regno illius ne-
cessario subjicientur.
S. Greg. Nyss., oral. 5. — Iramisericordi
objicietur : Non portasli ad hoc sœculum
humanitatem, non habes quod non ha-
buisfi, non invenis quod non dcposuisli ;
non colligis quod non dispersisli ; non
mêles quorum non dejecisli semina. Digna
sementi libi messis : acerbilalem seminasli,
collige manipulos : coluisli immisericor-
diam, habe quod dilexisli; non aspexisli
quemqnam condolenter, non aspicieris
cum miseralione; fugisti misericordiam ;
fugiet le misericordia ; laslidisti cgenum ,
fastidiet le qui f)ropter te egenus fuit. Si
bœc dicanlur, ubi aurum? ubi splendida
supellex? Quid bœc ad flelum el stridorem
dentium? Quis extinguei Hammam? Quis
avertet vermem nunquam morientem ?
S. Ephrem., De secundo adv. — Semper
mente timoiem Dei sumito, memor semper
novissimi alque tremendi illius diei, quando
cœli ardore ignis solvenlur, el terra cura
oranibus operibus quse in ea sunt, combu-
retur; quando slellœ tanquam folia déci-
dent: sol et Luna lenebris obscurabuntur,
neque dabunt lumen suura ; quando aj'pa-
rebit Filins Dei, et de cœlis in lerram des-
cendet, cœlorumque Virlules commovebun-
lur: quando angelorum discursiones, vo-
cesque lubarum superveuient ; ignis in
conspectu ejus ardens alque percurrens,
exuret loium orbem. In circuitu ejus lem-
peslales maximœ, lerrœque raotus borribi-,
ies, ac fulgura, qualia nunquam evenerunt,
neqne tient, usque in diem illum : ut vel
ipsee Virlules cœlorum, Iremore magno cor-
ripianlur.Nos igilur, quales opoi'tebit lune
esse, fratres mei ; cujusmodi nos limor, et
Ireraor invadel? Perjiendite, fraires, israeli-
las in eremo,quomoJocaliginem alque obs-
curilalem, clangoremque lubaruui {Exod.
XX, 18), ac vocem ipsius loquenlis Dei in
medio igUis, perferro nequiverint ; sed ope-
ram dabanl, ne Dei vox alque oralio ad illos
accederet: non enim l'erebant in verilate,
quod peragebalur; tamelsi neque cum hor-
rore descenderat, neque cura ira alloque-
batur ipsos, sed omni potius consolalione,
cerliores eos redderet, esse cum illis Deum.
Aud Ile ergo, lia lies cbarissi mi, si neque cum
consolalione valuerunl sullerre adventum
ejus: quando nec cœli incensi igné, soluli
sunt: nec terra cum bis, quœ in ipsa suni,
exusta : neque lubœ dederunt soiuim , sicut
Ventura illa tuba resonabit, excilabilque
cunctos quia seculo dormierunl; neque
ignis devoravit universum mundum, neque
quis alius rerum fulurarum obvenil lerror,
el non potuerunt tolerare; quid, obsecro»
95 ^ DICTIONNAIRE DE LA TRADITION. 96
facluri sumus, quando in furore et ira into- cium subiturum, id est, in oxquirenda ra-
lerabili descendet, sedebitque in solio glo- tione eorum quso cuique , dum viveret,
riœ suae, oraneraque terram ab orlu solis acta sunt, judicio se ipse subjicit, et sua
usque ad occasura , et cunctos fines orbis prœcepta opponit factis peccalorum, argu-
advocabil, ut dijudicet populum suum , red- mentis ac deraonstrationibus excusans se,
datque singulis juïla opéra sua ? Hei, hei quod in salutera judicandorum omnia quœ
niilii 1 quales et quo animo tune oportebit ad se allinebant, fecerit, ut ii qui peccave-
nos esse ; quando nudi ac tiruidi ibi appare- runt, ubi pi.'rsuasum fuerit sibi se peccatis
bimus, prodituri ad horrenduiû illud tribu- obnoxios esse, convenientem sibi pœnam,
nal I Hei, hei mihi 1 Ubi tune caruis forti- approbato judicio divino, haudinviti perfe-
tudo? Dbi pulchritudo fallat atque inulilis? ranl.
Ubi tuuc huraana voluptas? Ubi lune im- V oi anlem judicare habet quoque aliam
pudens inverecundaque audacia ? Ubi tune signiticationein , ut cura dicit Dominus:
ornatus vestiurn ? Ubi tune voluptas pec- Begina Austrisurgel in judicio, el condemna-
cati, vere imraunda et sordida ? Ubi tune, bit generationem islam. [MalUi. xn, i2.)Qui
qui cum tyrapanis, et inusicis insiruraeiitis eniui divlnam aversanlur doctrinara, et de-
vinum bibunt, opéra vero Domini non con- eorum tionestumque odio babent, el sa-
siderant?Ubi tune eorum negligenlia, qui pienlia dogmalaad docendum idonea pror-
in desidia et irapietate hic vilam transege- sus detestanlur, postquam collati fuerinl el
runt? Ubi tune deliciarum illecebrœ? Cunc- coinparali cum suis œqualibus, qui rerum
la iila prœterierunt, et mollis aeris instar, bonaruiu studio excelluerint, hos dicit ob
dissoluta suni, Ubi tune avarilia el rerum ea quœ oœiseruni, pœnam graviorem esso
terrenarum cupiditas , quœque ex ipsis ori- daturos.
tur, immisericordia? ubi lune immanis su- S. Ghsq. îîaz., oral. 16, t. I. — Quid fa-
perbia, quœ cuncta despicit, seque solam ciemus in die indue lionis (/sui. x,3), qua
œstimat quid esse? Ubi tune inanisac vana terret me quidam Prophetarum, sive cuu>
hominum félicitas, et gloria ? Ubi lune po- nobiscum Deus judicia loquelur, sive in
tenlia?Ubi qui in opibus, ubi qui in mulli- montibus et collibus, quemadmodum au-
tudine gloriabaniur divitiarum suarum, et divimus, sive quœcumque tandem illa, et
Deum contemnebant ? Tune aspicientes , quocumque loco fulura sil, cum nos coar-
vere mirabuntur, conturbabunlur , commo- guet, atque ex adverso stabit, peccata nos-
vebuulur, tremor apprehendet eos; ibi do- tra, acerbos et amarulentos accusalores ,
hres ut parturisnlis; in spiritu vehementi nobis in faciem statuens (^Psal.xnx, 21], ac-
(PsaL xLvii, 7) tune conlerentur. Ubi tune ceptaque bénéficia cum lis, quœ iniqui ad-
sapienlia sapiontum? Ubi vana eorum asiu- misimus, ex adverso conferens, et cogita-
tia? Vœ, vœ, conturbaii sunt, et moti sunt tione cogilationem verberans, et aclioiie ac-
sicut ebrius a vino: et omnis sapientia eo- lioneni exquirens, et vitio conlaiuinatae at-
Tumdevorata est. [Psal. cvi, 27.) Ubi iuwc, que confusœ imaginis dignitatem a nobis
sapiens? ubi scriba? ubi conquisitor hujus exposcens, nos demura abducet a nobisme-
seculi, vanissimi ? (// Cor. i, 20.) tipsis judicatos et condemnatos , hucque
S. Basil., Uojn. in psal. vu, t. 1 — Mullis abduclos, ut ne id quidem dicere queaujus,
Scripturœ locis de judicio inspersus est ser- nos inique supplicio afiici? Quod quidem
rao, tanquara qui maxime necessarius sit, hic apud eos, qui pœnas luuni, non nun-
servetque maxime in pietatis doctrina eos quam hanc vim habet, ut eorum condem-
qui in Deum per Jesum Chrislum credide- nationem et cruciatum leniat.
runt. Quoniam autem diverse de judicio liiicautem quis patronus? quis speciosus
scriptus est sermo, confusionem quamdam titulus ? quœfucatadefensio?quœarlificiosa
lis videbitur parère qui minus accurate bas veri simiiitudo? quœ consilii adversus ve-
dislinguunt si^miïcaliones. Qui enim crédit in ritatem solertia tribunal illud circumveniet,
tne non judicalur : qui autemnon crédit, jam ac rectum judicium eludet, omnia omnibus
judicatus est. [Joan. in, 10.) Quod si is in statera collocans , aotionem, serraonem,
qui non crédit, similis est im[)io, quomodo cogilationem, virtutesque cum vitiis ex œquo
dictum est impios judicio non esse resur- rei)endens , ut quod propendet, victoriam
recturos? Et si crodentes, per lidem l'acti obtineat, atque ab ampliore [)arte senteniia
sunt fîliiDei; ac propterea digni surit qui stet, postquam non jam provocalio superest,
et ipsi vocentur dii , quomodo Deus stabil non sublimior judex, non alia opéra, per
in synagoga deorum, in medio aulem deos quœ quispiara pœnam deprecetur, non de-
dijudicabit. Verum videtur aliqiiando judi- ficienlibus lampadibus, oleum^a pradentibus
care pro probare a Scriptura accipi ;aiiquau- virginibus, aut a vendmtibus acceplum, non
do vero pro condemnare. Suiuilur quidem divitis illius pœnitenlia , flammœ cruciatu
pro probare, verbi Qralia, Judica me, Demi- liquescentis,ac propinquis suis correctioiiem
ne, quoniam ego in innocentia mea ingressus requirentis, non denique prœsUtutum vilœ
sum. ibi eiiim subjungit : Proba me, Domi- in melius commulandœ tempus; sed et so-
ne, et tenta me. Sumitur vero pro condemna- lum et poslreiuum, ac formidabile illud Iri-
re, ni in iWo, Quodr si nosmet ipsosjudicare- bunal erit, niagisque etiam justum quam
mus, non utique judicaremur. Si enim, in- formidabile; imo, ut reclius dicam, idcirco
quit, nos ipsos perscrularemur, condemna- formidabilius, quia justum?
lioui nequaquain subjiceremur. Uursus die- Quo quidem tempore throni proponenlur,,
tum est Doniinum cura omni carne judi- et Andquus dierum sedebit, cl (tbri apcrien-
97
ADVENTUS DOMINÏ
93
tur, et igneus fluvius volvetur, et lux a fronte,
et paralœ tenebrœ (Daniel, yn, 9 ol seq.) ; ac
procèdent gui hona fecerunt, in resurrec-
tionem vitœ {Joan. v, 29), nunc quidem in
Ohrislo absconditœ [Coloss. m, 3), verura
poslea simul cuni ipso manifestandœ : gui
autein malaegeruni,in resurrectionem iud\cu
{Joan. V, 29j, quo eliam ii , qui non cro-
daiit, a verbo eos judicanlejam condemnati
sunl : atqueillos quidem lux omni serruone
prœslaiitior excipiet , et sanciœ regiœque
Tiiuitalis purias jam etclarius illuminaiilis,
lotauique secum cum tola mente miscentis,
contemplalio in qua ego, vel sola, preecipue
regnura cœlorum posilum esse censeo ; tios
aulem, simul cum aliis, vel potius ante alia,
islud excruciabil, quod a Deo projecli sint,
atque inustam in conscientia sempilernaB
ignominiae notam gérant.
S. Ambr., Biblioth. Pair, conc, t. I. —
Hoctempus, fratrescharissimi, non immerito
Domini Adventus vocalur; nec sirie causa
sancti Patres Advenlum Domini cclebrare
cœperunl, et sermones de his diebus ad po-
pulum habuerunl : id namque ideo insiilae-
runl, ut se uiiusquisque tidelis prœpararet,
et emundaret, quo digne Dei ac Domini sui
Nativilatem célébrai e valeret. Nam si aiiquis
vestrum seniorem suum in ejus domum
suscepturus, ab omnibus sordibus el immun-
dis rébus ipsam domum mundaret, et quœ-
cumque honesta uecessaria essent secr.n-
dura suam possibililatem prœpararet : et
hoc facit mortalis suscepturus mortalem :
quanto magis se mundare débet creatura,
ut suo crt-alori apparenli in carne non dis-
autem majus est, ipsae virtutes cϔorum
raovebunlur et quidem mérite. Naju etsi
iiuiiius sceleris sibi consciae sunt,neque
judicium subilurae : tamen universum bo-
minum genus conspicientes, atque infi-
nilas naliones causam dicentes , non sine
metu illic adstabunt; tantus videlicet tune
terrorerit. Ac formidandi iilius diei cogita-
tionem cerne, tecumque horrendum illud
tribunal considéra , incorruptum judicem,
igneos omnes eos, qui pro tribunaii rap-
tantur, odoreque flammée œstuant, peracutos
gladios, atroces pœnas, cruciatum sempiter-
num, tetram caliginem, exteriores tenebras,
pesliferum vermem, vincula quse nulla vi
l'rangi queant, dentium stridorem, ejulatum
consolationis expertem, orbis thealrum, vel
potius Iheatruui utriusque naturse, hoc est,
superioris atque inferioris. Tune reiaxantur
omnes cœiorum convexorum valvœ, ita ut
omiiem virtutem involvant, atque concu-
liani.
S. Chrys. hom. 14 in Rotn.^ t. IX. —
ïuiîc aperielur toium cœlum et absi-
dum illurum poitae expandenlur. Des-
cendet unigeiiitus Dei Filius, non viginti,
non centum liastalis salellitibus stipatus,
sed millenis, decies milienis Angelis, Ar-
cbangelis, Clierubim, Seraphim, ceelerisque
Virlutibus : omniaque erunt timoré el Ire-
more plena, dirui»ta terra, hominibus om-
nibus ab Adamo usque ad illum diem , de
terra ascendentibus et raplis, ipso Chrislo
cum tanta gloria sese exliibenle, ut et iuna
et soi et omne lumen occultetur a tanio
splendore illuminatum. Quis sermo iilara
pliceat? llie justus venil ad nos peccaCores, bealitudinem reprœsentabit, illum splen-
ul ex peccaloribus faceret juslos : pius venit dorem et gloriam ? Hei mihi, o anima ! Nunc
ad supeibos, ut ex superbis lacerel humiles. enim lacrymari subit, et valde ingemiscere.
Quidplura? llle natura bonus, venit ad ho-
mines qui erant pleni omnibus malis.
Qua[)ropter horlamur vos, ut his diebus
abuudaniius eleemosynas facialis, ad Eccle-
siam Irequeniius couveniatis, confessionem
peccatorum vestrorum purissime lacialis ; —
odium nihilominus, iram et indignationem,
clamoi em et blasphemiam, superbiam atque
jaclautiam, cum jOmni carnali delectatione
procul a vobis repellatis: ut cum dies Du-
uiinicee Nalivitatis advenerit, salubriter
ipsum cclebrare possitis. El sicut multi sunt
soUiciti de carnalibus diviliis, et de pretio-
sis veslimenlis, ut houorabiliores cœieris
videaniur in illa die : ita vos solliciliores
eslole de spiriiualibus diviliis et vestimen-
lis : quia sicut anima melior est carne; iia
deliciœ spiritales meliores sunl quam car-
nales. El multo melius est animam ornare
virlulibus, quam corpus preliosis induere
veslibus. Hific admonilio, Fralres, idcirco
ad vos facta est, ut qui boni sunl, per banc
siûl meliores : et qui malos se esse reco-
lunt, certissime couvertantur : ut pariler in
cogilanli ex quantis bonis excidiiuus, a qua
lelicilate alieni evadimus. Nam alieni su-
mus;de me ipso loquor; nisi magnum
quidpiam et mirabile operemur. Ne ilaque
mibi quis hic gehennam memoret : omni
quippe gehenna gravius est a tanla gloria
excidere; mille suppliciis gravius est sorte
illa {)rivari. Allamen adhuc ad praeseutia
inhiumus, nec cogitamus diaboli maliliam,
qui per modica magna nobis subripit, et
iutum dat ut abripiat aurum, imo poliusut
abripiat cœlum, et osteiidit umbram, ut nos
abjiciat a veritate ; el in somniis imagina-
lioni illudit; hoc enim sunl prœsentes di-
viiiee, ut advenienie die omnium pauper-
rimos oslendat.
Haec ilaque cogitantes, vel sero tandem
dolum iugiamus, et ad futuraf nos trans-
leramus. Non possumus quippe dicere nos
lluxam hujus vitœ conditionem ignoravisse,
cum res ipsœ quolidie tuba clarius ejusvili-
talem déclarent, risum, turpiludinem, pe-
ricula, barathra. Quam ergo delensionem
habebimus, qui periculosa et turpitudine
die Dominicœ Nalivitalis leetari spiritaliler plena cum studio multo insequimur ; tuta
mereantur, ipso prœstante, qui cuui Paire, vero, quae gloriam nobis etsplendorem pa-
et Spirilu santto vivit, el régnai per intiuila riunl lugientes , ac pecuniarum tvrannidi
sœcula sœculorum. Amen. nos dedenles? Non tyrannide gravior esl
b. Chrys., ad Olymp. — Virtutes cœlorum hujusmudi servilus, ut sciunt omnes qui
cçmmoietfunlKT. {Alailh, Xiiv , 29.) Quod digni habiti sunl ul ab bac liberarciitar.
99
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
100
Ut vos igilur pulchram hanc libertatem edis-
calis, vincula rurapite, a laqueo resilite ;
non vobis aurum douii jaceat, sed quod im-
mensis opibiis preliosius est, misericordia
€l beniguitas pro auro. Hœc quippe nobis
fiduciam erga Deum dat,illud autem ma-
gnam in nos infuudit lurpitudinem, idque
elTicit ul diaboliis magnos adversum nos
spiritus assumât. Cur ergo hostem tuum
contra le armas, et fortiorem reddis? Arma
dextram luara adversus illum , tolomque
domus pulchritudinem in animam indacilo,
et divilias omnes in mente depotie, aurum,
vice arcœ et œdium , cœlum cuslodiat : et
no* omnibus noslris amiciamur. Nos enim
mûris longe preestantiores sumus, ac pavi-
menlo honestiores. Cur ergo nobis neglcc-
lis, in iis studium nostrum reponimus, quee
hinc migrâmes non possuuius nobiscuin
ferre, nec sœpe vel liic manenles retinere ;
cura possimus ita divites esse, ut non modo
hic, sed eliam illic opulcntissimi ai)|)area-
mus? Nam qui agros, aedes, aurum in anima
circumfert, ubicumque visus taerit, cum
Jiis divitiis apparet. Et quomodo, infjuies,
j>otebt hoc Ueri ? Potesl, et admodum fa-
cile. Naui si in cœlum illa transferas per
raanus pauperum, omnia transfères in ani-
mam tuam; ita utposlea quamvis mors ad-
veniat, nemo libi illas eripiat ; sed illucdi-
ves migrabis. — Num dissoluta pauperum
corpora omnino résurgent. Tune Deus,
mis in médium adductis, laudabit eos qui
ipsorura curara habuere, et praedicabit quia
illos, Gum rao(io a i'arue lapsuri essent, modo
a nudilaieet a frigore, moJis omnibus sus-
leiitarunt.
S. IliERON. in c. XXVI Isaiœ. — Cum fe-
ceris judicia tua in terra, jusliliam discent
habilatorcs orbis. Quand! u non exerces ju-
dicia tua super terraui, et nec bonis bona,
nec malis relribuis mala; juslitia tua, o
Domine Deus, ignoralur in terra. Cum au-
tem judicii die pio qualilate 0[)erum uni-
cuique reddideris quod meretur, tune jus-
litia tua cognoscelur in orbe lerrarum, que
prius apud incredulos videbalur injusta.
Idera, Corn, in Matth.,l. \Y. — Libéra nt-
bis eral inielligenlia, quod ni omni paupere
Chrislus esuriens pasceretur , siliens poia-
rutur, hospes inducerelur in lecium, nuiius
vesliretur, infirmus visitarelur , claususque
carcere babcrelsulatium colloquenlis.Sed ex
hoc quod sequilur : Quandiu fecistis uni de
his fratribus 7neis minimis , mihi fecislis
{Malth. XXV, 40], non mihi vidtlur Uixisse
generaliler de ()au()cribus, sed de his qui
puiiperes spiritu sunt, ad quos tendens ma-
num dixerat : Fratres mei et male.r inea lii
sunl qui faciunt voluntatem Purris mei.
(Marc, m, 3i, 3o.) Et ibunt Iti in suppli-
cium œternum, justi aulem in vitam œtcrnam.
{Malth. XXIV, liG.) Prudens lector, attende,
(pjod et supplicia aelerna sinl; et vila perpé-
tua melum deinceps non habet ruinarum.
S. HiERONïM. , Corn, in Eccle. , t. 11. —
Yidi sub sole locum judicii y ibi impietas; et
lucum justitiœ, ibi iniquitas. Dixi ego in
tvrde meo : Juslum cl iwpiumjudicabit Deus,
quia tempus omni volunlali super omne fac-
tum ibi. {Eccle. m, IC , 17.) Manifestus est
sensus, sed nubilo interpretationis obvol-
vilur. Sub sole, inquit, isto, veritalem et ju-
dicium requisivi, et vidi eliara inter judicum
ipsa subselHa, non veritatera valere, sed
munera. Sive aliter : Arbilratus sum aliquid
justitiœ in praesenti seculo geri; et vel pium
pro suo nunc merito recipere ve! impium
pro suo scolere puniri ; et e contrario reperi
quam putabam. Vidi cnira et justum multa
mala hic perpeli; et impium regnare pro
scelere. Postea vero cum corde meo collo-
quons et reputans, intellexi, Non per partes
Deum, et per singulos nunc judicare, sed in
fulurum lempus reservare judicium; ut
omnes pariter judicentur, et secundum vo-
luntatem et opéra sua ibi reripiant. Hoc est
enim quod ait : Et tempus omni voluntati,
et super omne factum ibi , id est in judicio,
quando Dominus cœperit judicare; t'jnc fu-
tura est verilas; nunc injuslitia dominalur
in niundo. Taie qnid et in Sapientia quœ
Sirach inscribitur, legiaius : Ne dixeris, quid
est hoc, aut quid est istud? omnia enim tem-
pore suo rcquircnlur. {Eccli \x\i\, 26.)
S. Alg., Enarr. in psal. xxxvi , t. IV. —
Adhuc pusillum et non erit peccator. {Psal.
XXXV], 10.) Adhuc pusillum : modicum. Ue-
coie atinos ab Adam usque in hodiernum
diem, percurre Scripturas : heri i)ene ille
de paradiso lapsus est. Toi sœcula emensa
et evoluta sunt. Ubi sunl piaeterita tem-
pora? sic |)auca quse restant, ulique transi-
bunt. Si toto illo lempore viven-s , ex quo
Adam de paradiso dimissus est usque in
hodiernum diem, ctrte videres vitam luam
non fuisse diulurnam, quee sic avulassei.
Unius aulem cujusque liominis vila quanla
tsl? adde quanloslibel annos, duc longis-
simam senectulem , (|uid est? Nonne hora
est matulina? Ergo longe sit dies judicii,
quando erit retnijutio injusioruiu et juslo-
rura : luus cerie dies ultimus longe abeise
non polest. Ad hnnc te prœpara. Qualis eniiu
exieris de hac vila, lalis redileris illi vilœ.
Post viiam islam parvam, nondum cris ubi
erunt Sancti, quibus dicetur : Venite, bene-
dicti Patris mei, percipite regnum quod vo-
bis paratum est ab initia munài. {Malth. xxv,
3i.) Nondum ibi eris, quis nescil? sed jam
poteris ibi esse, ubi illum quundam ulce-
rosum j)auperem, dives ille supcrbus et
sterilis in mediis suis lormenlis vidit a
longe requiescenlem. !n illa requie positus,
cerle securus expeclas judicii dieuj, quando
recipias et cor{)Us, quando imrauteris ut
Angelo œqueris. Ergo quantum est quod
fesiinamus, et dicimus, Quando erit? Tar-
dum erit? Hoc dicturi filii nosiri , et hoc
dicturi nepoles nosiri : et cum singuli qui-
que sibi succedenîes hœc dicturi sunl, sic
transit quod adhuc pusillum fulurum est,
quemadujodum Iransiit tolum quod jam
prœlerilum est. intirme, adhuc pusillum
et non erit peccator.
Non erit; non quia omnino non erit , sed
quia ad nullos usus esse poterit. Sic enim
omnino non eril, nec torquebiiur : jam ergo
101
ADYENTUS DOMLN'I
103
securitas datn est pcccalori , ut dicat , Fa-
ciaui quidquid volo, quandiu vivo, postea
non ero. Non erit qui doieat, non eril qui
torquealur? et ubi est. Ile in ignem œter-
WMW, qui paralns est diabolo et angelis ejus ?
(Ma^//i. XXV, 4-1.) Sed forte raissi in ignem
illum non erunt, rt consumenlur. Non illis
dicerelur ; Ile in ignem wlernum; quia non
futurisnon esset œternus. Et tamen quid
illic fulurum sit eis, ulrura oranino con-
suraplio, an dolor et cruciatus, non tacuit
Dominiis dicens : Ibi erit ploratus et stridoi'
denlium. Quornodo ergo plorabunt et stri-
dehunt dentibus, si non erunt? — Noii
pulare quia, finita ista vita, finilus est
Iiomo ; siint reliquiœ homini pacifico.
S. Cyril., arcli. Alex., orat. De exitu ani-
mi, etc., t. V. — O fratres, considerate qua-
Jes nos esse oporteat, dum rationem sin-
gillalim reddemus eoruni quœ l'ecerimus,
sive magna sint, sive parva : nam eliam
otiosorum verborum causam apad justum
judicem dice;iius. Quales nos esse 0[)Ortet
in illa bora?Quod si propiliam babuerimus
Deum, quaieni percipieinus iœlitiain, cum
dicet ille regnantium rex , eis qui ad illius
erunt dexlram cum Ijilaritaie : Adeste, be-
nedicti Patris mei, possidete paralum vobis
ab orbe condito regrmm. ïunc invadenius
in illorura possessionem bonorum. quœ nec
oculus vidit, necauris audivit, nec hominis
cor cogitalione com[)rehendit, quae Deus sui
amanlibus praeparavit. ïunc deinceps securi
futuri sumus, nullo amplius pavore corri-
piendi.
Consideremusaulera et haec, et nocenlum
sempiternum cruciaium, cum ad illud bor-
rendum tribunal sistentur, quanlo pudoie
afficientur coram justo illo judice, causam
dicere non valenles? Quantus eos pudor
invadet ad régis sinistram separatos ? Quœ
lenebrœ eis incident, cum loqueliir ad eos
in ira sua, et in furore suo conturbabit eos,
cum eis dioet ; Facessile a me vos, execra-
biltis, in ignem œlernum , (Jiabolu ejiisque
Angelis paratum. Heu, heu quanta ailliciio,
dolor, angor, metus, tremor msiat eorum
animis, cum flot clamor omnium cœlestium
potestatum dicenlium : Discedant improbi
in orcum. Elieu 1 quem canlum edenl la-
mentantes, ploianles, ejulantes alque plan-
gentes, cum adducentur acriler iu sem()i-
lerna secula cruciandi? Elieu 1 qualis tst
locus ubi iletus et slridor dentium, qui tar-
larus appellalur, quem vel ipse diabolus
liorrel. Heu, lieu qualis est gelionna ignis
inextiiicli , urenlis neque lucentis? Huu,
heu qualis est nunquum dornuens venena-
tus vermis? Heu, lieu quam tenœ sunt pro-
fundœ illœ, semperque manenles lenebrœ?
Ueu, heu mihil quales sunt illi Angeli in
cruciatibus immites, alque immisericurdes ?
lixprobrant enim , gravilerque iiicrepani.
Tune qui torqueutur longum clamant,
nec est qui succuirat : clamabunl enim ad
Dominum, nec eos exaudiet. Tune cognos-
ccnt omnia sibi, quœ sunt in vita, ad nihilum
redacta esse : et quœ liic boiia esse, gaudii-
quo [ileiia videbanlur, ea telle, amaroque
veneno amariora rcporientur. Vœ sonlibus,
cum insolites ad dexleram slabunt, et iili
vexabuntur : cum sontes flebunt, et insontes
gaudebunt; cum insontes lœtiliam agitabunt,
et sontes lamentabunlur : cura insontes in
tranquillitate, et sontes in tempestale ac
calamitate versabuntur. Vœ sontibus, cum
insontes omni bono saliabuntur, et sontes
eo carenles ingemiscent. Vœ sontibus, cum
insontes gloria, et illi ignominia afiicientur.
Jnsor.tes in sanctilate, sontes in flammis.
Insontes laudibus etrerenlur, sontes miseri
lerienlur. Insontes in sanclorum mansioni-
bus, sontes in exilio sempilerno. Insontes
audient : « Venite benedicli Patris mei,
possidete paratum vobis ôb orbe condiio
regnum. w Sontes autem audient illud :
'( Facessite a me dett'Slab.les in ignem œler-
num, diabolo cjuscjue angelis de^tiIJa;ulll. »
S. Leo Mag. serin. 8, t. I. — ■ Veniet in
majestalis suœ gloria Dominus, sicut ipse
prœdixit. (Maltfi. xxv, 31.) Aderitque cum
eo radians in splendoribus suis innuûiera-
bilis angelicarum muliiludo legionum.Con-
gregabuntur ante thronum polentiœ ejus ,
omnium gentium populi ; et quidquid ho-
minum universis sœculisloto orbeterrarum
{)rogeiiitum est, in conspectu judicanlis
adslabit. Separabuntur ab injastis justi , a
nocentibus innocenlef, et cum prœparatum
sibi regnum, recensilis raisericordiœ operi-
bus, tilii pietatis acceperint, exprobrabiiur
duritia sterilitatis injustis, et nihil liabeu-
tes Sinistri commune cum Dextris, in ignem
ad diaboli, et angelorutu ejus tormenta dis-
positum , omnipotenlis Judicis daiunatioiie
mittentur, cum illo liabiluri pœnœ couimu-
nionem, cujus elegerunt lacère voîunlaLem.
Quis igitur islam sortem œternorum crucia-r
tuum non pavescat? quis mala nunquam
non limeat? sed cum ideo denunliala sit
severitas, ut misericordia quœreretur , in
diebus prœsenlibus cum misericordiœ est
largilale vivendum, ut liomini post [lericu-
losam negligentiani, ad iiietalisopcra rever-
tenli, possibile sit ab bacsenlentia liberari.
Hoc enim agit potentia Judicis, hoc gratia
Salvaloris, ut relinquat im[)ius vias suas,
et ab iniquitatis suœconsuetudine j eccaior
abscedal. Misereantur pauperum, qui sibi
voiunt parcere Christum. Facib^s sunt m
alimenta miserorum, qui cupiunt ad socie-
tatem pervenire felicium. Non sit vilis ho-
mini liomo, nec in quoquam despiciaiur
illa natura , quam rerum Conditor suam
fecit. Cui enim laboranlium (icet negare,
quod Christus sibi protiielur impendi?ju-
valur conservus, etgratiam relert dominus.
Cibus egeni, regni cœlestis estprelium ; et
largilor lemporalium liœi es elîicitur œlerno-
rum. Undeaulem exigua is(a impendia laula
œslimari laxalione meruerunt , nisi quia
[•ondera operum caritatis lance [leiisantur,
et cum amatur ab homine quod Deus dili-
git, merito in ejus ascendilur regnum, in
cujus Iransitur atfectum.
S. Greg., Mora/. I. xviii, in Job. — Qui
mira l'ecit in bumilUale veniens, considerari
non polt'st cum quanto leirore veUurufi
i03
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
i04
est in majeslatis suée fortitudine apparens. nemo curara sui, dum valet, agere negli-
Ordo primi adventus illius pensari et cons- gat; quia Redemptor nosler tanlo tune in
pici in taulum potuit, in quantum ad redi- judicium districtior veniet, quanto nobis
mendos carnales veniens, divinitatis suae
niagnitudinem càrnalibus oculis temperavit.
Quis vero ejus celsitudinis lerrorem ferat,
ciim secundi adventus potenlia per igneoi
judicium exercens, in potestatis suée ma-
jestale canduoril? Unde vir sanclus Job
adventum illius narrât j)rimum, sediassalur
ad secundum, dicens : Ecce hœc ex parte
dicta sunt viarum ejus ; et cum vix parvam
stillam sermonum ejus audierimus, quis po'
terit tonilruum magniùudinis illius intuei'i ?
{Job XXVI, li.)
Idem, jn/oe/.ii, 1-3. —Quid hoclocormrMm
nomine , nisi actiones Domini appellat?
Unde et per prophetam Dominus dicil: A^on
enim sunt viœ ineœ sicut viœ veslrœ. Ad-
ventum ergo Domini narrans, vias Dei ex
porte retulerat : quia alia ejus acliu fuit
qua nos condidit, aiia qua redemit. Ea ita-
que quœde Domini actioiienarravit, exlreuii
judicii coiU|)aralione levigans , ait : Ecce
hœc ex parte dicta sunt viarum ejus. Quod
et i)arvam stillam sermonum ejus ajipellat ;
quia quidquid allum, quidquid ternljile in
hac vila posili, de ejus coiisideratione <;o-
gnoscimus, ex immensilate cœleslium se-
creiorum, velul tenuisad nosguila superni
liquoris émanât : Et quis poterit loniiruum
mâgnitudinis ejus iniueri? Ac si aperte di-
cal : Si liumililatis ejus odmiranda vix feri-
raus; sonorum atque lernbilem majeslatis
ejus advenlura , qua vnlule tolnramus ?
Hune tonilruum auvenlus illius, Psaimista
etiam insoiial, dicens : Deus manifeste ve-
niet, Deus noster, et non silebit : iynis in
conspeci» ejus a^debit, et in circuitu ejus
tempestas valida. (Psal. xlix, 3.) HincSopno-
nias propliela denuntial, dicens : Juxta est
dies Domini magnus, juxta et vetox nimis,
Vax dici Domini amura, tributabitur ibi
fortis. Dus irœ, dies illa, dies tribulationis
et angustiœ , dies calamitatis et miseriœ
dies, lenebrarum et caliginis, dies nebulœ et
turbinis, dies lubœ et clangoris. [Sophon. i,
14, 15, Itj.) Terrorem ergo dit>tricli exa-
minis quem Sopbonias lubam, bealus Job
tonilruum appellat , Joël quoquo consi-
derans , ail : Coniurbentur omnes habita-
tores terrœ, quia venit dies Domini : quia
prope est dies tenebrarum et culignis , dies
nubiset turbinis. Magnus enim dies Domini,
et terribilis valde, et quis sustinebit eum?
S.Greg. iMag., in Èvang. I. u, b. 30. t. I.
— Pensale, l'ralres charis5imi,extremidiem
judicii super coida reproboium qua asperi-
tate propliela vidil auiarescere, quem tôt
appellalionibus non valet explicare. {Vi-
disti supra Sophoniam, i, \.k.) (S. Gregor.,
in eod. lom.col. 1479.) Hoc nobis est magiio-
pere perpendendum : quia is qui placidus
ante judicium patientiam praerogavit. Hœc
itaque vobiscum, fratres, agite , haec in
mente, sedula cogitatione rerum , versate.
Quamvis adhuc perlurbationibus animus
fluctuet, jam taraen spei vestrœ anchoram
inœlernam patriamfigite, intentionem men-
tis in vera luce solidale. Ecce ad cœlum
ascendisse Dominura audivimus. Hoc ergo
servemus in medilatione, quod credimus.
Et si adhuc hic tenemur infirmitate corpo-
ris, sequamur tamen eum passibus amoris.
Non autemdeserit desiderium noslrura ipse
qui dédit Jésus Chrislus, Dominus noster.
D. IsiD. Hisp., Sent» lib. i, t. I. — Duœ
sunt differenliœ vel ordines hominum in
judicio, id est, eleclorum et reproborum ;
qui l^men dividentur in quatuor. Perfeclo-
rum ordo unus est , qui cum Domino judi-
cal, et aiius qui judicatur : utrique tamen
cum Chrislo regnabunt. Similiter ordo re-
proborum partitur in duobus : dum hi qui
inlra Ecclesiam sunt mali. judicandisunt, et
damnandi; qui vero extra ecclesiam inve-
niendi sunl (5) non sunt judicandi , sed
tantum damnandi.
Primusigitur ordo eorura quijudicanfur,
et |/ereunl, opponitur illi ordini bonorum
de quo sunt qui judicantur, et régnant.
Secundus ordo eorum qui non judicantur
et j)LMeunt, opponitur illi ordini juslorum,
in quo sunt hi qui non judicantur et ré-
gnant, ïerlius ordo eorum qui judicantur
et régnant, illi ordini est contrarius de quo
sunt qui judicantur et pereunt. Quaitus
ordo eorum qui non judicantur et régnant,
opponitur illi contrario ordini in quo illi
sunl , qui non judicantur et pcreunl.
S. Bern., serm. 1 inÂdvent. Dom., t. I. —
Hodie, Fratres, celebramus Adventus ini-
tium, cujus uticjue, sicut et caelerarum so-
lemnitatum, nomeii quidem célèbre salis, et
notum munilo, sed ratio nominis forte non
ita. Infelices enim tilii Adam, omissis veris
et saluluribus sludiis , caduca polius et
transitoria quierunl. Quibus assimilabimus
liomines generalionis liujus , aul quibus
comparabimus iilos quos videmus a terre-
nis et cor[)oralibus consolationibus avelli
separarique non }iosse? Profeclo similes
sunt his quisubmersi periclilanturin aquis.
Nimirura videas eos lenenles lenere, nec
ulla raiione deserere quod primum occur-
reril manibus, quidquid silillud, licet taie
sit cliquid, quod omnino prodesse non pos-
sit, ui sunl rudices lierbarum , cœleraque
similia. Nam et si qui ad eos forte veniant
ut subveuiant, nonnunquam soient appre-
hensos involvere secum : aileo ut jam nec
sibi, nec illis auxilium ferre preevaleant.
ascendil, terribilis redibit; e't quidquid Sic pereunl in hoc mari maguo et spatioso,
nobis cum raansuetudine praecepit, hoc a sic pereunt miseri, dum pentura seclantes,
cobis cum disiriclione exiget. Nemo ergo amiltuiit solida, quibus apprehensis emer-
indulla pœnilenliee tempora parvipendul; gère et salvare possent animas suas. Neque
(5) Secundum ilkid Joan. m : Qui non crédit, jam judicalus «st, et illum vers. Pauli ad Rom. ii : Qui-
ei,m<jne euiin sine hije peccuieiunt. iine lege peribunt.
«05
ADVERSITAS
106
pnim (le vanilate, sod de veritate dicitur : adventiis iiujus , qutcrenlcs niminim qnis
Cugnoscetis eam, el liberabit vos. {Joan. viii, sit qui venial, unde, quo, ad quid , (}uanda
52.) Vos igitur, iratres , quibiis lanquam
parvulis révélai Deus, qure abscondila surit
a sapientibus el [)rudenlibus; cirra ea quee
vere salularia sunt, sedula cogilalioiie ver-
samini , et diligenter pensale rationera
et qua. Laudabilis sine dubio curiosilas
ista est et saiubris: neque enim tain devoto
Ecclesia nniversa pr<esentem celebraret ad-
venltim, nisi laleret in eo magnum aliq"' U
sacraiiienlum.
ADVERSITAS
[Ex SS. Patribus.]
S. Ignat., Epist. ad Polycarp.f t. II.— Sta
firiDUS ut incus qufe perculitur. Magrii athle-
tœ est cffidiet vineere. Maxime vcro pio-
pler Dcnm omnia suslineie nos oportet ul et
ipse nos suslineat.
S. Ji'STiN., Epist. ad Zenam et Serenum.
— Miindi Irislilia morlem operalur ils quos
superaverii; quai aulem secundum Deum
tristilia est, viiifc inlelligentiam paril. Ante
omnia autem sciamus et morbum reposi-
tiim esse carnibus nostris et damnum et
egestatem, ac prœslo adesse qui grales no-
bis [>eisolvat. Quocirca prœmedilandum quid
evenlurum sit, ne cum evenerit, admlra-
tione et stupore corda noslra perciiliaî.
Nam qui lalis est, ad Iristem evenlum di-
cet : Sciebam te advenlurum , nec mo lui
exspectalio fefellit : piovidebara incursum
tuum. Si talis quis exslilerit, slabit, ac non
labetur. Turbari aulem ob repenlinuni ca-
sum, aut clamare, ac sœpe lamenlari, men-
tis est valde miserœ.
S. Iren^us, Adv. hcer., 1. iv, c. 9. — Juste
aulcra nos eamdem tidera accipienles quam
habuit Abraham, tollentes crucem queinncJ-
modum ligna Isaacsequimur eum. In Abra-
fiauj eiiini prœdidicerat et assuetus luerat
liomo sequi verbum Dei.
S. iREîi., Contra hœreses. — Tribulatio ne-
cessaria est his qui salvanlur ut quodam-
modo contriti et atlenuali et consparsi per
{)alienliam Verbo Dei et igniti, apli sint ad
convivium Régis. Quemadmodum quidam
denoslrisdixil(lGNAT mari., Epist. ad Rom.)
propler marlyrium in Deum adjudicatus ad
beslias : quoniam irumenlura suiu Chrisii,
et per dénies besliarum molor, ul mundus
l'anis Dei inveniar.
S. Clem. Alex., Cohort. ad gentes. — Ver-
bum quemadmodum bonus medicus cor-
poium œgrolanlium , alia quidem cataplas-
malis obducit, alia vero levigal, alia auium
exliaurit, alia autem ferro quoque dividit,
alia aulem urit, el nonnunquam etiam se-
cal, si qua ralione fieri possit, ut per par-
tes vel u)embralim possit homo sanari.
TiiUTUL., iiiApot. adv. gentes, c. 41.— Qui
serael œlernuui judicium deslinavit post
sœculi finem, non j)rœci[)ilat discreiionem,
(]ua) est condilio judicii anle Sccouli tinem.
iÉqualis est intérim super omne iiominum
genus et indulgens et increpans. Commu-
nia voluitesse commoda i)rolanis et incom-
moda fuit ; ut i)ari consorlio omnes et leni-
talcin ejus el stverilatein experireinur.
DlCflONN. Ui; LA TUiUlTlON. I.
Quia hccc ita didicimns apud ipsum, diligî-
mus lenitatem, meluiinus severilatem. Vos
contra ulranique despicitis. Et sequitur ut
omnes «œculi plagœ, nobis si forte in admo-
iiilionem , vobis in oasiigalionem a Deo
obvenianl. Atqui nos nullomodo lœdimur:
in primis quia nihil nostra referl in f]oc
a'vo, nisi de eo quam ceieriler excedere.
Deliincquia si quid adversi infligilur, ve-
slris nieritis depulalur. Sed et si aliijua nos
(juoque perstringunt quoquo ut vobis cc-
bœrenles, lœlamur magis recognitione di-
vinanim prœdicalionum,conlirmantium sci-
licet fiduciam eltidem spei noslra?. — Nos
qui sub Deo omnium [)eculalore dispungi-
niur quique aeternam ab eo pœnain provi-
demus, merilo soli innocenliœ occurrimus,
el pro scienliœ pieniludine, et pro lalebra-
rutii didicullate , et [)ro magniludine cru
cialus non diulurni , verum sempiterni;
eum limenies quem tiinere debebit et ipse,
qui limcnles judicat ; Deum, ponproconsu-
iem tiuienles.
Idem, £>epa//erj/.,cap.28.— Persuavilatera
saginenlur ejusmodi dulcibus convivae sui,
el loca et tempora, el irivilator ipsorum est.
Nostrœcœnœ, noslras nuptifô nondum sunt.
Non possum discumbere cum illis, quia neo
illi nobiscum. Vicibus disposila res esi.
Nunc .'lli lœUinlur, nos contlictaraur : Sœcu-
liun, inqnit, gaudebit, et vos tristes eritis.
Liigeamus ergo duin elhnici gaudenl, ut
cum lugere cœperint, gamleamus; ne pari-
ter nunc gaudentes,. lune quoque pariler
lugeamus.
i lem., ibid., L. de cor. milit. ^cnp. 13. —
Tu peregrinuses raundi hujus, civis super-
nœ Jérusalem.— Niiiil tibi cum gaudiis sae-
culi, imo conlrarium habes. Sœculum enim
guudebit, vos vero lugebitis. Et felices , a\t
/«{/en/c*. — Ouinia imagmaria in seculo,et
nitiil veri.
OfiiGii.N., Comm. in Exod.y t. II. — Exis-
timamus et dolorem et laborem etcasti-
galionem quae a Deo inferuntur, iis sem-
})er conducere quipatiunlur. Duriora igitur
quiB a Deo Iribui putaniur nomina, furor et
ira , arguere el erudiru dicuntur, ut liic :
Domine, ne in fiirore tua argueris me, neque
in ira tua eruUieris me.
Idem., De Oralione, t. ï. — Multœ Iribula-
tiones justorum ; et de omnibus his libérât
eos.{Psut. xx\m,20.) Libéral tribulationi-
bus Deus, non ila ul Iribulaliones amplius
non ingruanl, si quidem et Paulus ait: Jh
omnibus iribululionem oatimur (II Cor. iv.
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
107
8).qnnsi nnnquam sine Iribulntiono siiniis :
sed cum tribulalionem passi , auxilianle
Deo, nonangusliamur : tribulatio enim He-
brϙquociam more id significatquod conlra
vuluntalem adversum obvenit, angusiia au-
teni dicilur de eo qui sponle Iribulalioni
cedit et ab ea vincilur. Unde recte Paulus
ail : In omnibus tribulalionem palimur,sed
non angustiamur, CAi\ simile pulo esse quod
in Psaliiiis dicilur : Jn tribulaliom dilatasli
mihi. {Psal. iv, 1.) Auxilioenim et preesen-
tia cousolatoris servatorisque nostri verbi
Dei alacritas auimœ uoslrœ el tranquillitas
calarailatuin lem[iore a I>eo obveniens , di-
lalatio vocatur.
S. Cyprian., Contra Démet.— Cum mala
«ccîduflt, scialis banc iram Dei esse censu-
ram : ut qui beneticiis non inlelligilur, vel
plagis intelligalur.
Idem., Tract, demortal. — Si qua condi-
lione, qua lege crediderit Cliiislianus , no-
scat et leneat; sciel plus sibi quam lœleris
in sœculo iaborandum. — Hoc mter nos et
cœleros interest qui Deum nesciuiit, quod
illi in adversis querunlur et murmurant,
nos adversa non avocant a virtutis el tidei
verilate, sed corroborant in dolore.
S. Cyp., serm. 4, De immort. — Nisi prae-
cesserit pugna, non,potest esse Victoria:
cum fuerit in pugnae congressione Victoria,
tune datur vincenlibus el corona. Nam gu-
bernator in terapestate dignoscKur, in acie
miles probatur. Deiicata jactatio est, cum
periculum non est : confliclaiioin adversis,
probalio est veritatis. Arbor quœ alla ra-
diée lundala est, venlis incumbenlibus non
niovetur; et navis quœ forti compage soii-
data est pulsatur tluclibus, nec lertur. tt
quando area Iruges lerit, venlos grana fortia
et robusla contemnunt, inanes paleœ tlatu
portante rapiunlur. Sic et Paulus posl nau-
tragia, posl tlagella, post carnis el corpons
gravia tormenla, non vexari, sed emeudari
se dicil in adversis.
EusEB., Comm. in Psal., t. I. — Exspec-
ians exspectavi Dominum et intendit 7nihi.
[Psal. xxxix, 2.) Quoniam tribulatio patien-
tiam operalur : patienlia aiitein probatio-
nem, probalio vero spem : spes autem non
confundit. {Rom. y, 3, 4, 5.) Jure quidem
iustus non IVustra exspec.iat, sed spem in-
tendens suam, nec desperans de ea qua^ a
DfO est salule, m patienlia persévérai.
Ouanivis non statim atque prc^catus est
Jxaudilus fueril, altamen sperando perma-
iiei, ac persévérai in obsecialionibus el
oialionibus. Quod si quandoque labaïur,
ulDavidi accidil, contilelur non ignorare
se quousque nialorum devenerit. Si vero
postea resipiscens a lapsu se relrahal, gra-
lias agel, nolumque t'aciel omnibus ex
uuali luiseriœ gurgile se eduxeril medicus
et servalor animœ ipsius; quare dicel :
Eduxit me de lacu miseriœ et de lulo fœcis.
(Psai. xxxix,3.) Id porro oblinebil quia
exs[)eclans exspeclavit Dominum. Lacus
luiseriœ, profundum peccali , lulum Isecis,
lutosi (;ori)Oris voiuplales, m quas delapsa
Sinima dcmergilui" et quasi in protundo
108
obruilur, non injuria appellaveris. Qui igi-
lur ex bis emerserit , el Salvaloris dexira
ediiclus es!,ac deinde ad |)ur<im el reclam
rationcm aniraœ suœ vesligia tirmavii, mr-
rilo dicat : Et eduxit me de lacu misertœ et
deluto fœcis.
S. HiLAR., Ep. 18, in psal. cxviii. - Si
quando raorbi vexabunt, passioiies et cru-
cialus corporum desœvient, damna defati-
gabunl, luclus et orbitales affligent ; semper
ulamiir bac qua Propheta usus est voce,
dicens : Justus es, Domine, et rectum judi-
ciumtuum. {Psal. cxvni. 137.) Meminenmus
enim primum eura, qui universorura Do-
minus est, justum esse, et judicia ejus
recta esse. Cur enim in suos iniquus sil?
Cur in eos quos ipse genuit, injuslus sil?
Bonilalis suœ immensitas non sinil istud
de eo existimari. Genuil nos non ad inju-
riam, genuit nos ad originis nostrœ natur»
dolorem. Si quid est quod palimur, es
judicio bonilalis suae accidit. Vinci diabo-
luiu palientiae nostrae virtulibus deleclatur
et probari nos per luclus et dolores et
damna desideral : ut nihil in servos suos
saeculi polestas sibi esse juris et domina-
tionis inlelligal. Quœcunque jussil, jusia
el testata el verasunt. — El quia rarumest
horum observanlem esse ; et difficile est
inconcussara tidem inter bas sœculi procel-
las et inter haec humanorum viliorum nau-
Iragia dirigere; quia si quid adversi accidit,
prona in Deum querela est. Deum enim
inler damna sua avarus accusai. Deo cum
invidia tleluum suorum orbalus irascilur.
Deo injusliiiam, qui ad contessionis glo-
riam perseculionibus probatur, exprobrat.
Universorura stultissima haec querela est,
cum injuslitiae Deum per impatienliam
impii doloris accusant.— Urgeanl licet pu-
gnae, inlenlenlur exsilia,proscriptiones ad-
bibeantur, mortes non dico inieranlur, sed
cum pœnarum ingeniis innoveniur; vox
lamerr ea esse semper tidelis vin débet :
Tribulatio et angustia invenerunt me : man-
data autem tua meditatio mea est. ( Psal.
cxvni, 1^3.) Non vi occupante, non obli-
vione lemporis subrepenle, medilalionein
a nobis niandatorum Dei abesse convenu.
Idem, Enarr. in psal. cxviii. — Quique
persecuti suut me, adjuva me. Propheta Da-
vid graves meminil esse persecutorum mo-
leslias; et quia iuslo utiles sint, non putaf
amovendas. Periculosa namqae otiosœ hd.'i
pax esl; el faciles securis exctibiis insidiao
sunt. Bellis aulem exercilalum virum non
cilo doli capient : el glorioso cerlaraino
opus esl, ut vicloriœ corona deleralur. OU
quod non oral sibi adiuii causam cerland',
sed inbui auxilium vincendi.
S. Athanas. Doctrina ad monachas, 1. 11. —
Habeas in corde tuo palienliam, exspeclans
Dei auxilium, major quii)pe illo esl diabolo ,
le impugnaule, quemadmtdum plerumqiie ^
dicilur: Major est qui in nobis, eo qui in
raundu esl : et Psalmisla : Non timebo mata,
quoniam tu mecum es. [Psal. xxii, k.) El : Do-
minus itluminatio mea et Salvator meus, quem
timebo? [Psal. xxvi, 1.) Eliamsi Consistant
IrtO
ADVEUSITAS
n»
inme castra, non thnehit cor meum. (Ibid..S.)
Et : Dominus mihi ndjutor, et ego despicinm
inimicos meos. {Psnl. xvii, 6 ) Non onorlct
igitur eura qui Domino servit, difTiilert^,
quasi non ah eo seroper proteguur, ipse
pamque dixit : Non te deseram, neque le de
delerius contingat. Omnil)us hic deniinliot
sermo : utinani voro oranes aures audiant!
Non enira ornnis auris corporea quée ver-
bum immissum recipif, continuo etiam iii-
Ira coî^itniionera adnailtit. Jdcirco aieb.it
Salvator: Qui habet aures ad audiendum ,
relinquam. {Hebr. xiii,5.) Si enim illuiii po- audial [Matth. xi, 15), cum homines allô
suisti refugium tuurn, non accèdent ad te quereturqui carneis auribus non carebanf
niala, et flagellum non appropinquabit ta- Andiat ilaque Jesum omnishomo, et neam
bernaculo luo, etc. Ouapropler borlor vos,
fratres, nullatenus maligno cedamus, ncqiie
nos raorti tradamus ob quamcunque volu-
piatem, sed meraores eorum qu^ nobis re-
ftosita sunt in cœlis bonorum, haec oinnia
despiciainus.
Idem, De virginit. f— Cor purum ha-
beiiles , ii cum adhuc in terra sint pœnas
tamen infcrorum cernunt; iidera quociue
cœlestia doua. Quomodo igilur non potorit
non higere qui isla videl? Plorat ut vindi-
cetur a diris pœnis, atque iterum plorat et
deprecalur, utdignus liai illoruni cœleslium
bonorum muneribus. — Oui liabet requiem
suani in hoc mundo, ne speret œternam re-
quiem se posse consequi. Regnum enim
cœlorum non eorum est qui hic oriantur,
sed qui in muita tribulatione vilam transi-
gunl.Non enira id gratis accipiunt, sed cum
ingenti labore et maximis sudoribus iilud
sunl adepli, quotquot eo digni sunt habili.
Non illis curœ est quantumcumque hic de-
lassentur, si quidem illuc ingressi oblivi-
scuntur laborum et doiorum quos per|)essi
sunt in mundo isto vano, pree mulla illa et
inenarrabili requie quœ data est ipsis.
S. Cyril. Hieros., Hom. in Paralyt. — Ne
amplius pecces, ut ne libi delerius aliquid
contingat. [Joan. v, 14.) Per unum (Par;»ly-
licum) do'îet mullos. Non enim ad illuiu
unum ioquilur, sed ad nos omnes. Si enim
aliquando in morbos aut œrumnas, aut ca-
lamitales inciderimus, nemo ascribat Deo.
Deus enim ul malis ientari non potesl, ita
ipse neminein tentai. {Jac. i, 13,) — Ne
amplius pecces, ne aliquid libi delerius con-
tingat. Audial hanc sentenliam quivis ho-
mo : Et qui anle scorlalor eral, vitiosum af-
feclum abjiciat, quique avarus eras, largus
eleemosynarum lias. Audial qui rapuil alié-
na: Ne amplius pecces. Maxima est Dei in-
juriarum oblivio, profusa gratia. Al tu cave
ne nimiam palienliam in oecasionem con-
|)lius peccet : sed adcurramus ei qui peccata
condonat. Et sivemorbo laboramus, adeum
confugiamus; sive animaî raaio quodau)
cruciamur, medicum scientiae (auclorem)
sequamur : sive esurimus, panem recipia-
inus: sive morlui sumus, resurrectionern
acci|)iamus : sive in ignorantia consenui-
nuis, sapienliara ab ipsa Sai>ienlia postule-
mu s.
S Greg. Nyss., Oro^ Debeatitud., t. 1. —
Ne doleamus igitur, et 8egreferamu5,l'ratres,
terrenis nos expelli atque prohiberi ; nan»
qui liitio migraverit, in cœlesti regia diver-
saiur. Duo hœc in creatura rerum univer-
sarum sunt elementa, habitationi rationa
lis naturcie attributa, eœlum et terra. Locus
eorum, qui per carnem vitam sorliti sunt,
terra : crelum autem incorporeorura est :
recesse est igitur, vitam nosiram prorsus
alieubi esse, nisi ex terra pulsi et ejecti
i'uerimus, in lerra prorsus manemus ; ,«i
hinc abierimiis, in cœlum traducemur. Vi-
des quo ducal bealitudo, per idquod trisie
et acerbum videtur, tanti boni tibi conci-
îiatrix existens 1 — Quid est id quod coiise-
quimur? quodnam est illud praemium?
quaenam illa corona?Non videtur mihi ali-
quid aliud esse quodiibet eorum quee spe-
ranlur, praelerquam ipse Dominus. Ipse
enim est praeses moderatorque certantium,
et corona vincentium; ille est qui dividit
hœreditatem : ille bona bœreditas est, ille
bona porlio; ille est qui tibi porlionem
largiiur; ille est qui ditat; ille ipse divi-
liœ, qui et oslendit libi thesaurum, et thé-
saurus lilii existit; qui et cupidum te bon;i>
margarilœ reddit, et venalis libi recte ne-
goiianti mercantique prostat. Ul igitur illum
adipiscamur (sicutin ibro lit) iis, quee h.ibe-
nius, coiijparemus id quod non habeinus.
Ne conlristemur ergo cum agitamur, et per-
secuiionem patimur, quinimo potius eliam
iseiemur, quoniam per id quo pellimur aU
iis, quae in terra habentur iu prelio, ad cœ-
templiis vertas : neve quia louganimis Dius leste bonum compellimur, secundum euiu
esl, idcirco pecces; verum deiuceps carna-
les tuos alTectus da operam uî sanes. —
Nemo ilaque sit in carne ; sed in carne cum
sil non secundum carnem ambulet. {II Cor.
X, 2, 3.) Non enim vult Aposlolus ul nos a
qui proraisit beatos fore eos, qui propter
i|)sum agilati, perseculionemque passi siui;
quoniam illorum sil regnum cœlorum.
Idem , orat. 8. — Qui vere tidem sus-
ceperil, et dissecuerit ea quae maie coa-
mundo penitussegregantesmalum non ope- luerintconsueludinis vincula rumpens, non
remur; sedul in carnem posili, carnem ser- spécial ea quœ reliquit, sed quœ peiil: ne
viluti subjiciamus, et ejus imperio non le- queoculum convertit ad id quod alergoju
neamur. Non serviamus, aed imperemus :
cibo ulamur moderato; non venlris inglu-
vie abrepli, sed frenum ventri injicienles,
ul et alfeclibus infra venlrem sedem haben-
libus moderemur. Gubernetur ab anima
corpus, nec a carnalibus voluptalibus ani-
cundumest, sed ad proposilum bonum con-
lendil : neque damno rerum universaium
conlrislatur, sed lucro cœleslium lœlalur;
proplerea omne suppliciorum genus lan-
quam subsidium et auxilium propositi gau-
dii haud cunctanter excipil : ignem laii-
lua trahalur. iVe amplius pecces, ne quid tibi quam materiœ puriticalorem : gladium tau-
m
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
112
qunm diretnptorem conjunclionis qua mens
cuin carnalibus coaluit : alque iti summa
dolores et labores quicuiique excogilari '
possunl, tanquara medicamenlum noxio
voluplatis veiieno adversans. — Nam quo-
niam per voluptatem inlravit peccatum, per
contrariura prorsus expelletur.
Arnob., 1. I adv. gent. — Eventa omnia
quae fiunt commodulis non noslris, sed ip- ,
sius pendendasunt rationibus ordinibusque
naturee. — Tu audeas dicere, Hoc et illud
est in raundo raahim, cujus explicare, dis-
solvere neque originera valeas neque cau-
sara. Et quia tuas impediat deliciarum for-
sitan et iibidinum voluplales, perniciosuni
esse alque asperum dicas?
Idem, 1.11 adv. ^en^ — Nihilesinobis pro-
missumadhancvilam.necincarunculœhujus
folliculo constilutis, opis aliquid sponsum
est. Quinimo edocti sunius minas omnes
parvi pendere : ac si quando ingruerit vis
qufiepiamgraviorquamtinem necessesit con-
sequi, eam non limere, noc tugere, quo la-
ciliusexui corporalibus possiuius e vincu-
lis, et tenebrosam évadera cœcitalem. Itaque
islaquaaidicilispersecutionisosperitaslibe-
ratio nostra est, non persecutio ; necpœnam
vexatioinferet,sedadlucemlibertaliseducet.
Lactant., I. m, c. 25, Divin, inslil. —
Nemini mirum débet videri, si pro noslris
delictis sœpe casligamur a Deo. Imo vero
cum vexamur ac premimur, tum maxime
gralias agimus indulgenlissimo patri, quod
torruplelam noslram non patitur lungius
procédure, sed plagis ac verbcribus emen-
uat; ex quo intelligiraus , esse nos Deo
furœ, quibus, quoniam peccaums, irascitur.
Idem, i. VI. — Nemo dubilat, quin timidi
et imbecillis sit animi, aut dolorem melueru,
aut egeslatem, aut exsilium, aut carcerem,
aut mortem. Quae omnia (juisquis non exhor-
ruit, lortissimusjudicatur. Qui autem Deum
moluil, illa universa non meluit, ad quod
probaiidum, opus argumenlis non est.
S. Ephr., De recla Vivendi ralione. — Quod
igné ellicilur, igni solel ubsistere. — lu len-
tationibus et Iribulatiouibns validum te
prœbe, voluptatumque ardoribus resisle.
Idiim, in xllud 1 lim. iv, 16 : Attende tibi,
c, 5. _ Tribulatio muudi diliicilis et sme
mercede: tribulatio autem ex parte Dei spem
vitœœternee repositam habet.
S. Basil., hom. in psal. xxxiii. — Nihil
luiims Christianum decet, quam ut in rébus
])rosperis benedicat quidem Bumino ; con-
ua veroquapiam calamitate alilictus laudes
itticealDei : cum tum magis eiiam sil bene-
dicendum ; ut qui novtrimus, quod quem
diligil, erudit el casligat. Igitur sempej- laus
ejus in ore meo. [Psal. xxxm, 2.)
Idem, hom. Quod Deus non est auct. mali.
— Nosce unum vere malum esse peccatum,
CUJUS tinis perdilio est : allerum vero appa-
rens, lanluu) malum, vim alioqui boni lia-
beus, sensibus afllictioncmprœbens ; qucm-
admodum calamilales, quarum Iruclus
salus est animaruiu œlerna.
S. Greg. Naz., orat. 17. — Rcnuit conso-
larianijna meu. (Psal. lxxvi, 3.) Audisue
anxietatis et dosperationis verba? Nam quis
te Davidis causa limor invasit, quasi incu-
rabili morbo laboraretl Quid ais? Non ad-
raittis consolalioneml Negas tibi solalii
spem ullam superstitera esse 1 Nihilne tibi
medebitur? Non sermo, non araicus, non
propinquus, non monitor, non doloris
socium se praebens, non res suas adversas
exponens, non vêlera commemorans, non
prœsentia cura illis coraparans, atque osten-
dens quam mulli horaines etiam ex atrocio-
ribus mails evaserint? siccine projecta sunt,
interierunt, concisa sunt omnia? siccine
spes omnis periit? Nec quidquam aliud su-
perest, quam ut jacenles et supini tineni
exspectemus? Heec magnus ille David, qui
alioqui in tribulationiOus dilatatur [PsaL
IV, 2j; qui, vel mortis umbra ciraimfusus
[Psal. xxii, k), Del tamen ope obnixus,
adversus eam exsurgit. Quidnain igitur me
lacère j'ar est, me |)arvum et imbecillen),
me terrenum, nec tanta spiritus facultata
preedilum ? David œsluat, neque habet quo
se verlal, cl quis salvus esse poteril? qusB
res mihi laboranti, vel subsidio, vel solatio
luluraesl?Adqueminangustiamredactusfu-
giam? Tibirespousumpreebet David, magnus
ille medicus, ac malos etiamspiritus per Spi-
ritum in ipso habitantem incantans. (/ lieg.
XVI, 23.) Ad (jucMn confugies ex me scire
cupis, nec per le ipse iiiielligis? Quis est,
qui lanyuidas vianus roborat, et genua disso-
luia confirmai {Isai. xxxv, 3j, et per igneru
ducil, cl per aquauj salutem aUlrlîISihil,
inquit, instrucia acie opus est, non armis,
non sagitlariis, non equilibus, non consul-
toribus, non amicis, non externo subsidio.
Auxiliares copias in teipso habes, quae et
tibi, et mihi, el cuivis in |)romptu sunt.
Velle lantum oportet, animiquo impelum
atl'erre. In propinquo est consolatio in ore
tuo, et in corde tuo. Memor fui Dei, inqu.t
{Psal. Lxxvi,^.), et delectatus sum. Quid me-
moria ()aralius? Tu quoque, memor eslo,
et deleclare. facilem medicinami O cele-
rem curandi rationem 1 ingentem hene-
licii magniludinem ! Non modo animi im-
becillitaiem mœsliliamque sedat Dei recor-
dalio, sed et delectalionem parit.
Vis alia insuper divinae erga humanum
genus benevolentiae testimonia producam ?
Si, inquit {Isai. xxx, 15), conversus ad Do-
minuin ingemuerisy lune salvus erj*. Videlis-
ne quemadmodum salus cum gemilu con-
juncia siu? Et adliuc le loquente dict-t : Ecce
adsum {Isai. Lvni, 9J , et loquetur animée
tuafi, Salus tua ego sum. {Psal. xxxiv 3.)
Nihil inier peliiionem el impetratiouem in-
lercedil; non aurum, non argentum, non
splendidcfi et eximiae gemiuœ, non cœtera
quibus hominuiu mentes ad lenitatem et
clementiam intlectunlur. Postquam dixii
Sophouias, tanquam ex Dei irati et indi-
gnanlis [)ersona loquens : Peniius désertas
fuciuni vias eorum ut non sit qui ingrediatur.
Vefecerunt civilates eorum, eo quod nuilus
supersil, nec inliabitcntur {Isai. m, (i) ; pos.-
quam acerbissima quicque minatus est,
pustquam summo mœroi e animus consterua -
113
ADVERSITAS
lii
>it, ac minarum caliginem effudit, spoi mê-
lions lumen statira inducit, meq-iie liujus-
modi oratione recréât et reficit : Venimtamen
dixi : Timete me, et accipite disciplinam, et
non disperdimini de oculis ejus. {Ibid., 7.)
Aliquantoque ulterius progressus, laetiori-
bns adhuc humanioribusque verbis utitur:
Ne languescant manus tuœ. Dominus Deus
rel, ciim habeat quod aliis raagis possit ju-
bero : quod iii paupertale ingemiscat, qui
[)0[est supra mumii 0|)es esse : [p.deli enim
tolus mundus divitiarum est,) quod ignobili-
tatemdefleat, quidebealdespicere regias pp-
testates, divilibus et potenlibus imperare.
Haecenira vita jusli, qui etiam quas habeat
facultales, communes aeslimare debeat, imo
tuusin te est. In tempore illo dicet Dominus : etiam inopibus dividere , recidere voliipta-
Bono animo esto, Sion, qui te salvum facere
potest, et inducet super te jucunditatem, et
innovabit te per dilectionem suam, et contritos
coltiget, et oppressas servabit^ et ejectos ad-
tnittet. {Ibid. 16, etseq .) Hœc sancti viri,
liœc raliones voiunt, haec mea postulat ora
tes proprias, tenuare snraptuoi , adhibero
parcimouiam temperanlise, sobrielatem lo-
nere in prosperis, paiienliani in adversis,
in dolore tolerantiam , magnanimitatera in
periculis, sanilatis perpetu» vota nescire,
mortis imminentis terrore non concuti, ne-
tio. Vos aulem suscipite sermones prudentiœ que eum prœstantiorem puta'-e oui secun-
(/'ror. I, 3), ut est apud Salomonem, ne tan- dum naluram iiberi,
dem in profundum malorum prolapsi, con-
lemnalis, atque ab imperitia veslra polius
quam a moleslia et dilTicultale, in qua nanc
eslis, absorbeamini.
S. (iBEG. Naz., ibid. — Prudenter illi
propinqui, salubritas,
laetitia, aflluentia redundaverint, quam cui
illa defuerint : neque exierni sœculi , sed
virlutis domesticœ merilo pensare.
Formam jusli est, ut nihil metuat , nisi
virtutis dispendia, aliorumque vanas formi-
faciunl, qui calamilalibus erudiuntur.j dum dines comprimât quas habeant de periculo
ilils, velut auniiu igue, purgantur, Davidi- rum sollicitudine, morlis timoré, corporis
cum illud in orahabenl : Boniim mihi, quia infirmilate; ut doceat dissolvi corpore et
humiliasti me, ut discam juslificationes tuas esse cum Christo multo melius; ut ostendat
(Psal. cwiu, 71.) Quod videlicel ea res jus- quia operationes non impediunlur debilita-
titicatiouum D..'i cognilionem pariât, quippe tibus corj)oris , sed augentur, neque spU-n-
Petrum imitantur, Salvaloris opem , cum dore generis, aut propinquorum subsidiis,
jam pêne merg-eretur [Mallh. xiv, 30), im-
pioranlem : qui denique ob dolorem ad
Deum sese magis adjungunt, ac beneticio-
rum omnium aucturem per afflictionem sibi
conciliant. Quandoquidem œgra anima Deo
i)ropinqua esl ; ac [lenuria i[)sa eliicit, ul ad
)eum (jui largiendi poleslatem liabet, nos-
raelipsos contVramus, qui alioqui lortasse
ob etl'usam liberalitalem conleuinitur. Quo-
circa, fratres, oculos in cœlum erectos ha-
beamus, in omni tempore atque omni
adverso lerum evenlu bonam s[)fm praele-
ramus, neque vel in prosperis rébus limo-
rem, vel in adversis spem abjiciamus. Me-
naores simus, lum tempeslatis in Iranquil-
lilale, tum gubernatoris in lempestale : nec
in aliliclioiubus frungamur anirais ac debi-
lilemur, noc improbos servos imilemur, qui
contitenlur quidem Domino cum benefacit
eis, verum eidem coriipiendi nequaquam
pari studio et voluntale adjunguntur; cum
lamen inierdum accidat, ut doior sanilale,
el patienlia remissioue atque indulgentia et
visnalio neglectu, et castigatio venia melior
sit et prœstabilior, atque, ut rem in pauca
conferam, sic nos inslituamus, ut nec pro-
I)liT calamitatescoMcidamus, necproptersa-
lurilalem insolenlia elîeiamur.
S. Ambros. I. I liexam., c. 7. — Mala non
sutit nisi quœ crimine menlem implicant.
Cœlerum pauperiem, ig!ii)l)ililalem, œgritu-
tlinem, morlum, iiemo sapiens mala dixeril :
quia nec contraria istis, in bonis habentur
maximis, quorum aiia nobis ex natura, alia
ex commodiialcaccidere videnlur.
Idem, L. de Jacob, el vit. beat., c. 6. —
Jublus , eum qui illa miserabililer deHeat,
corripiet et quasi ignavum arguet , quod
plus in cor[)oris usu quam in animi virtule
couslilual; quotl ea quibus serviat dcside-
aut ûpibus, sed bonocoramendanturaUV-clu.
idem, Tract, de mans. fil. Isr. — Post
Marach {id e.'^f amaritudines) , venerunt
tandem ad pa/mas, venerunt ad fontes : per
quod inslruimur, quod qui asperitatibus
l)rœgravantur, eos tandem leeta et amœna
loca suscipiunt : quoniam ad requiem non
nisi per laborem, et ad gaudia nonnisi per
tristia pervenilur.
Idem. , in psal. i. — Qui diligit, in omni
statu suo débet servare diuturnœ chariiatis
alîectum. Paler diligit filium, diligit etiam
cum arguit, cum verberat. — Castiyat enim
Dominus omnem filium quem recipit. El tu
cum casligaris, dilige; quia ideo castigaris
ut recipias. Nam quid grande est, si luno
diligas Dominum Deum tuum cum tibi abun-
danl omnia?
Idem, in psal. xxxv. — Cura irascitur in
reum, dilfert : cum miseretur, pro|)erat, m
absolvat : terrel ut corrigat ; prœvenit ut
ignoscat.
Idem , »^ psal. cxviii. — Non sunt con-
dignœ passiones hujus lemporis ad futuram
gloriam : Quisquis enim meliora speral,
nunquam levioribus fiangitur.
Idem, ibid. — Proposuit Dominus in por-
tions possessiones, in portione honores, in
porlione nobilitalem. Re[tosuileliamin [)or-
tione seipsum. Habes plurimas porliones,
elige quam putas. Non te numerus perlur-
bel, sed excilet gralia : non te labor aver-
lat, sed fruclus invitet. In portione divina
geiuitus et labores sunt : liœredes sumus
Dei, cohœredes autem Christi; si tamen com-
palimur,ut simul glorificemur.
Jdem, ibid. — Exerc^iamur indefesso me-
ditalionis usu, eserceamur ante cerlamen,
ul simus (-erlamini semper parati : et cum
iVe([ucniiar adversarii iclus ingruerit, nun«
DICTIONNAIRE
415
inopia, nunc rapina, nunc orbitale , nunc
corporisœgriliidine, nunc mœrore animi ,
nunc terrore mortis , nunc acerbilate pœna-
rnm, dicat unusquisque noslrum qui potu-
erit suslinere : Nisi quia lex tua meditalio
inea est, tune forte periissem in humililate
inea, iPsal. lxxvii, 92.)
Idem, ibid. — Christus suos castigat quos
diligit, aliènes tanquam generali damnationo
impietatis adsiriclos, pœiia damnât œterna.
S. Ambr., De morte Salyri. — Quid in liac
vita experimur ad vers! ? Quas non procellas
tempestatesque perpetimur? Quibus non
exagilaraur incommodis ? Cujus parcitur
uieritis? .
Idem , L. de Offic. — Pauperlas , famés ,
dolor, quœ putanliir mala, non solum impe-
dimenta non sunt ad vitam beatara, sed
eliara ad meritum adjuvant. Unde dicitur:
Beati pauperes spiritu : beati qui esuriunt.
S. Chrysost., hom. de Irislitia. — Patres
omnium maxime tilios amant ; et mensa
prohibent, et flagella infligunt, et aniciunt
ignorainia,etaliisinfinilis talibus lascivien-
tes pueros corrigunt. Sed lamen patres sunt,
7ion tantum dum honorant, sed diim hoc
faciunt, ut tune maxime paires suit, cum
bœc faciunt. Si autem et homint^s, qui lu-
rore et ira sœpe abutili déclinant, non cru-
delilate, sed cura et charitate, quos amant
punire putanlur : multo magis de Deo sic
sentireoportet, omnem excedenle palernam
chiuitatem, propriœ bonilalis cumulo.
Nequepecuniœjactura, neque calumniae
el convicia, neque exsilium , neque morbi ,
neque cruciatus , neque id ipsum , quod
omnibus terribilius esse videtur , mors,
pcrferenlibus damnum atfert, sed utililatem
polius : quibus rébus mihi potes ostendere
quempiam lœdi, quando his non laeditur?
Ego enim contrarium deraonstrare conabor :
nempe , qui maxiraa damna ac detrimenta ,
et incurabiies clades perforant, eos esse qui
inferunt. Quid enim miserabilius esse pos-
sii, quam Gain, qui talibus modis fratrem
accepit? Quid infelicius uxore Philippi, quœ
Joanni caput abscidil?Quid Iratribus Joseph
(|ui eum venumdederunt, et in exsilium re-
legarunl? Quid diabolo, qui Job tôt malis
iiilecii? Non enim ceeterorum dunlaxat sce-
lerum : sed ita quoque non vulgares insidia-
rum pœnaàdabit. Cernis non modo nullum
incommodumeos qui perferunt insidias, ab
jnsidiatoribus accipere, verum eliam id
omne in caput insidianlium converti. Quo-
iiiam enim nec in divitiis, neque in liberta-
tp, neque iu habitanda patria, neque in cae-
leris hominissita est virtus, sed in anim;e
recte faclis : merilo cum horum fil jactura
nihil delrimenti accepit virtus horauiis. Quid
igitur si ipsius philosophiae jacluram quis
laciat? Neque hic, si laeditur ab alio lœdi-
lur, sed a se ipso; quomodo, mquies , a se
]pso? Cum quis cœsus a quopiam , aul la-
culialibus exutus, aul aliquam aliam gra-
A'em perpessus injuriam , blasphemum ali-
(iuod protulit, hic aûectus est quidem dam-
no, eoque maximo, non tamen ab mjurio,
£,ed a propria pusillanimi'ale.
DE LA TRADITION. **^
S. Chrysost., hom. 6,inMatlh., L VII. —
Cur, quœso, ita gaudes et diffluis lot red-
dendis obnoxius rationibus, qui tremendo
illi tribunali sistendus es, de tuis omnibus m
hac vita gestis ralionem accurate redditu-
rus? Etenim de iis quœ vel sponte, vel in-
viti, fecimus, rationem reddemus : Qui
enim, inquit, negaverit me coram homini-
bus, et eqo neqabo eum coram Pâtre meo, qui
incœlisest, [Matlh. x, 53.) Atqui illa nega-
tio (aliquando) non voluntaria est, et tamen
supplicium non effugit , ejusque dabimus
pœnas, et lam eorum quœ scimus, quam eo-
rura quœ nescimus : Nihil enim mihi con-
scius sum, inquit Apostolus, sed non in hoc
juxliâcatus sum. (/ Cor. iv, k.) Sive ignoran-
tes si ve scientes peccemus : Testimonium enim
mis perhibeo, inquit, quia œmulationemVet
habent, sed non secundum scientiam. [Hom.
X, 2.) Verum id illis ad purgalionem non
suflicit. Corinthiis autem scribens, aiebat:
Timeo ne sicut serpens Evam seduxit astulia
sua, sic corrumpantur sensusvesfri, et exci-
dant a simplicitate quœ est in Chrislo. (Il
Cor. XI, 3.) Tôt tantorumque facinorum
rationem redditurus, sedes ridens, urbanas
facetias proferens , et voluptali indulgens?
Sed si id non fecero, inquies, si luxero, quœ
mihi hinc utililas? Mulla sane, et tanta
quantam explicare non possim. In sœcula-
ribus enim judiciis, quantumvis plores, noa
effugies supplicium post latam sententiam ;
hic vero, si ingemiscas tantum, sentenliam
sûlvisti et veniara consequeris. Ideoque de
luclu sœpe Christus nos admonet, et eos
qui lugent beatos prœdicat, illos vero qui
rident, miseros déclarai.
S. Hier., ep. 1 ad Heliod. —Erras, fra-
ler, erras, si putas unquam Christianuui
perseculiouem non pati. Tune maxime op-
pugnaris, si te oppugnari nescis. Adversa-
rius noster tnnquam ko rugiens circuit quœ-
rens qucm devoret ; et lu pacem putas?
Idem , in Jerem., c. 9. — QuoUescunque
angustiis subjacemus, mala recipimus a Deo,
et examinamur perseculionibus; ut quid-
quid in nobis alterinœ materiœ est, tribu-
lalionum et miseriarum exuratur ardori-
bus : Argentum enim Domini igné examina-
tum, probalum terrœ, purgatum septuplum.
S Hier., epist. ad Ueliodorum. — Quis
non iribulari veiit? Quis se non roaledici
desideret, ul nieiealur Christi voce budari,
cl cœlesti copiosaque mercede muneran /
S. SALViàN., De vero et providentta Dei,
]. VI. —Sicut optiuji et perilissiini medici
oist,imilibus morbis curas dispares prœ-
slaiil,alque aliis per dulcia medicamnia,
aliis per amara succurrunt: el quosdam cu-
rant cauleriorum adustione, quosdam lua-
laguialum placabilitate : aliis adhibeiit du-
ram ferri seclionem, aliis blandam inlun-
dunt olei lenitalem, et lamen diversissimis
licet curis eadem salus quœrilur: lia eliam
Dcus nosler, si quando nos plagis austerio- i
ribus coercet, quasi cauleriis el seclionibus
curai: quando autem rébus prospens re-
fovet, quasi oleo ac malagmatibus consola-
lui-. Per diversam eniiu opcm, ad unam nos
«17
ADVERSITAS
iig
vult perducere sanitalem. Soient quip[)e
etiam nequissimos servos, quos siip[)licia
non correxeruni, blandimenta corrigere;
et quos dominis suis verbera non subniise-
rinl, bénéficia submittunt: infantes quoque
et onines fere parvulos contumaces, quos
niorigeros minœ ac feiulœ non etficiunt, in-
terdum oscula atque blandiliœ ad obedien-
liam trallunt. Uudo inlelligere debemus,
nos et servis nequissimis nequiores, et in-
sipientibus parvulis stulliores esse, quos nec
quasi malos servos tormenta corrigunt, nec
quasi inlaniulos blandimenta converiunl.
S. Greg., in hom. sup. Evany. — Ple-
rumque poslquam in hoc mundo non pos-
sumus obtinere, quod volumus; poslquam
in terrenis desideriis de impossibilitate las-
samur, tune nientem ad Deum reducimus,
lum placere incipit, quod dispiicebat: et
quae nobis amaraiuerant prœcepla, repente
dulcescunl in memoria. Peccalrix anima,
quœ adultéra conala esse non potuit, de-
ternii esse tideliler conjux. Qui ergo hujus
luundi adversitatibus fracti ad Dei amorem
redeunl, atque a prœsentis vitee desideriis
corrigunlur : quid isti, fratrescharissimi, nisi
ut inlrenl, compelluntur?
Idem, in Job, 1. xxui, c. 22. — Via est vila
prœsens, qua ad palriam tendimus; ideo
nem cons.slere inlelligunl, (nam alii [)ro
peccalis pœnas solvent, alii [iro splendidiore
certant coroiia ), facile debeant lentaliones
perferre, et non solum non Iristarl, sed et
gaudere incredibililer oporiere valide a/Tîr-
uiamus. Hinc enim curari qused-im pro-
miltit B. Paulus damans: Dum judicamur
a Domino corripimur , ut non cum hor.
mundo damnemur. (/ Cor., xii, 32.) Quos-
nam vero coronœ gralia conlendere, divi-
num lestatur oraculum a Deo ad Job pro-
ialum : Putasne me aliter respondisse tibi,
quam ut appcireas justus? Quin igitur sive
hoc, sive illo exerueamur modo, bona ceito
nulrimur spe bealiludinis.
S. AuGusT., De verbis Domini, 1. ii. —
Nemo frangilur adversoruiu moieslia, qui
prosperorum delectalione non capilur.
Idem, serm. 18 super Matth. — Ideo Deus
felicitalibus terrenis amariludines miscel,
ut alia quœratur félicitas cujus dulcedo non
est fallax.
S. AuGUST., in serm. ad Lippium. — Noii
admirdri, frater, si poslquam chrislianus
etfeclus es , mille te undique tribulationes
vexant. Quoniam Christus nostrse religiunis
capui est, nosque ejus membra sumus. De-
bemus ergo non solum eum, sed ejus vitam
cumulalissime sequi : vita enim Christi re-
conlerimur frequenliperlurbatione, ne viara spersa fuit angusliis plurimis: sumnia [)au-
pro palria diligamus. Soient enim nonnulli pertale circumdata, a Scribis et Pharisœis
vialores, cum amœna fortassis in itinere derisus, tandem propter nos peccalores
prata conspiciunt,pergendimorasinneclere, morti turpissimae iraditus est. Ùnde con-
et a cœpli itineris reclitudine declinare. jectura est, cum te Deus immensis perse-
Eleclis auiem suis Deus, ad se pergentibus culionibus corripit, le in elecloruui suorum
iter hujus mundi asperum reddit : ne dum numéro députasse. Nam sine hujusmudi
quisque vilae prœsentis requie, quasi amœ-
nilale viiee pascilur, obliviscatur patriœ.
S. Greg. in Mora/. -^Omnipotens elec-
torum suorum udversarios temporaliler per-
uiitlit excrescere, ut per malorum saeviiiam
purgelur vila bonorum. Nunquam quippe
Dominus adversariis bonos permittei, nisi
jn quantum prodesse viderit. Nam dum in-
justi sœviunt, jusli purgantur, et ulilitati
innoceniium militai vila pravorum , dum
banc et premendo humiliai, et humiliando
fiemper ad melius format, quia mala repro-
borum bonos dum cruciant, purgant, uti-
iilati justorum miliiat eliam potestas pra-
vorum.
Ibid. — C[im recognosco Job in slerqui-
Jinio, Joannem esurienlem in eremo, Pe-
Irum exlensum in patibulo, Jacobuui docol-
Jatum ab Herudis gladio : cogilo qualiler
Deus in l'uiuro cruciabil, quos repiobat :
qui ita dure allligit, quos amal.
Idum, sup. Ezech. — Donis suis Deus fla-
gella permiscel, ut nobis omne quod nos
in sœcuio deleciavit, amarescat ; etillud in-
cendium surgai in animo, quod nos semper
ad cœlesle desiderium inquietel et excitet,
atque (ul ila dicam) deleclabiliier mordeai,
sudviler cruciel, hilariler coulrislel.
S. IsiD. Pelus., episl. 96, I. v. — Quod in
aliéna telicitute proprias miserias clarius
jnlueanlur omnes, qui lentationibus exer-
centur, manilesluui est: quod vero qui
suam in lis, vel curalioncm vcl prubalio-
tril)ulalionibus nequaquam ad Deum per-
venire possumus. Omnes enim, qui ad pa-
radisum redire desideraut, oportet Iransire
per ignem et aquam ; sive luerit Petrus apo-
slolus, cui daicfi sunt claves regni cœlorum,
sive Paulus vas eleclionis, sive Juannes,
cui revelata sunt sécréta cœleslia : necesse
est ut omnes dicant: Per mullas tribula-
tiones oj)ortel nos inlrare in regnum Dei.
Idem, sup. psai. xxi. — Inlelligat homo
medicum esse Deuru, et tiibulatiunem me-
dicamentum esse ad salutem, non pœnam
ad damnalionem: sed medicamento posilus
ureris, secaris, clamas: non audit medicus
ad volunlalem, sed audit ad sanitalem.
Idem, ibid. — Flagellum inlerius et exte-
rius gloriticat. Peccalorem compellit nolen-
tem, erudit ignoranlem, cuslodil currentem,
prolegit inhrmantem , excitai tor[)enlem ,
humiliât superbientem, |)urgal pœnitenlem,
coronai innocenlem, inilial ad moilem per
virlulem.
S.Cyril. Alex., m Gen. \. iv,t. l. — Ve-
rissimum est quod qui pie vivere voluerint
in Chrislo Jesu , perseculionem patientur,
[Il lim. m, 12. j Insultant enim ipsis in-
star immanium ferarum lilii iniquilalis,
censentes nimirum eorum qui recle vitam
insliluunt splendorem ac gloriam, esse vel-
uli incusationem quamdam condemnatio-
nemque ipsorum improbilatis. Mala enim
plerumque bonorum ap()licalione arguunlur,
qua'que laiidabilia sunl, eorumque talia nuu
I)D
DICTfONNAIRE DE LA TRADITION.
'120
siiiit deformilalem propalanl. Quidnani igi-
tur hinc? Invidiœ tela, ai in iis qui viclos
Se scnliuDl, indignalioiiis flamma accen-
* diliir, priiicipiura insaniae, occasioque iin-
pielatis adveisus eos qui opdnie vivunt :
qui lametsi aliquando in periculis el labo-
ribus verscnlur, nunquam lamen in uni-
versunj in lioslium poteslalera veniunl. Ne-
(juaquam enim oonleuinet princeps sancio-
rum eos qui pVo ipso periciitantur ; at()Oliiis
eripiet,lacilequeadmoduin suf)etiorcs eos ii-
liislrioresque efiiciel, laboribus intérim et
œrunuiis eos ad toleranliam exercens. Coii-
seniit vero huic rei etiam divinus Paulus
iia scribeiis: Fidclis autem Deus, qui 7wn
finet vos lentari ullra id quod potestis, sed
faciet cliam cum tsntatione provenlum, ut
possitis sustinere. (7 Cor. x, 13.) Ipsi vero
etiam clamant in libro Psalmorum, qui in
peiiculis versati, gravissimosque per,>ecu-
(ijnum labores fortiter superarunl: Pro-
basti nos, Deus, igné nos examinasti, sicul
cxaininalur argcntum. Induxisti nos in la-
(jucum; posuisti Iribulationes in dorso no-
alro : imposuisti liomines super capita nostra.
Transivimus per igncin et aquam, el duxisli
nos in rcfrigerium. {Psal. lxv, 10, 11, 1*2. j
Audis quo paclo ea in quibus probantur,
œgre ferre minime iiorunt; gaudeut vero
poilus, lanquam vicloies déclarât!, et ex-
periujento ipso id quod sunt, cognili, sum-
mamque |)ietatis palienliaui lestantes.
TuiiODOH., in Èpist, ad Rom., t. 111. —
Scienles quod tribulatio palienliain operutur,
patienlia autem probalwnem , probatio vero
tpcm, spcs autem non confundil. {liom._ v,
3, i, 5.) Quando aiiqua uiolesla quempiam
eircumsederinl, si fortiter ferai eorum im-
pelus, prubalus efficitur, et fulurorum sj)e
. nititur. Jlla autem non est falsa, sed verum
liabt't. Hoc enim est quod ail : Non con-
fundit : nempe quia qui speiant , et spe fal-
huilur , erubescuni et pudore aftîciuntur.
Quia charitas Dei diffusa est in cordibus no-
stris per Spiritum sanclum qui datus est
nobis. {Rom. v, 5.) Sancli enim Spiriius
gratia, quam per baptismum acce[)imus ,
Mostrum in Deiim desiderium aoceudii.
Deinde etiam docet causas amuris.
S. Leo Mag., epist. 128 od AnutoL, [. I.
edit. Lugd.— Cerlum est tribulatos ani-
mes, el propler iiomen suum patientes
adversa, nequaquam Domini proteclione
(lestitui. Ferle igilur magnanimiter, et il-
Jam quœ veslra est, patriam cogiiantes , de
prœsenli peregrinatione gaudete; absit a
vobis exsilii dulor, nec aliquid de liac lali-
galione mœroris habealis, qui scilis pro-
])ler lidem Dommi eliam de periculis plu-
rimis Apostolum gloriari. Habeiis caui
j)r<fiparalis reiribulionis prœmii-< islius
cerlaminis icognitorem. Nemu fugial liuiic
laborem cujus merces est in œteruum re-
gnare et vivere.
^ S. FuLG.i ad Venant., De recta pœnit. —
JBenignitas Dei ad.pœnitenliam no^ adducit,
■ ideo nos tribulation'bus ailligil, inlirmila-
j libus corripit , angusliis eruait , ut qui in
i^ttuilalecorooris ueccavimus, in iniirmi-
taie a |)eccatis abslinere discamus: qui m
lœlitia raiserioordiam Dei contempsimus ,
coire|)li flagello tristiliœ justitiam ipsius
formidemus. Jla fit, ni qui nobis abutendo
sanitate, infirmitatem peperimus, per infir-
niilalem sanilalis bénéficia reparemus; et
qui per Jœlitiam in Iribulationes incidi-
mus, [)pr Iribulationes ad lœtitiam recur-
ramus. Denique magis erga nos dileclio-
nera Dei flagellis et correptionibus Scri-
ptura sancla lestatnr ostendi. Dicit enim :
Fili, ne deficias in disciplina Domini,
neque fatigeris , cum ab eo increparis :
quem enim diligit Dominus , corripit,
llagellat autem omnem filium quem recipit.
[Prov. III, 11, 12.) Sed et ipse Saivator
illos se dicil amare, quos arguit : Ego,
inquiens, quos amo , arguo el castigo.
{Apoc. ni, 19.) Et aposlolorum doelrina
preedicare non cessât, quia oportel nos per
7nultas Iribulationes introire in regnum Dei.
(Act. XIV, 21.) Ipse quoque Dominus arctam
viam el angustam dicit esse portara , quœ
ducil ad vilain.
Idem, i6îrf. — Neque vero putemus Iris-
tiiiam liumilium el lœlitiam superborum ,
luctum piorum , el gaudium imi)iorum ,
futura posse relribulione privari : manet
ulriusque condigna merces, divino red-
denda judicio, quan) judex ipse tali co-
gnoscitur decrevisse senlentia : Vœ vobis
qui ridelis nunc . quia lugebitis et flebitis.
{Luc. VI , 25.) Beati qui lugcnt , quoniam
ipsi consolabûntur. (Matlh. v, 5.) — Tali-
bus eliam nunc asserit Dorainura pro|)in-
quare dicens : Prope est Dominus his qui
tributato sunt corde , et humiles spiritu sal-
vos faciet {Psal. xxxiii, 19) : in tantum
vero prodest tril)ulatio chrislianis, ut per
banc spiriius noster Deo sacrificium fiai.
Scripliim namque conlinetur in psalmo l,
19 : Sacrificium Deo spiriius contribulatus ,
cor contrit utn elJiumiliatum Deus non des-
piciet. His et innumeris hujuscemodi lesti-
moniis informati, principaliter ad Deuni
converti, quanlo ocius feslineraus. Dicit
enim Scriptura : Ne iardaveris converti ad
Dominum. {Eccli. v, 8.) Conversi autem de
remissione peccatorum nullatenus despe-
remus, lenenles Domini fidèle promissum,
qui ait : Cum conversas fueris , et ingemue-
ris , salvus eris. {Rom., xu , 12.)
S. GuEG. Mag., epist. ad Pasch. et ConsoL,
t. 1. — Quia plus de animœ veslrœ sainte
quam de terrenarum rerum utililate debe-
tis esse solliciti, salulantes palerno affectu,
borlamur ut mens onere Iribuialionis op-
pressa , contra Deum non murmuret; ne
post amissionem rerum , eliam animœ se-
quantur dispendia. Nihil de [)ravis aclibus,
nil cum i)eccalo, necessitale quasi la-
cienlo, festinelis acquiiere : sed spem iu
Uedemploris nostri misericordia habenles,
qui confidentes in se non deserit , lolera*
bililer quœ perlulislis incommoda susli-
nete. Erigiie animes. Tribulatio vires non
opprimai. Adversa sœculi patienlia superet.
Pompam mundi mens secura des[)iciat.
Actio veslra se ad ea quœ Dei sunt occuitet.
iH
ADVERSITAS
122
Considérantes quom niillura sit quidquid
cisit)us subjacel, quidquid fine concluditur.
lil cor se veslruu) uKra quara convenii ,
non atfligat , sed studeat qualenus in omni-
polenlis Dei proleclione jure confidat: qui
et non liabila donal , amissa re|)arat , el
reparala cuslodit. Polens est enim si vos
iii uiaiidaloruni suoruoi via ambulare co-
gnoverit, el sic illata damna mulliplici
compensaliono sarcire, et vitam vobis quee
loto inagis adnisu pelenda est, œternam
concédera.
Idem, ReguL pastor., t. II. —Quia Jésus
idcirco in carne venerat, ut non solura nos
per passionem redimeret, verum eliam per
conversationem doceret, exemplura se se-
quenlibus prœbens, rex fieri noiuit. Cum
cognovisset quia venluri essenl ut râpèrent
eum, et facerent eura regem, fugit ilerura
in niontem ipse solus {Joan. \i, 15); ad
crucis vero palibulum sponle convenit.
Oblatam gloriaiu culminis fugit, pœnara
f)robro5(e mortis appetiil; ut membra ejus
videlicet discerent favores mundi fugere,
terrores minime limere, pro veritate adver-
sa diJigere, prospéra formidando declinare ;
quia et isla sœpe per lumorem cor inqui-
iiant, et iila per dolorem purgant. In isiis
se animus erigit, iii illis autem, eUamsi
quando se erexerit, sternit. In istis sese
homo obliviscitur, in illis vero ad sui me-
naoriam noiens etiam coactus revocatur. la
isiis sœpe el anteacta bona depereunt, in
illis autem longe quoque lemporis admissa
terguntur. Nam pleruraque adversitatis ma-
gislerio sub disciplina cor premilur : quod
si ad regiminis culmen eruperit, in elatio-
iiem protinus usu glori» permulatur. Sic
Saul, qui indignum se prius considerans
l'ugerat, mox utregni gubernacula suscepil,
iniuniuit : honorari namque coram populo
cuj)iens, dum reprehendi publiée noiuit,
i[)sum qui in regnum se unxerat, scidil. Sic
David auctorisjudicio pêne in cunclis acli-
bus placens, mox ut pressurœ pondère ca-
ruit, iu lumorem vulneris erupil, l'actusque
est in morte viri crudeliler rigidus, qui in
appelitu feminae fuit enerviter fluxus ; et
qui malisante noverat pie parcere, in bono-
ruai quO(jue necem post didicil sine obsla-
culo retraclalionis anhelare. Prius quippe
lurire deprohensum persecutorem noiuit, et
posl cum damno desudanlis exercilus eliam
devolum militem exstinxit. Quem profeclo
ab eleclorum numéro culpa longius ra-
peret, iiisi hune adiveniam flagella revocas
bent.
D. IsiDOR.Hispal., Sent. I. m, detoler. div.
correpl., t. II. — 1. iMurmurare in tlagellis
Dei peccalor homo non débet, quia maxime
jier iioc, quod corripitur, emendalur. Unus-
quisque autem lune levius portai, quod
patilur, si sua discusseril mala, pro quibus
illi infertur retribulio justa. 11. Discal non
murmurare, qui luale palitur, etiamsi igno-
rai cur mala paliatur; et per hoc juste se
yati arbilrelur, per quod ab illo judicalur,
cujus nuiiquaiu injuslu judicia sunt. Qui
UaKolla suiluict, et contra Doum murmurât,
justiliam judicantis accusât. Qui vero se
cognoscit a justo Judice pati, quod sustinel,
etiamsi pro quo patilur ignorot, per hoc
jam justiticatur, pro quo et se ipsum accu-
sât, et Dei justiliam laudat. III. Dura ex
rébus prosperis utiliajustus exempta prœ-
stat hominibus, necesse est eura iterura el
adversitatibus langi, qualenus ejus patien-
lia comprobelur; ut denuo foriitudinis do-
euraenta ex eo sumant, qui prosperitalis
ejus temperantiam agnoverunt. IV. Qui
passionibus aniiiiflD insidiante adverso cru-
ciatur, non idcirco se credat alienari a
Chrisio, quia talia patilur ; sed magis per
hoc Deo commendabilem se esse existiraet,
si dum haec patilur, laudel Deum polius,
non accuset. V. Ad magnam utilitatem di-
vino judicio mensjusti dirersis passionum
tentalionibus agitatur, pro quibus si Deo
gralias egerit, suseque culpae, quod talibus
dignus sit, depulaverit : hoc quod ex pas-
sione tolérai, ei pro virlutibus reputabilur,
quia et divinam agnoscit justiliam, el suam
inlelligil culpam.
Idera, ibid., cap. de trih. just. — I. Jus-
tas in adversis probari se cognoscat, non
dejici. II. Viri sancli plus forraidanl prospé-
ra quam adversa : quia Dei servos prospéra
dejiciunt, adrersa vero erudiunt. Ideoque
sancli viri constantia ita portare débet ad-
versa, ut frangi non queal. III. Tune magis
gunl Dei oculi super justos, quando eos
aliligi ab iniquis Providentia superna per-
mittit. Nara tune eis gaudia disponuntur
leterna, quando prœsenti tribulatione pro-
tanlur. IV. Omnes vitœ hujus tribulationes
aquis compaiantur prœlereuniibus : pro-
pierea, quia siquid in bac vila tribulationis
acciderit, non stat sed celeriter transit.
V. Qui vitae fulurœ prœmia diligenler ex-
cogiiat, mala omnia vitœ prœsentis œquani-
m)ter portai : quoniam ex illius dulcedine
hujus amaritudinem tempérai; et ex œter-
niiate illius brevilatem hujus despicit trans-
itoriam. VI. Gravari diverso malo tempo-
rali, pro ulilitate eorum est, quod vilœ
istius mala perferunt ; quia cum dolore
gravanlur cupiditatis èl luxuriae; vitiorum-
que cœterorum mala non appetunt. Vil.
Plus prodesse saluti lentationes saeculi,
quam prosperitales (constat) ; nara ex pro-
speritate in delerius itur, ex lentationis
dolore in melius proficilur. VIII. Unusquis-
que ad tentationem animum praeparare dé-
bet. Minus enim, dum speratur, tenlatio
gravai ; dure aulem prerait, si non speraia
advenerit. IX. Sapienlis est contra omnia
adversa anle medilari, nec inveniri casus
debel , quem non consilia ejus praeve-
niant.
Idem, De eumm. bono, 1. m. — In adver-
sitatibus luis non contristeris, in languori-
bus tuis Deo gratias âge. Valere te magis
anima, quam corpore : valere te magis menle
opta, quam carne. Adversa corporis remédia
sunl animœ. jEgriludo carnem vulneral,
menlem curai. Languor vilia excoquit, lau-
guor vires libidinis frangit.
Idem, ibid. — Discal uou muriuurare,
123
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
iU
qui mala patitnr, etiamsi ignorât ciirpatia-
lur. Per hoc quis(iue se ju>te pâli arbilrelur,
quia ab illo judicatur, cujus nunquam in-
jusla judicia sunt
Idem. — Seinper Deus hic hos vulneraf,
queis saluiem perpetuam praeparal.
Idem. — Omnia adversa aequo animo to-
léra. Dum tibi aliéna pericula memoras,
railius portas tua.
S. Maxim., t. I. — Nec peccalor aliquis,
nec juslus, doloris anirai expers existit :
sed dolet iile quMem, quod non omnino
jiKiluiu reliquerit; hic vero, quod uecdum
qiiod est vere honum adeptus sit.
S. Paulin., ep. 16, ad Jovium. — Volup-
tatum peslilera dulcedo, patriiB nobis obli-
vionein lacit, cum hoinini Deuni, qui est
|)atria omnium corauiunis , oblilterat; et
illecebrae cupiditalum illam sirenarum fa-
Lulam veritate cladis imitantur. Num quod
illœ sirenae fuisse fiugunlur , id vere sunt
illecebrae cupidilaiura, et blandimenla vitio-
rum liabenlia in specie lenoeinium, in gustu
venenum, quorum ususin criinine, prelium
in morte numeratur. Has oportet ultra Ulyssis
astutiaui cauti-, non auribus lanlum, sed
oculis obseratis et animo, quasi navigio
}»rœtervolaiUe fugiamus, ne sollicilati de-
leclatione lelhitera, in crirainum saxa ra-
piamur, et scopulo mortisadtixi, naufiagium
saiulis obeamus.
Atque ulinam vel nudis nobis ex istius
niuiidi salo liceat evadere, si in lempore
isto, quo in fragililate corporea et posses-
sionum lubrico, lanquam in navigii fatis-
cenlis inûda compage fluitamus , exuere
nos ad enatandum impediraentis angentibus
quasi vesiibus madidis; et tidem salutarera,
qua in viitule Chriî.ti Dei vexillo cruels
nitimur, quasi tabulam perfugii memineri-
mus invadere ; ut de rébus fluentibus spera
solidam compareraus, et de noxia cupidita-
tuni uaateriai aliquid ad innocentiam salu-
temque rapiaraus. Quo videhcet ut Deo
servientes, cupiditatibus imperantes, neces-
sitalis modo desideria tenuinemus, et ne-
cessarios habentes habiius, non quœramus
superlluos apparatus; quia recordari adrao-
nemur nos nihil inlulisse in hune mundum
neque auferre posse. {1 Tim. vi, 7.j Quae
veiilas in tanlum valet, ut (ie gentibusquo-
que philosophorum, qui vel extremas veri-
talis lineas celsionbus ingeniis altigerunt,
inquirendae tantum, neduui sequendae sa-
j)ientiae vacari non posse senserint, nisi
pecuniarum onera, quasi stercorum , etiam
lu mare quidam projicerenl.
— Mediocritate homo temperatus, neque
a salulis sorte deiabitur, neque a dignilale
iiaturœ; fitque conscius verilatis , couipos
sapientiœ, servusjuslitiœ, liber erroris, do-
iiiinusque vitiorura, quibus anima uon^Deo
serviens servirj damnatur.
S. Greg. Naz. — Circuius quispiam est
rerum humanarum , frutres, ac Deus nos per
contraria erudit, ut qui, quemadmodum
-, sapienter omnia consliluit, ac colligavit;
ita pari quoque sapienlia , omnia pro suis
judiciis , qucfi nec lucnto assequi, nec i)er-
vestigare quis possil, regat et gubernel.
S. Cbrysost., ex serm. ad Stngir. — Hoc
unum nobis persuasum esse débet, cuncta
ad utililatem noslram a Deo gubernari : quo-
nam aulem modo gubernenlur, non jam in-
vesligare, nec quia hoc ignoremus, mœrore
et moleslia affici. Hœc enim scire, nec pos-
sumus, nec expedit : alterum quidem quia
niorlaies sumus ; allerum, quia cito in arro-
ganliam etferremur.
S. JoAN. Dainasc. Sac. parall.^ t. II. —
Aiunt nonnulli :Gnr jusli imbecillilate et
inopia laborant; injusli contra robore atque
opibus pollent? Quid ita, ut illi coronenlur,
lii autem sempiternis suppliciis delinean-
tur.
Quœsiist) quid causas sit, quamol)rera hoc
conslilulum a Deo sit, ut vir bonus mœreat
et opf)rimalur, alius contra, qui perquain
improbis moribus sit, in hilaritate et opi-
bus verselur : et cur alleri prospéra omnia
lîontingant , aller nulla in re quod cupiat
assequatur? cur, inquara , ille valeat, hic
adversa valeludine laborel? curque vir pro-
bus a daemone alïligaïur, malus vero inleger
et incolumis vivat? Ne curiose inquiras ea
quae caplum excedunt tuum : verum hoc
solum noscas, Dei volunlate et senlenlia
orania geri, n^c exactissimam eorum ratio-
nem quaeras. Paulus, vir ille tantus, imper-
vestigabilia Dei judicia esse pronunliavit.
Quocirca fieri nequil ut |)edum Domini con-
siliorumque ipsius vesligia quisquam asse-
quatur. Judicia enim ejus, ut ait Propheta,
abyssus muUa. (Psal. xxxv, 7.)
Beda, in Jac. i, t. V. — TristaCur aliquis
vestrum? Oret : œquo animo est? Psallat.
{Jac. v,'^13.) Qui supra in pressuris ad invi-
cem fratres ingemiscere prohibuit , nunc
quid e contrario gerendum sit ipse demon-
filrat. Siquid,inquit, alicui vestrum Iristitiae
deprimentis, vel ab aliis hominibus illata
forte injuria ingruerit, vel culpa accidenté,
Tel domestico damno preeoccupante, vel alia
qualibet ratione vos contristari contigerit,
nequaquam illa hora ad invicem raurmura-
turi, et [Je Dei judiciis querelas deposituri
convenialis, sed potius ad ecclesiam con-
currentes, flexis genibus, Dominum orale,
ut consolalionis suae graliam miltat, ne vos
Iristilia saeculi quae morlem operatur, ab-
sorbeal. Ipsi quoque crebra psalmodiœdul-
cedine, nocivam mœstitiae pestem vestro
de corde repellite. Infirmatur quis in vobis,
inducat presbyteros Ecclesiœ. [Ibid,, 14.)
Sicut dederal cunlrislalo, sic dal consilium
el inlirmanti, qualiter se a murmurationis
stuililia lueatur, juxlaque modum vulneris,
iHodutii ponit et medelae, Irislalo })rœcipiens
ut ipse pro se oret et psallat , inlirmanti
autem vel corjiore vei fide mandans, ut qui
niajorem sustinuit plagam piurimorum se
adjulorio, et hoc seniorum curare memine-
rit.
Idem, ibid. — Ne indignemini, si mali in
hoc mundo tloreant, et vos palimini : quia
non est Christianae religionis in mundo
exallari, sed deprimi. Mali nihil habenl in
tœlo , vos nihil in mundo, sed spo vilius
12S
ADVERSITAS
flô
tollat me, dalits est mihi stimulus carnis
meœ, angélus Satanœ, qui me colaphizet.
[Il Cor. xir, 7.) Aliquando propter peccata
sua horaines patiuntur mala ad correctio-
nera, sicut isle paralyticus, vel sicnl Da-
undo probus recle dicitur, qui cœptam boni ^'d' qui propter uxorem Uriœ perseculio-'
operis aclionern probe perducit ad calcem. "em passus est a «lio. Aliquando dalur
Probalio vero spem, spes et ;desideriuin fu-
boni ad quod tenditis, quidquid in via con-
ligerit, gaudere debelis.
Attoh., Exp. Epist. ad Rom., pari A.—Pa-
tientia autem probationem. (Rom. v,4.)Proba-
tio est perfectus et nobilis mentis status :
turorum bonorura. Unde et spes dicilur,
quasi est pes .• sicut enim aliquis ad cerlum
locuu) pedibus tendit, ita et sancti spei vir-
tute ad gaudia senipilerna festinant. Unde
contrario in malis dicitur desperalio : qui
eniiu desperat , eundi voluntatera non ba-
bet. Spes autem non confundit {Ibid., 5), quia
non liuiet; non eniin tlmorein incutit; sed
potius repcllit. Unde Joannes : Perfectacha-
ritas foras miltit timorem. ( / Joan. iv,
18.j Cur autem non confundat, aperitur cuiu
subilitur : Quiacharitas Dei diffusa eslin cor-
dihusnostris. Ditrusamcharitatemideodixit,
ut ejus latitudinem insinuaret. Unde Psai-
njisla : Latum mandatum tuumnimis. {Psal.
cxviii, 96.)
morbus alicui, ut per sanationem ejus, sive
per Deum, sive per famulos ejus collatam,
Deus glorificetur; sicut ille qui natus est
ceecus de quo dicilur in Evangelio : iVe-
que ipse peccavit, neque parentes ejus, sed ut
manifestentur opéra Dei in illo {Joan. ix, 3) ;
aliquando ad , inchoationem damnationis
œternœ, ut in bac vita mala recipianl
(sic), ut jam in prœsenti pœna eorum in-
cipial, et in fuluro perdurel. Hoc (pertu-
lil) Herodes, qui omnibus membris disso-
lutus est, et ita mortuus est.
S. Bern., L. de modo bene vivendi, t. II.
— Soror honesta, o sponsa Christ!, vis a
peccalis tuis purgari? In pœna te accusa,
et Dei justitiara lauda. Ad purgationecp
tuam sufFicit, si ea quae pateris, ad justi.
S. Ansel., J^ar/ior^ — Quid agis, homo? tiam Dei retuleris, si pro irrogata infir-
Qaid quasi juraentum versaris in mundo? mitate tu hurailis Deum glorificaveris. Cor-
Sapienlem et discretorem creavit te Domi- ripit enira le Deusflagello piœ castigaiionis,
nus. Ne assimilari velis lis quibus deest eiercet in le disciplinam; et qui parcendo
prudenlia, invigila, o miserandel miserere te a se abjiciebat, feriendo clamât ut re-
lui. Eslo sapiens , accède, noli timere , os- deas. Venerabilis virgo, cogita quoslibet
tende vulnus tuura et otfer medicamentum mundi cruciatus : intende animo quascun-
lacrymarum et fletuum. Eslo velut nubes ad que mundi pœnas, quoscunque lormen-
proferendam pluviam lacrymarum, ut possis torum dolores, quascunque dolorum acer-
exslinguere flammas peccalorum. — Audi, bilaies ; compara hoc lolum gehenna? , et
anima, quœ loquor; ausculta quœ dico ; levé eril quod paleris. Soror amabilis, si
attende quœ moneo. In inflrmitalibus tuis
non conlristeris. In languoribus tuis gralias
âge Deo, valere te raagis animo opta quam
corpore, valere te magis opia mente quam
carne. ^Egriludo carnem vulnerat , mentem
castigat. Si prosperilas arriserit,înon extol-
Jaris. Si adversitas acciderit, non dejiciaris.
Si contigerit calamilas, pusillanimus non
existas. Habeto temperamenlum in prospe-
ris, habeto patientiam in adversis. Probari
le in dolore cognosce, ne exalteris.
iEqualiseslo inomnibus, mentem nec gau-
dionecraœrore commutes. Omniaœqualijure
sustine, ad nullam insolentiam comiiiuteris.
Nuilus le casus imparatum inrenial, nul-
lus sit casus quem non meditatio tua prœ-
venial. Propone libi nihil esse quod non
possit accidere. In secundis meditare quo
pacto adversa feras ; futuras semper com-
miniscere nùserias. Cedit adversus casus
consilio : advenientes impetus frangit prœ-
meJilalio. El ad bona igitur, et ad mala
cor luum prœpara : et bona et mala, prout
♦iveniunl, porta : adveisa et prospéra ut
occurrunt toléra ; ' quodcunque evenerit
susline menle libéra
limes, pœnas inferni lime; islœ ennn pœnse
temporales sunt, illœ œieriiœ : in istis pœ-
nis raoriendo lormenla recedunt, in illis
morlendo œlernus dolor succedit. Si enira
conversa fueris, emendalio est quod pale-
ris. Converso instantes plagse ad purgalio-
nein proficiunt. Qui enim hic casligatus
corrigitur, illic liberatur ; qui vero nec sub
flagello corrigunlur, et temporali pœna et
œtèrna damnantur. El in hoc prius judican-
tur sseculo; et illic denuo in fuluro. His
duplex est pœna et damnatio : geraina his
percussio est, quia et hic habent judicia
tormentorum, et illic supplementum pœ-
narum. Manus igitur Dei te ad pœnam Ira-
didit, indignatio Dei te allligi jussit. Ipse
iralus jussit le mala omnia experiri, soror
reverenda ; nam quod et corporis débili-
ta tibus frangeris, quod carnis morbis alli-
ceris, quod languorum slimulis cruciaris,
quod passionibus aniraœ qualeris, quod
mentis anguslia torqueris, quod crescente
impugnalione malignoruni spiriluum agi-
laris, hoc ipsum pro peccalo tuo libi divina
Tua contra te diinicant
justitia irrogat.
arma, sagitlis tuis plagaris, telis luis vul-
neraris : per quœ enim peccasli, per hœo
VEN.HiLDEB.Serm.— Aliquando Dominas et torqueris. Quia secuta es carnem, tla-
suos tiibulari permiltit, ut |)er patientiam,
luajorem coronaai mereanUir, ut Job. Ali-
quando ad custodiain viitutum, ne boni
jn superbiam extollanlur, sicut Aposlolus
dt- >e ail : l\'c magnitudo rcvcUuionuin ex-
gellaris in carne; iin i[)sa gemis, in qua
peccasti. Soror amabilis, in ipsa carne cru-
ciaris, in qua deliquisli : in i[)sa libi est
censura snpplicii, in cpia luit causa peccali.
Unde corruisli ad vilia, indo suslines toi-
127
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
128
nienta. sponsa Christi, juste argueris, cella juste te contHrit, juslitire pœna te
;uste flagellaris, justo judicio judicaris.Pro- oreMnit.
Vid. verb. Afflictio, Tribulatio.
^DIFICATIO
Vid, verb. Boxum Exemplum.
iEGROTATIO
Vid, verb. Morbus, Unctio extrema.
iEQUITAS
Vid. verb. Justitia.
iEMULATIO
[Ex SS. PalribLUS.]
0RrGEN.,5e?ecfa in Psalm-, t. |II. — Ne
cemulalus fueris eum qui prosperatur in via
sua, in hominc faciente iniquitatem. (Psal.
XXXVI, 7.) Fréquenter si videamus iniquum
in prosperis successibus, et inea quam du-
cunt l'elicitale vitae positura, scandalizaraur,
et periculum fidei incurrimus , atque in
corde nostro adversum divinam Providen-
tiam conqiierimur dicentes : Quid prodest
juste agere ? ecce justi tribulantur, hic in-
juslus féliciter agit. Injustus est, et ad surn-
mas divitias pervenit,Jiouorum ac potesta-
lurn exceisum culmen ascenJil; forlassis
iiiclius est inji]stuin esse quam justura. Hœe
intirmaB et fragiles aiiiraae eliam si non oro
proferunt, in cortie suo tamen loquuntur,
cura viderint iniquos prosperis successi-
bus agero in via sua. Et ideo nobis man-
(lati tiujus medela succurrit ne cum hflec
videriraus, œmulemur, id est ne irrite-
mus Dominum adversum nos loquendo talia
in cordibus nostris : sed recogilare ,debe-
nius, quia praeseiis saeculuin eorum est qui
fulurae bealitudiuis non habeiit spem. Et
ideo palieiiler feramus illos bis successibus
prosperis agere, perci[)ere l)ona sua in vila
sua, donec veniat et nostrura aci quod invi-
tai! suiniis, et cujus nobis repromissa sunt
bona, <id quod rospicimus, in quod spera-
juus, cujus bona non sicut in hoc saeculo
lanquam uiubraî praetereunt, sed permanent
in œlernum. Impossibile aulem est, et in
prœsenli sœculo bona oonsequi, et in futuro.
Nficesse est euiiu dici uni ; « Quia consecu-
tus es tu bonr. in vita tua {Luc. xvi, 25) : » et
alii, « Quia consecutus es uiala (Ibid.) : » et
aller pronialis bona, etalter pro bonis mala
recipiat, sicut exemplo sunt ille dives et
Lazarus. Ideo ergo Noli œmulari ineo qui
prosperatur in via sua, in homine faciente
iniquitatem.
Idem, ibid. —Noli œmtdari ut nequiter
facias. (/^sa/. xxxvi,8.) Noli, inquil Psalmista,
in aemulalionem nequiliœ CcPteros provocan-
do,etiam ipse nequam fieri : quia œmuialio
uiali vincere semper in malilia alium slu-
det.
S. Basil. Reguî. hrevius tract., t. H. —
Sane œmulalio est, cura quis ne altero vi-
dealur inferior, aliquid sludet facere. Con-
tentio autera est, alios per ea quae quis fa-
cit, cum ostenlalione atque jaclanlla pro-
Tocare et exstimulare ad similia. Nara ali-
quando Apostolus, fada contenlionis nien-
tione, continenler adjungit inanera gloriam,
his rerbis : Nihil per rontenlionem, neque
per inanem gloriam (Philip, u, 3) : aiiquando
vero inani gloria prius meraorala, una cum
bac, prohibet quoque conlenlionera alio
iiomine inquiens : Non efficiamur inanis
gloriœ cuj)idi, invicem [>rovocaules. JGal.
y, 26Ô
S. Greoor. Naz., oral. 25, 1. 1. — Hoc plii-
losopliia non jam conteinnef, ac pro nihilo
putabit, quippe cujus hoc raunus et studium
sit, ui de vila humana prœclare mereatur.
Prima [lorro bene merendi ratio est, re-
rum honestarura comraendalio. Laus enim
zelum parit : zelus autem virtutera ; virtus
porro beatiludinera : hgec vero renim ex-
|)etendarum culmen est, ad quod omnis
probi viri agitatio tendit.
Idem, apud Joan. Damasc.f t. II. — Nec
hoc nomine prœclare de te sentias, quod
malis melior appareas ; sed dole le bonis
inferiorein esse.
S. AtABn., Enarr. in psal. xxxvi,t.I. — Noli,
inquit Psalmista, malignari inter malignan-
tes : neque œmulatus fueris facienles iniqui-
tatem. [Psal. XXXVI, 1.) Primum discamus
quid sit œmulari ; licet minor vis ser-
inonis hujus sit in Lalino, quam in Grœco.
Nara et in bono œmulationem legiuius ,
et in malo. Denique Apostolus dicit : Bonum
est œmulari in bono semper. {Galat. iv, 18.)
Et supra ipse dixit : Mmulantur vos non
bene : sed excludere vos volunt, ut illos œmu-
iemini. [Ibid., 17.)Etiterum ipse ait :JEmu-
lamini meliora charismata. (/ Cor. xii, 31.)
El ad Komanos habes : Dico ergo, nunquid
sic offenderunt, ut caderent ? absit I sed il-
lorum delictum salus est gentibus, ut illos
œmutentur. (Kora. ii, il.) Et infra : Vobis
enim dico gentibus : quandiu ego sum gen-
ium Apostolus ministeriummeum illustrubOf
120
/EMULATIO
t30
si guo modo œmuïer carnern wieam, et salvos calum snstuleris, diaboli nervos succidisti,
faciam aliqiios ex ipsis {Ibid-, 13, li); lioc ejus capul conlrivisti, cjus vim omiiem
est alliciaii'i carnem meam. — Cognosce par- soirisli, cxercilu/n iîliim (Ji-sipasti, sigriunj
tes esse nequissimœ deteslabilisque versu-
liœ, improba œraulatione alterius animara
commovere ; aliudque esse zelum , aliud
para zelum. Hœc est enim prava œmulatio,
quœ bonorum subintrataireclum;: qua eliarn
Judffiijs eiravit qui a vero et bono evange-
ïicœ disciplinae itinere, dévia legis aemula-
tione , deflexit; sicut de-se Apostolus ait
{Philip, m, G), quod secundum œmulatio-
iiein legis persequebatur Ecclesiara Christi.
S. Epur., De virtut. et vitiist t. I. — lieali
qui œmulalionietinvidiaenoû est obnoxius:
nam œraulalio et invidia dépendent a se in-
oiuniuni signoium maximum exiiibuisli.
Non meus est hic sermo, sed beali Pauli.
Cum di\isselenim, « ^ruiiiaminicharismala
meliora, et adhuc vobise\cellenliorera viani
demoiistravi ; » non subjunxit, signura, sed
charilalem omnium radicem bonorum. Si
ergt) hanc exerceamus, et piiilosophiara
omnem inde sequenlem, non 0|)us habe<bi-
mus signis; sicut si non exerceamus, ni-li»!
nobis signa proderunt. Hœc ilaque omnia
cogitantes, ex quibus Apostoli ujagni eva-
serunl, haecœmulemur. Undenam illi magni
effecli sunt? Audi Potium dicenlem: Ecce
vicem, et qui allerutram liabet, utramque nos reliquimus omnia, et seciili siimus te,
habet. Vero igilur bealus, qui in hœc vilia quid ergo erit nobis? {Matth. xix, 27.)
non incidit, nec ab aliquo istorum vuine-
ralus est. Nara qui injuste l'ralrem suuin
œmulatur. cuu] diabolo condemnabilur. Vin-
cilurœmuiator: laboral odio et inimicitia.
Bono aiiorum angitur progressu.Qui aulem
ab œmulatione et invidia alienus est, nun-
Idem, Slip. Gen. — ^mulari misericordii>m
Dei debemus.
Idem, in Ep. ad Cor.^ hom. 32, t. X. —
Dœmon invidel quidem, sed hominibus,
dœmonum vero nulli. Tu vero, homo, cum
sis, liominibus invides, et adversus con^ri-
quaiualiorum profeciu crucialur : de honore bulem et congenerem insurgis, quod neque
alterius non turbatur, neque de dignilate
dolet. Cunclos enim se mehores prœslan-
tiorûsque ducit, indigniorem se aliis, om-
iiiumque iniliBum reputans.Qui invidia ca-
ret, honores non sectatur, gaudet cum gau-
dentibus, gloriam piH^priam non quœrit, ad-
juval proticienles, cum prœclure in(;edenti-
bus exsullat, et bene beateque vivenles lau-
dibus célébrât.
Si fratrem recte viventem viderit, illura
nequaquami impedil, sed ad melmra cohor-
tatur, viresque ac nervos ei addit. Si alium
viderit requiescentem, eum nonciiminalur,
sed illi graiulalur. Si quem peccasse vident,
non proscindil conviciis, sed recie admo-
nel. Si iratum viderit, non exacerbât, sed
in charitate illum lenire ac mitigare, et ad
coucordiam pacemque dirigere studet. Si
quem mœrore atfeclum adspexerit, non de-
spicit, sed utili blandoque hune sermone so-
Jutur ac sublevat. Ignorantem rudemque
instruit, et ad rectam virtutis semilam redu-
cere erraniem conalur. Si quem psalmodiœ
lempore dormitanlem otTenueril, sedulo eum
excitât. Et ut puucis tuulia, qui œmulaliunis
uiviiiiœque expers est, in nulla re pruxi-
nium suum deiudit, sed cuuctis aliorum
piogrussibus alque virlutibus lœlatur.
Vid. verb. | Invidia, lit. de invidia et
œmululione, ubi specialiter de invidia ira-
clal idem doctor.
S. Chrîs., hom. 33, al. 34, in Matili.,
l. VII. — Magnus dœmon est peccatum, di-
lecle, et si illud ejeceris, majus quid,iiaiu
lecisli, quam qui mille dœmoiies expuleiit.
Audi Paulum dicentem, et viriulcm miru-
culià anleponentem : ^mulamini aulem, in-
quit, ihurismata spirilualia, et adhuc excel-
lenliorem viam vobis oslendo (/ Cor. xn,
31); et hanc viam postea exponens, iioii
} morluos suscitâtes dicit, non lepru>osmuii-
> dalos, nonaliudsimilequidpiam ; sed pruhis
"' omnibus charitatem posuil.
Idem., hum. 47, al. W, t. VII. —Si pec-
dœmon facil. Ecquam eicusalionem et de-
fensionem habebis ? cum videris l'rakem
prospère agenlem, contremiscis et palle-^,
cuiu oporteret coronari, lœlari et exsjltare?
Si autem veiis eum œmulari, non impedio.
^mulare , sed ut illi, laudem sibi.conci-
lianti, similis sis. Non ut illum dejicias, sed
ut ad idem culmen pervenias, ut eamdem
virlutem exhibeas. Hœc bona est œmula io:
imilari, non impugnare, non dolere de alie-
nis bonis; sed moideri de piopriis maiis :
cui rei contrarium l'acit invidia. Nam pro-
pria negligens mala, de alienis bonis labes-
cit. Pauper enim non ita a pauperlale sua
moideiur, quam a pioximi copiis ; quo qukl
gravius fuerit?ille qui()pe in hoc, uvaro
eliam pejor est. llle enim cum quid accc-
perit, gaudet; hic vero cum aiius non acce-
peril lœlatur. Quamobrem obsecro hanc
malam relinquenles viam et ad zelum bo-
num mutari; nam lalis zelus vehemens est
et igné vehementior ; magna inde [)ercipia-
lis bona. Sic et Paul us Judœosad hdem de-
ducebal dicens : Si quomodo ad œmulandum
provocem carnem meam, et salvos faciam ali~
quos ex illis. [liom,, xi, 14-). Nam qui ita
œmulatur, ut ille volebat, non tabesciicum
vident alium in bona exislimalione esse,
sed quando viderit se non id assequi.
is. AvGViiT., Expos. Epist. ad Galat, c. 5,
t. 111, p. II . — Ne qui» arbitieiur huc esse
iuviijiam quod est œiuuiaiio : vicina enim
suiit, et propieripsam viciniiatem |)lerum-
que uirumiibet horum pro ailero, vol œmu-
latio pru invidia, vel invidia pro œmul.-
lione punilur. Sed quia uiruu;que hic lo-
cis SUIS dictum est, utique distinoiionem do
nubis tlagilant. Nam œmulatio est dolor
aiiimi, cum alius jtervenil a<J rem, quam
duo pluresve appelebanl, et nisi ab um»
baberi non polesi. Istam sanat pax, rjua
id ajipeiimus, quod omnes quiappelunl, si
assequantur, unum iu eo huut. .invidia
vero dulor animi est, cum iadignus videlur
rsi
DICTIONNAIRE DE
aliquis assequi, etiam quoa tu non appete-
bas. Hanc sanat mansueludo, cum quisqae
adiudicium Dei revocans, non resistit vo-
lunlatiejus, et niagis ei crédit recleiaclum
esse, quam sibi quod putabal indignum.
Idem, Enarr. in psal. xciii, t. IV. —
Jntetligite nunc qui insipientes estis in popu-
lo, etySttdtialiquando, sapite. {Psal. xciii,
8.) Populuin suum Deus erudit, cui possunt
commoveri [)edes, quando félicitâtes ini-
quonmi videl horao, jam bene vivens in
numéro sanctorum Dei, id est in numéro
liliorum Ecclesiœ, videt quia florent mali,
et faciunl iniquitatem, et aemulatur eos, et
adducilur ut imitetur iacta ipsorum; quia
videt quasi nihil sibi proiiesse quod bene
vivat humilis, hic S|)erans mercedem. —
A patrefamilias non exigere> antoquam
opereris? Et ista toleranlia ad opus luum
pertinet, et a Deo exigis antequam ope-
raris, et hoc ad mercedem pertinet. Mi-
nus vis facere in vinea qui non vis tole-
rare: quia etipsa tolerantia ad ipsam ope-
raiionem pertinet, ut invenias mercedem.
Quod si dolosus es, vide ne non solum non
accipias mercedem, sedet pœnam invenias ;
LA TRADITION. 132
quia voluisli esse operarius dolosus. Ergo
si qui forte aliquid cogitabalis, quando
vidcbatis malos florere, et cogilaliones ve-
strae faciebant nulare pedes vestros in \in
Dei, robisloquitur psalmusisle.
Idem.— Ambitio possidei omnium vir-
tulum praemia.
S. Ghegor. Mag., super, Cant. Expos.,
c. 8, 1. 111. — iEmulalio in bonum et in
malum accipitur. In bonum enim accipitiir,
sicut per Aposlolum dicitur : Mmulamim
charismata meliora. {I Cor. xni, 11.) lu
malum autem assumitur, ubi per Sauiue-
lem Sauli dicitur: Auferetur a te regnum
et dabitur œmulo tuo. [l Reg. xvii.) iEmulus
quippe ejus David dicitur, cui Saul invi-
dere non ignoratur. Dura est ergo ut in-
fernus œmulalio {Cant. viii, 6 ) quia dum
Synagoga Christum ad inferos posse trans-
mitlere se putavit, ei usque ad morlem
corde iramisericordi invidit. Ut infernus
semuiatio dura exslilit; quia sicut inlernus
sine misericordia quos tenet crucial, sic
Judaica plebs Christum appréhendons siue
respeclu pieiatis ad morlem trahebat.
Yid. verb. Gloria, Ambitio, Invjdia^
iETEKNITAS
[Ex SS. Palribus.]
Phil. Juùaeus, Lib. de mundo. — In aelerno
nihil, nec praeteriium est, neque venlurum
est. Exislit vere, atque in rerum natura est.
Tertul., Adv. Marcion.. 1. 1. — Non habet
tempus œternitas. Omne enim tempus ipsa
est. Quod facil, pati non potest. Caret aelato
quod non iicet nasci. Deus si est velus,
non eril : si est novus , non fuit. Novitas
inilium testificatur, veiustas finem commi-
nalur. Deus autem tam alienus ab inilio et
fine est, quam a tempore, arbitre et meta-
lore initii et finis.
Orig. , lib. VI, in Rom. t. I^. — Per-
slringendum est quod aeternitas in Scri-
pluns aliquando pro eo ponalur ut finem
iiesciat, aliquando vero ut in prœsenii
quidem seeculo finem non habeat, habeat
lamen in futuro. Aliquando temporis alicu-
jus, vel etiam vilae unius hominis spalium
aîlernilas appelialur, ut est illud in lege
sc(i(>lunj de servoHebreeo : Si dilexerit , in-
quil, uxorem suam , et filios suos , et per-
manere voluerit in servitute propter ipsos ,
subula, inquit, pertundes aurem ejus in
poste, et erit tibi servus in œternum. {Exod.
XXI, 5, 6.) .^TERNDM hic siue dubio tempus
vilae hominis posuiu Et iterum in Ecclesiasle
dicitur : Generatio vadit , et generatio venit,
terra autem in œternum stat, {Eccle. i, k.)
Hic œlernum prœsentis sœculi tempus osten-
dil. Ubi vero dicit vitam œternam, ad illud
aspiciendum est quod ipse Salvaior dixit :
Uœc est autem vita œlerna, ut cognoscanl
le solum verum Deum , et quem misisti Jesum
Christum {Joan. xvii , 3j : et iterum : Ego
sum via, et Veritas, -et vita, {Joan. xiv , li.)
Kl ipse Aposlolus in aliis dicit : quia ra~
piemur in nubibus obviam Christo in acra et
ita semper cum Domino erimus. {I Thess. iv',
16.) Sicut ergo semper cum Domino esse,
finem non habet, ita et vita œterna nullum
finem habere credenda est.
S. HiLAR. , Ex op. hist. fragm. 2. —
ililernilas sola sui similis est, et quod est
semper in Deo est.
Idem , 1. III De Trinilate. — Neque in
œternitatem cadilaul viiium auiemendalro,
aut profectus aul damnum; sed quod est
semper est; hoc enim Deo est peculiare.
Quod semper est, habere aliquando in na-
lura non polerit ut non sit.
LACTANTies. — Quidquid viget moveturque
f)er se semper , nec videri , aut langi po-
lest, œternum sit necesse est.
S. Basil., epist. 52, t. III. — Humilis
rêvera et carnalis est mentis , caducis
ac temporalibus assimilaro œlerna , . ac
existiiuare quemadmodum coiporalia , ita
et Deutu [)ari modo geneiare; cum oporleat,
sumplis ex contiario argumenlis, ad pieta-
lem concludere, quia mortalia sic, immor-
lalem non sic. Neque igitur neganda gene-
ratio divina, nec curporeis cogitationibus
contaminanda mens.
S. Greg. Naz., orat. 38» t. I. — iElernitas
nec tempus, nec temporis pars uila esl ;
(nec enim in mensuram cadil); sed quod
nobis tempus est, solis motu definitum,
hoc œternis aevumest, nimirum ille quasi
temporalis quidam mulus , et inlervalium,
quod simul cum œternis extenditur.
Idem, orat. 29. — Quod principio caret,
œternum quoque est : quod autem œternum
est, non prolinus quoque principio vacat.
S. Chuys., hom. in S. Julianum. — Deus
labores quidem cum brevi sœcuio islo con-
iiexuil; curonas autem œlerno reservavit.
435
/ETERNITAS
434
ut et laborum molestia prœdicalur , quœ
cuin teiupnris brevilale dissolvitur, el per-
ennis iruilio coronarum permanent, quœ
una cum infinilorum saeculorura itnmor-
talitale perduret. Nec vero labore lanlum
eos [)ra)senli per hanc futurorum spem le-
vavil; sed etiam quod eiîecerit ul ordine
prier voluplaleessetaflliclio : ne vehemenler
a prœsentibus malis, dum ad illa respiciunl,
torqueanlur. Sic illi qui pugilatu certanl ,
alacriler vulnera excipiunt, non dolores ,
sed cnronani spectanles; ita et martyres
sexcenla niala tolérantes, nihil islorum
speulabant sed cœlo inhiabant.
Idem. — Hic bonis et malis Deus dat
bona; ibi autera solis bonis bona, et malis
aiala perpétua. Noiile temporales esse, sed
malis ad œlernitatem proticite.
Idera, in psal. xxxiii. — Divitise islius
sœculi bonis malisquesunl communes. Dat
illas Deus malis, ut non habeant quid de
Deo queri : item non dat illas bonis, ut
œterna bona de Deo sperent ; el non propter
aliquod temporale colant Deum , sed gratis,
ilem non illas dat malis, ut paupertate
hutuilientur : et dat eas bonis, ut dent for-
mam malis quomodo ulantur bonis. Ergo
dat ista temporalia bonis ut malis, sed se
non dat nisi bonis.
Idem, Advers. vilup. vitœ monast. 1. ii.- —
Mulio prolecto melius multoque prœstantius
fsl a temporalibus et momentaneis laboribus
incipere, atque in infînitam requiem desi-
nere , quam bis quee videntur esse jucun-
dissima breviter gustalis, in summa et
giavissima incommoda decidere.
S. Hier. , in psal, lxxxix. — Mille anni
anle ocutos tuos tanquam dies una quœ prce^
teriil. O brevis nosira aeternitasl Adam ille
propagator nosler vixit nongeiitis et triginia
annis. — Fac quod vixerit mille; ad com-
paralionem œternitatis tuse, quod grande
luerit, brève est. Quid enim oolest grande
esse quod tinem babet?
Idem , in psal. xci. — Nihil bonum est ,
nisi quod eeternum est. — Quid mihi pro-
dest, si auteriori die rex fui , et bodie in
carcere morior? — Recordemur inlanliae,
recordemur adolescenliœ, recordemur quod
aliquando habuerimus divilias. — Ubi sunt
illa omnia? Cogilata magis dolorem laciunl,
quam voluptatem. Nihil est itaque bonum
iiiài quod perpetuum est.
S. AuGUST. ,/)e vera relig., t. I. — Nihil
pr<Elerit in œterno, et nihil fulurum est;
quia et quod praeterit, esse desinit; et
quod futurum est, nondum cœpit. iEternitas
uutem tantummodo est : nec luit quasi non
sit ; nec erit, quasi adhuc non sit. Quare
sola ipsa verissime dicere poluil humanœ
menti : Ego sum qui sum. [Exod. m , li.)
Idem, epist..45, Armanientario. — Vila
1 misera etiam si posset esse perpétua, nulle
' modo beatœ vitae etiam brevissimœ com[)a-
randa est : tamen bomines auiaudo miser-
rimam atque brevissimam , perdunt beatis&i-
mam acsempiteriiam, tum in bac ipsaquaiu
maie diligunt, hoc velint, quod in allcru
pei'dunl.
Idem , m psal. xlviii. — Quod paleris-,
transit, linilur : quod accoplurus es, linein
non habebit. Noio jam seques pœnam cutii
preomio. Temporalia œ(pia œternitali si
pôles.
Idera , in psal. lx. — Quidqind vis, dicis
de œlernitate ; quia quidquid dixeris, minus
dicis. Sed ideo riccesse est ut_aliquid di-
cas, ul sit uude cogites , quod non potest
dici.
Idem , in psal. ci. — Non est in œlerni-
tale , fuit , et erit; quia et quod fuit jam
non est; et quod erit, nondum est : sed
quidquid ibi est , nonnisi est.
Idem , in psal. cxxii. — Domum raeam
habeo, jactavit se, quam mihi diraisit
paler, et cui avus demisit. Nonne inde
polius terreris, quia raullos attendis trans-
isse per illam domum, et neminem illorum
secum tulisse ad œternara domum?
Idem, tract. 31 in Evang, Joan. — Amare
debenms eum per quem facta sunt letupora ,
ut libereuiur a tempore, et figamur in
aelerniiale, ubi jam nulla est muîabilitas
temporum.
Alcuin. Oper. — Sed sciendum est quod.
JLlernum tribus modis in sancla Scriptura
legi solel. Piimo, quod vere et proprie eeter-
num dicitur, omni immutabilitale carens,
sicut solus Deus est. Aller vero modus eslj,
cum ea res œlerna dicitur, quae ipsa qui-
dem |ier se œterna non est , sed quod signi-
ficat œlernum est, veluti est hoc quod
Abrahse dicitur : Dabo tibi et semini tuo
terram hanc in possessioneni œternam {Gen.
xvii} ; cum nec ipsa terra, nec ejus habita-
tores aeterni esse poluissent : sed terra
viventium , quee per hanc terram signitj-
catur, œterna est; et habilalores illius
œterni , de quibus dicitur ; Beati mites
quoniamipsi possidebunt terram. (Mallh. v.)
Tertius modus est quando ea res œlerna
appellalur, cui Unis non conslituilur, aiit
ita lit , ut deinceps non sit facienda , quan-
tum ad curam, vel ad poleslatem facienlis ,
aul dicentis [lertinet, eo génère locutionis
quo quidam poeta dicit :
Servlet sfiiernum, qui parvo nesciel uli.
Non enim potest œlernum servire, cujus
ipsa vita œlerna esse non potest. Sed magis
quœdam ditlerentia est inler essentiam
omnipolentis Dei , et volvenlia humanœ
vitœ tempora. Legimus enim tria tempora
esse; id est prœterilum, prœsens et fulu-
rum ; sed ita ut pêne nihil nobis prœsens
sil, sed omnia piœlerita vel futura. Verbi
enim cum dixi priorem syllabam , poslerior
futura fuil; et dum posteriorem dico, prœ-
leriit prior : Deo vero nihil prœterilum tl
fulurum, sed omnia prœsentia sunt, qui
servo suo Moysi ait : Ego sum qui sum. Kl ;
Dices filiis Israël : Qui est misil me ad voi.
(lixod. lu, li.)
tExXoQciliis.]
Vid. xerb. Dkls.
153
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
156
AFFABILITAS
[Ex SS. Patribus.]
S. Ignat., Ep. ad Ephes. — Permiltite ip-
sos saltem ex operibus a vobis erudiri. Sitis
vos adversus iras eorura mites, adversus
magniloquenlias eorum humiles; eorum
inaledictis opponite vos preces, adversus
errores eorum vos firuii permanele in fide,
adversus ellVros mores illorura vos mansueli
sitis. Noii studentes eos iraitari, fralres eo-
rum inveuiamur per benignitatem: imilalo-
res autem Domini studeamus esse; unus-
quisque defraudari se sinat, unusquisque
cou le m ni.
S. Clem. Alexaiid., Stromat. I. ii. — Hu-
mauilas est per quam fit hona atl'ectio, quae
est quœdam arliticiosa amiciliae ralio circa
amiiorum vei necessariorum dilectiones ,
comitanlurcharitatemSi autem rêvera horao,
qui est in nobis, est spintualis, liumaniias
est l'ralernilas iis qui suut ejusdem spiritus
partici|)es. Atl'ectio autem rursus est con-
servatio benevolenliae, vel dilectionis. Di-
lecliu autem est perfecla et absoluta demon-
Iratio: et diligi est placere moribus, duci-
que et abduci.
S. Kphr., De amore pauper. — Gloria
Christianorum, humilitas auimi est, spiri-
taiis pauperlas, obedientia, pœnitentia cum
lacrjmis, mansueludo et quies.
Tertul., Adv. Marcion., 1. ir. — Christus
iti omnes legem paternae benignitatis ex-
tendit, neminem excipiens in miseratione,
sicul in vocatione. lia et si quid amplius
docuit, hoc quoque in hœreditalem genlium
accepil ; et sicut vobis non vullis lieri ab
hominibus, ita et vos ne fauiatis illis. Hoc
si novus Deus et ignotus rétro et nondum
plane editus prœcepit, qui menulla anlehac
inslitutione lormaverii, qua prius scirem
quiddebereoîmilii vellevel nulle, atqueilaet
aiiis facere, quee mihi vellem;tnori îacere
quae et mihi noilem, passivitalem sententiee
meœ permisit, nec adstrinxit me ad conve-
nieniiam volunlalisetracli, ul id aliis i'aciam
quod mihi velim, etid necaliis faciam quod
mihi nolim. Non enim dehniit quid mihi
atque aliis debeam velle, noJle; ut ad legem
voluntatis parem laclum; etpossim alii non
l)rœslare, quod ab alio mihi ve/im prœstilu-
tum, amorem, obsequium, solatium, pra3-
s'idium, et ejusmodi bona; proinde nec alii
îacere quod ab alio tieri nolim, vim, inju-
riam, conlumeliam, fraudem, et ejusmodi
mala.
S. Greg. Naz., orat. 21. — In dubiis et in-
certis rébus ad benignitatem et humanitatem
propensiores simus, eosque qui in culpa
sunt absolvamus potius quam condemne-
mus. Malus enim celerrime adducilur, ut
bonum etiam virum condemnet, contra vir
probus ne malura quidem facile condemna-
veril. Qui enim ad vitium minime proclivis
est, is nec facile ad malum de alio suspi-
candum movelur.
Idem, orat.. 17, 1. 1. — Dei humanilaloio
et misericomiam aemulare. Nihil lam divi-
num homo habet, quam benigniialem ac be-
nefioentiam. Licet libi nullo labore Deum
heri : noii divinitatis oonsequendœ occasio-
nem abjicere.
S. Ambros., H exam., t. Vl,c. 8.— Cum fe-
cissetferarumgeneranoîi requievit; requievit
autem [Ostquamhoniinemauimaginem stjam
fecit. in quo requiescat amii: Super hiimi-
lem et quietum et trementem verba mea. Eslo
ergo humiils et quietus, ut in tuo Deus re-
quiescat aiîectu. Qui non requicvil in besliis,
multo magis non requiescit in pectore bes-
tiali. Sunt enim auimi besliales, sunt lerœ
forma hominum indulœ : In vestilu ovium,
intus autem lupi rapaces. In his ergo non
requievit Deus; sed in moribus humai.is,
quos fecit ad imaginem et simililudincm
suam.
S. Chrys., in Joan. — Peccata noslra et
humanae naturœ communitalem, reputantes,
ad quosvis uiausuete loquauiur.
idem, ibid. — Alii vigilando, in nuda hu-
mo dormiendo, carnem assiduis laboribus
maceraudo, delerU pecrata : tibi faciliori via,
nemini succensendo, ideui couse |ui dalur.
Idem, hom. 59 in Joan. — Ne SiS aspe-
rior judex, sed humatius et placabilis. £t-
enim si necîures sumusnecadulleri ;inaliis
taraen peccamus pro quibus uiaguis sup|)li-
ciis sumus obnoxii. Siquidem fratrem non-
nunquam faluum appellamus, quod nobis
gehennam parât; mulieres iiupudiois ocuhs
conspicamur, quod adullerosaiguit ; et quod
gravissimuui est, indigna mysleria partici-
[lamus, quod reos nos facit corporis et san-
guinis Christi. Noii ergo aliorum opéra mo-
lestius investigare, sed nostra; et ita huma-
niores reddemur.
idem , hom. 9 in Gènes. — Qui vere
seipsum humiliai, nunquara poienl ira
coiumoveri, et proximo succensere: quia
anima ejus in sui consideratione occupala
est et humiliata. Anima autem quae sic se
habet quid polest esse bealius ? is in couli-
nuo poilu sedet ab omni tempeslale Uber,
et oblectatur in cogitaliouum Iranquillilaie.
idem, ibid., hom. 3i. — Nihil ita animam
in tianquillitate et quiète esse lacit, ut
mansuetudo et modeslia. — Quid bealius
quam intestino liberaii bello? Nam quam-
vis piurima pace exteriusfruamur, licet no-
bis mulia deferantur obsequia, si intra nos
cogiiationum nascalur tempesias, tumultus
et seditio, nihil externa i)ax nobis proderit.
Idem, in Divers. — Cum libi grave aliquid
subrepit furor et ira, recordare mansuetu-
dinis Christi, et stalim mausuetus eris ac
clemens. Et non solum tibi ipsi benignitalo
tua plurimum lucri faciès, sed et pluiimum
inimicis proderis, erudieris illos ut ipsi
fiant benigni 1 — Quisquis enim iracundos
vincere voluerit, fortiter ferai injurias, ma-
gnam ejus( qui iu se sœviebat videbit
(.ouversiouem.
137
AFFECTUS
158
Idem, m Act. apost. — Mansuelus sibi
ipsi dalcis, efutilis aliis. Iracundus vero
et sibi insuavis, et aliis daranosus. Nihil
insuaviushomineircicundo,nihil oiierosius,
nihil nioleslius, nihil fœdius;queraadmo-
duni nihil suavius eo qui nescit irasci.
Idem, homil. 18, tu / Cor. vi. — Vi-
rum forlera oportet esse moderatum et
leiiem, et maxime in periculis; ne videa-
nino non possel? ila plane : non enim aliter
invenilur requies aniiiise, nisi inquieto lu-
more digesto, quo magna sibi erat, quando
libi sana non erat. - '
Idem, in Psal. — Unde horaines laborant,
nisi quia non sunt miles et humiles corde?
S. Gregor., in Jo6. —Et erat vir ille sim-
plex et reclus : in reclitudinejustilia, in sim-
ilicitale autem mansueludo signatur. Ple-
lurWelinanigloria talia inirecertamina, Tumque nos cum reclitudinem justiliœ
sed magni et exceisi animi virtute ac mo-
deralione.
Idem, I. Hi De sacerd., t. I. — Quemad-
modum qui contumelia afiicilur, et si la-
cultalibus abundet, pecnniarum commo-
dum non sentit, ob inlllictam contumelia)
plagam ; ila qui blandeet leniler compella-
lur, et cum consolatione donum acci|)il,
gaudet el lœlalur: duplexque munus exlar-
giendi modo consequitur. Hœc porro non a
meipso, sed ab Ecciesiastii'O : Fili in bonis
ne des viluperinm, et in omni donodolorem
verborum. Nonne aestum ros sedabit? Ha
melius est verbum dono. Ecceenim vorbum
bonum est plus quam donum et ulrumque est
apud virum gratiosum.
S. AuG., Confess.f c. 25. — vila paupe
■fxsequimur,iuansueludinemrelinquimus;et
cum iiiansuetudinem servare cupimus, jus-
liliœ reclitudinem declinamus. Incarnatus
aulem Dominus, siraplicilalem cum recli-
tudine lenuit , quia nec in mansuetudine
disliicliunem justiliœ, nec rursum in dis-
trictione ju.stiiiœ virlulem niansueludinis
amisil.— Verilalem quippeexsequens, man-
suetudinem cumjuslilia conservavit: ul nec
zelum recliludinis in mansuetudinis pon-
dère amilleret, nec rursum pondus man-
suetudinis zelo recliludinis perlurbaret.
S. Pal'U.n., epist. ad Celant. — Familiam
luam ita rege et conlove ut le matrem ma-
gis tuoium, quam dominam videii velis;
a quibus benignilale potius quamscveritate
exige reverentiam. Fidelius et gratins sem-
O. i\UG., ou'i/eiâ., n. J.O. — \J ï lia uaui>c- -u- - - v-
rum, Deus meus, in cujussinu non est con- Pei" obsequium est, quod ab amore, quam
tradiclio, plue mihi miligaiiones in cor, ut ^"od a melu proficiscUur.
patienter taies leram, qui amant sentenliam
suam, non quia vera est, sed quia sua est!
Idem, De virg. — Dominus non dicil :
Discile a memundum fabricare, aut morluos
suscitare; sed, quia mitis sujn^ el humilis
corde, liane magnum est esse parvum, ut
nisi a le qui tam magnus es, fierel,disciom-
S. Bernard, serm. k, in adv. Domini. —
Sunt et aiii miles, sed quandiu nihil dicitur
vel agilur, nisi pro eorum arbilrio. Patebit
aulem quam longesinta vera mansuetudine,
si levis oridiur occasio. Hœc mansueludo
quomodo bjeredilabil, quae ante liaeredilalem
deticil.
AFFECTUS
[Ex 8S. Patribus.]
Philo Jud., LiO. de eo quod deterius po'
liori insidiari soleat. — Cainus gemens Ire-
luensque super lerram invenilur , id est,
uiœroie limoreque couleclus. Talis eslinfe-
licis vila, cui e quatuor ali'eclibus contige-
runt qui molesliores sunt, limor et dolor,
quorum synonyma sunt Iremor el gemilus.
Hujusmodi enim homini necessum esl aut
adesse, aut imuiinere mali aliquid. Itaque
luluri expeclalio timorem gignil, prœsenlis
usus mœslitiam. Sed qui virlulem seclatur,
deliciis liuic convenienlibus fruilur.
Idem, Lib. de sacrif. Abel et Cain, — Si
quis lem pro dignitaie valeat expendere,
majus regno esl hoc negolium, posse lan-
quam civilalem aut regiunem, corpus sen-
susque el venlris venlrique subjeclarum
parlium voluplales, cœlerosque atleclus, et
Jmguam , aliaque ex quibus conslamus,
nunc moderari conslanter atque forliler,
nunc œquanimiler in viani ducere. Opoi tel
enim, sicul aurigam subjugalilîus , nunc
remilierehabenas, nunc in lerga relrahere,
quolies plus salis elleruntur iui[ielu el rec-
lureui })arum audiuni.
6. Clem. A\ex.,Pœdag. I. i, c. 8. —Oinnis
palmes in me non ferens fructum, toUtl ip-
sum, et quidquid fructum fert expurgut , ut
DlGTION.N. DE La TbaDÎTIOX. 1.
amplius fructus ferat. Silvescit enim vitis
nisi pulelur : ila etiam homo. Luxuriantes
aulem adnalasque propagiues, Verbum, qui
estgladius, expurgal, cogerjs ai)pelitioiies
ne fruclum ferre desiderent.
Tertcll., Apolog. — Muilura spiritalilius
viribus iicet, ul invisibiles, et insensibiles
in effectu polius quam in acla suo a[)pa-
reanl, si poma, si Iruges, nescio quod auras
lalens vitium in florepreecipitat, in germine
uxanimat, in puberlate cunvulneral, ac si
cœca ratione lenlatus aer pestilentes hauslus
6U0S otfundil. Eadem igilur obscurilate
contagionis, aspirilalio dœmonum el ange-
lorum, meuiis quoque corruplelas agit l'uro-
ribusetamentiis fœdis ac sœvis libidinibus,
cum erroribus variis.
Omg., Comment, in Matth., t. \.--Omnisqui
retiquer it domum, vel fratres, aut sur ores, uut
palrem,autmatrem,aut uxores,aut (ilios,aut
ugrus propter nomen tneum, centuplam acci'
piety etvilam œternam possidebit. [Èlalth. xix,
i9.)Quinillud senteniiam minime a.-pernan-
dam conlineal, quœque ad carnalem omnem
consanguinilalem, el res omnes creaias con-
temnendas, eliam juxla simplicem inlerpre-
talionem, adiiorlari nos valeat, nemo est
quin contilealur. Al ulrum anagogicuseliaiu
sensus ex ils depromi possil, dubilabit ali-
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
iiO
159
nuis aliquis vero affirmabil. Kt verborum
•nuidém ac contexlus ratione habita, per-
ïpicuuraeslmultos Servaloris nostri fidem
-irofessos, propinquorum odium esse na-
cios- ipsosque deserere, et facultalibussuis
omnibus ad vitae œteruœ adipiscendam hœ-
redilatem abdicare se voluisse ; id persua-
sum babenles, quicumque suos secundum
carnem fralres, et solo corpore cognatas
sorores, corporumve geniloces, et cariiis
filios, acsitos in bac execrabili terra agros
et domos, non allerius cujiisvis rei causa,
sed propter soUim Jesu numen reliquent,
longe plura recepturum. Magno eniui nu-
inero, et, si ita loqui fas est, iufmilo a spi-
i-italibus corporalia superantur, et prœKjr-
nuam quod plura recipiet, ad œternam, non
cadiam et temporariam provectus vilam,
■eam Sedilale sortietur : longe plures emm
IValres ac sorores, qua.n qui P-'oP^e. ve -
bum I>ei relicli sinl, commemo are fatile
est" irT hoc quippe mundo n.ullo plures
Miul fratres secundum tidem, quam quos re-
liquerunt, qui tidem amplexi ^unl; .rrepre.
bensos simililer episcopos omne. et pies-
byleros iuculpatos in parentes sibi assum t
ouispiara , pix) duobus ilUs quos deseru t,
2c in liberos itidem, quicumque bac œlate
sunt, ut pro liberis baberi queant.
Al quumodo agrorum, domorumve plu-
rium hœredilatem adibit aliquis, quam a se
relicia sunt, demonstrare non perinde pro-
clive est, nisi quis lortassevim afferens,
brevem rei proférât expositionem, quod la-
cile cerle non est; agris autem ^^^^f'^^^
in aliegoricum sensum semel delorlis, su-
periora quoque in senlentiam consonam
Sectere cogelur.Ex iis ergo qui niensuram
^tatis Gbrlti consecuti sunt, quicunque
occurrerunt in virum perfectum { tphes.
IV 13!,insanclis ac beatis poteslatibus, Ira-
irés opinor, illi sunt ; sorores autem, qui-
cumque non e.v bominibus solum, sed et
reliuuis poteslatibus virgo casla exliibe-
luntur dri^^to [Il Cor. xi, 2) : erunlne au-
tem paires aliqui taies, prœler eos de qm-
bus Âbrahamo dictum est : lu autem tbis
ad valres tuos in pace, sepultusm senectule
bona? [Gen. xv, 15.) Quod si et illus alioru...
patres aliquando tieri patrumistorum instar
couliiigat, multo uJuresetiam naios perinde
ut Abiabam recip"ient. Agros vero, etdomos
multû pluies quam quœ abdicatœ fuerunl,
in divini Paradisi requie animadverteiile ,
et in civitate Del, de qua gloriosa dicta
sunl, cujus in domibus Veus cognoscetur,
Imnsusainet eam{PsaL lxxk.i, ^ ; xlvi. 4)
ita ut douiorum hic silarum hœreailalem
anci.cenlibusdici ^^o.^d: Stcut audivmus,
skvidLns in civitale Domxni vulutum, in
aviTaUDci nostn {PsaLxuMi, H); de qua
e illud dicilur : Distnbuite domos ejus H^.
pXclocondition.bus vilam œternam cou-
lèuui cum tôt agrorum adempt.oue, toi
^[loiùm a Deo c'ullaruu., domorumque e
vivis lapidibus consianlium, in quibub te
quiescel quicumque fralres, soruresve, et
?eliqua dimiseril, beatissima res est.
S. Basil., bom. in psal. xly, i. i. — fo-
cale et videte, quoniam ego sum Deus. {Psal.
XLV, 8.) Quandiu quidem alienis a Deo ré-
bus vacamus, Dei nolitiam suscipere non
possumus. Quisenim de mundi rébus solli-
citus, ac iramergens sese carnis occupalio-
nibus, queat verbis Dei altendere, atque
lolac tantis rébus accurate dihgenterque
speculandis par esse? Non vides delapsum
inspiiias verbum spinis suffocari? Spinae
autem sunt carnis voluplales, et divitiœ et
gloria et ese quœ ad vitam pertinent curée.
Cœlerum ab bis omnibus alienatum esse
oportebit eum, qui Dei cognilionem desi-
deral; et ubi vacaveril ab affeclibus , i a
demum dei recipere cognilionem. Quomodo
enim animam a menlis evagationibus se
prœoccupanlibus oppressam ingredielur Dei ,
cognllio ?
Idem, m psal. xxxiii. — Quemadmodum
oculis turbidis visibilia exacte deprehen-
dere non valeraus , sic corde turbato nemmi
concedilur incumbere ventaas cognitioni.
Secedere igilur opus fuerit ab islius raundi
rébus, et neque peroculos, neque peraures,
ui alios sensus, aliénas in animum cogita-
tiones introducere.
S. Greg. Nys., De virgin.f c. 9. — Qui ad
res bumanas mente, animoque se convertit,
omnem curam ibic rejicit, animumque suum
in eo occupât, ut bominibus placeal, is non
polest primum illud tt maximum Dei prre-
ceptum explere quo monenuir ut loto corde,
totis viribus Denm diligamus. Quo enim pacto
fiet ut loto quis animo Deum diligal, cum
suum hic aniuium modo in Deum, modo in
res humanas impellat; debitamque lili soli
benevolentiam quodammodo eripiens, m
humanis affeclibus exbauriat?
S. Ambr., in psal. c— Tuus sum ego. Fa-
cilis vox et communis videtur, sed paucorum
est Salis rarus est enim qui potcsi dicere
Deo • luussum. llle enim dicit qui adhœret
Deo totis sensibus, qui aliud cogitare non
iiovit. llle bac voce utitur qui polesl dicere
Domino : Osiende nobis Patrem, et sufficU
noùis. Nunquid bac voce ulilur avidus pe-
cuniœ, honoris, polestatis? - Judas apo-
siolus fuit et inter apostolos in convivio
Christi recumbebat : dicebat et ipsi: Juus
sum, sed voce, non corde. Venit Satanas et
cœpil dicere : Non est tuus, Jesu, sed meus
esi. Quœ mea sunt , cogitai. Tuus est
apostolus, est meus merceiianus. — ISou
nolest dicere sœcularis : Tuus sum. plures
enim dominos habet. - Veniunt omnia
vilia et singula dicunt : Meus es. Quem lanli
comiieluut quam vile maiwipium est. Quo-
modo ergo tu qui hujusmudi es, potes dicere
Cbrislo: Tuus sum ego?
S. Chrys., hom. 4 in Matth. , t. VII. —
Ne paulo tidem negemus dicenti seChrislum
adeo amasse. Cum enim inveniantur quidam
animi affeclibus ila servientes, cur il ud
iiicredibile nobis videatur ? Etenim ideo
amor erga Christum intirmior est, quia loia
visnosl^a in viliorum amore consumitur;
et rapimus el avariliœdediti sumus,el vaiiiB
gloriœ strvimus, qua quid viUus iueril/
lif
Idem, lioru. 23 in Matih. — Renim ordi-
nem per cunota pervertimus et conlra Clirisii
prflpcepla, iitrinque pugnniiius. — Noiile, ail.
praesentia isia prorsus inrpiirtre; nos liœc
sola eliam nbsque inlermissione sectamur.
Quœrilo, inquil,et seinper et sola cœleslia,
DOS vero i!e uiiius quidem liorae spalio illa
perseveramus inquirere; sed quanlam in
illis qiiœ ad corpus necessaiia sunt, curam
osleiidiinus, laiilaui in spirilualibus liabe-
nius iiicurinm, inio longe eliam majorera.
Sed nequaquam impunila manebil haec ve-
cordia ac licenlia.
Idem, ibid., hom. 58. — Nihil prorsus
liberlal-in animi sicul sœcularium rerum
cupifiitas, et eorura quœ videntur esse prae-
clara. Non eiiim sibi vivunt, sed alleii, et
mille crcdulibus Ihooiinibus liujusraodi ho-
mines prcmuntur.
IJeu), ibid., hom. 79. — Terram niilrimti?,
corpus saginamus, animaiu vero conlcmni-
inus.Uerum necessariarumnullam ralionem,
suuurJluarum et inanium pluriman) liabe-
lilUS.
Idem, liera. 6, in terrœ molum. —
Quid prodesi liomini si aliéna liabeat, sua
non babeal; pecunias possideal, virlulibus
caroal? Villam, iiiquis , l'erlilem habeo;at
{iniu)am lerlilem non habes ; habeo indu-
nienla, sed non habes pietalera. Si quis de-
posilum tibi iradideril, num le divilero pos-
sem VDcare ? Minime, quippe possideas
aliéna.
Idera, liom. li. in Rom. viii. — Ad prae-
senlia inhiamus nec diaboli aslum inlelli-
ginius, qui per parva magnis nos privai;
qui largiiur lulura, ut rapial aurura, al-
que ideo cœlum eripial; qui umbrara ob-
jectât, ut a verilate deturbet; qui in som-
niis illudit, hoc enira sunt mundi divitiœ,
ut cura dies iliuxerit [lauperriujos oslendal.
Ideo)., hom. 8 in 1 Cor. m. — Sla in ioro :
interroga abeuntes et redeunles, nemi-
nein videbis festinare pro re spiritual!, sed
omiies currere firo carnalibus.
Jbid., hom. 42. — Nemo militans Deo, im-
plicatur hujus vilœ negoliis. Nos aulem et
deliciis vacaraus et venlri indulgemus, et
AFFECTUS U2
bili carilale movearaur, eliara dura nolu-
mus, fleraus. Habemus ergo eas ex huraan©
condilionis infirmilate.
Idem, I. I Z?e lib. arhitr. — Amore rébus
terr-enis non conglulineraur , neque velut
raenibra animi faciamus, quod fit araando;
ne cura resecari cœperint, nos cruciatu ac
labe fœdent; sed eis tolus superferamur, et
hahere et regero cura opus est paralus et
amiUere ac non habero paralior.
S. AuG., Devera relig. — Si creatura dili-
gatiir ab anima quœ negligit Deum, lit pœ-
nalisdileclori suo.el eura implicat aerumnis,
et pascit fallacibus voluptalibus ; quia neque
[lermanet, neque satiat, sed torquet dolo-
ribus.
Idera, ibid., c. 35. — Miseri amici hujus
mundi, cujus Domini erunt, si Filii Dei esse
voluerint, tara liraent ab amplexibus ejus
separari ut nihil eis sit lalioriosius, quam
non laborare.
Idem, epist. i5, Armamenlario. — Quan-
tum illi laudandi ac prœdicandi sunt, qui
dignali non sunt et jam cum mundo florente
florere; tanlum incre[)andi et accusandi sunt
quos perire cum |)ereunlibus delectat.
Idem, epist. 138, pop. Hippon. — Si deli-
ciœ hujus mundi brèves et sordidae sic aman-
tur, quanlo vehemeniius l'uturi saeculi gau-
dia pura et intiniia quaerenda sunt?
Idem, I. VIII De Triait., c. 3. — Pudeat
cum alia non amenlur, nisi quia bona sunt,
eis inhaerendo, non amare bonum ipsunj,
unde bona sunt.
Idem, i6trf, cap. il. — Nequiliaesl raundum
islumdiligere, et eaquae nascuiiiur et trans-
eunt pro magno habere, et ea concupiscere,
et pro his laborare ut acquiranlur; et lœtari
cum abundaverinl ; et limere ne pereant,et
conslrislari cum pereunt.Talis viianon po-
test p\iram illam et sinceram et incoramuta-
bilem videre verilalem, et inhœrere illi, et in
œlernum non moveri.
Idem, — Omnis immunditia rerum tem-
poraliura dileclione concipitur, id est hu-
jus saeculi, cui jubemur renuntiare, ut
mundi esse possimus. Multa sunt, quœ in-
quiri ab otiosis possunt, supervacua et ina
inebriamur; et pro rébus quidem exlernis nia et pleruraque noxia ; de quibus tameii
ainigimur, in cœleslibus aulem molles su-
mus et eireminati.
Idem, hom. 2 tri II Cor. — Cum dia-
bolus mentem divinitus alDatam et sobriam
cogilalionem non invenit, lum demum in
vacuam atque inanem animam irapetum fa-
cit; cum Dei mandata non recordatur nec
ipsius juslilicationes cuslodit, tum demum
eam caplivam secum abducit.
S. HiERON.— Difficile est huraanam animam
aliqu'd non amare, — carnis amor spirilus
amore superatur. Desiderium desiderio re-
stringitur. Quidquid iude minuilur, hinc
crescit.
S. AuGCST,, 1. XIV De civit. Dei., t. VII.
— Falendum est, cum rectas et secundum
Deum habemus atTectiones, hujus vilœ sunt,
non illius quam fuluram sperainus, et sœpe
illis eliara invili cedimus. Itaquo aliquando,
nonnihil dicendum est ; sed hoc ipsum ape-
riendum et explicandum, cur inquiri talia
non oporleal.
Idem, in Epist. Manich., c. il. — In pul-
chriiudine mundi, quœ inlima est non quoe-
raraus quod non accepit, sed in eo quod
accepit laudemus Deum, quae tantum speciei
bonum, eliam huic quaravis infimœ, deriit :
Nec ei lamen ut amalores ejus inhaereaœus,
sed ut Dei laudalores eam transgrediamur.
Idem , m psal. xvm. — Desiderio bo-
noruni hujus sœcuii, sit ut non desideren-
lur, sed limeanlur, aut contemnantur, aut
non credanlur judicia Dei.
Idem, m psal. lxxix. — Quid amas, ut
Deum non amesîAma si pôles aliquid, quod
il le non l'ecil.
Idem, I. IV Symb., c. 1. — Ecce amarus
est mundus, et sic amalur; quid facereraus
IIJ IS eiluiu llivill ceuiiuus. iidLjuu aiiijuanuu, usi uiuiiuus, ci sil. aiuuiui , i^uiu lai^ci ciuua
quaravis non cul[tabili cupidilate, sed lauda- si dulcis essel? mun'de imraunde, teneri
lis
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
lU
vispcriturus.quid faceres si manoresîO'îfm
non deciperes «lulcis si amarus aliuienla
menti ri s?
Idem, serm. 29m verb. Dom.,c. 8. — Won
ad delicias Chrislus in carnem descendit :
tolereinus polius praesenlia quam diligamus :
adversorum manifesta est peniicies; pro-
sperorum falsa blandities : time mare et
quaudo tranquillum est; sursura cor, quid
perimus in terra, cuni videamus quia ever-
lilur terra?
S. Gbeg., in Moral., c. li. — Sunt plan-
que qui jarn aliéna non appelant : alque ab
ejus raundi jurgiis, inchoala quietis amore,
dividuntur, erudiri sacris eloquiis siliunt,
vacare supernis contemplationibus concu-
piscunl, nec taraen perfecta animi libertate
curam rerum familiarium deserunt,cui s(Ppe
dum licite serviunt, eliam llliciiis hujus
mundi jurgiis implicantur : Cumque lerre-
nas res studiose lueri desidorant,cordis re-
quiem deserunt quam (jucercbant, et ciim
substantia fugiens conlinua provisione pro-
tegitur, conce[ilus in animo divinœ scieiUifle'
sermo dissipatur; qui juxta veritatis sen-
tenliam oborium semen spinae opprimunt
cum verbumDei a memoria importunée ter-
renarum rerum solliciludines expellunt.
hitiU), ibid. — Cumque plus quam necesse
est carnis propinquos diligunt, relracti ex-
lerius a cordis parente dividuntur. Nam
saepe quosdam videmus (quantum ad [jro-
prium studium spectai) jam prœsenlis vitre
desidiTia non babere, mundum el opère et
proiessione reliquisse : sed tamen pro
inordinalis aifeclibus proi)inquorum prœto-
ria irrumpere, terrenarum rerum jurgiis
vacare, liberlatem intiroœ quietis relinquere,
et mundi studia in se jam duduoi deslrucla
re[)arare.
AFFLICTIO
Vid. verb. Adversitas.
ALTÂRE
[E5t SS. Patribus.]
S. loNAT., ep. ad Magnes. , t. II. — Unus
est Jésus Cliristus , quo nibil prœstantius
est. Omnes ilaque velut in unum templura
Dei concurrile, velut ad unum allare, velut
ad unum Jesum Christum, quiabuno pâtre
prodit, el in uno exislil, in unurp rever-
litur.
S. Ignat., Interpret. ad Philadeip., t. II.
— Una est caro Domini nostri Jesu, et unus
illius sanguis qui pro nobis etfusus est;
unus item |)anis omnibus confraclus est, et
unus calix omnibus distributus est : unum
allare omni licclesiœ(7); ac unus E[)iscopu.s
cumPre.sbyterio.elDiaconisconservismeis.
Consl. apost., 1. vm , t. I. — Exceplis,
lempore opportune , novis granis , sive spi-
cis frumenti, sive uvis, non sit licitumol-
ferri aliquid ad altare, nisi oleum ad sanc-
tam lucernam, et Ihymiama lempore divinœ
oblalionis, alius vero omnis fruclus ad do-
mum mitlatur, primitiœ episcopo ac pres-
byleris ; non autem ad allare. Constat autem
quod episcopus et [)resbjleri disparliunl
diaconis, cœterisque clericis.
Philon. Jud., Lib. de temulentia. — Taber-
naculum el allare inlelligamus ideas {sic)
alleram virtulis incorporel significativauj,
alteram sensibilis ejus. imaginis. Altare qui-
dem , et superimposita , videulur facile:
vel quia sunt in atrio foris, vel quia noclu
ac inlerdiu perpetuis illustranlur ignibus.
Tabernaculum vero et quidquid eo conli-
nelur, non palet oculis: non ideo tanium,
quia situm in penelralibus ; verum eliam
quia propinquanli, aut curiosius iniueni-i,
ii'jQ clemenlia sui)plicium lex intentai:
nisi quis inleger sil et purus abomni magna
parvaque noxa, omnibus nalurœ dolibu^
prœdilus. Nam huic permitlilur ut quotan-
nis semel ingressus inspiciat non videndc
caeteris, quando in hoc uno incorporeorum
încorruptibiliuraque bonorum alatus amot
cœleslis inhabitat.
S. Iben., I. IV contra hœres. — Offerimus
ei (Deo) non qua.-,i indigenti, sed graiias
agentes dominalioni ejus, et sanctificanles
creaturam. Queraadmodum enim Deus non
indiget eoruiu quœ a nobissunl, sic nos in-
digemus otTerre aliquid Deo ; sicul Salomon
ail: Qui miseretur pauperi , fenerat Deo.
(Prov. XIX, 17.) Qui enim nuliius indigens
est Deus, in se assumit bonas operaliones
noslras, ad hoc ut |)reestet nobis retribuli^-
nem bonorum suorum, sicul Dominus nos-
ter ait : Venile, benedicci Palris met, perci-
pite prœparatum vobis regnum. Esurivi enim
et dedistis mihi tnanducare : sUivi,etpotastiL
me : hospes fui, et coUegistisme : in carcere,
et venistis ad nie. (Mattli. xxv , 3'* et seq.)
Sicul igilur non his indigens vult lamcu
a nobis propler nos tieri, ne simus inlruc-
tuosi; ila ad idipsum Verbum dedil populo
prœceplum laciendarum oblalionum, quam-
vis non indigeret eis , ut discerenl Deo |
servire ; sic et ideo nos quoque olTerre vult '
manus ad altare fréquenter sine intermis-j
sione. Est crgo altare in cœlis (illuc enim ,
preces nostiee el oblaliones diriguntur); el ,
lemplum, quemadmodum Joannes in Apo-
caiyjisi ail: Et apertum est templum Dei
{Apoc. XI, 19), et tabernaculum :iicceenim,
inquit, tabernaculum Dei, in quo habitabil
cam hominiOus. {Apoc. x\i, 3.)
7) A/mre apud Patres mensam Pomimcflm passiiu donoial : apud Igiialium el Polycarpum sacrariu
m
145
ALTARE
iK
S. Clem. Alex., Strom. I. vir , I. II. — Si
^ Dcus gaudel hotioniri , cum naliira nullius
indigeal, non abs re nos Deum precibus ho-
noramus, et lioc sacrificium 0|)tiimiin et
sanclissimiira cum juslilia emilliinus, jus-
tissimo Logo eutn honorantes, per quem
accepimus cognitionein , ea quœ didir.inius
per eum gloriticanles. Est ergo quod est
iiic terrestre apud nos altare, congregatio
eorum qui inlenli sunt oralionibus , unam
quodanuûodo voceni liabens comniunom et
uiiain meiitera. — Ecclesia) sacrificium est
oratio qua) a sanclis exlialatur animis, cnrn
sacrilicium siinul aperilur et Iota mens Deo.
Sed antiquissiraaiu quideni aram in Delo
sanclam vulgo jactarunt (Gra^ci). Ad banc
autera solum dicunt etiani accessisse- Pj-
tbagoram, cœde et morte minime inquina-
tam : aram auleiu vere sanclam esse ju-
slam animam, et qui ab ea emittitur sutlî-
tum sanctam oralionem, nobis dicentibus
non credent?
OiuG., in Exod.j t. II.— Collocatur inlrin-
secus arca testamenli, supra quam cheru-
biu), extensis alis, seque invicem conlin-
genlibus, staluunlur, ibique ex auro veiut
basis tabula quœdam collocatur, quœappel-
ialurpropitiatorium, sed et altare aureum
incensi {8j. Tum prœterea in exteriori loco
candelabrum ponitur aureum in parte aus-
tri, ut respiciat ad aquilonem. In parte vero
aquilonis mensa collocatur, et propositio
panum super eam. Necnon et altare holo-
caustorum juxta velamen interius ponitur.
(9) Sed quid ego de bisrevolvopersingula ?
Vu ad haec tan tum enarranda sufïicimus,
vis nobis ipsa reruiu materialium forma
alduci anle oculos potesl, et (piomodo quis
latentia in his mysieria expedire suiriciet ?
V^erumtamen causa pro qua fieri deberet
tabeinaculumin superiorilmsinvenilur prao-
(Jicla, dicente Domino ad Moysen : Faciès,
iuquit, mihi sanclificationem et inde videbor
vobis {Exod. x\v. S.) Vult ergo Deus, ut
laciamus ei sanctiticationem. Promittit
43nim, quia si fecerimus ei sanctiticationem,
possit a nobis videri. Unde et Apostolus ad
Hebraeos dicil : Pacem sequimini et sancti-
licalionem, sine qua nemo videbit Deum.
[Uebr. xii, li.j lisec ergo est sanctilicatio
quam jubet Dominus fieri.
D. Cypu. Episl. — Pacem nunc offerunl
qui ipsi non liabent pacem. In Ecclesiam
lapsos reducere et revocaro promitlunt qui
de Ecclesia recesserunt. Deus unus est, et
Cbrislus unus et una Ecclesia, et cathedra
una super petram Domini voce fundata.
Aliud altare consiilui aul sacerdolium no-
vum fieri praeter unum altare et unum sa-
cerdotium non potest. Quisquis alibi co'.le-
gerit spargil. Adulterum est, impium est,
sacrilegum est quodcunque humano furore
iasiiluiiur ut dispositio divina vioietur.
Idem , ibid. — Cum acccdunt minis-
Irare nd altare sancti, non adducent ip se
delictum, ne uioriantur. {Exod. xx.viii, 43.)
Quod autem ninjus potesl esse delictum,
aut quae macula deforniior quam adversus
Cbrislum stelisse, quam Ecclesiam ejus,
quam ille sanguine suo paravit et condidit,^
dissipasse, quam evangelicae pacis ac dilec-
lionis oblitum contra unanimem etconcor-
dem Dei po()ulum hoslilis disoordiœ furore
pugnasse?
S. Cyril. Hieros. , catech. 18. — In-
stante sanclo Paschalis die, dura vestra in
Clirislo per lavacrum regoneralionis charitas
illuminabitur ; ilerum Deo volente, de iis
quae consentanca sunt erudiemini. Quanta
niininim cum|)ielate, quove ordine vocatos
ingredi oporleal : cujus rei causa unum-
quodque sanclorum baiitismi mysleriorum
perliciatur : et quanta cum reverentia alque
ordine oporteat a baptismale ad sanctum
Dei altare procedere, spiritualibusque et
cœlestibus quœ ibi distribuunlur mysteriis
fiui ; ut anima veslra per doctrinaj sermo-
nem prius illuslrata, per singula cognosca-
tis impertitorum vobis a Dec douorum
magniludinem.
Idem, catech. 23 mystag. 5 de sacra
liturg. — Dicil sacerdos : Sancta sanctis.
Sancla sunt, quae (in allari) proposita ja-
cent, recepto Spiritus sancti supervenlu.
Sancti vos quoque Spiritus sancti dono
dignati. Sancla igitur sanclis conveniunl.
Deinde vos subjicilis : unus sanclus, unus
Dominus Jesus-Chrislus. Rêvera namque
unus est sanclus, nalura sanctus. Nos au-
tem eliam sancti ; verum non nalura, sed
parlicipatione et operum exercitio ac voto.
S. Gregor. Nyss., Ue vita Mosis., l.I. —
Propiliatorium quid sil, non opus exposi-
tione ulla ul inlelligatur, cum Apostolus itl
enodaveril, qui ail : Quemaniinarum nostra-
rum propitiatorium proposait. [Hebr. ix.)
Altare vero el thuribulum cum audio, ado-
rationem inlelligo, quam huic tabernaculo
cœlestes virtutes allerunl. Non enim solum
infcriorum atque lerreslrium , sed cœle-
slium quoque linguam ail laudem atque glo-
riam, ul rerum omnium principio, reddere :
id enim gralum est ipsi sacrilicium, lahio-
rumfructus, ut ait Apostolus (Hebr. xm,
loj, et odor oralionis.
S. Ephrem, De sacr. oblatione, t. III. —
Finilis sacris,precibusque absolutis,palies-
fratresque eum ad so vocabanl, dicenles :
quid libi Deus revelaveril, nobis expone :
ut et nobis prosil. Tum vero ille collacry-
mans, cum cantionuiu, inquil, sacrarum ca-
non doctrinaque aposlolica recitareiur,
sanctumque evangelium Diaconus prœlege-
rel : teclum lempli aperlumcœlumquepate-
faclum singulaque Évangelii verba quasi,
in igneui mulala ad cœlum ascendere et
quaquaversum radios spargere conspexi.
Êvangelio recilalo clerici [uœcedebant,.
(8) Altare incensi crat in sanclo, ut palet ex
Exod. cap. XXX. Verisiniilc ergo est dccepluui fuisse
Origciiein loco nialc a se inlcllctto qui exslat
Uebr. IX, 4,
^ (9) Altare holocaustorum eo loco ponit, ubi al-
tare eral incensi ; atqui eral in alrio saccrdoluju.
bub dio. {Uebr. xm, 11.)
m
DICTIONNAIRE DE LA TILVDITION.
U8
Diaooni cura sacratissimis sacraraenlis se-
quebantur. Quo facto mihi ccelum videbar
apertum cernere, sanctumque ignein cura
innurneris sanctis Angelis eraioanlem, ac
desuper duas alias pulcherrimas faciès,
quarum splendor fulguri similis eral, qua-
rumquc pulchritudo exprimi plane non po-
test, apparentes. Binas inter faciès infans
conspiciebalur cum Angelis sanctura allare
circurastanlibus. Binœ illae faciès sui)er
sacra mensa : infans in medio illorum cer-
nebatur. Sanctissimis sacramenlis absolu-
es, diaconi a clericisrecedentes, ad panem,
qui otierendus erat, frangendum arcede-
bant. Ac vidi lura egomet duas faciès sacrée
mensœ supervolare visas, infantiuue super
mensa stanti pedes manusque colligantes :
cultrura item habenles alqiie infanlein
islum maclantes, sanguineque calici qui
in mensa posilus eral, infuso, eumdera dis-
secantes, panique iraponentes, qui corpus
statim fiebat. Ibi luui recordabar verboruni
Apostoli (/ Cor. v, 7 ) : Jï^t nos habemus
Pascha, hoc est, Christum pro nobis sacrifi-
catum. Cumque fralres ad panem sacrum
sumendum accédèrent, corpus illis porrige-
batur : Et cum Veum invocarenl, aicentes,
Amen : panis in manibus eorum eraf. Accè-
dent! et mihi tandem corpus preebebatur ;
quod cum langere non auderem : vocem
banc personantem audiebam, cur non hoc,
homo, visaccipere? Nonne hic idem est
quem tu queerebas? Atqui ego : Ignosce
luihi quœso, Domine, respondebaiu, qui
corpus hoc tuum capere non possim. Ite-
rum tum vox personabat, dicens : si cor-
'pus açcipere homo posset, corporeum
eliam illura inveniret, quem tu inveoisti.
Jam vero fieri non potest, ut corpus quis
accipiat. Ordinavit igitur Deus, ut sacer pa-
nis altari imponatur. Adam quidam quem-
admodum iu principio manu Dei factus,
carneque indutus, viviûcanlis spirilus hali-
lum accepit : ita in terram illa resoluta,
spirilus in eo non permansit. Christus au-
temcarnem cum Spiritu sancio communera
habet, çujus quidem carnis participera red-
dit horainem, cujus Spirilus in corde se-
dem habet. Jam si credis, accipis quod in
manibus habes. Cumque dicerem, credo.
Domine, ecce me dicente amen, corpus quod
in manu mea videbalur, panis erat. Deum-
que laudabam, sacrosque panes sumebatn.
Finilis aulem sacris cum clerici conveni-
rent : inter duas faciès infantem iterum vi-
debam. Que facto mulla dona clerici aspor-
tabanl, videbamque templi teclum déstru-
ctura, virtulesque divinas in cœlum se éle-
vantes, infantem denique inter faciès ver-
santem. His ego audiiis in cellam reverte-
bar, Deumque Dominum laudabam. Amen.
S. Greg. N<iz., oral. 26, t. i. — Quid
postea? Ab altaribus arcebunt? At allare
aliud scio, cujus ligurœ sunl ea, quee nunc
oculis cernimus : Super quod nec ascia{III
Jieg. vi,7j, nec manusascendil, nec ferrum,
nec ullum arlificium inslrumentura audi-
tura est, sed mentis lolura hoc opus est,
coque per conteiaplalionem subvehimur.
Huio astabo, super illud grala immolabo,
sacrificium nempe, et oblalionera, et holo-
causla, tanlo iis, quœ nunc offeruntur, ex-
cellentiora, quanlo verilas urabr» antecek
lit. De quo mihi quoque D;«vid philosophari
videtur, cum ait : Et introibo ad altare
Dei, qui spiritualem meam juveniulem lœ-
tifical. (Psal. xlu, 4.) Ab hoc altari me non
abslrahet, quisquis volet. E ciyitate eji-
cient?Verura non ita ex ea quœ in cœlo
sita est. Hoc si eflîcere po^senl ii qui nos
invisos habenl, vere bellum inferrent.
Quamdiu aulem minime potuerint, gullu-
lis aqua me petunt, aul venlis feriunl, aul
in soranis ludunt. Sic enim eoruin beihiin
interprelor. Pecunias eripient? Qoas tan-
dem? Si meas qiiidem, ipsi eadem opéra
pennas eliam quibus minime indutus sum,
abscindiuit. Si aulem Ecclesiae; illud quippe
est : pro quo bellum omne geritur. Ob pe-
cunias far ille zelotypia erga crumenam
œsluat, ac Deum prodit, et quod gravissi-
raum est, trigenta argenteis vendit. Joan. xii,
6.) Hoc enim pretio dignus erat, non qui
prodebatur, sed qui prodebat. At domo
escludenl? Delicias resecabunt? Amicorum
animos a nobis averlent?
S. Amur., in Luc. c. i. — Utinam nobis
adolentibus altaria, sacriticiura deferenti-
bus assistai Angélus, imo praebeat se viden-
dum. Non enim dubiles assistere Angeluna
quando Chrislus assislit, quando Christus
immolatur.
S. Ambr., epist. 86, Theodos. imper. — ■
Pro his victoriis gralias me censés agere
oporlere Domino Deonostro. Faciam liben-
ter conscius meriti lui. Certum est placi-.
tam Deo esse hosliam, quae vestro oflerlur
nomine. El bocquantcB devolionis et tidei
est. Alii imperalores in exordio victorifle
arcas Iriumpliales parari jubenl, aul alia
insignia iriumphorum ; clementia tua ho-
sliam Domino parai, oblalionera et gralia-
rura actionem per sacerdoles Domino cele-
brari desideral. El si ego indignus atque
impar lanlo muneri et lanlorura votorun»
celebritati, lantum quid fecerim scribo.
Epislolam pietatis luae mecura ad altare
detuli, ipsam altari impo^ui, i[)sam gestavi
raanu cura offerrem sacriticiura, ut fldes
tua in raea voce loquerelur, et apices au-
gusli sacerdotalis oblationis munere funge-
rentur.
S. Epiph., Adv. hœr., !. ii, t. I. — Cum
sanctuarii candelabrum in labernaculo
testiraonii sep.lera lucernas haberet, oranes
illœ quolidie pariter accendebantur, nec
ullo die cessabat earum aliqua : sed eadem,
lux singulis diebus ardebal. Etenim sabba-
tum non ad inlercludendum, sed ad prser
slandum bonum opus est conslituium.
Cumque nemo peniius in duodecim iribu-
bus operatus esset, solura allare nunquam
feiiabalur, ut in evangelio teslalur Domi-
nus : Saccrdotes vestri violant in templo
sabbatuvi, ac sine sabbat o sunt. (Malth. xii,
5.) Profanare vero idem est, ac solvere.
Quomodo vero solvere dicunlu.'*, nisi quod
149
Deosacrificium offerunl, ne allare sit olio-
sura.
S. Chrys , hom. 73, ol. 72. in Joan., t.
yjll. _ Nos qui innimiera rapituus et
pauca (iaruus, placare Deum putanius, igno-
rairles nos illum raagis irrilare. Die, queeso,
nuhi, si asinum mortuiim el fœlidum e tri-
Yiis ad aram IracluinoireiTes insaciificintn,
nonne léonines lapiiiareiil ut impiuni et
ALTARE
150
terrœ jEgypli. — Quod Oiiias serunJuin
Josepliuin niale intelligens, implere cona-
lus esl. Et litulus Uomini continens passio-
nem in quo scriptinn est Hebraïcis iilleiis,
Grœciset Latinis : Jésus Nazareniis rex Ju-
dœorum, insignum crucis.etin teslinionium
universarum genlium, qu« nunc yEgyplus
appollanlur. Cunique persecntio creyeril a
facie Iribulantiuni nominis Cliristiani, tune
nonne le oiiiiius uiuiuaicm. ui lin^-iunLi vv it lic uiuuiauiiuiii .• ^„,„^ vt
exsecrandura ? Quid verosi probem sacriti- claraabunl m cordibus suis : Abba pater. U
ciura ex rapina inagis exsecrandura esse? mitlet Dorainus exercituum saivatorcm, id
quam defensionem liabebimus? Ponamus est, Jesura el Judicera, vei propugna orem
enim ci.nieliuni ex rapina jiarlum, an non
niagis l'oetet, quam asinus morluus? Vis
discere quantus sit peccati fœtor? Audi
Propholaui dicenlem : Pulrucrunt et cor-
ruptœ sunt cicatrices meœ. {Psal. xxxvii,
C.) Tu vero Deum verbis precaris, ut sce
qui liberet eos : ut liberali cognoscant Do-
rainum, et ipsi cognoscantur a Doiuino; et
ubi abundavit peccaluiu, superabundet gra-
lia. Utinm auteiu allare ^Egypti, id est,
mundi istiiis dicitur : ut cuncta altaria qu«î
conlra Ecclesiœ eriguntur allare, sciamus
lerum luorum obliviscalur; dum per rapi- esse non Doinini. Usque ad nnem V'si ,i is
nas et fraudes tuas illud agis, ut eorum ^l^gypHœ, in libro Explanalionis Instonae,,
semper recordelur, dum peccatum luum quia manitosla Prophetia erat, diximus ,,
arœ imponitur: iam vero non boc solum quod cuncla reteranlur ad Lhristum.
peccatum est; sed quod est gravius, san- S Hieh., 1. n Comment, m cap iv Amoi,
ctorum animas inquinas. Hoc enira lapis l. III, - Quando vis. lare cœperil Dommus
eslîfaltare lapis eral), el sanctiQcilur : illœ prœvancationos Israël , qui prius Deum
autem semper Chrislum ferunt : etaudes mente cernebat, visitabit et super a lana
tara immunda offerre? Minime, inquies, Bethel : non unum allare, quod babet bc-
non cas |)ecuniasoirero, sed alias. Ridicula clesia, sed altaria bœreiicorum pluriina.
Iia^c et nugacia sunt. Nescis quod si in Tôt enim habent allaria, quoi schismala.
mullam pecuniara vel stilla injuslitiae inci- Amputabil el coriiua allaris, quod per su-
derit, lola inquinalur? Ut enim si quis in perbiam unum se baberejactant. Ladenlque
purum foulera fimum injiciat, tolam aquam eorum cornua, id est, anoganlia lu ler-
reddit immundam;ila si in divilias rapina ram. ^ , •
ingredialur, omnia fœloreimplet. S. Hier., 1. xii Comment, in cap. xli
S. Chrys., bom. 16 in Matth. - Si offers Ezech., l. III. - Quod allare babebat cor-
munus tiinm ad altare, et ibi recordatus fue- uua, et tara bases quara parieles ejus, hoc
ris quia (rater luus habet aliquid adversum est, lalera erant lignea, in quo sonpluns
le: relinque ibi munus tuum unie altare, el sanclae rajsteria humanus sermo non polest
vade prius reconciliari fratri tuo : et lune explicare : quomodo allare m quoignis suc-
venicns offeres munus tuum. (i»ia«/i.|v, 23, cendendiiserat, mensavidelicet Uiyraïamatis
2i.) O adrairabilera benignitalem , atque nihil ab igne paliatur : sed ut lia dicam»
inelfabilem erga bomines amorem DeilHo- igne purius fiat. Sicut enim sanclorura
norem suum despicit, dura in proxirao cha- opéra, de quibus scribit Aposlolus ''^1^}^^-
ritat«'ra requirit. cujusque opus quale sit, ignis probabit [I
Idem, bom. 51 m Matlh.—'^e putes salis Cor. m, 13), non pereunl, sed per ignem
esse ad salulera, si cura viduas et orpbanos puriora mouslrantur : ita et allaris ligna
spoliaveris, aureuin calicem el geramis or- quœde lignis paradisi sunt, non cremaiiiur
natum buic mensœ olleras. Vis boc sacrifi- igne vicino, sea puriora reddunlur. Nec
cium honorare ? Animara tuamolfer propter mirum hoc de sanctuario, et de interioii-
quam Chrislus immolalus est. Ei-.ra aureara bus templi el allari Ibiraiaraiilis credere ;
facito. Quod si anima tua plumbo ac testa cura eliam amianton, quod Uni genus est,
deterior est, quid libi proderunt aurea vel iini babens simililudinein, quanto plus
vasa? — Animarura munditia opus est, arserit, tanlo mundius invenialur. Ignosce,
propter quas eliam vasa bœc Deus reci- leclor, diÛicuJtali, et veiiiara Iribue paupen
pit, inlelligenlia3. Per feneslras enira obnquas.
Idem, hom. in psal. iv. — Sacrificate sa- et in modura relis factas, et quœ semper
crificium justitiœ. Hoc sacriticium non clausaesunt, vix usque ad-interiorem domum
eget pecunia, non gladio, non allari, non cordis nostri oculum possuraus intromit-
igne. — Sed animo ejus qui ollert con- tere, ut omma quœ cermmus, in umbia
tentum est. Ei nec est paupertas obsla^ videamus et in imagine et cura Aposlolo
culum , nec mendicilas impedimentum ; chmemus : profundutn duntiarumsapien-
non locus nec aliquid ejusmodi ; sed ubi- tiœ el scienliœ Oei : quam tnscruluuiliu sunl
cumiue fueris id otlerre poleris cura ipse judiciacjus,elinvestujabilesviœ lUiusIiKom.
ïis et sacerdo.s, el allare, el gladius et bos* xi, 33.) El : Quis cognovil sensum Uei (Isat.
lia. — Spirilualia enira plunmum habent yl, 13j? nisi lUe qui esl raagm cousilii An-
facilitalis, ut quœ ulla exlerna operationo gelus, et sua polest diguis apenre myste-
egeant. lia. r. j •
S. Hier., 1. vu Comment, in cap. xxi S. Aug., 1. ix. Con/"ess., 1. 1. — Credo jaçn
Isaia;, t. lU. - h'rit altare Domini in medio feceris quod le rogo, sed volunlaria oris..
45i
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
152
mei approba, Domine. Namque illa immi-
nente (lie resolulionis suœ non cogitavit
suiira corpus sumptuose conlegi, aut con-
diri aromatibus, aulmonuiiientum electum
concupivil, ant curavit sepnlcrum patrium.
Non ista mandavji nobis, sed tanlummodo
memoriam sui ad altare tuum fieri deside-
ravit, cui nullius diei prœlermissione ser-
vierat, unde sciret dispensari viclimam
sanctam, qua deletura est chirographnm
quoderat conlrariam nobis, qua triumpha-
tus est bostis compulans delicta nostra, et
qnœrens quid objiciat, et nihil inveniens in
illo in quo vincimus. Quis ei refundet inno-
cenlem sanguinem ? Quis ei restituet pre-
tium quo nos émit ut nos auferat ei? Ad
cujiis pretiinoslri sacraraenlum ligavit an-
cilla tua animam suam vinculo fidei. Nemo
a protectione tua disrumpat eam. Non se
interponal nec vi, nec insidiis leo et draco ;
neque enira respondebit illa nihil se de-
bere, ne convincatur et obtineatur ab accu-
satore callido; sed respondebit dimissa dé-
bita sua ab eo, cui nemo reddet quod pro
nobis non debens reddidit.
S. Aug., 1. VI Dehapiismo, cont.Donatist.,
c. 9.— Illa est consnetudo, quœ si sacrilegos
ad altare Cliristi sine baptismi purgatione
admiitebat et nullum bonorum in unilale
polluebat, quicumque se ab eadem unitate,
in qua nuliorum malorum contagione pollui
poterant, frustra separaverunt, manifestum
sacrilegium schismalis admiserunt. Si autem
perillam consuetudinem omnes polluti pe-
rierunt, de qua calerva isti sine originali
veritale et cum caiumniae calliditate proce-
dunl. Si vero recta luerat con«uetudo, qua
sic suscipiebanturhaerelici, relinquant lurq-
rem, faleantur errorem ; veniant ad catholi-
cam, non ut retinganiur sacramento bap-
tismatis, sed ut curentur a plaga concisio-
iiis.
ldem,l.xxnCtrif. Z>ei, c. 10.— Non tem-
pla nec altaria çrigimus, in quibus sacriti-
cemus martjribiis; sed uni Dec, et marty-
rura, etnosiro, sacriticium iramolamus: ad
quod sacrificium , sicut homines Dei qui
mundum in ejusconfessione viceruni, suo
loco et ordine nominantur, non tamen a sa-
cerdole qui sacrifical, invocanlur quia Dei
sacerdos est, non illorura.
Idem., 1. XX advers . Fauslum, 21. —
Populus Chrislianus memorias marlyrum
religiosa solemnilate concélébrât, et ad exci-
tandam imitationem , el ut meritis eorura
consocietur, atque orationibus adjuvetur;
lia tamen ut nulli martyrum, sed ipsi Deo
martyrum sacrificemus ; quamvis in memo-
ria martyrum conslituamus altaria.
S. Aug., in psul.xLm. — Ad me redeam,
ut immolem : ara tua, conscienlia tua. ïo-
lum habesin animo. O sacriticium gratui-
lum, gratia datum 1 Non lioc emi quod offer-
rem, sed tu donasli. Sacriticium laudis est,
gralias agereiili, a quo habes,quidqui(J bo-
ni habes ; et cujus misericordia libi dimit-
liturquidquid tuum mali habes.
S. AuG., in psal. cxvii.— Ibi est spiritale
sacriticium, sempiternum sacriticium laudis;
et sacerdos sempiternus est, et alfare sem-
pilfrnum pacata mens ipsa justorum.
B. Theodor., in I Cor., t. III. — Ties-
citis quoniam qui in sacrario operantur ,
quœ de sacrario snnt,ednnt: et qui al tari
deserviunt , cum allari participant. [1 Cor,
IX, 13. ) Videte eos qui ex iege sacrificant,
alia quidera altari otferentes, aliis vero ip-
sosfruenles. Hoc enim dixit: cum altari
participant. Olferebant enim altari quidem
renés, et reticulum jecoris , et adipem qui
in illis est : ipsi vero accipiebant et dex-
trum brachium, et pectusculum. Ostendit
autem Dominum quoque ipsum legij con-
sentanea praecepisse.
S. Greg. Mag., 1.' Il in Ezech., hom. 10,
t. I.— Alii a carnalibus viliis liberi,autlongis
jam iletibus securi, amoris flamma inci)ui-
punctionis lacrymis inardescunt, cœlestis
patriœ prœmia cordis oculis proponunl, su-
pernisjam civibus interesse concupiscunt.
Dura c'is apparet servilus, longitudo pere-
grinationis suœ. Regem in décore suo videre
desiderant (/sa», xxxiii, 17], et fl-ire quo-
tidie ex ejus amore non cessant. Quid isti,
nisi altare sunl aureum? In quorum corde
aromala inceiisa sunt ; quia virtuies ar-
dent. Bene autem de eodem altari dicitur,
quod ante veluin Arcae sit positum in San-
cia sanctorum. Arca quippe lestamenti ipse
nobis factus est, de quo scriptum esse no-
vimus: In quo sunt omnes thesauri sapientiœ
et scientiœabsconditi. [Col. il, 3.) Arca inlra
vélum est, Redomptoniosterincœlo. Altare
vero aureum in quo thyraiama incenditur
ante vélum, Sanctorum corda, quœ cum
magnis virlutibus in Dei amore succensa
sunt, per sanctum desiderium in illo ar-
dent, quem adhuc revelata facie videre non
possunl.lnter arcam quippe etaltare vélum
est : quia hoc quod nos adhuc a visione Dei
séparât , corruptionis nostrœ obslaculum
remotum non est. Sed quousque ante vélum
sumus, oportet ut quasi thymiamalis in-
censum flamma amoris ardeamus. Per coiu-
punctionis autem lacrymas nil lerrenum,
nil transitorium quœrere debemus. Solus
ipse nobis sufliciat, qiiil'ecil omnia. ïrans-
cendamus per desiderium omnia ut mentem
colligamusin unum. Non jam timoré pœ-
narum, non memoria vitiorum, sed amoris
tlamma succensi, ardeamus in lacrymis cum
odore virtutum.
S. Paulin. NoL, ep. 31, ad Ap. — Ignem
mihi alienum vi letur accendere, quisquis
coriioreae vel secularis alicujus lupidilatis
ignem in sacrario sui cordis accendens, au-
dealappropinquare altaribas Domiui, quae
non recipiunt nisi ilMus ignis accensionem
de quo ail, Jgnem veni mitlere in terra et quid
vola, nisi si jam accensus C5f ? Hocigne nos,
Domine Jesu, semper accende, ut iilumine-
raur sensibus, detlagreraus in vitiis: Hic
enim sulus qui a te ignis est, igni resislel
fetcr.no.
S. Bernard., Tract, de vit. et mort.cler.,
c. 1. — Sed esto studiosequis el Iructuoso
laboret. Dignus plane est operariiis mercede
sua : ut qui allario servit de allario vivat.
IS3
ALTARE
iH
(7 Cor. IX, H-.i Vivat, inquam, de alla-
rio, ut juxta eiinidem Apostolum, alimenta
et quibus legatiir habens, his contentus sit
(/ Tim. VI, 8.) Tertium ei hoc periculum
est, Dealtario,inquity vivat : non superbiat,
non luxurietur, denique non ditetur, nec
contra Sancli cujusdam plane dignara omni
acceptione senlentirim ex clericatu ditior
fiat. Non sibi de bonis Ecclesiœ ampla pa-
latia fabricet , mulans quadrala rutunJis,
uec loculos inde congreget, nec in vanilate
et supertluilale dispergal; non pxtollat de
faculuuibiis Ecclesiœ consanguineos suos,
aut neptes nupiui trudat. Res pauperuni
non pauperibus dare, par saerilegii crimen
esse dignoscitur. Sane patrirnonia paupe-
rum, l'acullates Ecclesiarum : et sacrilega
eis crudelilate surripitur quidquid sibi
ininislri et dispensatores, non ulique Do-
inini vel | ossessores , ultra viclum acci-
piunt et vestiluni. Nec enim ordinavit Deus
bis qui Evangelio serviunt de Evangelio
quaerere aut babere delicias vel ornatum,
sed vivere (ait Apostolus) et eo : ut videli-
cet sint contenu alimenta corporis , non
irritamenla gulae aut incentiva libidinis, et
quibus teganlur, non quibus ornentur,
accipere.
S. 6ern4rd, I. Sent., t. II. — Altaria qui-
bus vota f<uperponere debemus, tria sunl:
Divinarum sanctionum expletio, quod tU de
Jisnis Setira in deserlo: Uealorum multiplex
aavocatio, quod lit de lapidibus quosferrum
non letigit : Redemptoris humilis incarnatio,
quod tu de terra.
[Ex Conclliis.]
Ex conc. Laodic. siib Sylvestro I, an. 320.
— 19. Solis ministris allaris liceat ingredi
ad allare, et ibidem communicare.
4i. Non oportet mulieres ingredi ad al-
lare.
Ex conc. Carthag. m, suh Siricio, an. 397.
— 23. Cum allari assislitur semper ad
Palrt-m dirigatur oralio.
Ex cunc. Carthag. \, $ub Anastasio, an.
398. — H. Placuit ut altaria quae passim
per agros aut vias lanquam memoriœ mai
Ex conc. Tolet. xm, suh Leont II, an GS'j.
— 7. Qnicunque sacerdolnni vel minislro-
runi deinci-ps causa ciijuslibel doloris vel
aniaritudinis permolus,aut allare Divinum,
vel veslibus sacratis exuere prcpsumpserit,
aut qualibet alia higubri veste ai'cingi, seu
eliam si consueta luminariorum sacrorum
obsequia de teraplosublraxerit, vel exslingui
praeeeperit, aut quodcunque lugul)ritatii iti
teniplo Dei induxerit, alque occasionem
nulrieril, unde de templis Domini , aut
olficia consueia desint, aut oblatio singula-
ris sacrilicii videalur in aliquo defraud.iri,
si eum aiitea verse pœniludinis coram me-
tropolitano satisfaclio non purgaverit, igno-
biliiali perpeluœ mancipatus, et loci sui
dignilate se noverit et honore privari.
Ex conc. Romano sub Jeanne XII, an. 964.
— 1. In circuilu allaris aut in presbyterio
nnllus laicorum stare présumai quoties
missarum solerania celebranlur ; quod si
l'eceril quis, communione privalus maneat
usqiie ad emendalionem.
Ex conc. Oxoniensi sub Ilonorio III, an.
1222. — 2. Provideant archidiaconi ut lin-
leamina et alia ornamenta allaris sint ho-
nesla, ad minus duplicia ornamenta sacer-
dolalia, et qui altari ministrant super pel-
liceis indiiantur.
Ex ronc. Ravennatensi ii, sub Clémente V,
an. 1311. — 8. Coriioralia, pallœ, tobaleae,
et caetera sacerdoluin et altarium ornamenta
nuiiida sint, et cum onini mundilia conser-
venlur, et calices habeantur argentei, si
commode fieri polerit, et Ecclesiarum sup-
pelant facultales, et sufficienles Jibri pro
divinis olliciis, et parameuta, etc. Et ubi in
praediclis habendis non sufficiant Ecclesia-
rum facultates u)oneantur laici, et maxime
parochiani, et sollicite inducanlur ut com-
f)onaiil et conlribuant sallem pro dimidia in
praediclis.
Ex conc. Senonensi sub Clémente TU, an.
1528, De moribus. — 15. Episcopi non sint
faciles ad consecranda allaria porlalilia, sed
tune demum ad ea consecranda accédant,
cum inlellexerint ea esse requisiia ()ro
ecclesiis, aut aliis locis in quibus licite ce-
tyrum consliluuntur, in quibus nullum cor- let)ralur, et per suos decanos rurales aliosve
pus aut reliquiœ martyrum condilae pro-
bantur, ab episcopis qui eisdem locis prœ-
sunt si fieri potest, everlanlur; si aulera
lioc propler tumultus populares, non sini-
tur, plèbes tamen admoneanlur ne illa loca
Irequentenl, etc. Et omnino nulla meraoria
martyrum accepteiur, nisi aut ibi corpus,
aut aliquae cerlœ reliquiœ sint, aut ubi
origo alicujus habitationis, vel possessionis,
vel passionis, tidelissima origine Iraditiir,
Ex conc. Agath.y sub Symmacho,an. 509.
— li. Altaria placuil nou solura unclione
chrismatis sed etiam sacerdolali benedic-
lione sac.rari.
olliciarios provideant, ne prœdicta allaria
porlalilia relineanlur in domibus privalo-
rum.
Ex conc. Mediolan. ii, sub Pio V, an.
1569, lit. 2. — 19. Quœ pallia aliaque sacra
iudumenia altarium usui, et ornatui addi-
eta sunt, ea ad sedis episc0{)i, fllteriu>-ve
hominis ecilesiaslici vel laici quavis digni-
tale prœditi ap|iaratum, aut ad funeris,
exsequiarumvepompam, aut aliarum rerum
quœ priifanœ sint usum, sive ornamentuui
ne adhibeanlur.
Ex conc. Mediolan. iv, sub Greg. XIII, an.
i^lQ, part. i. — 11. "Capellarum et altarium
Ex conc. Epaunensi, sub Symmacho, an. locus ne in ulla quavis ecclesia quovis no-
509. — 26. Altaria nisi lapidea, infusioiie mine cuiquam abscjue episcopi auctoritale
dirismalis non sacrentur. detur, etc. rjepîalur omtiino altare ununi-
Exconc. Antisiodor., sub Gregorio 1, an. quodque seplo ferreo vel lapideo aut ligneo,
590. — 37. Non liceat mulieri manum suam quod seplum ab altari congruo Sfiatio dis-
ud pallas doûiiûicas millexe. tel, nec illud seplum laicus ingrediaiur.
155
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION,
156
15. Consecratffi allariura rnensae totœ ,
licet aliqua ex parto laleritiœ sunt, tela
cerala ila conlegantur ut facile a mensa,
tela non possit amoveri.
Ex C071C. Aqnens.^sub Gregorio XI 11, an.
1583. — 26. Vid. Ecclksia.
28. Ex conc' Mediolan. , an. 1.576,—
2. Amoveanlur omiiia aliaria quœ sub sug-
gestum,autûrganam exstructa suMt;|autco-
lumnae, pilœve liaîrentia, aut adversa altari
majori, aut ecelesiœ januis nimis propin-
qua, aut alia quavis ralione incommoda aut
periculosa, vel eliam sine lundatione, cpis-
copi judicio. Emolumenta aulem oblationes
eljura, ac onera altarium quœ araovebun-
lur, ad alia aliaria ejusdem episco(»i senlen-
lia Iransfeiantur, unum quodque altare
]a[)ideum sit vel sallem laterilium cuiu
tabula lapidea, si consecrandum est, in eo
non sit Icneslella, foramenve ulla ex parte,
nbi quiJquani asservari aut recondi possit,
nisi sint reliquiœ sanclorum. Altare orane,
Jeguraen habeat, vel fornicatuin, vel ex
asseribus aut e tela alicujus coloris (iecen-
ter picla, vel panno pretiosiore confeclum
ubi fornix non est quw totuiii altare ac
prœturea sacerdotem celebrantem tegal, etc.
Unumfjuodque altare, ubi commode episco-
pus fieii posse judicarit, sepiatur omnino
septo lerreo vel lapideo, vel saltem ligneo,
quod septum ab aliari distet saltem palmis,
iiec veio illuQ septum laicus ingrediatur
dura missae sacrificinm fit, etc. Pefra sacrata
non sit minor longiludine palrai unius et
dimidii, latiludine palmi et quarti, prœter
ligneam capsara inqua includetur; sit eliam
tela cerala cooperla.
Ex conc. Avenion., sub Clémente YIII, an.
159i. — 24. Altare, babeat altare porlaiile
consecratum, nisi altare ipsura tolum con-
secratum esse consliterit, candelabra duo,
crucem in medio ex aliqua decenti materia,
pallium ante altare ejus coloris quem dies
requirit, labellam oralionum secrelarum, et
uiappulam decentem ad raanus tergendas.
27. Altaria non quacuuque in lempli
parte extrui debent, sed decentietcommodo
loco, eo sane situ, ut aliquid spaliiinter ea
interstet.
Ex conc. Aquihiensi, sub Clémente YIII,
an. 1596. — 17. Altaria non constituantur
nova, non liant iconae pictura vel sculptura
cujuscunque ecclesiasticae historiae, episco-
pis inconsullis.
Ex conc. Narbon.y sub Paulo F, an. 1609.
— 59. Amoveanlur et destruantur quœ sub
dio et extra ecclesiam sunt constructa alta-
ria, aut altari majori adversa, aut januis
Eccleaiœ nimis pro[)inqua, alia quacunque
ratione incommoda; ornentur altaria sca-
bello ligneo quod vernacule dicilur marche~.
pied, map|)œ coronis lignea, et ex panno
serico, aut alio decenti, pallium appouatur.
ALTARIS SACRIFÏCIUM
Vid. verb. ËucHiBisTiA.
AMBITIO
[Ex SS. Patribus.]
S. Ignat., Epist. ad Smyrn. — Locus ne-
niinem etferat; tolum namque est tides et clia-
lilasquibus nihil prœlatum est.
Origeis., super Epist. ad Rom. — Omnis
adeundi honoris ecclesiastici abscinderelur
ambilio, si se judicandos polius, quuui ju-
dicaturos, hi i|ui jjrœesse volunt populis,
cogi tarent.
S. Greg. Nyss., De perfect. Christ, for. —
IntiJelis est qui liumanos |)ro cœlesliuus ho-
nores venatur : queinadmodum Douiinus
dicit: Quomodo vos credere potestis qui glo-
riam a vobis invicem accipitis, et honorem a
Deo solo non quœritis?
Cuu) aposlolus dical, modo quidem: Non
cfficiamur inanis gloriœ cupidi ( Gai. v,
26); modo vero : Non ad oculum servientes,
quasi hoviinibus placere studentes ; quis est
inanis gloriœ cupidus, et quis est, qui pla-
cere honiinibus sludet ?
S. Basil., llegul. brev. tract., t. II. —
Cupidum quidem inanis gloriœ arbitror esse
eum, qui ob lenuem mundi gloriam a spec-
latoribus aut ab audiloribus accipiendum
facit aliquid aut dicit : studiosum vero com-
placendi hominibus eum, qui ad alicujus
hûminis arbitrium, ipsi placiturus, aliquid
peragit, eliamsi quod ellicilur, sit ignorainia
dignum.
S. Greg. Naz., orat. 27, t. 1. — Quid prœ-
terea? E[)iscopalum abrogabunl, ac thronis
dejicient? Et quos tandem, aut nunc, aut
anlea, promplo alque hilari anirao con-
scendi? An vero eos, qui ascendunt, beatos
prœdicare soleo ? Tu ne mihi eos suaves et
jucundos reddis, ila indigne conscendens ?
Quid? Ne hœc quidem quœ nuper accide-
runt, animi niei sententiam vobis declara-
runt?Anilla quoque deliciœ quœdam et
jocus eranl, alque vestri erga me amoris et
desiderii exploratio? Vafri homines facile
adducuntur in vitia sua de aliis, parlim
suspicentur, partira loqnanlur. Quid vero
illa oppressio ?' Quid illœ imnrecationes,
quas adversus nos ipsos publiée conce-
pimus? Quid illœ lacrymœ, quœ vos eliam
ad misericordiam nioverunt, quamvis alio-
qui propter obluctationem odio pêne esse-
mus? Primariœ sedis dignitalera nobis eri-
pient ? Quis unquam meute prœdilus banc
admiratus est? Nunc autem eliam, ut mihi
quidem videlur, prudentissimus est, quis-
quis.eam fugit. Propter banc enira, res om-
neis nostrœ jactanlur ac conculiuntur : prop-
ter hanc, fines orbis terrœ suspicione et.
15/
AMUIÏIO
158
bellû llagraiU, eo(iuo obscuro et ignobili :
propter liane, periculum est, ne qui a Doo
ireali sumiis, horainibus subjiciamur, ac
magnum il!ud, et novum nonien amiltamus.
Utinam polius nec ulUis qiiidem sedis prin-
ripaliis esset, nec ulla loci praclatio , et
lyraiinica prœrogaliva, ni ex sola virtute
coguosceremur. Nunc aulem dcxtrura hoc,
et sinisirum, ac médium lalus, et subiimior
fllque inferior gradus, et prœcedere, et si-
mul incedere , multas nobis collisiones in-
cassum pepererunt, ac multos in foveam
im[)uierunt, atque ad biicorum regionein
adduxerunt ; non plebeiorum tantum, sed
ctiam Pastorum, qui, cum magislri Jsraelis
esseni {Joan., m, 10) liœc ignoraverunl.
idcm,t6jd.—Quod si Domi nus Jesiis propria
non desideravit , lu aliéna cur quœras? si
Creator omnium seculi gloriam, subeundœ
paupertalis virtute contempsil;cum lu fasli-
dias quod natus es, appelas quod indebitum
esi?Cur ea quœadusum tibi diulnrna esse
non possunt, ad suppb'ciura diuturna depo-
àcas? caveinsidias, cave fraudes; et hoc ipso
ad subruendum hominem lolum versula
diaboius mundum fraude concutiat, lotius
seculi pugnet i-llecebris, ejus tibi blandiiia
plus cavenda-est. Non Evara cibus inflexerat
non mandatorum oblivio destituerai : sed
jiromissi honoris arabilio illecebrosa dece-
})it. Quœ si solum Dominum adorare voluis-
set, indebita non quœsisset. Et ideo reme-
diuni datur quo telum ambilionis obtundas,
ut soli Domino serviamus ; caret enim am-
bitione religiosa devoUo.
S. Ambr., 1. IV Exposil. sec. Luc, t. I. —
Et duxit illum diaboius iterum in montem
altissimum, et ostendit illi omnia régna orbis
terrœ in momenlo (emporis. {Luc. iv, 5)
Bene in raomenlotemporis sœcularia et ter^
renamonslrantur. Non enimtam conspectus
celerila's indicatur, quam caducœ fragilitas
potestalis exprimitur. In momenlo enim
cuncia illa pi a;lereunt, et sae[)e lionor sœculi
abil antequam venerit. Quid enim sœculi
polesl esse, diuturnum, cum ipsa diuturna
non sint secula? docemur hic inanis am-
bitionis flalira despicere , quod omnis di-
gnitas secuiaris diabolicœ subjaceat poies-
lati : ad usum fragilis , et inanis ad fruc-
tum.
) Idevûj'ibid. — Prope omnium criminura
fontes haec tria gênera demonstrantur esse
vitiorum : carnis oblectatio, species gloriœ,
et aviditas polentiœ.
S. CuRYsosT., t. VIII. — Grave quidpiam
est ambilio, grave, et quod animam perdere
possit.
Idem, Exp. in psal. vu, t. V. — Absaion
fuit ûlius David, juvenis , incontinens et
perdilus. Is aliquando iiiburrexit adversus
jiatreui, eoque regno, et domo, et palria
ejeclo, pro ilio ipse tenebat omnia, et neque
naluram, nec educationem, nec œtalem,
nec quœ prœcesserant resj)i(."iebat, aut re-
verebaïur ; sed erat adeo, ut semel dicam,
crudelis, immitis, et btllua polius quam
honio, ut his omnibus perruptis obicd)us,
i^)sis nalurœ insullaret legibus, et lurbis
omnia ac tumuitu complerel: tune enim
omnia evcrtebantur Wecreta naturœ, homi-
iMim roverentia, in Deum [)ietas ac religio,
humanilaset misericonlia, aiimentorum re-
nuinerHlio, et in seneotulem reverentia.
Naui elsi nolebat eura revereri ul |)alrem,
sallein revereri oportebat ut senem : si ca-
nos neghgebat, certe ut bencfaclorem : quod
si nec sic quidem, ul eum ctMle qui nullaui
feceral injuriam : sed amor imperii liane
oinnem ejecit rt'verenliam, et hominem in
foram coiiverlit. Et hic qui.lem beatus,qui.
eum genuerai et aluerat, tanquam emo et
profugus, errabat in deserloet quœ ex his
sequuntur malis opprimebalur ; ille vero iu
bonis paternis vulu|)tatem explebat.
Idem, lib. m adv. oppugn. vit. monast.y
t. I. — Ulinam hoc solum daumi adessel,
quod nihil utile |)alres consilii dareni, non
tantum ulique maluin esset: nunc aulem
eos ad contraria |)rorsus impelliiis. Neque
enim aliud patres audias cum tiliis trac-
tare, cum eos ad studia litterarum hortan-
tur, nisi verba hujusmodi : ille, inquit, hu-
milis, humilique loco natus, eloquenliam
adeplus, summos magistralus oblinuil, di-
vitias acquisivii ingénies, uxorem duxit
opulentam,s()lendidas consiruxilœJes, om-
nibus terrori est, et gloria fulget. Alius
rursum : ille, inquit, lalina linguaerudilus»
in regia clarissimus est, cunclaque inlus
administrât. Et alius alium ruisus ostendit»
cunctique eos qui in lerra insignes sunt
memorant, cœlestium aulem nulla usquam
mentio; imo si quis illa commemorare ag-
gredialur, ut qui cuncta perverlai ejici-
tur.
Cum igitur a principio hœc illis occinatis,
nihil aliud eos, quam omnium malorum
uialeriam docelis: duos violenlissimos amu-
res insinuantes, pecuniarum dico, et qui
longe iniquiur esl, vaiiœ inanisque gloriœ.
Horum vero alteruter |)er se sulus cuncia
perverlere potest : cum aulem ambo in le-
neram juvenis animam contluunt, quasi
quidam lorrentes conjuncli bona omnia
corrumpuni, lantam vimspinarum elarenœ,
tanlam colluviem contrahenles, ul animam
illam sterilem, inirucluosam, bonisque om-
nibus vucuam elUoiant. Horum testes essy
possunt exleri quoque scriplores, quorum
unus alterum atl'ecium, non cum alio junc-
lum, sed per se solum» arcem ; alius vero
caput malorum a[)i)ellat. Quod si separatum
arx est et capui, cuui alius longe giaviur
eiitotentior accesserit, insana nempe gloriœ
cupido, et cum illo violenter irruerii, ra-
dicesque posuerit, atque juvenis animum
occupttverit, quis demuin ejusmodi mnrbuui
;imovere possil; cum maxime paires ijisi,
non ut eveilantur, sed ut tirmiota, sint liœi:
mala germina, nihil non agant et dicam?
Quis igilur adeo stultus est, ui non desperel
de saluie pueii ad liunc modum instiluti?
Oj)taiidum esl animam conlrariis rébus im-
bulam, a malilia se subJucere : quando au-
lem uudi(pie illiciunt pecuniarum prœmia,
ei scelerali viri ad imilandum propouunlHv^
(luœnaui salutis spes sn[»ere5l X
159
DICTIONiiAIRE DE LA TRADITION.
IGO
Idem, hora. 38 m / Cor., t. X.— Con-
sidéra ab infiinis inci iens ; qui émit
stercora, dolet et tristia afficilur, quod non
sit liber ab hoc misero, et quod probrosum
esse videtur, studio; sed si i[)sum eo libe-
raveris, et effeceris ut secure abundet rébus
necessariis. rursus dolebit quod non plura
possideat quam opiis sit : et si phjra de-
deris, — rursus animo angetur, quod non
grtrat reuipublicam. Et si lioo ei praebeas ,
sei|)suni ducet esse miserura, quod non
piimas parles teneat in republica. Huiic au-
teni jjonorem assecutus, quod non impe-
rium oblinueril : quod non lolius genlis, —
qiiod non multarum genlium : quando au-
leni uiullarum genlium, quod non omnium.
Quando faclus f'uerit legatus aut praefectus,
rursus dolore aliicietur, quod non sit rex :
et si sitrex, quod non solus; si solus quod
non baibaiorum (iuoque,quod non etiam lo-
lius orbislerrae.Cuin autera lolius orbis: cur
non etiam allerius mundi? et sic intinitum
procedens cogilalio, non sinit eum unquam
iaelari.
Vidistinl quomodo etiamsi ex yili et alj-
jecto regera feceris, non loliis anirai aegri-
ludinem , nisi correxeris cogitalionem, quaa
laborat avarilia et plura habendi cupidilate?
Age, libi etiam oslendam contrarium, quod
etiamsi a supremis ad intima deduxeris eura
qui est prudentia praeditus, non injicies in
animi aegriludinem et Iristitiam : et si vis
easdem desceniJamus scalas, et preelectam
«1 sede urbis dejectum priva iila dignilate,
Ipseenim liaec quœdiximus cogitaresi veiil,
nibil inde doleljit. Neque enim repulabit ca
quœ sunt ei ablata, sed ea quœ lune habet,
neu)pe gloriam quam habet ex eo quem
gessit magislralu. Si autein eara quoque
absluleris, animo re[iulabit privatos, et qui
ad eum magisiratum nunquam asoenderunt,
et ad consolalionem ei sufllcient divitias.
Si aulem abeis quoque rursus eum expule-
riSjConsiderabil eosquimediocriapossident.
Si aulem etiam absluleris mediocria, et ei
solum necessarium impertieris alimentum,
poierit animo cogiiare eos qui ne id quidem
possident,sedcumjugi famecontlictantur, el
iu carcere babilani.Quod sieliam ipsum in
domum iilam duxeris, animo versans eos
qui niorbis lal)(»rant incurabilibus, intole-
rabilibusque doioribus, videbit multo se
bobLiemelius.Ei sicut emplor ille stercoris,
ne rex quidem faclus iVuelur animi Irati-
quiililale; ila hic quoque ne si l'ueril quidem
in vjnoulis unquam dolebit.
Neque igilur divilise voluptalis , neque
paufteiias est causa animi œ^riludinis; sed
mens nostra, et quod animi noslci oculi
minime sint [)uri, iieque usquam lirmi sinl
el slabiles, sed volent ad inflnituai. El sicut
salubria quidem corpora, etiamsi solo pano
alantur, uono atfecia sunt et lusuriaut;
morbida aulem, etiamsi Jauta el varia Iruan-
lur mensa, eo sunl imbecilliora ; ita etiam
solel evenire in anima. Qui pusilli quidem
elabjecii sunt animi, ne in diademale qui-
dem et honoribus qui verbis non possunl
fciplicari, possunt esse bouo et ;U"auquillo
animo : Philosophi anlem, el in vinculis, et
in catena, el in pauperlate, pura fruunlur
voluptate. Hœc ergo cogitantes, aspiciamus
semper ad détériores. Nam est quidem etiam
alia consolatio, sed philosophica, et quœ
mullorum aliorum superat crassiludinem.
Quœnara ea est? Quod nihil sunl divitiae,
nihil paupertas, nihil ignominia, nihil ho-
nor; sed in brevi tempore, et in verbis
solum inter se distant.
Idem, eod. tom. — Ambiliosus animus,
eum aliqua re se ornari pulat, etiamsi aliis
sit noxia, eam accuralius relinet, ob vanœ
gloriœ tyrannidem.
Idem, hom. 11 in Ephes. iv , l. XI.
— Niliil ecclesiam œque polesl dividere ,
ut ambilio et amor imperii et gerendi ma-
gistratus. Nihil Deum aeque irritai alquo
divisam esse Ecclesiam. Etiamsi bona t'ece-
riraus innuraerabilia,non minores quam qui
ejus corpus discindunt, pœnas dabimus, qui
plénum ecclesiasticum conventum conscin-
dimus.Namillud(iuiderafaclumestadlucrum
orbis lerrarum,etsi noneoanimo.Hocaulem
nullara usquam habet utililatem, sed ex eo
damni eslplurimum. Hœc a me dicta sunt
non solum ad eos qui gerunt magistralus,
sed etiam ad eos qui ab illis reguntur.—
Hœc a me dicta sunl ad eos qui se dedunt
indiscriminatim iisqui scindunt Ecclesiam.
Nam si dogmata quidem habent contraria,
vel propter hoc ipsum non conveniebai eum
illis misceri. Sin aulem eamdem sentiunt,
multo magls. Quare? quoniara est morbus
auibilionis et ainoris imperii el magistra-
lus. Nescilis quid passi sunl Core, Dalhan
el Abiron? Num ipsi soliîanoon etiam ii
qui erant eum ipsis?
Idem, hom. 30 in Gen. — Hoc huraanun»
genus polissimum perdit, quia non vull
naturœ sua mensuram agnoscere, sed sem-
per majora desiderat, el quœ sunl supra
suam dignilatem votis concipil. Nos hinc
abimus déférentes peccata inde parla, et
œditicia hic relinquimus : quin nec frigidam
et inutilem memoriam consequimur.
Idem, hom. G6 in MaUh. — Ostendit
Chrislus genlium mûris esse prima quaeque
a|)|>elere.
S. HiKu., episl. ad MarccL, t. II.— Juxla
--Esopici canis fabuiam, duiu magna secta-
mur, etiam minora perdenles.
Idem, Vila S. Hilarionis erem., t. IV. —
Libet eos interrogare qui sua palrimonia
ignorant; qui domos n^armonbus vestiunt,
qui uno lilo villarum insuunt prœdia, huic
seni nudo (S. Paulo, primo eremilœ) quid
unijuam defuit? Vos gemma bibitis, ille
naturœ concavis manibus satisfecit. Vos in
luuicis aurum lexilis, ille ne vilissimi qui-
dem indumentum habuil mancipii vestri.
Sed e contrario illi quidem puupercuio pa-
radisus palet, vos auratos gehenna susci-
piei. 1-lle vestem Chrisli, nudus licel, tamen
servavit : vos vesiili sericis, indumenlum
Chrisli perdidislis. Paulus vilissimo pulvere
cooperlus jacet resureclurus in gloriam :
vos operosa saxi sepulcra prémuni eum
veslris opibus arsuros. Parcite, quœso, vo-
i6J
AMBITIO
iG'i
bis: parcile «altem diviiiia quas amotis.
Cur et niortuos vestros auratis obvolvitis
veslibus?Cur ambilio inler luclus lacry-
tDasque non cessai ? An cadavera divitum
nisi in serico pulrescere nesciunl? Obsecro,
quicunque hœc legis, ut Hieronvrni pecca-
loris meraineris : cui si Dominas oplionera
daret, multo magis eligeret lunicam Paub
cum raeritis ejus, quam regum purpuras
cum pœnis et regnis suis.
S. Al'g., I. VI Confess., t. I. — Inhiabam
hoiioribus, Jucris, conjugio ; et tu irridebas.
Paliebar in eis cupidilatil)us amarissimas
di(licultales,le {)ro|iilio lanlo magis, quanlo
minus sinebas mihi dulcescere quod non
eras tu. Vide cor meum, Domine, qui vo-
luisti ut hoc recordarer et contiterer libi.
Nunc tibi iidiœreat anima mea, quam de
visco lam tenaci morlis exuisli. Quam mi-
sera erat, et sensum vuineris tu pungebas,
ut reliciis omnibus converlerelur ad le qui
es super orania, et sine quo nulla essent
omnia ; converleretur et sanaretur. Quam
ergo miser eram, et quomodo egisli ut sen-
tirera miseriam meam, die illo quo cum
pararem recitare imperatori laudes (forsan
ValentinianoMinorij,quibusplura mentirer,
et mentienti faverelur ab scienlibus, cas-
que curas anlieiaret cor meum, et cogita-
tionum labificarum febribus œsluaret, Iran-
siens per quemdara vicum.Medioianensem,
animadverti pauperem mendicum,jam credo
saturum, jocanlem atque iœtanlem : et in-
gemui, et locutus sum cum amicis qui me-
cum crant, multos doioros insaniarum nos-
trarum» quia omnibus taiibus conalil>us
noslris, quuiibus lune laborabam sub sti-
mulis cupiditatum Irahens inlelicitalis meœ
sarcinam, et traheudoexaggerans, nihil vel-
lemus aiiud nisi ad securam lœtiliauj per-
venire, quo nos mendicus ille jam praeces-
sisset, nunquam lorlasse illuc venluros.
Quod eiiim jam ille paucuJis et emendi-
catis nuujmulis adeptus erat, ad hue ego
tum œrumnosis anlraclibus et circuilibus
ambiebam, ad iœlitiam scilicet teoiporalis
lelicitalis. Non enim verum gaudium habe-
b.il, sed et ego ijhs ambilionibus mullo
talsius quaerebam. Et certe ille lœlabatur,
ego anxius eram ; securus ille, ego Irepidus.
El si quisquam percontarelur me, ulrum
nialleiu exsullare an meluere; res}»onderem,
cxsuliare. Rurs-js si interrogaret, ulruu] me
lalem maliem qualis ille, an qualis ego tune
esseui; me ipsum curis timoribusque con-
lecium eligerem, sed perversitale : iiunquid
veritate? Neque enim eo me prœpoiiere illi
debebam, quo doclior eram ; quoniam non
inde gaudebain, sed placereinde quœrebam
hominibus ; non ul eos docerem, sed lanlum
ut placerem. Proplerea et tu baculo discq>linie
lUfB coniiingebas ossa mea.
idem, sup. Fsal. — Quolies hominibus
priBesse desidero, loties Deo meo prœire
conlendo. — Noiuit Chrislus regnum ler-
renum cum superbia, quifi est cathedra pes-
lilentiifi : ideo recle dicitur : quia non leie
quisquam esl, qui carcat amore dominandi,
el hutiiunam non appelai gloriam.
S. IsiDOR. Peins., ep. 55, Ilapoc. Sophist.^
1. IV. — Ambilio et imperandi cupidilas,
omnium causa maiorum, quœ etiam bene
constilula evertere coriatur, gravin bella
non solum nostra memoria, sed etiam anli-
quis temporibus invexit in res humanas.
Nam Pylhagorei quidem, cum ipsi silen-
tium colerent, aiios qui eloquenlia se ma-
gnitice elferebant, repiidiabant : Koraeri
autem studiosi Plalonis asseclas Iraduce-
bant : Plalonis vero seclalores Homeri slu-
diosis impietalis dicam scribebant : et Aris-
lotelici quidem advcrsus Plalonicos (philo-
Soplios) pugnabant; Sloici vero cnnlra Arislo-
lelicos armabanlur. Epicureoruni autem,
qui viliis patrocinari ausi sunt, etiam
mentionem tieri indignura atque absurdum
est. Sed et in arle medica idem sectali sunt
sludium. Nam Logici quidem Methodicos
insectabantur ; methodici vero contra logi-
cos se armabanl. Allera enim secta mullas
ac varias radiées morborum esse aiebai :
quapropler eliam variis utebantur auxiliis,
solJicita radiées morborum singulorum in-
quirentes, atque lia l'onles moiuorum obs-
truenles. Altéra vero, duas lanlum causas
defiuiebanl, aslriclionem sive conslipalio-
nem et fluxionem. Unde lioc dogma tradi-
derunt , aut evacuandum, aut insiiliaiidum.
Empirici autem lam hos, quam iilos derise-
runt.
Quod si el Oratorum et Poetarum, et
Historicorum inter se conlentiones el con-
Iroversias oratioue persequi vellem, multum
et verborum et temporis mihi consumeretur.
Et nihil adeo miri est. Qu^iido enim illi,
qui Philosophiae noraine se magnilice eUe-
rebant, non dubilarunt implacabile adver-
sus se invicem movere bellum, vix ()0luit
lieri ut oraloribus et poetis pax curse esset,
qui eliam cumSocralieis, qui lemperanliam
et justiliam el modesliam in prelio habue-
runt, conlentiones susceperunt : quos Piaio
in dialogis derideiis, ipse quoque mutuo
derisus est a Cynicis : quorum e numéro
Lucianus eliam fuit, qui dialogos contra
omnes propemodum, lam eos qui jam sunt
dicli, quam eos qui omissi sunt, composuii.
Quem Platonici quidem ob id quia a poetis
eonliclos deos quasi in Iheatro deridendos
pro|)inavit alque iraduxii, approbaruni.
Poetarum aulem alumni inlamem declara-
runt. Graviter enim })erstrinxit illos, quos
ipsi magnopere venerabantur deos. Quis
igilur eorum, qui paganismum ampieclun-
lur, ausit luibis objiccre, mullas apud Ghri-
siianos hœreses natas esse, cum lam mullas
eliam apudipsosGrœcosproplerambilioneui
el imperandi studium (vera enim dicere opor-
tet) nalas esse ? Si vero hitic expeileretur ex
rébus humanis, spes bona esset, fore ut
ouuies in divinum (EvangeliiJ praeconium
unanimi et orlhodoxo consensu touTenirool.
lUem, ep. 3'f, Eutonio, I. m. — Ambiiio-
nis amorem suaple natura vehemenlem el
acrem, alque humanum genus miruui in mo-
dum super aulem, scile uc sapieuler repri-
meus, atque in melius derivans Salvaior,
Jjis verbià uli'ur : Altendite ne jusliliain
165
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
464
veslram fnciatis coram homitiihus, ut videa-
miniab eis AHoqui non hnbebiti.t pnrlem npud
patrem veslrum, yjii est in cœlis. [Malth. Ti,
1.) Oi'oniam eiiiiii, ut crentor et eiïeotor,
ambitionis seniina hominiiin animis primiim
insila esse probe nolat, non frustra et sine
causa, sed ut ingenli honoris cu|)iiiitate
flagrantes in melius proficeremus (optimum
videlicet, ad servile lurpium ao sordidorum
aiîecluuni jugum propellendum, amuletum
el praesidium in gloriœ desiderio positum
habentes verum nos beneficium nobis in-
situm in conlrarium flexisse, ac cœlestis
honoris ol)livione ad lerrenura conversas
esse ,• idcirco rursum oplimi cujus[)iara
agricolœ instar, aniniœ curam suscipiens,
viliosos stolones amputât, atque improbis-
siraorum hominura ubertatem ad insanum
liumanœ gloriee studium vehementer luxu-
riaulem reprirait : (^uidquid autem in ea
suave atque a(] cœlestium honorum feracita-
tem vitale ac fecundum est : id non modo
relinquit, sed etiam exsuscitat, aofecundius
reddit : dum nempe ostentalionem, quaui
humanae gloriœ cupidi etappetentes t'aciunl,
i'unditus evellil, eam autem quae Deum so-
lumintueiur, sludiosissime appeli merito
permiltit.
S. Cyril. Alex., Comment, in Evang. sec.
Joan., I. III, t. IV. — Jésus ergo cum cogno'
vissel quia venturi essenl , u! râpèrent eum ,
regem . fugit itertim iti monlem ipse solus.
(Joan. Vi, 15.) Chrislus nobis exenifilum
îiic conlemnendœ gloriœ seipsura Iradit, eos
lugiendo qui honorem deferunl, regnum
hoc morlale respuendo licet invidendum id
ei rêvera non sit, propterea quud omnibus
cura pâtre im[)eral : simulque cogitandum
iis praebel qui in futuram spem respiciunt
p.irvum iis esse quod in mundo magnum
est, et bonum esse bujus vitœ aut sœculi
honores conlemnere, licet ultro deferanlur,
ut ad illurn qui a Deo est honorem ascen-
dant. Inilecurura enim est bis eos clarere
veli«, qui ad divinam giatiam enilunlur,
œternamque gloriam sitiunl. Respuenda est
ilaque ambitio arrogantiœ soror et vicina,
nec multum ab ea discit?.. Et quod honore
maxime illustre est in hac vita fugiauius ut
damnosum, quœramusque potius iiumilita-
l4S sanctimouiaiii aller alteri cedenie.s, ui el
Bealus Paulus monebat, diceiis : Hoc sentite
unusquisque in voOis , quod et in Chrislo
JesUy etc. [Philip, ii, 5.)
S. Gregor., Moral. I. xxiv, t. 1. — Nu-
nierari culpœ nequeunt, quœ habendœ po-
testatis amore per[)elranlur. Tune solum
vero poteslas bene gerilur, cum non aman-
do, sed limendo retinelur, quœ ut mini-
strari recle valeat, oportet primum, ut hanc
non cupiditas sed nécessitas imponal.
idem, I. XX Moral., in c. xxx Job, 1. 1. —
Duo surit gênera liominum ambition) suœ
servienlium : unum videlicet, quod semper
ad avariliam blandimentis utitur linguœ :
aliud vero, quod aperla vi intendit rapiiiœ.
Nam rodimus, eum aUquid exlerius l'orli
hoc edi facile non potest, impressa lingure
lenitâte gustatur. Omnes igitur etiam sub
specie fidei prave vivenies, qui a'iena appe-
tunt, sed ea quœ appetunt,ra()ere nequa-
quam possunl ; blandis auiem sermonibus,
quasi mollitie dulcedinis concupita abstra-
here conantur : quid aliud quam terrain
lingunt? quia terrena quœque, quœ virtule
nequeunt auferre, mollitie linguœ moliun-
tur. Qui vero in hoc mumio aliqua l'Oleslale
suffuiti suct, et concupiscentes .-ilieiia, blan-
dii-i quidem ex fraude des|)iciunt; quia
etiam injusio robore possunt impleie quod
volunt; quoniam propinquorum v i ta m for-
tiludine virium velut adnisu denlium de>-
moliuntur.
Idem, in Moral. — Ordinale ad ordines
accedendum lest , nam casam a()petit qui ad
summa loci fastigia postpositis gradibus [lost
abru|)la ascensum quœrit. — Quisquis sa-
cerdolium non ad elalionis culpam , sed ad
utilitatem adipiscidesiderat, prius vires suas
cum eo quidem subiturus onere metiatur,
ut et im|)ar abslineat, et ad id cura melu
cui se suflicere existimat, accédât.
S. Bern., serra. 4- in (est. Âscens.t 1. 1. —
Poteslalis habes concupiscentiam , alliludi-
nem prœsumis polenliœ. Quanii tamen us-
que hodie fœda sequunlur infeliciaque ve-
stigia 1 Imo vero quam pauci evadunt, qui-
bus non dominandi libido dominelurl Hinc
est quod benelici vocantur, qui polestaiera
habent; hinc quod luudatur (jeccator in de-
sideriis animœ suœ. Poleniibus si quidem
omnes adulantur, invident omnes. Quem
sequimini, miseri homines, quem sequimi-
ni? Annon videlis salanam, tanquara fuigur
cadentem ? Non isle est muns in quem ascen-
dit angélus, et diabolus factus est ? vel illud
advertite, quod post casura suum invidia
cruciante maie sollicilus de supplantando
homine, illius taraen montis ascensum nul-
latenus ausus est suadere ei, in quo nimi-
rum pro inaui ascensu tara immaue prœci-
pitium cognosceretur experlus.
S. Bern., in Epist. — Multi non tanla
fiducia et alacrilale currerent ad honores,
si et se sentirent onere gravari , nec cum
tanlo labore et periculo quantumiibet atfe-
clarent infulas dignilaluui. Nunc vero quia
sola altendilur gloria, et non poena, purum
esseclericum erubescilur in Ecclesia; sese
viles œslimant el inquilinos, qui quocum-
que erainentiori loco non fuerint sublimali.
S. Bern., De consid. ad Eug., I. v. — An
non limiua Apostolorum amplius ambitio
quam devotio terit? An non vocibus ejus
nostrum tota die résultat palatiumV An non
quœslionibus ejus tota legum cationumque
disciplina insudat? An non spoliis ejus tota
llalia inhiat iuexplebili aviditate? Non quod
vatde Romani eurent, quo fine res terminen-
lur ; sed quia diligunt munera, insequun-
lur relributiones nudœ : nuda loquor, non
detego verenda, sed inverecunda cuniulo
S., Bern., De cons., 1. m.
O ambitio
ambieiUium crux ; quomodo omnes torques'
adnisu allerimus. Lauibiiur enim , quando omnibiis places? Nii acrius crucial, nil mu-
165
AMBITIO
1()6
lestius inquiétât, nil tamen apnd niiseros
morlales celebrius negotiis ejus.
S. Bern., in serm. Quadrages. — Ambilio
sublile malum, secreluiu virus, pestis oc-
culta, doli arlifex, nialer hypocrisis, livoris
parens, vilioruin origo, linea sanclitatis,
excœcalrii cordium, ex remediis luorbos
creans, ex mediciua languorem generans.
S. Bekn., ep. ad episc. Aquitan. — Audel
inimicus crucis Chrisli suis sedibus pellere
sanctos, qui nolunt besliara adorare, quœ
aperuit os suuni in blas()heniias , blasphe-
mare nomen Domiiii et tabernaculum ejus.
Altare conlra altare erigere tentât, conlun-
dere fasque nefasque non confunditur; ab-
bales abbatihus, episcopos episcopis super-
inlrudere nilitur, amovere catholicos, pro-
movere schismaticos. Miseri et luiserandi
qui ila proinoveri et ab islo consentiunt 1
Siquidem circuit mare et aridara ut faciat
unuin e|)iscopum, yt cum lecerit, facit eum
tiliuoi gehennœ dui)lo quam se. Quœnain
vero pulas est lanti causa furoris? Non alia
sane nisi quod displicet morlalibus angelica
illa fiartitio qua gloria Deo , pax bomiiiibus
iiunliatur : et dum gloriain usurpant, tur-
bant pacein. Solus gloriam meretur qui ta-
cil mirabilia solus, sicut dicit Apostolus :
Soli Deo honor et gloria. Porro autera cuui
noslro génère bène agilur, si datur frui
i)ace Dei, pace cura DciO, et quidem féliciter
et misericordiler. Quonam ergo modo stabit
pax bominum coraiu Deo, vel cum Deo, si
Deo non potest apud hominem esse tule
sua gloria? stuiti tilii Adam qui contem-
nenles paceoi et gloriain appeienles, el pa-
cem perduni et gloriam 1
Paschal., L. devirt. etvitiis, — Ambitio
est animi raagnitudini , tam specie similis ,
quam re dissimilis. Jn hoc possunl videri
similes , quod magnanimitas nihil neque
audet nisi magnum et arduum. Quid ambi-
lio? Ipsa nihilo secius magna concujjiscit ;
orania scruiatur, omnibus incontinenler
manus adraolitur, ad omne discrimen est
audaciœ promptae. In ferrum ac vulnera
vecors ruit. In hoc tamen vehemenler di-
screpant, quod animi magnitude nihil se
dignum speclat; al prol'unda cupido honoris
ac (iominalionis ideo se tolam laboribus
dislringit ut unam se ex[)leal, nullo decoi i
el honesli respectu. Est enim ambilio libido
procedendi et evadendi ad nimia el illiciia ,
nullo ductu rationis, sed impelu temerario,
quem Deus, quem homines oderunt. Est
insaliabilis cupiditas, el furens avariiia glo-
riœ. Ambiliosus est is, qui plus eequo nec
ibi, et cum oporlel, nec quibus ralionibus
oportet, honores concupiscit. Dum ()r<£cips
ad sua vota rapilur quieli ac securilali prœ-
ponit viiam anxiara , ut novus Ir.aïus |)œ-
iiam pro munere poscil. Dum suœ plusœquo
sludet, alienam gloriam inlercipit. Dum avet
vu quœ non habet, ea quae habel negligil.
Kapidœ ejus cupidini uihil e^t nequo in-
vium, neque longinquum. O rationem prœ-
posleraml Cui non dalura est, ut se, aut
quempiatu sallem reduvia liberet, is sum-
ma tentât, suuraque os, quod aluni, cœ!o
inserit. Caeterum , vix tieri potest,ulnon
illa vasla sem[)erque hians cupidilas fre-
quenlibus injuriis lasciviat, non immeren-
les lacessat, ac telrœ cujusdam impuisu in-
vidiœ proximum quemque vexei, el quidem
nunc palam, nunc cœcis arlibus. Esi enim
ambilio aniica pugnac:talis, contcnlionis et
rixarum. Nullo freno ejus inipalieniia cohi-
beri, nullo monilu animus furens compesci
potest. Cui nihil estexlremum, nusquam
consislit; S' niper ulteriora specl..l, semper
est cœcn, ubique cu[>ida etimpolcns. Homi-
num ambitio semper exslimulal, non solum
«quales, sed et superiores, poslremo suas
spes anteire.
Quanliim ambiliosus in honorum peti-
tione est inverecundus , quantum in rerum
sublimium appetilione immodicus , tantum
ubi eas adeptus est , insolens et iniolerabi-
lis est. Magno animo omnia jura lavent ,
omnes leges plauduni. Ambitio non solum
audet certare cum jure, sed omnia jura ever-
tit; omnia consanguinitatis et amieiliee vin-
cula disrumpit, sacrosanctam legum auclo-
ritalem profanât. Magnani'mitatis ministri
sunt judicium et consilium, sibimet hœc ad
viclus adsciscit opem omnium virtulum. Ad
poslremum, nullo cujusquam nec hominis
nec rei ministerio utitur nisi probo et legi-
limo. Ambilio, ut est veheraens poleniiœ el
imperiisilis, vix quidquam perficil, nisi mul-
tarum accursu impurilaium, ipsius iu)primis
interveiilu temerilalis. Se enim, ul scara-
bœus, semper putat volare per inane. Mox
advocal impietalem el incrcdulilalem. Ma-
gnanimitas est ingenua, splendida el gene-
rosa. Ambilio est verum spécimen ingenil
stolidi, servilis, sordidi. Eccui non humili-
ter supplical is, qui illa misère cupit, quae
nonnisi a lot hominibus ex[)rimi el oblineri
queunt? Ergo quanta magnanimitali est pro
libertate contenlio, tanla est aiubitioni ad
humdia queeque propensio. Magnanimiias
nulli se iudignilali submiltil. Quin eminel
inter honesla, nec alibi ambulai quam iiiler
praeclara. Verum ambitio vix quemquam
Irudit ad dignitates nisi per mullas animi
et corporis immundilias, per mullas indi-
gnilales, per inaudita gênera fœdilatum.
Quoscunque hoc furiale malum agitât lal-
sos tieri subigit. ïolos simulalionum , el
dissimulalionum involucris conlegil. Nihil
ûcto ambitiosi vullu fraudulenlius. Verba
ejus melhta eadem sunl lelliia; sunt argu-
menta ingenii insidiusi , et nientis malœ.
Certe ambiliosus quod minime sentit, id
polissimum tiruial : se compuuit in mores
ingenuos, cum lan)en sil simia nequior, et
cervo veteraiore versulior Es. latroni similis,
qui cum prœdae inhial, lune maxime e pe-
Ira coueiouaiur. Cui bunœ aries desunt,
hune necesse esl verli ad dolos et fallacias.
Mavull audiri |trobus,quam esse. Vult ha-
beri severus cum lameu justiùam asperue-
tur. Sed enim tandem versutia erumpit, el
assumpla impudenlia, lola se etfundil iu
ouinia deteslabilia.
167
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION
AMICITIA
im
[Ex SS. Patribus.]
Philon Ju(1. — Terrae fruges singulisan-
nis, et amicitiffi fruclus omni lempore nas-
funtur.— Vasa nova prœslanliora sunt vele-
ribus : sed amicilia quo velnslior, eo melior.
Tertull. — Dilectio summum fidei sa-
craraenlura. Chrisliaiii noroinis thésaurus.
Magnanimis beuefica , non œuiula, non pro-
lerva. Omnia susiinet et tolérât : nunquam
excidet Patienliae cornes.
S. Basil. , ep. 154 , t. III. — Mundi ami-
cilia oculi» indiget ac congressu , ut Inde
nasoalur consueludinis initiuin. Sed qui
spiritualiler aniare sciunt, nequaquam
carné ulunlur amicilifle conciliatrice : sed
tidei comuiuiiione ad spirilualem conjunc-
lionem duciinlur. itaque grales Deo , qui
corda noslra consolalur, duiii charilatem non
in omnibus refrixisse oslendil : sed reperiri
alicubi terrarum,qui discipulorum Cliristi
propriam nolaiu prfle se feranl. Kes (juidem
persiinilis sidcribus in nebuios.i nocle alias
aliis cœli partes illuslranlibus , quorum
gralus quidem splendor, sed eo gralior,
quod non exspeclalur.
Idem, ep. Petro episc. Alexand., t. lll, —
Corporalis quidem amiciliœ conciiialores
sunt oculi, eamque diulurna consueludo
conlirmat. Sed veram chariiatem donum Spi-
rilus constiluit, conjungens longo dislan-
tia locorum inlervallo, ac amicis |trœslans
ul sese invicem cognoscant, non corporeis
nolis, s^d anima} proprietalibus. Quod ip-
sum et in nobis Domini gralia perlecil :
largiens ul le videremus aiiimi oculis, le-
que ainplectcreumr vera dileclione, ac ve-
luli cohœreremus libi, ei in unam veniremus
uiiionem ex tidui communioue.
S. Basil., e|i. CO.— In amicilia vinci idem
vaiel ac vincere.
Idem, ep. 272. — Quemadmodum rubigo
peslis est Irilici in ipso nata Irilico, ila et
assenlatio se in amicitiam iusinuans, peslis
est amiciliœ.
Idem, e[). 12i. — Non est, mea seiiten-
lia , in quo quis bono animo esse possit, bi
ab iis qui vere diligunt, disjungalur.
Idem, ep. 56. — Amicorum oblivio et
coiilemplus ex poleslule orlus, omnia si-
mul mala compleclunlur. Sive enim secun-
dum Domini praeceplum non diligimus;
neque eliauj imposilam nobis noiam ei cû-
raclerem retincmus, sive laslu inani et ar-
roganlia replemur inflali : incidimus in
dlaboli judiciuuj ineluciabile.
S. Greg. Naz,, Commenl., t. II, edit. Mo-
relli. — Sunl amiciliîB tria gênera, lot vide-
licet, quoi eliam ea quœ amanlur. Una
eniiu est quae verilalem st-quilur, altéra
quce propler ulililalem exislil. Poslrerua
quam id , quod proprie pulchrum alque ho-
iiestum esl contlal : quae quidem sola vir-
luli quoquo conseniauea esl, ob eamque
eliam causam diulurna. Nam rcliquœ duaj
non adiuodum durant, oum res amalœ, ob
quœ i[ts' sese muluo amabaul, det'eceruni.
Interest aulera inler benevolenliara et ami
citiara. Benevoleniia enim occulta est :
mulii quippe eos , quos nunquam viderint
benevoleniia compleclunlur, probos eos
esse arbitrantes. Amicilia autem nisi de mu-
luo benevoleiilife affeclu non dicitur.
S. Ambrosius, De of/ic. 1. m. — Sulatium
hujus viiae est, ut habeas cui pectus tuum
aperias, cui arcana communices, cui sé-
créta lui pectoriscommiltas, ut colloces tibi
(idelem virum, qui in {irosperis gratulelur
libi , in tristibus compatiatur, in persecutio-
nibus adhortetur : facilis vox et communis ,
tuus sum iolus:sed paucioris est eti'ectus.
Idem, De off. monasl. I. i. — Virtus est
amicilia, non quœslus, quia non pecunia
paralur, sed gralia, nec concertalione b -
nevolenliœ. Meliores a:nicitiœ sunt inopum
plerumque, quam divilum, et fréquenter di-
vites sineamicis sunt, quibus abundanl pau-
peres. Non est vera amicilia, ubi estfallaxadu-
latio. Objurget amicusamicum, nonjactaniiae
sludio, sed alfectu chirilalis, neque admoni-
lio as'pera sil, nec objurgaiio contumeliosa.
Idem, ibid.. De offic. — Si quid vilii in
nmico cognoveris , corripe occulte : si non
audierit, corripe palam : errantem amicum
corrige, incorrigentem animo deseras. —
Defer amico, ul œquali : nec te pudeal, si
prœvenias amicum in officio. Amicilia enim
superbiam nescit : nam sicul amoris est
Melerre, ita qui odil, quœsliones movet;
et qui ainat, defert reverenliam.
Idem, De fide rer. invis. — Amicilia, qu<B
desinere poluit, nunquam iuil vera. —
Amicilia rerum omnium esl vinculum.
idem. De amicilia , c. 7. — Solem e mundo
tollunt, qui lollunt amicitiam.
S. Chrys. , hom. 1 in Col. i , t. II.
— Mullae sunt occasiones conciliandœ
araiciliae:et turpes quidem praemillemus.
Nemo enim nobis objiciet illas non esse
malas. Sed si vultis, in médium adduca-
mus nalurales et quee ad banc vitam perli-
nent. Alque liœ quidem ad haiic vitam perti-
nent. V^erbi gratia „ cum de aliquo quispiam
est bene merilus; cum amicum paravit a
majoribus, cum fuit socius menjiae, aui père*
grinalionis, aul est vicinus : sunt liae quo-
que pulchrœ el bonestœ. Aul est ejusdem
arlis : aîque bœc quideni non asi sincera,
habet enim œmulalionem quamdam el in-
vidiam. Nalurales autem, ut pula p.itris erga
filium, filii erga patrem , fralris erga Ira-
Irem, avi erga nei)0lem, mailris erga tilios;
si vultis autem, uxoris qmxjue erga uiari-
tum. Hae enim omnes mairimoniaies sunt
ad vitam pertinentes el terrestres ; <ilque
liœ quidem videnlur illis esse vehemenlio-
res ; videnlur autem, dixi, quia sœpe a
raemoralis superantur. El aliquiindo qui-
dem visi sunt amici melius et sincerius
atfeiti quam fratres, el quam filii in paren-
tes. El qui fuit quidem genitus, non opem
lulil; qui autem eum non cognovit, aaïuil
el opem lulil. Dileclioaulem spir.lualis esl
169
omnium supreraa , veliiti qut-edam regina,
qui in suos (iominatum oblinet, honesta-
que est specie pulchroque habitu, Nihil
enim terrestre eam paril , sicat illam :
non consuetudo, non beiieficium , non na-
tura, non aurum; sed a superis descendit
6 cœlo. Et quid miraris si beneficio non
eget nt consistai , cum no , si inali quidem
quidquam accipial, evertatur?
Quod autem lifec sit illa major, audi Pau-
liim dicentem : Optarem ego ipse esse ana-
themaa Chnsto pro fratribus meis. {Rom,
IX, 3.) Quis hoc paler oplaverit esse in
malis? et rursus : Resolvi et esse cum
Christo , longe est melius : manere autem in
carne est magis necessarium propter vos.
{Philipp. 1,2, 3.) Quaenam mater hoc vo-
luissel dicere, ul sua despiceret ? Et rur-
sus audi eum dicentem : OrbaCi enim a vo-
bis ad tempus horœ; aspectu, non corde. (/
Thess. II, 17.) El hic quidem pater contu-
melia alTectus, solvit amiciliam, illic au-
tem, non ilidem: sed et ad iilos qui lapi-
dibus appelebant abiit, eos beneticio
aOfeclurus. Nihil est enim nihil œque vali-
dum , ut vinculum spirilus. Qui enim quod
sit beneficio alFeclus, evasit amicus : si hoc
perpetuo non fiai, erit inimicus. Qui ex
consueludine erat indivulsus , interrupta
«onsueludine exstinxit amiciliam. Muiier
rursus, si fueril lis ac dissensio , dimitlit
marilum , et solvil amorem. Filius si diu
vivenlera viderit ()alrem, œgre ferl. In spi-
rilu aulem, ejusmodi nihil est : nullo enim
horum solvilur, quoniam iisdem non con-
stat. Neque tempus, neque vilae longiludo ,
nec malum pâli vel audire, non ira, non
contumelia, neque quidquam aliud invadit ,
iieque eam polest dissolvere.
Idem, hom. 2 in II Thess. i, tom. II.
— Sic oporlel diligentem diligere, ut si
ab eo petatur anima, et fieri jiossil, non
velet. Non dico si petatur solum , imo vero
ut ipse ad hocdonum accurrat. Nihil enim,
nihil hujusmodi amore fueril jucundiui :
nihil illic coniigerit moleslum. Fidelis
amicus rêvera est vilœ medicamenlum.
Fidelis amicus est validura legumentum.
Quid enim non fecerit verus et germanus
amicus? quam non alluleril voluplalem ?
quam non ulililalem? quam non securila-
tem?eliamsi thesauros dixeris innumera-
biles, nihil vero et germano amico polest
œquiparari. Primum aulem dicamus quan-
AMICITIA ^"'^
novit, et ex usa amiciliae majoras flaramas
accipit : quod ipse alumnns Paulus te^tatum
reliquil, quia ila dixil : Nidli quidquam de-
beatis, nisi ut invicem diligalis. {Rom. xiii,'
8.) Illud enimdebilum seniper quidem i'un-
datur, nunquam aulem solvilur. Hic perpe-
tuo debere pulchrum est, et in laude posi-
tum. In re f)ecuniaria eos qui non debent
laudandos putamus : in dilectione vero per-
petuos debitores probamus et admiramur:
et quod ibi malignitalis, hic benignilalis
signum est, ut scilicet nunquam solvatur
chariiatis debitum.
Idem, hom. 60, al. 61, m Matth , t. VII.—
Alius quia amaturaraal ; alius f|uia honora-
tus fuit ; alius quia in aliquo saeculari nego-
lio quispiam ei ulilis fuit; alius ob alinm
similem causam : at dilTicile est roperire
quempiam.qui proximum propter Chrislum
ul oportet amet. Plurimi enim saecularihus
negoliis muUio vincti sunt. Verum non Pau-
lus sic amabat, sed propler Christum ; ideo
quamvis non tanium amarelurquanlum ama-
bat, non dissolvit charitatem, quia validam
amoris radicem iecerat. Al nunc res non
ita se habet : sed si omnia exploremus, apud
mullos inveniemus amiciliae causas longe
diversas. Qii(>d si quis mihi concederet in
tanta mullitudine rem examinare , osten-
derem mullos seecularibus de causis muluo
devinclos esse: id quod eliara manifesluin
esl ex iis quae inimicitiarum causse sunt,
quia ex (luxis hujusmodi rébus muluo de-
vincli sunt, hinc til ut nec fervenler, nec per-
petuo vinciantur. Sed vel coniumelia, vel
pecuniarura detrimentum, vel invidia, vel
vange gloriœ amor, vel quid simile si acci-
dat, amiciliam solvit : non enim spirilualem
invenil radicem.
Quœ si talis esset, nulla saecnlarium re-
rum spirilualia solveret. Charilas enim ea
est quae propter Chrislum esl, firma, slabilis
inviclaque est, nihilque illara poterit avel-
lere, non calumniap, non pericula, non mor-
tes, non aliud quid simile. Eiiamsi enim
qui sic amat, aer.umnas mille videret amo-
ris causa sibi impendere, non tamen desi-
slerel. Nam qui amat ul amelur, si quid
ingralum viderit, solvit amorem : qui vero
inde vinclus est, nunquam discedel. Ideo
Paul us dicebat : Charitas nunquam excidit.
(/ Cor. XIII, 8.) Quid enim dicere possis?ani
quod honoralus le coniumelia affeceril? vel
quod beneficio alfectus, le occidere volue-
lam voluplalem habet amicilia. Gestil gau- rit? Sed si propter Christum diligis, id le
dio amicum videns et diflundilur ; cum eo • - ■>■.<- -• ivt__- ..,: ■^
conjungitur quadam conjunclione , quee
inellabilem auimo habet voluplalem. El si
solum ejus memineril; aenle assurgit et
aliollilur. De germanis loquor amicis, qui
sunt unanimes , qui pro amicis mori elege-
rinl, qui ardenler amant. Ne mihi, cogi-
tantes eos qui leviler amant, et sunt mensœ
socii, el amici nomine,,exislimetis arguere
id quod uicitur. Si quis habet amicum qua-
Jem dico, verba agnoscel , el si eum quoti-
die viderit, non salialur.
Ideui, /tom. de decem millium lai. debitore,
t. III. — Dilecliouis natura salietaleiu non
DiCTIO.NN. DE LA TbADITION. I.
ad majorera inducit charitatem. Nam qui Jti
aliis dilectionem evertunt, hic illam conci-
liant. Quomodo? primo quia talis homo
raercedis tibi causa est ; secuniio quia ille
majori eget ope et ministerio. Idcirco qui
sic amal, non genus explorai, non patriam,
non divilias, non quantutu redameiur, non
aliud simile quiduiam. Sed eiiamsi odio ha-
beatur, eliamsi coniumelia afficialur, eliam-
si occidalur, in araoïe persévérât, idoneam
habens amandi causam, amorem Chrisli:
quapropler ad illuœ respiciens, slat fixus,
tirmus, immobilis. Nam Christus sic dilexit
iuimlcos, ingrates, contumeliosos, blasphe-
171
DICTIONNAIRE DE TA TRADITION.
in
mos, se odienles, eos qui ne respicere qni-
dera illum sustinebanl, qui ligna et lapides
insi anteponebant; hocdilexil suprenia cha-
ritale. Cui par inveniri neqiiit, nam ait :
Mojorem hac charitatem nemo habct, ut ani-
mamsuamponat quis proamicis suis. {Jonn.
^y^ j3,) _ Hanc igilur nos qunque charil.i-
l«.m iniilemur, et liane respiciamus, utinii-
Jalores Chrisli effecti, elhœc et futura bona
coiisequamur.
Idem, hom. 30 in Hehr. xii. — Non co-
medere et bibere faciunt aniicitiam, ta-
Jem enim habent latrones et sicarii : sed
si simus amici, si vere aller alteiius curam
eerimus, ad hœc aller alleri conferamus.
Hœc nos adducunt ad amicitiam ulilem. Hœc
i)rohibeamus quœ ducunl ad gehennara.
Ntque ergo is qui arguitur œgre ferat : su-
mus enim homines, et sunt in nobis vilia
et defeclus ; neque qui arguit hoc faciat lan-
nuam ridenseltraducens, sed pnvatira cum
lenilate et mansuetudine. Multa lenilate
opus babet qui arguit, ut ita persuadeal
ierre incisionem.
S. Hier., Episl. critic, t. Il.-Memagno
amicitiœ libero fenore, quod quanlo magis
solvimus, plus debemus.
S HiEu., 1. II in Mich. vu, t. HI. - Noliie
cifderearaicis : quiaomnis atnicus suppian-
talione supplantai: et qui propler aliquid
i^slamicus, non tara amicus ejus est quem
araare se simulai, (ab amare quippe amiciis
dicilur) quam ojus rei quam diligit. Inter-
logatus quidam quid esset amicus, respon-
dil : ALTER -iGO. — Amici divilum mulli, a
pau^eribus autem eliam qui videnlur esse,
discedunt. Unde dicilur : Si habeas amicum,
in tenlatione posside eum. [Eccli. vi,7.) Legi
in cujusdam controversia : amicus diu quee-
riiur, vix invenilur, difficile servalur. Scn-
psit Theophrastus tria De amicitia volu-
mina, omni eam preeferens charilali, et la-
men raram in rébus humanis esse contesla-
tus est Est et Ciceronis De amicitia liber,
quem Lœlium scripsit : in que illud quod
apud noslros prœcipitur: ul su nobis ami-
cus, quasi vinum velus, et in suavitate bi-
Lamus illud, pêne eisdem verbis [)0situm est.
Amicitia pares aul accipit, aul lacit : ubi
inœqualitas est, et alteiius eminentia, alle-
Tius subiectio; ibi non tara amicitia, quam
adulalio est. Unde et alibi legimus : sit
amicus eadem anima. Et Ljricus pro araico
precans : Serves, inquit, animée dimidium
meœ. Nolile ergo credere in amicis, id est
his hominibus qui de amicitiis seclantur
lucra Si vis vera amicitia deleclari , esto
amicis Dei, sicul Moyses qui ioquebatur
Deo, quasi amicus ad amicum. {txoa.
xxxiii, 11.) Ksto amicus ut Aposloli,ad quos
Salvator ail : Jam non dicam vos servos : quo-
niam servus nescit quid velit dominus suus :
sed dicam vos amicos ; quoniam perseverastis
mecum in omnibus tentatiombus meis. {Joan.
XV 15.) Delicata est amicitia quœ amicorum
félicitâtes, et divitias sequitur. Isliusmodi
homines non mihi videnlur amicos, sed
seipsos diligere.
Consideremus altenlius
verba Domiui : Sed dicam vos, inquil, ami-
cos. Redditque causai quare iUos araicos
vocet. Quia perseverastis mecum in tentatio-
Tie • et non hucusque slelit ; sed in omni-
bus, inquit, tenlationibus meis. Eveiiil
quippe intenlum, ut qui nobiscuni perseve-
ravit in una tentatione, aiiis victus recédât.
Idem.arf Rufinum, ep. 1, t. IV. - Ne ami-
cum qui diu quœrilur, vix invenitur, dilli-
rileservnlur, pariter cum oculis mensamit-
lat. Fulgeal quilibet auro, et pompalicis
ferculiscoruscet, etsarcinis metalia radient.
Charitas non potesl comparari. Dilectio
pretium non habet. Amicitia quœ desinere
potesl, vera nunquam fuit.
Idem, ep. 4-2. - Quid possnrans facere,
si unusquisque juste putat se facere quod
facit, et videtur sibi remorderi potiusquam
mordeie?Vera amicitia quod sentit, dissi-
mulare non débet. .
Idpin, ep. 71. — De amicitia omnis tol-
lenda suspicio est, et sic cum amico, quasi
cum altero se loquendum.
Idem, pp. 97.— Sœcularis quoquesenten-
tia est (Sallust., inCatil.) : Eadem velle, et
eadem noile, ea demum firma amicilia est.
Idem, ep. 50 et 76. —Vera illa necessitudo
est, ft Chrisli glulinoeopulata, quam non uti-
liîas roi Jamiliaris, non prfesentia tantum
corporum, non subdùla et palpans adulalio;
sed Dei limor et divinarum Scri[>turarum
studia concilianl.
Nescio ulrnm amiciliœ chrislianœ putandœ
sint. in quibus magis valet vulgare prover-
biuni : cbsequium amicos, veritas odium
i)aril, quam Ecclesiaslicum : FideUora sunt
vulnera amici, quam voluntaria oscula im-
mici. iProv. xxvii, 6.) ....
Idem, ep. 86. - Quae (Paula) maluit ini-
micilias hominura subire perpétuas, quam
Dei olî'ensam amicitiis provocare.
S. AuG., 1. Lxxsiii De diversis quœst., t. VI.
— Sunt mulla quee nos, cum dignilale, lum
fructu quoque suo ducunt. Quo in genero
est amicilia, quœ est vohinlas erga aliquem
rerum bonarum, illius ipsius causa quem
diligit, cum ejus pari voluntale. Hic quia
de civilibus causis ioqnimur, fructus ad
amiciliam adjungimus, ut eorum quoque
causa pelenda videalur, ne forte qui nos de
omni amicilia dicere existimarent repre-
bendanl. Quanquam sunt qui propter uti-
lilalem modo petendam puteni amicitiam,
sunt qui piopler se solum, sunt qui et pro-
pter se et propler utilitalem.
Idem., De civ. Dei, 1 • xix, t. Vil. — in
hujus vitœ misera condiiione sœpe conlingit,
ul Cl edatur vel amicus esse qui inimicus est,
vel inimicus qui amicus est, quid nos con-
solatur in hac humana socielate ei roribus
œriimnisque plenissima, nisi tides non ticia
et mutua dilectio verorum et bonorum ami-
corum? Quos quanlo plures et in locis plu-
ribus habemus, lanlo longius latiusque
metuimus, ne quid eis conlingat mali ^o
tantis malorum aggeiibus hujussœculi. iNon
enim tanlummodo soldciti .sumus, ne lame,
ne bellis, ne morbis, ne captivitalibusami-
gantur, ne in eadem servituie talia patian-
luf, qualia uec cogilare suûicimus : veruoa
173
AMICITIA
174
eliam, ubi limor esl muHo araarior, ne in irimentura ne perniciem afferal.Qiiamolirem
perfidiam, raaiiliam, nequitiamque muten- cave tu qunqiie ne eociem homine et amico
tur. Et quando ista contingunt (lanlo uli- et adulalore ularis. Neque enim ille id ferel,
queplura, quanlo illi sunl pliires, et in qui aequo jure atuiciiiam tecuni conlraxit.
pluribus locis), et in noslram notitiam per- Idem, 1. v, ep. SO-'i.. — Oinnis contentio
feruntur, quibus cor noslrum flagris ura- absil, et amicitia succédât, cui nihil par est
tur, quis potest, nisi qui talia sentit, adver- et secunduni, cum ad virtutein, tum ad glo-
lere? Mortuos quippe audire mallemus , riam consequendam, ac denique ad hilari
quaravis et hoc sine dolore non possimus
audire. Quorum enim nos vita [iropter ami-
ciliœ soialia delectabat, unde fieri polesl ut
fOrum mors nullacn nobis ingérât raœsti-
ludinem? cjuam quijprobibet, prohibeat si
potest, arnica colluquia , interdicat amica-
lem.vel intercidatalfectiim, omnium huma-
iiarum necessituJinura vincula mentis im-
"niili stupore disrumpat; aul siceis ulendura
censeat, ut nulla ex eis animum dùlcedo
perfundat.
Idem, I. III contra Academicos , t. I. —
Wecum familiarissimus amicus meus, non
solum de probabililate hunianœ vilai, verum
eliam de ipsa religione concordat, quod est
veriamici manifesiissimum indicium.Siqui-
dem amicilid rectissime atque sanctissime
delinita est, rerumhumanarura etdivinarum
cuui benevolentia et charilato consensio.
Idem, ad Martianuin, ep. 238, t. il. —
Nosîi quippe ut definierit amicitiam Ro-
mani, ut ait quidam, raaximus auclor Tul-
jius eloquii. Dixil enim, et verissime dixil :
Amicitia est rerum humanarum et divinarum
cum benevolentia et charitate consensio. [Cic.
Lœl. 20.)
Idem, lib. De fid. rer. quœ non videntur^
t. VI. — Si auleratur fides de rébus huma-
ins, quis non allendat quanta earum per-
lurbaiio, et quam horrenda confusio subse-
quatur?Quis enim raulua charitate diligetur
latem atque lœtitiarn.
S. (ÎREGOR. Mag , in Pastorali. — Cum
incaute raaiorum amiciliisjungiujur, eoi um
culpis ligamur, ab illo qui summe reclus
fst, eo i|)so jam discrepat, quo malorum
amiciliis vita noslra concordai.
S. Bern., ep. 143. — Habel vera amicilia
nonnunquam objurgalionem, adulalionena
nunquara.
Idem, ef). 78. — Noliem t€ habere contra
verilalemamicum. Si lamen persislis, verum
le amicum proba; et da oper^m, quomodo
et ipse amicus sis veritalis. Tune démuni
verœ eruntamiciiiee, si veritalis fuerint fue-
deratœ consorlio.
Idem, ep. 13, adSoror., de modo bene Vi-
vendi, t. II.— Si veramet perfectam charita-
tem volumus cuslodire , diligamus bene.
Omnes tideles sicut nosuietipsos studeainus
diiigere, ut quia Christus esl caput noslrum,
raereamur membra illius es>e; ut cumChris-
tus apparuerit , qui est gloria nostra, nos
per concordiam charitatis, et per dileciionem
Dei'et proximi cum ipso possimus a(i[!arere
in gioria. ïune vero amicus ama:ur, si non
prose,sed pro Deo amatur.Unde J)eatus Isi-
dorus : Qui intemperanter aiuat amicum,
magis amat ilium pro se, quam pro Deo.
Tune quisque bonitati atque divinre jusliliâB
fil contrarius, quando despicit amicum a!i-
qua adversilale percussum. Vera amicilia
ab aliquo, cum sit iuvisibilis ipsa diieclio, nulla occasione excluditur, nullo tempore
si quod non video credere non debeo? Tota
ilaqueperibit amicitia, quia non nisi mutuo
amore constat. Quid enim ejus poierit ab
abquo recipere, si nihil ejus creditum fue-
ril exhiberi?Porro amicitia pereunle, neque
connubiorum, neque cognationum et aflini-
tatum vincula in animo servabuniur; quia
et in his utique arnica consensio est.
Idem, ad Macedonium , ep. 133, t. II. —
Vera amicilia non pensanda temporalibus
commodis, sed graluilo amore putanda.
Nemo enim potest veraciler amieus esse
bominis,nisi fuerilipsiusprimitus veritalis:
quodsigralisIiat,non nullo fieri paclopoiest.
Idem, 1. IV Confess., t. 1. — Non teiopus
quaerendi nunc esl, sed coufilendi til)i. Mi-
ser eram, et miser est orunis animus vinc-
tus amicilia rerum moilalium, et dilaniatur
cum eas amitlil, et tune sentit miseriam
quia miser est et antequam amitlateas. Sic
ego eram illo tempore, et flebam amaris-
sime et requiescebam in amaritudine.
Idem, 1. IX Confess. — Non omnis fqui
parcit amicus esl; née omnis qui verberal,
Inimicus. Melius esl cum severilale diii-
gere, quam cum lenitale decipere.
S. IsiDOR. Pelus., Episl. 1. m , ep. liS. —
.^qualilas amicilia est. — Sic enim natura
coujparalum est, ut iuœqualitas amicitiee de-
delelur; sed ubicunque se verteiit lempus,
illa firma est. Pauci sunt amici, qui usque
ad Unem sint chari. illa est vera amicilia,
quœ nihil ex rébus amici quaeril nisi solam
benevolenliam, scilicet ut gratis amel aman-
tem se.
Idem, Tract, de charil., t. II. — Amicitia
vera non est, nisi firmum in Deo habeat
fundamentum. Itapropter cum amicilia
donuin sit Dei, juslum ost ut qui ex dono
Dei diligit, nihil prœter Deum diligai, et ut
illuc flumina retluant, unde fiuunt. [Eccli.
I, 7.) Nec rivus a suo fonte degonerel, qui
de plenitudine graliœ aflluentis émanai.
Illam si quidem unice et singulariter veraiu
alque perfectam amicitiam profilemur, per
quam nos Deus amicos suos vocare digna-
tus est, si ejus praBcef)la fecerimus. Vos,
inquil, amici mei estis , si feceritis quœ prœ-
cipiovobis. {Joan.xy, li.jHœc Dei amicitia
est chariias, qua dilexil noi anle muudi con-
siitutionem et elegil|(£'p/«e5. i, 4) in dilecio
Filio suo. Ipsa est fons omnium bonorum
omniumque donorum, quœ nobis a muni-
ficentia supercœlesti proveniunt. Ab liae
omnis amor, legitimus ordinem formamque
sortitur : nec ordinala esse potest aliqua
mentis alTectio, nisi ab ea causam, moduiu
et ordinem sumal.
HZ
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
ÂMOR DEI
Vid. verb. Charitas, Dilectio Dei.
AMOR INIMICORUM
m
[Ex SS. Palribus.]
Tertltll., Lib. de putienlia. —Omn\s'mi\i-
ria cura palienliam oslenderis, eodem exitu
disoungitur, quod telura aliquod constanlis-
simœ duritiœ libratum et oblusum: conci-
dit enim ibidem irrila opéra elinfrucluosa :
et nonnunquara repercussura in eum qui
emitlit reciproco ictu saeviet.
' Idem, ibid., c. 10. — Quid refert inter
nrovocantem et provocatum , nisi quod
llle prior in maleticio deprehenditur , at
ille poslremo. ^ ^, • .•
Idem, L. adScapuL, c. 2. — Chrislianus
nullius est hostis.
Idem.— Ad ralionem obsequu prier est
maiestas imperantis. .
Idem, Lib. ad Scap., c. 1. — Amicos dili-
gere omnium est, inimicos autem solorum
Ciiristianorura.
Idem, I. de oral., c. 5.— Quid est ad pacem
Dei accedere sine pace; ad remissionem
dobilorura, cum relenlione ? Onomodo pla-
cabis Palrem iralus in fratrem ? _
S. Cyprian., De orat. Domin. — Chrislus
addidit legem cerla nos sponsione con-
slringeus, ut sic nobis peccata dimilti pos-
tulemus, sicut nos debiloribas noslris di-
millimus. . . ,, ,•
Idem, î6id.— Qnale cnmen est nolle di-
xnittere; quod raartyrio non potest exorari 1
Idem, De bono patiendœ.— Patienter ex-
«jpecteraus ultionis dieni; nec ad vindictam
doloris nostri querula t'estinatioue pro-
peremus. ^ . .
Ambr., 1. 1 Offic, c. 6.-QU1 cilo movetur
injuria, facit se dignum yideri contumelia,
dum vull indignus videri. _
Idem, De obitu Theodos. — Benelicium
seputabalaccepisse augustœmemoriâeTheo-
dosius, cum rogarelur ignoscere ; et lune
propior erat veniœ cum iuissel commotio
major iracundiœ , et oplabalur in eo quod
îiraebatur in aliis? .
Idem, serm. 10.— Si te non lœsjt fraler;
obsequiura meretur ul diligas; si leesit,
magis obsequium meretur ut vincas; hœc
enim nostrœ Christianilatis summa est ut
amanlibus vicissitudinem , laedentibus pa-
tienliam rependamus. . .
Idein. — Christus cum posset ulcisci,
maluit immoiari.
S. AuGUST., in Enchirid.f c. 73. — Magni-
ficentissimœ bonilatis est signum ut luum
quoque inimicum diligas, et ei qui libi ma-
ium vult et iacit lu bona semper vehs,
laciasque dum possis. ,
Idem, i6id., -c. 74.— Si non dimiseritis,
non dimitlet Deus. Ad lam magnum soni-
lum qui non expergiscitur, non dormit
sed mortuus est.
Idem, in Con/m. — Nihil mirabiUus m
rébus humanis quara diligere inimicos.
Idem, De verbis Domini.—Qaem vis con-
temnere pretium ejus atlende, et cum morte
Chrisli lolum raundum appende.
Idem.— Quisqnis pacem differt, occasio-
nem quaerit nunquam ignoscendi.
Idem, serm. 7 in psnlm. cxiii. — Recole
in omnibus-jusiificalionibus Domini ; nihil
mirabilius et difficilius est quam ut suos
quisqne diligat inimicos.
Idem, serm. 58 De temp. — Sciendum
est Ciiristum impossibilia non jtibere, sed
perfecla, quee David fecit in Saul et in
Absalon.
Idem, serm. 5 De sanctis.— Fer araorem
hominis inimici elTiceris amicusDei, irao
non solum amicus, sed eliara filius.
Idem, Lib. L homil., hom. 19. — SacriQ-
cium Christianorum.
Ibidem, hom. 42. — Libel hominem vin-
dicari , et nondum est Chrislus viniJicalus.
Ibidem, hom. 6. — Non est aliud majus
sacrilicium quod Deo debeamus.
Idem. — Si ego prior diinisi, dimilte ve!
poslea invenis Palrem : imitare Palrem;
si enim imilari non vis, exhœredari disponis.
Idem , in psabn. xcii. — Non pules te
forteiu quia perculis pugno , victus con-
vicio; non est ista forlitudo, si conviciatus
perculies ; quoniam ab ira viclus est, et valde
stultum est hominem victum fortem dicere.
S. HiERONYM.— lilud imperium beneli-
cium est (ioquitur de mandato diligendi
inimicos).
S. Paulin. — Vindicla cœlestis inimicum
diligere.
S. Chrysost., hom. 27 in Gènes. —Mag-
na et inelfabilis raisericordia 1 Cum in
se quidem peccatum est, ad nudas tantum
preces servo remiltit; cum autem in con-
servum videt crudelem, suam revocal libe-
ralilalera. (Ailudit ad servum cui Dominus
remiserai decem miliia talenla.)
Idem, «f;id. —Nihil Deus ila odit et aver-
satur ut hominem ultionis avidum, et in
animo suo perpétuas inimicilias servantem.
tantum ejus peccali damnura est, ut miseri-
cordiam Dei revocet nec locum habere
sinal.
Idem, De compunct. — Si tantummudo
nonlœdis eum qui le Isesil, averlaste tanaen
ab eo, nec libenter eum videas ; manet sine
dubio vuinus in peclore et dolor augescit
in corde. , ., , ..
Idem, hom. 27 m Gènes. — Nihil facit
omnes ila Deo similes,sicutinimicis parcere.
Idem, hom. de simuUate. — Qui vindi-
ctam adamat, seipsum tormenlo aÛicit,
iram sibJ uti carniticem apponens, sua
ipsius viscera dilanians.
S. C/ESAR., in Admonil. — Libéra con-
177
AMOR PATRLE
i78
scienlia anle tribunal Chrisli dicero poleril :
Dimitte, Domine, quia dimisi.
Petr. Chrysol., in Sermonib. — Quan-
lumvis ilimilti libi cupis, dimitte; imo,
hoiuo inteliige quod , remitlendo aiiis ,
Yeniam libi lu ijisii (Jedisti.
Idem, serm. 139. — Se peccalorem et
peccalurum homo cogilet, et tune incipiet
aiiiare veniam, non araaie vindiclam.
Idem, iôid. — Remitte peccaiili , remitte
pœnilenli , ut, cum peccaveris, repensetur
in veniam.
Idem, ibid. — Vieil pœnani , judicem praa-
venit, evasit judicium, qui reiniltendo,
ante, sibi veniam , quam delinquerel, jam
providit.
Idem, serm. 71. —Homo, pênes tej est
potestas veniœ, in le est indulgentife jus ;
lu tibi reraissionis auctor es constilutus.
S. Bernard. — Mira rosi Judœi clama-
bant : Crucifige, et Jésus clamabat : Ignosce.
Idem , epist. 253. — Vincar injuriis , vin-
cam obsequiis, invitis praestabo, ingratis
adjiciam; honorabo et conteuinenles me.
Idem, Tract, de Passione. — Diiigere ini-
Diicos magisdivinum est quam bumanum.
Idem, serm.W Z^e/'ass.— Flagelliscaesus,
spiniscoronalus, clavis confossus,aliixuspa-
libulo, omnium tamen injuriarum imraemoi I
Hugo Victor, 1. vu De anima. — Magna
virlus est si non laedas a quo iœsus es, si
cui uocere potuisli, parcas :
Nobile vindiciae genus est ignoscere vicio.
AMOR PATRICE
[Ex SS. Patribus.]
S. ÂMBR. De officiis ministromm, \. m,
t. Il — Quid lam contra naturam , quam vio-
lare allerum lui commodi causa? cum pro
omnibus eicubaudum, subeundas moieslias,
suscipiendum laborem naluralis atl'ectus
persuadeat : et gloriosuui unicuique duca-
tur, si periculis propriis quœrat universo-
rum Iranquillitalem ; muUoque sibi unus-
quisque arbitretur gralius excidia palriœ
repulisse quam propria pericula : preeslan-
liusque esse existimet quod operara suam^
patriœ impenderit, quam si in olio posiius'
tranquillam vilam voiuptalum copiis fun-
cius egisset.
Nectarii epistola Augustino episc, t. II
Oper. Aug. — Quanta sit charilas patriœ,
quoiiiam nosti, prœlereo.SoIa est enim quœ
parentum jure vincal affeclum. Cui si uilus
esset consulendi modus aut îinis bonis, di-
gne jam ab ejus muneribus meruimus excu-
sari. Sed quoniam crescit in dies singuios
dileclio et gratiacivilalis, quanlumque œtas
tini proxima est, lanlum incoluuiem ac
llorenlem relinquere palriam cupimus, id-
circo gaudeo primum quod apud insiructum
disci()linis omnibus virum mihi hic est ser-
Qio inslitulus. In Caiaraensi colonia mulla
sunt, quœ merito diUgamus, vel quod in ea
genili sumus, vel quod eidem magna con-
tulissevidemur officia. Usée (patria cœlestis)
licet priucipaliterappelenda alque diligenda
sit, tamen iliam (lerrenam) non arbilror dise-
rendam in qua nali et genili sumus ; quae
prima nobis usum lucis bujus infudit, quœ
eluil, quœ educavil, et, ut quod ad causam
()roprie perlinet dicam, de qua bene me-
ritis viris , doctissimi bomines ferunl, post
obilum corporis in cœio domicilium [uœ-
parari, ut promolio quœdam ad supernam
prœsletur? bis omnibus, qui bene de geni-
laiibus urbibus meruerunl; et hi magis cum
Deo habitent qui salulem dédisse, aut con-
siiiis, aul operibus patriœ doceantur.
S. AuGLST., De libéra arbitr. I. ii, t.f. —
Liberlas quidcm nulia vera est, nisi be.i-
luruiu et legi œlernœ adhœrcnlium : sed
eam nunc libertatem comraemoro, qua se
liberos putant, qui dominos homines non
habenl, et quam desideranl il, qui a domi-
uis bominibus raanumitti volunt. Deinde
parentes, fratres, coiijux, liberi, |)ropinqui,
affines, familiares, et quicunque nobis ali-
qua necessiludine adjuncli sunt. Ipsa de-
nique civilas quœ parenlis loco Ijaberi soiet,
honores etiam et laudes, et ea quœ dicitur
gloria popularis.
Idem, 1. III conlra Académie, t. I. — Qui
non putant ista (flagilia) probalùliter posse
persuaderi, leganl orationemCalilinœ (a|tud
Sallusiium) qua patriœ parricidium, quo
uno conlineutur omnia scelera , pcr-
suasit.
S. Greg., oral, xxiv, t. I. — Adraonet (Cy-
prianus) ne palriam, ne genus, ne faoullales
et copias, ne opes et polentiam, aul aUud
quidpiam eorum, quœ humi slrala et ca-
duca sunt, veritali, prœmiisque iliis, quœ
virtutis causa periculura adeuiiiibus in cœio
recondita sunt, anteponamus. Haiic enim
negotiationem omnium prœstanlissimam
esse, qua exigui sanguinis prelio cœlesle
regnum emilur, ac brevia et tVagiiia bona
cum sempiterna gloria commutaniur. Uiiaiu
enim magnis et excelsis viris palriam esse,
nempe Jérusalem illam quœ mente perci-
pitur,non eas, quas hic anguslis tinibus
circumscriplas esse, alque ab aliis aliisque
bominibus subinde incoli videmus : unum
item generis splendorum in eo consislere,
ut divinam imaginem conservemus, alque
exemplar noslrum imiteraur, quantum qui-
dem iis assequi dalur, qui carnis viriculis
astricli sunt, ac perexiguos duntaxat pri-
marii boni rivulos accipere queunl : unum
porro principalum in hoc posilum esse, ut
palmam adversus improbum illum oblinea-
mus, ac ne in iis certaminibus, quœ pietaiis
causa suscipiunlur, animos noslros IVangi
alque expugnari sinamus, ubi viliura cuiu
virlute coutligil, et fluxus ac fragiiis mun-
dus cum brmo et slabili, et acerbus, ac Iru-
cuientus cerlaminis prœses cum forlibus
athletis, et Reliai adversus Christum aciem
instruit. Ob easque causas, et. gladios cou-
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
179
temriepe, el fiigidnm ignera, ac feras quam-
libet iminanes et truculenlns, mites exisli-
mare, et famem pro summis deliciis duc<3re,
amicorara aulera et propinquorum lacry-
mas et luclu?, et gemilus, ul diaboli illece-
bras, viœque ad Deumferenlis impcdimeiUa,
prœterire suadebat. Hœc enim virilium et
strenuarum animanim atque prudentis con-
silii esse ducebai. Harum autem rerum pro-
pinquura exempluin ille ipse erat, qui ba^c
dicebat ac scribebat, utpole qui orania pro
stercoribtis duxisset, ut Chrislum lucrare-
tur. {Philipp. m, 8.)
Cassiodou., Exposit. in psalm. xcy, t. H.
— A If er te Domino palriœ geniiutn : a ff'erle Do-
mino gloriamethonorem. — Cum dicit (Psal-
niist.) Patriœ gentium, p\{is sigiiiflcat, quam
si solas diceret gentes. Gens enim aliquos
polest habere peregrinos, et dum natio dici-
tur, non advenas compleclimur, sed lauluin
geiitemunius sanguinis indicamus. Hic vero
diclum est: Palriœ geniiim, ut nullus iii-
digena, uullus hospes, nullus peregrinus
redderetur exceptus. Patria enim dicta est
quasi palris atria.
Idem, epist. 21, t. I. — Provocandi sumus
affeciuosis civium studiis ad augmenta ci-
vitatis: quia nemo polest diligere, quod
habitatoresintelligit non amare. Unicuique
patria sua charior est,dum supra omnia sal-
vum fore quœritur, ubi ab ipsis cunabulis
commoralur. Quapropter votis paribus in-
viiemur ad dona; qualenus quod sponle
Iribuimus duplicata gratia conferamus. Et
180
ideo nulli grave sit, Romanis fabricis de-
putalœ pecunifiB reddere rationem ; cum
pura conscienlia desiderel se probari :
quando fructum laboris sui capit, dura ad
nos prospéra de se pervenire cognoscit.---
Aves i[)S8e per aéra vaganles, proprios ni-
dos amant : erratiles ferae ad cubilia dumosa
feslinant: volupluosi pisces campos liqui-
dos transeuntes, cavernas suas sludiosa in-
dagalione perquirunt; cunclaque aniraalia
ibi se norunt refugere, ubi longissima cu-
piunl aelale constare. Quid jam de Roma de-
beamu^ dicere, quam fas est ab ipsis liberis
plus amari.
idem, epist. 30, 1. iv, 1. 1. — Decet quidem
cunclos patriae suœ argumenta cogitare, sed
eos maxime quos respublica sibi summis
honoribus obligavit : quia ratio rerum est
ut eum necesse sit plus debere, qui visas est
majora suscipere.
idem, 1. XII, epist. 5. — Non est aliquid
injustum de patria plus esse sollicilum, eo
prœsertim tempore cum ejus videamur pe-
riculis subvenire. Plus enim eos diligere
credimur, quos eripere feslinamus.
Idem, t. 1. — Ad hanc mensuram cen-
sendae sunt dignitates, ut lanlo quis bouo-
rabilis habealur, quanlo civibus profuisse
cognoscitur.
Idem, t. I.— Civis aniraum non habet qui
urbis suœ gratia non tenetur.
Idem, t. l. —Unicuique civi urbs sua res-
publica est.
Vid. verb. Patria.
AMOR PROPRIUS
[Ex SS. Patribus.]
S. Basil. , Regul. brev. tract. , t. H. —
Amans sui ipsius est qui se ipsura amat.
Agnoscit autem se ipsum, si quae facit,ea
faciat sui causa; eliamsi id quod effioiiur
juxia mandatura fueril. Nam requiei suœ
gratia, aliquid omitlere eorum , quœ sive
in animo, sive in corpore altineant ad ira-
tris ulilitatera , lioc vel ab aliis eliam lia-
belur ceu manifesluni amoris sui ipsius
vitium, cujus finis interilus est.
S. Gbeg. Naz.,orat. 2, 1. 1.— Prœposterus
noslri amor, et quod facile cuiquauj credere,
iiec sciuuis, nec suslinemus, plurimum ad
"virtutem impedimenli afferl, ac velut in-
structa quœdam acies adversus eos , qui nobis
opem l'erunt, exislil : quantumque sludiura
a nobis adhiberi conveniebal, ut morbura
medicisdetegeremus, lantum ad raedicinam
fugiendam adhibemus, atque in nostrum
perniciem fortes sumus, et adversus sani-
talem perili. Aul enim servilem in modum
peccatum sulïuramur; non secus ac mali-
gnum quemdam et sub i)uUiduui morbum
in intimis animœ recessibus occultantes,
perinde ac magnum quoque Dei , visquo
illius ultricis , oculum fugituri , si bomines
fefellerimus : aut excusaliones in peccatis
excusamus , verborum patrocinium viiiis
nostris exquirentes : aut eliam obstruclis
auribus ,. instar aspidis surdœ el obliirantis
aures suas. [Psal. lxvii,5, 6.) Obstinato stu-
dio in hoc incumbimus, ut ï\ii \incantan'
tiumvocemaudiamus], ac sapienliœ remediis,
quibus animœ morbus depelli solet, cure-
mur. Aut postremo, qui majore inter nos
animo atque audacia sunt, ad peccatum
hujusque raedicos fronlem aperte perfrica-
mus, nudo capite, ut est in proverbio : in
flagitium omne proruinpimus. insignem
stuporem, aut si quo alio a[)tiori nomine
bujusmodi alfeclus appellari polest 1
S. Chrys., t. Il, hum. 7 m // Tim. m,
—Erunl, inquit Ap.ostolus./iommes.s-ui ama-
iore.'i.(y/ rtm.iii,2.)Qui se amat, ipse maxiiue
se non amat; qui vero fralrem amat, ipse
maxime se amat. Hinc nascilur avarilia.
Charilatem enim quœ lata est et ubique
exlenditur, comprimil et conslringil amoris
p.roprii })eslis. Pecuniœ cupidi. {lbid.)H\uc
olatio nascilur : ex elalione superbia, ex
superbia blasphemia, ex blaspbemia arro-
ganlia et incredulitas. Qui enim contra bo-
mines se effert, facile conlra Deura se etle-
ret. Sic peccata nascunlur; sœ[)e ab inferio-
ribus ascendunt. Qui pius erga bomines est,
mullo Qiagis erga Deuin eril. Qui erga con-
servos mansuelus, mullo magis erga do-
minum. Qui autem conservos spernil, ultra |
pergens,Deum ipsum spernet. Ne ilaque I
aller allerum spernamus. Doclrina enim illa
possima est, quœ docet Deum speinere. In
iSi
184
hoc enim iDeum conleranimus, cuin aller
allerum conleranimus; cum ille jusserit, ut
prosimi niullam curam exhibearaus. Cœle-
rum si viillis id exemplo planuni fariam.
Coutempsil IValrem Gain, et slalim Deum
sprevit, Quomodo sprevil? Videquam con-
tunieliosH responderit : Num custos fralris
mei suml {Gen. iv , 9.) Couleiii()Sit eliain
fralrem E«au, et Deum qiioiiue cuntenipsil.
Ideo dicebal Deus : Jacob dllexi, Esau au-
tem odio liabui. {Rom. ix, 13.) Quapiopter
dicebat Paulus : ne quis foinicator aul pio-
faiius sicut Esaii. [Hebr. xii, 16.) Spreve-
runt Josephumfratres , spreveruul el Deum.
Israelilœ S[)reverunt Moysen , ideo Deum
quoque spreverunt. lia et tilii Heli con-
îempsere populum, et Deum eliam cou-
Icmpserunt
AMOR l'ROPRlUS
pienlem. H;nc cum dixisset, Erunt enim
hnininps se, ivsos amantes (Il Tim. m , 2.)
homines se ipsos amantes {Il Tim. m , !2.)
Gontinuo subjecit , amatores pecuniœ, al»
illa generali àvaritia cujus superbia caput
est, ad hanc specialem descendeos quoi
propria hominum est. Neque enim esseut
eliam homines amatores pecuniœ , nisi eo
se pularenl excellentiores, quo diliores.
Gui morbo contraria charilas non quœrit
qnœ sua sunt (/ Cor. xxiii, 5.) Id est non
privala excellentia lœtatur ; merito ergu et
non inflalur.
idem, iib. u De Gen. ad litt., t. 111. —
Hi duoamores, quorum alter sanctus est,
•iltiir immundus, alter socialis , aller pri-
valus , aller communi ulililati consulens
propter supernam societatem , aller eliam
rem coramunem in potestatem propriam re-
vis ex adversu eliam inspicere ? Abraham digens propter arrogantem dominalionem ;
pepercit fralris tilio et Dec obedivit : idque
(>alam est ex obedientia circa tilium Isaa-
cuui, et ex reliquis ejus virtutibus, Rursus
Abel mansuelus erga fratrem, plus erat erga
Deum.Neitaqiie nos invicem conlemnamus,
m non discamus Deum etiam conlemnere.
Honoremus nos invicem, ut discamus et
Deum lionorare. Qui audax est erga ho-
mines, audax quoque erit erga Deum. Gum
aulem pecuniœ cu[)idilas, amor proprius,
et arrogantia una coeunl , quid deest ad in-
tegram perniciem? omnia corrupla sunt, et
multum peccalorum cœnum una confluit.
ingrati, inquit ; quomodo enim pecuniœ
cupidus gratus esse possit? cui graliam ha-
biiurus est? Nemini. Oauies arbitratur ini-
micos , cum omnia velit arripere , etianjsi
illi omnem substaniiam efl'uudas, nullam
habebit gratiam. Indignatur quod mullas
opes non habueris, nec multaium eum le-
ceris dominum. Eliamsi orbis loiius illum
feceris dominum, nullas libi reddel giaiias :
nihil enim se accepiïse pulat. Insatiabiis
est ejus concupiscentia ; ex niorl)L» eaim
proticiscitur hœc concupiscentia.
S. HiEu. , ejàsi. 30 , ad Océan. — Plus est
animum deposuisse, quam cultum. Dillici-
iius arrogaulia quam auro caremus et gem-
mis : his enim abjeclis inlerdum gloriosis
tumemus sordibus, et vendibiiem pauper-
alter subditus , alter œmulus Deo ; alter
Iranquillus, aller turbulentus; alter paci-
iicijs, alter sediliosus; alter verilalem lau-
dibus erranlium prœi'erens , alter quoquy
modo laudis avidus; alter amicalis, alter
invidus, aller hoc volens proximo quod
sibi, alter subjicere proximum sibi ; aller
propter proximi utilitatem regens proxi-
mum, aller proplersuam; prœcesserunt iii
angelis aller in bonis, aller in malis; et
riislinxerunt condilas in génère humano ci-
vitales duas, sub admirabili et inetfabili
providentia Dei , cuncta quœ creata sunt
aJministranlis et ordinantis alteram justo-
rum, alteram iniquorum. Quarum etiam
quadam lemporali commislione peragiiur
sœculum, donec ultimo judicio sepaienlur,
et altéra conjuncta angelis bonis in rego
suo vilam consequatur œlernam, allera
conjuncla angelis malis in iguem cum regu
suo mittalur œlernum.
Idem ,\. De Trinit. — Qui amat homines,
aul quia jusli sunt, aut ut jusli sint,amaro
débet : sic enim et semelipsum amure dé-
bet , aut quia justus est, aut ut justus sit;
qui enim aliier se diligit, injuste se diligil,
hoc est ut sit injustus ; ac per iioc jam nou
se diligit : Qui enim diligit îniquitatemy odit
unimam suum.
Idem , De doct. Christ.
Si teipsura non
talem populari aurœ olferimus. Gelala virtus propter te debes diligere , sed propter illum,
" ' ubidilectionisluœrectissimus finis est ; non
succenseat alius homo, si etiam ipsum pro-
pier Deum diligis : Hœc enim régula dilec-
tionis divinitus constituta est : Diliges proxi-
mum sicut teipsum.
Idem , serm. 96 De verb. Evang. Marc. ,
t. V. — Prima hominis perditio, luit amor
sui. Si enim se non amaret , et Deiuu sibi
prœ[>oneret , Deo esse semper subditus vel-
let : non autem convertereiur ad negligen-
dam voluntaiem-illius, et faciendam vulun-
lalem suam. Hoc est enim amaro se, velie
lacère volunlatem suam. Prœpone his vo-
luntatem Dei : disce amare te, non amandu
te; nam ut sciatis vilium esse se amare , sia
Apoalolus dicit : Erunt enim homines se ipso»
amantes. Etnun(iuid qui amat se, fidit in se?
incipit enim, doserto Deo, amare se, et ad
ea dilif^euda qutft sunt extra se pellUur a SQ •
et conscientia Iota aecreio, Deum solum
judicem respicit.
S. AuG. , 1. X De cio. Dei, t. VII. — Ut
homo sese diligere nosset, consiilulus ei>t
ei Unis, quo relerret omnia quœ agerel , ut
bealus esset. Non enim qui se diligit, aiiud
esse vult quam bealus. Hic autem tinis est
adhœrere Deo. Jam igilur scienti diligere
se ipsum, cum mandatur de proximo dili-
gendo sicut se ipsum , quid aliud mandatur,
nisi utei, quaniunj polesi, commendel dili-
gendum Deum? Hic est Dei cullus, liœc vera
religio , hœc recta pielas , hœc lanium Deo
débita servitus.
Idem. Sulus so uovit diligere qui Deum
diligit.
Perversus sui amor privât sancta socie-
late targidum !>i)iriiunj, eumque coarctat
miseria jam per iniquilatem satiari eu-
m
DICTIOiNNAIRE DE LA TRADITION.
184
usque adeo ut, cum dixisset idem Aposto-
liis : erunt homines se ipsos amantes, con-
tinuo subjioerel, amatores pecuniœ. Jam
vides quia foris es. Amare te cœpisti, sta iu
te si potes. Quid is foras?Nunqui(i pecunia
(lives faclus es amator pecuniœ? cœpisti di-
ligere quod est exira te, perdidisli te. Cum
ergo pergit amnr hominis etiam a se i[)SO
ad ea quae foris sunt, incipit cum vanis
evanescere , et vires suas quodam modo
prodigus erogare. Exinanitur, etFunditur,
itiops redditur, porcos pascit; et laborans in
pastione porcorum, aiiquando recordatur et
dicit : Quanti mercenarii patris mei panem
manducant, et ego famé hic pereo. {Luc.w, 17.)
Idem, tract. 51 in Joan. — Magna et mira
sententia quemadmodum sit Iiominis in vi-
lam suam amor ut ftereat, odium ne pereat :
si maie amaveris, tune odisti ; si bene 0(ie-
ris, tune amasli ; felices qui oderunl custo-
diendo, ne perdant amando.
EsAïAS abb., apud sanct. Joan. Damasc,
t. II. — Qui sua duntaxat causa omnia fa-
ciunt, hi piiihiutiâe, iioc est malorum omnium
gravissimo student. Quod quidera hoc all'ert,
ut a socielate et commercio atque auiicitia
quispiam èbliorreat, injusleque et impie se
gerat. Natura enim hominem, non ut soli-
vaga animantia, condidit, sed uti gregalia,
communibusque pascuis utentia : ut non
sibi soli vivat; verum et matri et patri, et
fralribus, et uxori, etiiberis, aliisquecogna-
tis, et amicis, et popularibus, et tribulibus
suis ; itemque patriœ, et provincialibus suis,
et omnibus hominibus, atque insuper uni-
versitatis partibus lotique mundo ; longe
autem ante omnia Deo et creatori eum enim,
siquidem rationis sit particeps, societatis
studiosum ac mundi Deique amantem osse
oportet, ut Deo quoque charus eflîciatur.
S, Maxim., De charitale, cent. 3, 56. —
Philautia omnium cogitationum affectus in-
ducenlium causa constiluitur. Ex hac enim
generantur très concupiscentiae cogitationes,
eliam fortissimee, nempe crapuia, avarilia
et inanis gloria. Cœterum ex crapuia nasci-
tur scortatio ; ex inani gloria superbia : re-
liquœ omnes unamquamque ex tribus con-
sequuntur, nimirum cogilatio iracundiœ,
Iristitiœ, acceptarum injuriarum recordatio,
socordiae, invidiae, oblocutionis, et reliquœ.
Illi ergo atîeclus rébus materialibus, con-
stringunt animum, eurademque in terram
detrahunl instar gralissimi lapidis illi in-
curabenles, cum natura sua igné sit levior
et celerior.
Idem, ibid. — Omnium affectuum princi-
pium est philautia, finis autem superbia.
Porro philautia amor est quo corpus com-
plectimur, ralioni non consentaneus. Hanc
qui amputaverit, eadem opéra omnes affec-
tus ex ea orientes abscidil.
ANGELI BONI ET CUSTODES
[Ex SS. Palribus.]
S. HEUMiE Pastor, visio 3, t. I. — Illi au-
tem juvenes sex qui œditicant, qui sunt.
Domina ? Hi sunt angeli Dei qui primo con-
stituti sunt, quibus tradidit Dominus uni-
versam creaturam suam struendi, œdificandi
et dominandi creaturœ illius. Per hos enim
consummabitur structura turris. Cœteri au-
tem qui adportant lapides, (jui sunt? Et
ipsi sancti angeli Domini : sed illi sunt his
éxcellenliores. Cum ergo consummala fuerit
structura turris, omnes simul epulabuntur
juxla turrim, et honorificabunl Dominum,
quoniam consummala erit structura^ tur-
ris.
Const. Apost. I. vu, t. I. — Magnus es,
Domine omaif)Otens, et magna virlus tua, et
sapientiae tuœ non est numerus. — Tuam
potenliam annuntiaverunt cœli; et terra
concussa, firmata ac suspensa super nilii-
Juuj. M.ire lluctibus agilaium, et innumera-
biles nulriens animalium copias, arena
conslringilur, tuam vuluntateui veritum :
omnesque cogil vociferari : Qxiam mayniji-
cala sunt opéra tua, Domine I omnia in sa-
pientia fecisli : impleta est terra creatura
tua. [Psal. cm, 2i.) Et exercilus angelorum
ardensi ac intelligentes s()iriius aicunl :
Unus sanctus, Phelmoni {Dan. vm, 13) : et
sancti Seraf)hini, una cum Cherubinis;
sex alas liabentibus, tibi vicloricB canli-
cum psallt-ntes, vocibus nunquam cessan-
libus. clamant : Sanctus, sancius, sanclus
Dominus Sahaolh : pleni sunt cœli et terra
gloria tua {Isai. vi, 3) : et aliae ordinum
mulliludines, Angeli, Archangeli, Throni,
Dominationes, Principatus, Potestates, Vir-
tules, exclamantes dicunt; Benedicta gloria
Domini de loco suo. {Ezecli. m, 12.) Israël
vero, lerrena Ecclesia tua, ex gentibus con-
gregata, cum cϔestibus Virlutibus, nocte
ac die, in corde pleno et anima volente,
canit: Currus Dei decem millibus multiplex,
millia lœtantium ; Dominus in eis in Sinai,
in sancto. {Psal. lxvii, 18.) Novit cœlum
eum, qui super nihilum cameravit illud,
tanquam lapideum cubum ; qui terram et
aquam inter se aduuavit, qui aerem, ani-
malium nulrilium, ditfudit, eique ignetn
connexuit, ad calorem et ad solatiura de
tenebris. Obslupef'acil chorus stellarum,qui
numerantem eas significat, et nominantem
oslendit; ut animalia demonslrant eum a
quo animata sunt, et arbores eum qui illas
produxit. Quee omnia, verbo tuo facta, po-
lestatis tuœ viin reprœsentant.
S. Justin., Append., part. m. — Omnes
quidem angeli, et qui prœsunt et qui pa-
rent, ministerium adimplenl cœlis et iis,
quœpropter hominem facta sunt, utile. Qui
autem id acceperunt muneris, ut homines
assectentur custodes, hi augentur quidem
semper, nunquam vero minuuntur. Vel
eniui utrumque simul conjunctum, animam
diço et corpus, vel animam e corpore egres-
sam sequunlur usque ad mund.i reuovatio*
185
ANGELl nom ET CUSTODES.
186
nls lempus. \ntequara autera homines seqiii
et eos custodire imperentur, in aliis pro
homineministeriis miuislrant propriis Prin-
cipibus.
Tertull., De speclac. — Quot et alia do-
cumenta cesserunt de his qui cum diabolo
apud speciacula comraunicando a Domino
eiciderunt. Nerao enira potest duobus do-
minis servire. Quid luci cum tenebris? quid
vitae et morli? odisse debemus islos con-
venlus et cœtus ethnicorum, vel quod illic
noraen Dei blaspberaatur, illic iii nos quo-
tidiani leones expostulantur, inde persecu-
liones decernunlur, inde lenlaliones emit-
luntur. Quid faciès in illo suffragiorum
impiorum aestuario deprehensus? non quasi
aliquid illic pâli possis ab liominibus ; nemo
te cognoscit christianum. Sed recogila quid
de te bat in cœlo. Dubitas enim illo mo-
mento, quo diabolus in Ecclosiam i'urit,
omnes angelos prospicere de cœlo, et siu-
gulos denotare, qui blasphemiam diïeril,
uuis audierit, quis linguam, quis aures
diabolo adversus Deum ministraverit î Non
ergo fugics sedilia bostium Chrisli, illam
cairiedram peslilentiarum, ipsumqne aerem
qui desuper incubât sceiestis vocibus con-
stupralum ?
S. Macah., hom. 22. — Cum anima deces-
serit *5 corpore hominis, tune magnum quod-
dam peragilur mysterium. Nam si fueritilla
peccali rea, accedunt chori daemonum et
angeli sinistri, ac polestates tenebrarum
apprebendunt animam illam, et imperio sue
subjugatam in suas partes perlranunt. Nec
débet noc videri cuipiam insolens. Si enim
dum viveret homo, et in hocsaeoulo agerel,
subditus fuit, obtemperavit, et inservivit
illis, quanto magis, cum egredilur ex hoc
mundo, detinelur ac possidetur ab ipsis?
quod autera res ita se habeat, ex ea parte
potes JDtelligere quœ felicioiis est condi-
tionis. Siquidem ex prsesenii temporesauc-
lis Dei servis assislunt angeli, aosancti spi-
ritus circumdant eos et cuslodiunt. Cumque
exierint e corpore chori angelorum assu-
munt animas in suam parlera, in sœculo pu-
ro ; et sic adducunt eas ad Dorainura.
Origen., 1. V contra Cels., 1. 1. — Falemur
angelos essii administratoriosspiritus in mi-
nislerium missos propter eos qui hœreditatem
capiunt salulis [Hebr . i, 14) ; illosraodoad pu-
rissiraa eaquecœlestia loca, aut eliara supra
cœlos ad puriores sedes ascendere ad otferen-
das horaiaum procès; modo illincdelabi, ut
unicuique atlerant quod illi Deuspromerilis
confeni jussit. Eisi vero angeli, quos a suo
olficio sic appellalos didicimus, dii eliam
uliquando in sacris Scripluris norainantur,
proplerea quod divini sunt ; nusquara iaraen
ibi praeceptura reperias, ul qui Deo debeiur
cullus, codera prosequamur eos, quorum
nobis minislrandi Deique dona atlerendi ne-
goiiura est. Nara omnes postulaliones, preca-
liones, orationes,gratiaruiu aclionesadDeura
oporlet dirigeru per summum sacerdolem
oaniibus angellssuperiorem, Verbura vivura
elDeum.QuinethocipsumVerbumorabiraus,
illi ft;rcmu5 preces, ilJi gratias ogemiis, illi
vota faciemus ; si modo propriam preoalionis
possimus abimpropria secernere notionera.
Verum angelos , quorum cognitio, quaa
supra horainem est, coraparata non fueril,
a nobis invocari, recta ratio non patilur.
Age porro comparata fuerit adrairabilis
illa et arcana angelorum cognitio. Tuni
quidem eorum natura , et officia qui-
bus fungunlur, nota erunt: sed hoc ip-
sum absterrebit, ne preces alii ferantur,
quam sufficienti ad omnia Deo perSalvato-
rem nostrum Dei Filium, qui Verbum est,
etsapientia, et veritas, et quidquid de illo
proplietarum Dei apostoîorumque Jesu
scripla prodiderunt. Atque ut angeli nobis
propitii sint, noslrique gralia omnia fa-
ciant, satis est si quantum per humanœ na-
lurœ vires licet, erga Deum ita sirausatfecti,
ôc illi; eorum propositum imitantes quem-
ûdraodum et ipsi Deura imitantur ; etpra-
Icrea nobis ea tit filii ejus Verbi notio, quae
non solum clariori illi, quam angeli sancli
de illo habent, nonrepugnet, sed quee eliam
clarior in dies explanaliorque facta, ad il-
lam accedere conlendat. Unde quod Celsus
respondel sibi quasi verbis nostris : Angelos^
quiadprœstandahominibus bénéficia descen-
àunt, esse aliquod genus diversum a dits, eos-
que probabitiler esse dœmones : id hominis
est qui sacras noslras Scripluras non legil.
Nec videt dœraonum noraen haudquaquam
esse aut indifferens, ut est horainura inter
quos boni sunt et mali; aut bonura quale
est deorura quod nec raaiis dœraonibus, nec
fiiraulacris, nec animalibus datur a rerum
divinarum peritis, sed naluris veredivinis
elbealis; hoc auiem deeraonura noraen Iri-
bui seraper maleticis illis potesiatibus cras-
siori corpore solulis, quœ houiices in erro-
rem inducunt aguntque transversos, et a
Deo rebusque cœlestibus avocatos ad hœc
ima depriraunt.
Idem, 1. vm contra Celsum, t. I. — Nos
Jésus docuit ne miniraos quidem eorum qui
in Ecclesia sunt, conlomnendos esse: quia
Angeli eorum, inquit, semper vident faciem
Patris ir.ei qui in cœlis est. (Malth. xviii, iO.)
Et Proplieta : Castrametabitur angélus Do-
mini in circuilu timentium eum, et eripiet eos.
{Psal. xixiii, 8. ) llaque ne nos quidem in-
ticiarour raullos esse in terra daeraones ; at
eos esse et poleslalemin maloshabere prop-
ter eorura iiialitiara contendimus; nihil ve-
ro posse in eos qui induerunt armaturam Dei,
{Ephes. VI, 11) et robur acceperunt ad
standum adversus insidias diaboliy quique se
ad pugnandum cum dœraonibus exercent,
idque quia norunl non esse nobis collucta-
tionem adversus caruem et sanguinera, sed
adversus principes, adversus poleslales, ad-
versus niundi redores tenebrarum sœculi
hujus, adversus spirilualia nequitiœ in cœ-
leslibus.
Idera, hora. 20 in Numer., t. II. — Adest
unicuique noslrum, eliam rainirais qui sunt
, in Ecclesia Dei, angélus bonus, angélus Do-
■ mini qui regut, qui moneat, qui gubernet,
qui pro aclibus nustris corrigendis, el rai-
- ùcralionibus cxposcendis , quolidie videat
157 DICTIONNAIRE DE LA TRADITION. 188
faciem Patris qui in cœlis est: sicul Dorai- milite refertis angélus unus comparalur.
nus désignai in Evangeliis. (MaCth.xvni.) Propler niagnitudinem igilur ejus qui te
Kt iterumsecundumea quœ Joannesin Apo "'^ t^-i
calypsi scribit (cap. ii), unicuiquo Eccle
siœ gpneraliter angélus praeest qui vel col-
iaudatur pro bene gestis populi, vel etiam
pro delictis ejus culpatur. In quo etiara slu-
pendi fmyslerii admiratione permoveor ,
quod in tàntuua Deo cura de nobis sit, ut
tliam angelos suos culpari pro nobis et
confutari paliatur.
D. CYPR.,epist.75. — Adunatio et pax et
concordia non solum hominibus fidelibus et
cognoscenlibusveritalera,sed et angelisipsis
cœleslibns voluplatem maxiraam prœstat,
Quibus dicit sermo divinus esse gaudium in
uno peccatore pœnilentiam agente, et ad uni-
lalis vinculum revertenle. Quod utique non
dicerelur de angeiis conversalionera in cœiis
habenlibus , nisi ipsi quoque essent nobis
adunati,qui nostraadunationelaetantur; sic-
ut e contrario ulique contristantur , quando
vident diversasquorumdam mentes etscis-
sas voluntates quasi non tanlum unum et
eumdem Deum simul invocent, sed sepa-
ratis et divisis ab invicem nec confabulalio
jam possit esseautserrao communis.
S. HiLAR., in psal. cxviii, t. I. — Scit
autem in cœlis propheta plura Dei esse man-
data; scit per diversitatem ministeriorum
diversas esse praeceptorum observanlias ,
Angelorum, Arcliangelorum, Thronorum,
Domina tiouum, PolestalumetPrincipatuum.
Quos utique necesse est ut nominibus, ila
et oflTiciis esse diversos, perpetuara tamen
mandatorum cuslodiam [iro naturae suée fir-
mitate relinentes, Atque ob id revelari sibi
cœlestium mandatorum sacramenta orat :
quia scit se in terrœ liujus corpore esse
peregrinnm.
Idem, l.xDeTrinitatej can.18. — Praeesse
angelos absoluta auctoritas est. Salvatorem
cuslodit, Dominus castra tibi impertit
propter fortitudinem vero angelf, tuteia ip-
sius ceu muro undelibet te munit. Nam il-
Judm circuitu hoc ipsum signiflcat. Quem-
admodum enim urbium mûri in circuitu
omni ex parte circumducti , undecunaue
hostium assultus arcent: ita etiam angélus
et prœmunit a l'ronte, et a tergo cuslodit,
nec quidquam utrinque incustoditum relin-
quit. Ea de causa Codent a latere tuo milles
et decem millia a dextris tuis ( Psal. xx, 7 ),
ad te autem ne plaga quidem cujusquam
hostis appropinquabit , quoniam angeiis
suis mandabil de te.
Idem, 1. 1. — Cuilibet fidelium est angélus
adjunctus, qui dignus est, qui diversantem
in cœlis Palrem videat.
S. Greg. Nyss., oral. Quid sit ad Dei,
etc. — Spiritusadminislratorii sunt angeli ;
animae vero sanctorum ad imaginera Dei
dominatorii sunt spiritus. Etsi enim rainu-
tus fuerit horao post preevaricationem,pau-
lo minus ab angeiis, tamen per unigenili
Dei Verbi secundura hypostasim unionem,
in ipso magis quippiarn estfactus.
S. Greg. Thkolog.^ orat. 28, t. I.— Deus,
ut litteris sacris prodilura est, angelos suos
spiritus facit, et ministres suos fiammam
ignis {Psal. cm, 4) ; nisi forte hoc loco,
facere nihil aliud significet, quam eadem,
qua primum procreati suni, ralione tueri et
conservare. Spiritus porro atque ignis an-
gélus appellatur : illud, quia intelleclili
nalura est praeditus, hoc, quia purgandis
anirais nostris adhibelur, quandoquidera
primaria quoque illa essentia iisdem nomi-
nibus in Scriptura nuncupatur. Sed sint sane
nobis illi incorporel, aut quam proxime ad
hoc accedentes. Vides enim quomodo circa
hujusmodi sermonera œstuemus ; nec quo
per Chi'islum oraliones angeli quotidie Deo progrediamur, habearaus ; aut certe non
oflferunt.
Idem, in psal. cxxxiv. — Faciens angelos
suos spiritus :' Hi spirilus ad salutem huma-
ni generis emissi sunt : neque enira infir-
milas nostra nisi datisad cuslodiam angn[is,
loi lanlisque spiriiualiura nequiliis obsis'te-
rel. — Mosen Dominus coiitirraat dicens :
Ecce nngelus anlecedet te.
S. Basil., hom. in psal. xxxiii, t. I. —
Castrametabitur angélus Domini in circuitu
timenlium eum, cl eripiel eos. {Psal. xxxm,
8.) Assidet angélus cuilibet in Duminum
credenti, nisi nos illura operibus pravis abi-
gamus. Quemadiiiodum enira fumus apes
iugal, et felor colunibas expellit; sic ange-
luiJi vitrfi noslree custodera laciymabile ac
grave olens peccatum abigit. Opéra cuslo-
diœ angelicœ digna in tua anima si habeas,
el mens in verilatis conlemplalione dives
in le inhabitel, ob divitias praeclarorura
operum virlulis, Deus necessario slipula-
tores libi el custodes consliluil, leque an-
gelorum communit custodia. Considéra au-
tem quanta sit angelorum nalura, quando
quidem exercilui loti et caslris frequenti
ultra progredi possiraus, quam quod Ange-
los quosdam et Archangelos scimus, Thro-
Bos, Poteslates, Principatus, Dcrainaliones,
Splendoresj Ascensus, intelligentes Virtu-
les, vel mentes potius, puras naturas, mini-
meque ad'ullerinas, ad malura immobiles,
vel certe non facile mobiles, perpétues
cliorns circa Principera illara causam agitan-
tes ; aut (si quid aplius quisquara earun»
laudibus decaiitandis a.^erre queal) puris-
simo splendore illinc perfusas , aut pro
iialuiœ el ordinis cujusque proporlione,
alias alio modo collustralas ; quae a summa
illa pulcljiitudine adeo informantur el im-
prirauiilur, lit ipsœ alia quoque luraina e(ii-
ciantur, ac per [<riun luminis influxiones el
coramunicaliones alias illutuinare possinl.
S. Ambros., prœf. in psal. i Enarr., t. 1.
— Laudaul angeli Dorainura, psallunt ei
Polestales cœlorum (10) , el anle ipsum ini-
tiura mundi, Cherubim el Seraphim cum
suavilale canorœ vocis suae dicunt : Sanc-
tus, sanctus, sanctus. Irinumera angelorum
millia assislunt, etseniores et turba magna
sicut voces aquarum mullarum concinunl:
(10) Cerleliac eiiam fuilniullorum Pairum, cum GiDccorum tum Laiinorum sentciilia.
<89
ANGELI BONI ET CUSTODES
190
Alléluia {Apoc. xis, 1 et seq.) Ipsum axem
cali fort expressior sermo cumqtiadnm [ler-
petui concentus suavilale versari ; ur sonus
ejus extremis terrarum parlihus audirelur ;
ubi sunl qua^dam secrela naturœ.
Idem, l.i Exposil. Evang. sec. Luc., t. I.
— Seraphim quando voluit apparuit, et vo-
cem ejus Isaias solus audivit. Apparuit an-
gélus, et nunc prœsto est, scd non videlur,
ueque etiam in polestate nostra est videre,
sed in polestate illius apparere. Tamen
elsi polestas non est videndi, estgratia pro-
raerondi ul videre possimus. Et ideo qui
habuit graliam, iiieruit copiara : nos copiara
ïion meromur, quia Deum videndi gratiaui
lion liabemus.
Idem, Expos, in psal. cxvm, t. I. — Si
quis allevet mentis oculos, et consideret
plenaesse angelorum omnia, aéra, terras,
mare, Ecclesias quibus, angeli prœsnnt
(millit enim Dominus angelos suos adtle-
fensionem eorum, qui liœredes futuri sunt
promissorum cœlestiura), conceplo polest
renuntiare peccalo. — Non reverilus esses
angelorum prœsentiam, si prœsentes esse
crederes? Non metueres, non dinam la-
cère , sed loqui, aut eliam cogitare quod
pravum est, si til)i diviiia Scriptura suasis-
sel, quia Deus cogilationura arbiter , secre-
torum lestis est verax, sicut ipse ait: £5-
tote mihi testes, et ego teslis, dicit Dominiis
Deus, et puer meus quem elegi? Hominera
vereris prœsenlera, Dei Patris et Filii non
vereris prœsentiam ? sed non vis credere,
ne possis cavere: non vis audire, cum legi-
lurquia Deus novil occulla hominum , ne
incipias scire quod timeas, et tiraere ne
pecces. Audi ergo Scripluram divinam; ul
convertaris a via prava et maligna.
Idem, Exposit. Evang. sec. Luc, 1. va,
t. I. — Divespastor, cujus omnes nos ceii-
tesima portio sumus, habet Angelorum, ha-
bel Archangelorum, Dominationum, Potes-
tatum, Tilronorum, aliorumque innumera-
biies grèges, quos in monlibus dereliquit.
Qui quoniara sunt rationabiles, non ira-
raerito hominum rederaptione iœtantur.
Quanquara hoc quoque protioiat ad incen-
liva probitatis, si unusquisque conver-
sionem suam gratam fore credat cœlibus
angelorum, quorum aut affectare patroci-
iiium, aut vereri débet otïensam. Et tu
igilur esto angelis iœtitioî, gaudeant de
redilu luo.
Idem, epist.3i, t. II. — An ipsos quoque
angelos qui in istius mundi laboribus di-
versa sustinent mysteria sicut in Apocalyf)si
legimus Joannis {.ipoc, m, 1 et seq..) non
ingemiscere credimus ; cum adhibentur
f)œnarum et excidiorum rainistri? qui ha-
)entes vilam bcalam, malienl ulique eam
in ilio superiore tranquillitalis suae slalu
recurrere, quam nostrura |)eccatorum pœnis
ullricibus inlcrpoiari. Etenim qui gaudent
unius |)eccaloris redempiione, ulique tan-
torum pcccatorum œrumnis ingemiscunt.
Si igilur etiam cϔesles creaturi-e et pote-
slates servi lutem corriiptionis siislinent,sed
in spe , ul pro nobis postea et nobiscam
lœtentur; etiam nos passiones hujus tem-
porisfuturœ spe etexspectationeconsolentur
glorifie.
Idem, in Luc. i. — Utinam nobis adolen-
libus al ta ria,sacrificiumdeferenlibus assistât
angélus, imo prœbeat se videndum. Non
enim dubiles assislere angelum, quando
Chrislusassislit, quando Christus immola tur.
S. G AL' DENT. , prœf. adBenev. — Speclacu-
lum facti sumus huic mundo et angelis et
hominibus : Angelis quidem justes sucs
Deus probari ideo vull, ut consummalam
sanctorum juslitiam lœtantes agnoscant :
hominibus aulem, ut ad perseverantiam
dileclionis Dei, eorum provocentur exem-
ple. Diabolo etiam probalam vult ingerere
Deus sanclorura juslitiam, ut e bonorura
operum meritis débite ad amiciliam Dei et
ad regnum cœli, unde ipse cecidit, esse
perfectos doleal, indignelur , invideat,
ingemiscat; nec tamen audeat quidquam de
judicio divino causari.
S. Chrys. , hom. 3 in Ephes. i, t. II.
— Vidislis divilias gloriœ bœreditatis? vi-
distis supereminentem magniludinem vir-
lulis in eos qui credunt? vidislis spem
vocationis? revereamur nostrura caput ,
cogilemus cujus capitis sumus corpus ,
cui omnia sunt subjecta. Hoc exemplo
nos angelis oportet esse meliores, et archan-
gelis majores, ut qui iis omnibus siraus
honore preeposili. Non angelos apprehendit
Deus, sicut dicit scribensad Hebrœos , sed
semen Abraliae; non principatum , neque
polestatem, neque dominalionem , neque
ullam aliam viiiutem ; sed nostram natu-
ram ap|)rehendil, et supra sedere jussit. Et
quid dico, sedere jussil? Suura fecit vesti-
uienlum, nec id solum, sed ejus [)edibus
subjecil omnia. Quam mullas vis mortes
[)onere, et quam mullas animas, deciesne
mille, et his longe plures ? Sed nihil dices
quoii sil ei œquiparantium. Duo enim fecit
raaxima : et ipse ad summam venit Immi-
lilalem, et homineiu suslulit ad magnam
alliuidmem. Disil illud [)rimum, quod se
adeo liumiliaveril. Dicit hoc tirmius et so-
]idius,id quod est magnum etsumma rerum.
Idem," hom. 3 in Coloss. i, t. IX'. —
Audi Chrislum dieeiitem : Videte ne despi-
cialis unum ex istis pusillis ; angeli enim
eorum perpetuo vident faciem Fatris mei
qui est in cœlis. {Matlh. xviii, 10. ) Unus-
quisque enim tidelis habet angelum. Nam
eliam ab inilio uuusquisijue vir probus
habebal angelum, sicut dicit Jacob : Angé-
lus qui pascit me /t libérât me a juventute
mea. {Gen. xLviii, 16.) Si ergo liabemus ange-
los , modeste nos geramus tanquara nobis
aJsint quidam paedagogi. Nam adest eliam
diemon. Pro|ilerea oramus, et.dicimus pe-
tentes angelum pacis, et ubique pacera peli-
uius;nihil enim poiest ei œquiparari.
S. Chrys., in Synax. archang., t. VllI in-
ter s[)uria. — Annou maximo digni sunt
honore qui et vilam nostram dirigunt? non
modo enim génies cusiodire jussi sunt an-
geli, ul clamât oraculum, quando dividebat
Aliissimus génies, quando dispergebal tiliss
191
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
192
Adam : constituit terminos populorum se-
cundura numerum angelorum Dei ; sed
etiam singulihomines angeluuasortilisunt.
Non meus est serrao, sed divinae Scripturse ;
nam puella Rhode apostolis nuntiante anle
fores store Petrum qui Herodis vincula elFu-
gisset, non creiJentes illi dicebant: Angélus
ejus est. {Act. xii, 15.) Hœc testiticatur item
servator, de iisqui in vila pusilli erant lo-^
quens. Videle ne conlemnatis unum ex his
jiusillis, etc. In singulis porro Ecclesiis an-
gelos custodes constituit Christus, ut Joanni
revelans ait : Die angelo Ecclesiœ Smyrnœ :
Scio paupertatem tuam et tribulationem : sed
dites es. {Apoc. ii, 8.)
S. Hier., Comment, in Ecole. f t. II. —
Angeli terram circumeunt et sunt adraini-
stratorii spiritus et in Zacharia loquuntur :
Circumivimus terram , et ecce omnis terra
habitatur et silet. [Zach, i, 11.) Ad instar
avium, nostra verba, et cogitationes ad cœ-
lum perlerunt, et quod clam cogitamus,
Dei scientiani non latere.
i S Hier., Comment, in Dan, vu , t. III.
— Millia millium ministrabant ei , et decies
millies cenlena millia assistebanl ei. {Dan.
VII.) Non quo iste DJÎnistrorum Dei nurae-
rus definitus sit, sed quo majorem multilu-
dinera humanus serrao expiicarenequiverit.
Ista sunt millia , et islœ myriades, de quibus
in Psa irais legiraus : Currus Dei decem mil-
libus, multiplex millia tœtanlium, Dominus
in eis. {Psal. lxvii, 18.) Et in alio loco :
Qui facit angelos suos spiritus, et ministros
suos ignem urentem. Duplex aulem angelo-
rum odiciuraest, alioiumqui justis preeraia
tribuunt, aliorum qui singulis preBsunt cru-
oiatibus.
Idem, I. 11 adversus Jovinian., t. IV. —
In regno oœlorum Archangeii sunt, Angeli,
Throni, Dorainationes, Poleslales, Cheru-
bim et Seraphim ; et omne nomen quod no-
minatur, non solura in praesenti saeculo, sed
eiiara infuluro. Sine causa diversitas nomi-
iiuraest,ubi non est diversitas raeritorura.
Archangelus, utique aliorum minorum est
angeloiura archangelus, et Potestates, et Do-
rainationes habent alia, per quœ exerceant
poiestatem, et in quae subjecta doiuinentur.
Hoc in cœlis est, hoc in rainisterio Dei, ne
nos solito more irrideas, alque subsannes ;
si imperatores posuerimus, et pr39fectos et
comités, et tribunos, et centuriones, et raa-
nipulos, el reliquum militiœ ordinera.
Idem , episl. 86 , ad Eust. virginem ,
t. IV, part. II. — Quod si opposueris, quo-
modo erimus simiies sngelorum, cura inter
angelos , non sit raasculus et feraina ? brevi-
ler ausculta : non substanliara nobis ange-
lurura, sed conversationera, et bealitudinera
Dominus repromitlil. Quo raodo etJoannes
Bai)tista , anlequam decollaretur , angélus
appullatus est ; et oranes sancti ac virgines
Dei, etiam in istosœculo vitain in se expri-
Miunt angelorum. Quando enim dicitur :
Eritis simiies ang'e/orum, similitudo promit-
litur, non natura mutatur.
S. Hier., m Matth. xviii. — Angeli eo-
rum semper vident faciem Patris. Magna
dignitas animarum, ut unaquœque habeat
. ab orlu nativitatis in custodiam sui .ange-
lura delegatum.
S. AuG., De civil. Dei, lib. xi, t. VII. —
Ne quisautem contendat, et dicatnon sanc-
tos angelos esse signiticatos, in eo quod
scriptum est, fiât lux, et facta est lux [Gen.
i, 3); sed quaralibet lucera tune priraum
tàctam esse corporeara, aut opinetur, aut
doceat : angelos autem prius esse factos,
non tantura ante firraaraenturo, quod inter
aquas et aquas factum, appellatura est cœ-
lum, sed ante illud quod dictura est, In
principio fecit Deus cœlum et terram : atque
illud quod dictura est, In principio, non ita
diclum tanquam primura hoc factum sit,
cum ante feceril angelos; sed quia omnia
in sapienlia fecit, quod est verbum ejus, et
ipsuraScripturaprincipium nominavit; sio-
ut ipse in Evangelio Judaeis quœrentibus
quis esset, respondit se esse principium
{Joan. VIII, 25) , non e contrario refera m con-
tentionem, maxiraequiahoc me delectatplu-
riraura , quod etiara in suramo exordio
sancti libri GeneseosTrinitas coraraendalur.
Cum enim ita dicitur, In principio fecit
Deus cœlum et terram, ut Pater fecisse in-
ttilligatur in Filio, sicut atteslatur Psalmus,
ubi legitur : Quam magnificata sunt opéra
tua , Domine ! omnia in sapienlia fecisli
{Psal. cm, 2i) ; convenienlissirae paulo post
coraraeraoratur etiam Spiritus sanctus. Cum
enim diclum esset, qualem terram Deus
primitus fecerit, vel quam niolera mate-
riamve fuiuraa constructionis mundicœli el
terrœ noraine nuncufiaveiit, subjiciendo et
addendo : Terra autem erat invisibiiis , et
incomposita, et tenebrœ erant superabysswn^:
raos ut Trinitalis corameraoralio complere-
tur, El Spiritus, iiiquit , Dei super fer ebatur
super aquam. {Ibid.) Proinde ut volet quis-
quô acci[)iat, quod ita profundura est, ut
ad exercitalionem legenliura a fîdei régula
non aberrantes plures |)Ossit generare sen-
tentias : dura tamen angelos sanctos in su-
blimibus sedibus, non quidem Deo coœter-
nos, sed tamen de sua sempiterna et vera;fe-
licitalesecurosetcerlosesse, nemo ambigal.
Idera, 1. VIII De Gen. ad. tilt-, t. III, p. i.
— Spiritalis creata natura si perfecta atque
beata est , sicut angelorum sanctorum ,
quantum attinet ad se ipsara, quo sit, sa-
piensque sit, nonnisi intrinsecus incorpo-
raliter adjuvatur. Intus ei quippe loquitur
Deus miro et ineffabili modo, neque per
Scripturam corporalibus instruraentis afii-
xara, neque per voces corporalibus auribus
insonanies, neque per corporum similitu-
dines, quales in spirilu imaginaliter fiunt,
sicut in somnis, vel in aliquo excessu spiri-,
tus. — quia et hoc geiius visionum,,quam-.
visinterius fiat quam sunt ea,quae animo
per sensus corporisnuntiantur; tamen quia
simile est iis, ita ut cum tit, discerni ab eis
aut omnino non possil, aut certe vix et
rarissime possit, et quia iexterius est quam
illud, quod in ipsa incommutabili veritate^
mens ralionalis et intellectualis intuetur,
eaque luce de his omnibus judicat, inter illa
195
ANGELl BOM ET CUSTODES
iU
quœ oxirinsecus fiunt arbitrer esse depu-
mndnra. Creatura erco spirilualis et intel-
lectualisperfecla et tfeata, qualis angelorum
est, sicut dixi, quantum altinet ad se ipsam
quo sit, sapiensque ac beata sit , nonriisi
inlrinsecus adjuvalur œternitate, veritate,
cbarilaleCroatoris. Extrinsccus vero si adju-
vari dicendaest, eo fortasso solo adjuvatur,
quod iiivicem vident, et de sua societate
gaudenl in Deo , et quod prospeclis eliaui
in eis ipsis omnibus creaturis, undique
gratias agit laudatque Creatorem. Quod au-
tem altinet ad creaturœ angelicae actionem,
per quam universarura rerum generibus,
maxiraeque humano providentia Dei pro-
spicilur, ipsa extrinsecusadjuvat, et per illa
visa quae similia sunt corporalibus , et per
ipsa corporaquœ angciicœ subjaceut poles-
tati.
Idera,serm. 19, de psal.i,b,i. V.— Consi-
derate, charissirai, universam creaturam,
cœlum, terram, mare, quœ in coelo, quœ in
lerra, qu89 in mari, quam ()ulchra, quam
mira, quam digne ordinateque disposita.
ISlovent vos isla ? movent plane. Quare?
quia pulctira sunt. Quid est qui fecit? Puto
rehebescerelis, si videretis pulchritudinem
angelorum ; quid est ergo Creator angelo-
rum ? ipse est prœmium tidei vestrœ.
Idem, lib. xiv De Trinit. c. 17. — In
quo profectu et accessu, tenentem Me-
uiatoris Odem, cum dies vitœ hujus ulti-
mus quemque. compererit , perducendus
adDeum quem colit, et ab eo perticiendus,
excipietur ab angelis sanctis, incorrupti-
bile corpus in fine sœouli, non ad pœnam.sed
ad gloriam recepturus.
Idem , ibid. , cap. 25. — Ad Christum
pertinentes, quando fine hujus vitœ resol-
vunlur a corpore, jus in eis retinendis non
hal)ent invidœ potestales. Proinde liberi a
diaboli potestale, suscipiuntur ab angelis
sanctis, a malis omnibus liberali per me-
dialorem Dei. Conslituuntur autem purgali
ab omni contagione corruplionis, in placi-
dis sedibus, donec recipiant corpora sua,
sed jam incorruptibilia, quœ ornent, non
onerent.
Idem, De Civil. Dei, cap. 19. — Nobis
sacriticantibus Deo favent , et congaudent,
atque ad hoc ipsum nos pro suis viribus
adjuvant angeii quique, virtulesque su-
periores, et ipsa bonitate ac pietale polen-
liores.
Idem, in psal. lxi. — Sancti angeii at-
leudunt nos peregrinos, et miseranlur nos,
etjussu Domini auxilianlur nobis : ut ad
illam patriam communem aliquando redea-
mus, et ibi cum illis tonte venlalis etœler-
uilatis aliquando snliemur.
Idem, in psul. lxxviii. — angeii Deo
ofTerunt oraliones nostras , et inotTabili
modo de actibus suis œternain verilatem,
tanquam legem incommulabilem consulunt.
Idem, in psal. jciu. — Intuentur legem
œternam angeii muudo corde , et ex illa
faciunl quidquid hic fit, et poteslates ex
illa ordiuantur a summis usquead ima.
S. Cyril. Alex., Thçsaur., t. V, p. i. —
Paulus de Filio inquil: Tanto melior faclu.t
angelis. [Uebr., i, *.) Non quod Dei Verbi
naturara , angelorum naturœ comparare ve-
lit, nequc dissimiies substantias eodem
modo ac ralione examinet (Deo enim nihil
comparari, aut conferri pôtest), sed admi-
nistrationum difîerentia* proponit ; ut ex
administratione quœ cuique commissa est,
quid quisque sit cognoscatur. Quod vero
melior, ad comi)arationem adrainistrationis
angelorum référendum sit, inde manifeste
constat. Propositum erat Paulo oslendere
quœ per Christum prœdicabantur legalibus
prœceptis longe prœstantiora esse. Unde
igitur hoc demonstrat? ad administratores
se convertit; et ex eorura differentia ea
quœ per ipsos administrata sunt œstimal.
Angeii ergo administrant legem, et per eos
pronunti;tta est ; Filius vero notiliara eorum
quœ per Evangelium annuntiantur, prœdi-
cat. Atqui melior, inquit, est Filius quam
angeii, qualenus excellenlior adminislralio
illi commissa est, ea ralione melior est.
Administrantur enim res magnœ a magnis,
et parvœ a parvis. Magnus autem est Fi-
lius, quatenas est splendor et characler, et
quatenus ei dicitur : Sede a dextris meis ,
qualenus primogenitus , et ab ipsis angelis
adoratur. Angeii vero nihil eorura habent,
sed ut ministri circumstant : ut servi ado-
rant, ministeriumque suum prœstant pro-
ptereos qui salutemsuiit conseculuri.Prœs-
tanlior ilaque est administratio Servatoris
quam angelorum. Hanc igilur ob causam
Paulus, volens comparare inter se hasce
adminislrationes, inquit, Melior factus an-
gelis. Cum vero ad subslantiarum compara-
tionem venit, inquit, quanio differenlius
Christus illis nomen sortitus est. Non jam
ait meliuSf sed differenlius ; quod quidem
magnam diversitalem signiticat.
B. Theod., Quœst, in Gen., 1. 1. — Non
indiget ergo Doujinus Deus laudaloribus,
quippe qui nalura nuUius indiget ; Sedsola
bonilate duclus, angelis, archangelis, et
nniversœ nalurœ largitus est ut esseut. At
vero quo minislerio fungebantur angeii,
qui creationem prœcedebant , cum nulius
essetqui indigeret eorum opéra. Quod enim
admiiiisteriuui hominum Deo nniversorum
inserviant, idoiieus rei testis est divinus
A[)0sU)ius, inclamans ; iVonne omnes sunt
adminislralorii spirilus, in minisleriutn missi
propler eos qui hœredilalem capienl salutis?
[Hebr. i, \k.) Constat igilur quod nos qui-
dem illorum opéra indigenius, Deus vero
Dullius indiget. Cum autem sit bouilalis
abyssus, voluit iis qui omnino non erant
elargiri facullatem ut essent.
Cœlerum qui aiigelos prœcedere cœlum
et terram astruunt, pio hrmo et invicio
fundamento nobis proponunt illud, quod
i[isi Job Deus omnium conditor dixit :
Quando creabam aslra, laudabant me omnes
angeii mei.{Job xxxviii,7.)Et non adver-
tunidie quarla una cum sole et luna Deum
omnium astra produxisse. Verisimile autem
est, angelos una cum coelo et terra crealos
esse, ut lucem de nihilo factam çonluentes,
195
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
1%
et firmaraentum in medio aquœ conipactuin,
et humidara substantiam a terra discretam,
ac terrain solo Dei Verbo generum omnium
germinibus exornatam , aliaque orania Dei
luilii perfecta ; se ipsos pariter ex iis quœ
cernebant inlelligerent crealara habere na-
lurain, a Deoque ut essent accepisse. Nam
(^t divinus Apostolus mundo illos adjungit
dicens, Spectaculum facti sumus mundo et
angelis et hominibus.{I Cor. iv, 9.) Cœterum
heec ego non asseveranterdico. ïemerarium
enim sit de iis pronunliare, de quibus sacra
Scriptura aperte nihii Iradit. Sed quod piis
sensibus congruere visum est, exposui. !llud
porro scire necesse est, omnia queeciinque
exstant, excepta sancta ïrinitate, naturam
babere creatam. Hoc autem concesso, si
quis angelorum turbas ante cœlum el ter-
ram conditas essedixerit, non otfendet ver-
hum pietalis. At verbosis contentionibus
insislere, quœad nihilaliud prosunt , quam
ad subversionem audientium(II l'iin.ii,ik),
expresse prohibet divinus Apostolus.
S. Greg. Mag.S hom. 34-, I. ii, m Evang.,
t.I. — Novcm angelorum ordines dicimus,
quia videlicet esse, lestante sacro eloquio,
scimus Angelos, Archangelos, Virtules, Po-
leslales, Principatus , Dominaliones, Thro-
nos, Cherubim atque Seraphim. Esse nam-
que Angelos el Archangelos, pêne omnes
sacri eloquii paginae leslantur. Cherubim
vero alque Seraphim, sœpe ut notum est,
libri prophetarum loquuntur. Quatuor quo-
que ordinum nomina Paulus apostolus ad
liphesios enumerat, dicens : Supra omnem
I^rincipatum, et Polestatem, et Viriutem et
Dominationein. {Ephes. i, 21.) Qui rursus
ad Colossenses scribens, ait: Sive Throni,
sive Potestates , sive Principatus , sive Do-
minaliones. [Coloss. i, 16. j Dominaliones
vero el Principatus ac Poleslales jam ad
lîphesios loquens descripserat : sed ea quo-
que Colossensibus diclurus, prœmisilThro-
iios, de quibus necdum quidquam fuerat
Ephesiis locutus. Dum ergo illis quatuor
quœad Ephesios dixil, id est, Priuci[)ati-
bus, Polestatibus, Virlutibus atque Domi-
ualionibus conjungunlur Throni, quinque
sunt ordines qui specialiler exprimunlur.
Quibus dum Angeli et Archangeli, Cheru-
bim alque Seraphim adjuncla sunt, piocul-
dubio iiovem esse, angelorum ordines inve-
niunlur. Unde et ipsi angelo qui primus
esl condilus, per Propheiam uicilur : Ju
signaculum similitudinis, plenus sapienlia,
et perfeclus décore, in deliciis paradisi Dei
fuisti. {Ezech. xxviii , 12.) Ubi nolandum
quod non ad simililudinem Dei lactus, sed
signaculum similitudinis dicilur : ut quo in
eo subtilior est natura, eo in illo imago Dei
similius insinuelur expressa.
Idem, lib. ii, hom. 34-, in Evang., t. I. —
Cur isios persislentium angelorum choros
enumerando perslrinximus, si non eorum
quoque miuisleria subtiliter exprimamus?
Grœca elenim lingua angeli nuniii , archan-
geli vero summinuntii vocantur. Sciendum
quoque, quod angelorum vocabulum, no-
uien esl oiiicii, non naturœ. Nam sancli iili
cœlestis patriœ spiritus, semper' quidem
sunt spirilus, sed seraper vooari angeli ne-
quaquam possunl : quia lune solum sunt
angeli, cum per eos aliqna nunlianlur :
unde et per Psalmistam dicitur : qui facit
angelos suos spiritus. {PsaL cm, k.) Ac si
patenter dicat: Qui eos, quos semper habet
spirilus, eliam cum volueril, angelos facit.
Hi autem qui rainima nunlianl , angeli :
qui vero summa annunliant, archangeli
vocantur. Hinc est enim , quod ad Mariam
virginein non quilibet angélus , sed Ga-
briel archangelus mitlilur. (Luc. i, 26.) Ad
hoc quippe minislerium summum angelum
venire dignum fueral, qui summum om-
nium nuntiabat. Qui idcirco eliam privatis
nominibus censentur, ut signelur per vo-
cabula etiam in operalione quid valeant.
Neque enim in illa sancta civitale, quam
de visione omnipolenlis Dei plena scientia
perficit, idcirco propria nomina sortiuntur,
ne eorum personœ sine nominibus sciri non
possinl : sed cum ad nos aliquid minislra-
turi veniunt, apud, nos eliam nomina a
minisleriis Irahunl.
Idem, îôicf. — Michael namque, quis ut
Deus : Gabriel autem , fortiludo Dei : Ra-
|,)hael vero dicilur medicina Dei. Et quo-
ties mirée virtulis aliquid agilur, Michael
milti perhibelur : ut ex ipso aclu et no-
mine delur intelligi, quia nullus potest fa-
cere quod lacère praevalet Deus. Unde et
ille anliquus hoslisqui Deo esse per suf)er-
biam similis concupivit, dicens : In cœlum
conscendam, su[)er aslra cœli exallabo so-
lium meum, sedebo in monte leslaraenli,
in lateribusaquilonis, ascendam super alti-
tudinem nubium, similis ero Ailissimo
{Isai. XIV, 13) : dum in fine raundi in sua
virtute relinquelur extremo supplicio péri-
mendus,cum Michaele archangelo prœlia-
lurus esse perhibelur, sicut per Joannem
dicilur: Faclum est praelium cum Michaele
archangelo (Apoc. xii, 7); ut qui se ad
Dei simililuainem superbus exlulerat, per
Michaelem pertmplus discat quia ad Dei
simililudinem per superbiam nullus exsur-
gat. Ad Mariam quoque Gabriel miltilur,
qui Dei fortiludo nominatur. [Luc. i, 26.)
lllum quippe nuniiare veniebat, qui ad de-
bellandas aereas poleslales humilis appa-
rere dignatus est. De quo per Psalmistam
dicitur : l^ollite portas principes veslras^ et
elevamini portœ œternales , et introibit Rex
gloriœ. Quis est isle Rex gloriœ? Dominus
forlis et potens, Dominus potens in prœlio.
[Psat. XXIII, 9, 10.) Et rursum : Dominus
virtutum ipse est Rex gloriœ. [Ibid.) Per Dei
ergo fortitudinem uunliandus erat qui vir-
luium Dominus, et potens in prœlio, con-
tra potestates aereas ad bella veniebat. Ra-
phaël quoque interprelalur, ut diximus,
medicina Dei : quia videlicet, dum Tobiœ
oculos quasi per olficium curationis leligit.
{Tob. XI, 13 et seq.) c&citaiis ejus tenebras
tersit. Qui ergo ad curandum mittitur, dig-
num videlicet fuit ut Dei medicina vocare-
tur : sed quia angelorum nomina iuterpre-
taudû perslrinximus , nunc superest ut
107
ANGELI BONI ET CUSTODES.
198
i[)sa ofTiciorura vocal)uIa breviler exsoqua-
luur.
Idem., ibid. — Virlules etenim vocautiir
jl'.i nimiruin spiritus, per quos signa et
iniraciita frequenlius fiuiil. Polestales eliain
vocaiilur hi, qui iioc poteiitius ceeteris ii)
suo ordine [)ercepeiunt , ul eoram dilicni
virlules adversae subjectœ sint, quorum |»o-
îestate refrenalur, ne corda hominura tan*
lum lenlare prœvaleanl, quantum volunt.
rrincipatuseliara vocantur, qui i()sis quo-
que bonis angclorum spirilus prœsunt, qui
subjectis aliis dum queeiiue sunt agenda
disponunt, eis ad explenda divina ministe-
ria j)rincipanlur. Dominationes auleni vo-
canlur, qui etiam Poleslales principatuuui
dissiuiiliiudine alla Iranscendunl.Nam prin-
ci{)ari est inter reliquos priorem exislere :
dominari vero est etiam subjectos quosque
l^ossidere. Ea ergo angelorum agiuina ,
quœ mira potentia prœeminent, pro eo
quod eis caetera ad obediendura subjecta
bunl Dominationes vocantur. Tiironi quo-
quo lilla agmina sunt vocata, quibus ad
exercendum judicium semper Deus omni-
I»otens priesiiiet. Quia enimTlironos Lalino
cloquio sedes dicimus ; Throni Dei dicîi
sunt hi, qui tanta divinitatis gralia replen-
tur, ut in eis Dorainus sedeat, et per eos
sua judicia décernât. Unde et per Psalmi-
stani 6\ci[\ii' : Sedes super Ihronuin, quijudi-
cas œquilatem. {Psal. ix, 5.) Cherubim quo-
(jue plénitude scientiœdicitur.Elsubiimiora
illa agmina idcirco Cnerubim vocaia sunt,
quia lanlo perl'ecliori scienlia plena sunt,
quanlo cJarilalem Dei vicinius conlemplan-
lur : ut secundum creatuiœ modum, eo
plene omnia sciant, quo visioni Condiloris
sui per uierilum dignitatis appropinquanl.
Seraphim eiiam vocantur ilJa si'irituum
saiiclorum agmina, quae ex singulari pro-
pinquitate Condiions sui , incumparabili
ardent amore. Seraphim namcjue ardentes,
vel incendentes vocantur : quœ, qu;aitaDeo
conjuncla sunt, ul iiiler hœc et Deum nuili
alii spirilus inlersint, lanlo magis ardent,
quanlo hune vicinius vident. Quorum pro-
lecto ilauima amor est : quia quo sublilius
clarilatem divinilalis ejus aspiciunt, eo vu-
lidius iu ejus amore flammescunt.
Angelorum imitaliont proficit anima.
Idem, ibid. — Sed quid firodest nos de
angelicis spiritibus ista perstringere, si non
sludeamus hœc etiam ad noslros profeclus
congrua consideralione derivare? Quia enim
superua ilFa civilas ex angelis et hominibus
constat, ad quam tanlum credimus humanum
geuus ascendere, quantos iilic contigit elec-
10$ angeios remansisse, sicut scriptum est :
Slatuit terminas gentium secundum numerum
angelorum Dei [Deut. xxxn, 8j, debemus et
nos aliquid ex illis distinctionibus super-
norum civium ad usum nostrœ conversa-
tionis Irahere, nosque ipsos ad incremenla
virlulum bonis studiis inilammare. Quia
enim tanta illuc ascensura credilur multi-
ludo hominum, quanta multiludo remansil
angelorum : sujierest ut ipsi quoque
horaines qui ad cœlestem patriam redeunt,
ex eis agminibus aliquid illuc reverlenles
iraitenlur. Distincte naraque conversaliones
hominum, singulorum agminum ordinibus
congruunt , et in eorum sortem per conver-
sationis simililudinem deputanlur. Nara
sunt [»lerique qui parva capiunt, sed tamen
haec eadem ])arva pie annuntiare fratribus
non desistunt. Isli itaque in angelorum
numerum currunt.
Et sunt nonnulli, qui divinœ largilatis
munere refecli, secrelorum cœlestiura sum-
ma et capere prœvalent, etnunliare. Quo
ergo isli, nisi inler archangelorum nume-
rum, deputantur? Et sunt alii qui mira
l'aciunt, signa valenter operantur • quo ergo
isli, nisi ad supernarum virtuluiu sortem
et numerum congruunt? El sunt nonnulli
qui eliam de obsessis corporibus malignos
spiritus luganl, eosque virtute orationis, et
vi acceptée potestalis ejiciunt. Quo itaque
isli merilum suum, nisi inter l'olestatum
cœleslium numerum sorliuntur? Et sunt
nonnulli qui acceplis virtutibus etiam elec-
lorum hominum mérita transcendunt ; cum-
que et bonis meliores sunt, eleclis quoque
fratribus principantur. Quo ergo isli soru-ni
suam, nisi inter Principaluum numéros ac-
ceperunt. Et sunt nonnulli, qui sic in se-
metipsis cunctis viliis, omnibusque deside-
riis dominantur, ut ipso jure mundiliae , dii
inter homines vocentur : unde et ad Moyseu
dicitur : Ecce conslilui te deum Pharaonis.
Quo ergo isli, nisi inter numéros Domina-
lionum currunt? Et sunt nonnulli qui, dum
sibimetipsis vigilanti cura dominanlur, dum-
quese sollicilainlentione disculiunl, divino
limori semper inhœrentes, hoc in munere
virlutis accipiunt, ut judicare recte ut alios
possunt. Quorum |)rofeclo menlibus dum
divina contemplatio prœsto est, in his velut
in Ihrono suo Dominus prœsidens, aliorum
fada examinai, et cuncta mirabililer de sua
sede dispensât. Quid ergo isli, nisi Throni
SUI Condiloris sunt? Vel quo nisi ad super-
narum sedium numéros, ascribunlur? Per
quos dum sancla Ecclesia regitur, plerum-
que de quibusdam suis inlirmis actibus
eliam elecli judicantur.
Et sunt nonnulli, qui tanta D'il ac proximi
dileclione pleni sunt, ut Cherubim.jute no-
minenlur. Quia enim, ut prœfali sumus,
Cherubim pleniludo scienliœ dicitur, et ,
Pauio dicenle, didicimus , :quia plénitude
legis est charitas {Rom. xiii, 10) : oranes
qui Dei et proximi chariiate cœteris amplius
|)leni sunt, raeritorum suorum sortem inler
Cherubim numéros perceperunt. Et sunt
nonnulli qui su[)ernœ coulemplaiionis fa-
cibus accensi, in solo Condiloris sui desi-
derio anhelant, uihil jam in hoc mundo
cupiunt, solo œlerniiatis amore pascuntur,
lerrena quaeque abjciunt, cuncta temporalia
mente transcendunt, amant et ardent, alque
in ipso suo ardore requiescunt, amando
ardent, loquendo et alios accenduut, ,el
quos verbo langunt, ardere prolinus in
Dei amore faciunt. Quid ergo istos nisi
Seraphim dixerim ? quorum cor in igné cou-
m
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
200
versum lacet et urit, quia et menlium
oculos ad superna illuminant , et compun-
gendo in flelibus, viliorum rubiginena pur-
gant. Qui ergo ita ad amorem sui Conditoris
inflammali sunt , quo nisi inler Seraphim
numerum sorlem suœ vocationis acceperunt?
S. Bernard., serra. 12, in psal. xc,Quihabi-
Içit, — Angelis suis mandavit de te, ul custodiant
te. — Preliosum deposilum nobis commi-
serat, fructum crucis suae, preliura sanguinis
sui non est contentus cuslodia hac (noslra)
tara parum luta , tara InsufiTicienli. Gaule
arabula : ut videlicet oui adsunt angeli,
sicut eis raandalum est in omnibus viis
tuis, in quovis diversorio, in quovis angnlo
angelo tuo reverentiara liabe. Tu ne audeas,
illo praesenle, quod, videnle me, non aude-
res. Simus ergo devoti , simus grati lantis
custodibus : redaraemus eos, honoremus
eos. — Totus lamen ei reddatur et amor et
honor nosler, a quo tam ipsis quam nobis
est totura , unde honorare possumus vel
araare ; linde amari, honorarive meremur.
Etsi tam parvuli simus et lam magna nobis,
nec modo lam magna, sed et tam periculosa
via reslel, quid tamen sub lantis cuslodibus
timeamus ? nec superari, nec seduci, minus
aulem seducere possunt; fidèles sunt, pru-
dentes suni, potentes sunt.
Idem, serm. 1 in (est. S. Michael. — Ad
consolandos, ad visitandos , ad adjuvandos
nos altrahilur supereminens cbaritas an-
gelorum propter Deum, propter nos, propler
seipsos : propler Deum utique, cujus tanU
erga nos misericordiœ viscera ipsiquoque,
ut dignum est, imilanlur; propler nos', in
quibus nimirum propriam simililudinem
miserantur; propler seipsos, quorum or-
dines instaurandos ex nobis loto desideria
prœstolanlur.
Si tam necessariam haberaus familiarila-
tem dignationis angelicee , cavenda nobis
eorum offensa, et in bis maxime exercent
dum, quibus eos novimus oblectari. Sunt
enim plurima quee eis placent, et quœ in
nobis mvenire delectat; ut est sobrielas , ,
castitas , paupertas volunlaria, crebri in
cœlum gemitus, et orationes cum lacrymis,
et cordis intenlione; altamen super omnia
hsec unitatem et pacem a nobis exigunt
angeli pacis; — e contra vero nihil œque
offendil, ni ad indignalionem provocat eos
quomodo dissensiones et scandala.
S. Bernard, serm. 7 in Cant. — Oscu-
letur me osculo oris\ sui. Grandis res pe-
titur, et opus est verecundiam comitari
precera, commendare petentem. Itaque per
domesticos et inlimos accessus ad intima
quœritur, ambilur ad desideratum. Quinam
illi ? Credimus angelos; fados aslare oran-
tibus offerre Deo preces et vola hominum,
ubi tamen sine ira et disceptatione levari
puras manusperspexerint.
[Ex Conciliis.] \
Vid.verb. Gultus.
ANGELI MALI
s. Clément., Récognition., I. vni, t, I. —
Preescius omnium Deus, ante conslilutionem
mundi, sciens quia futuri homines, alii qui-
dem ad bona, alii vero ad contraria decli-
nabunt; eos qui bona eligerent, suo princi-
patui et suifi curée sociavit; eos vero qui ad
niala declinarent, angelis regendos permisit,
hisqui non per substanliam, sed per propo-
situm cum Deo permanere noluerunt, invi-
diae el superbiae vitio corrupli : dignos ergo
dignorum principes fecit; ila tamen eus
tradidit, ut non babeant polestatem in eos
l'aciendi quod volunt, nisi slalulum sibi
eb initio terminum transeant. Hic est
autem slatutus terminus ; ut nisi quis prius
fecerit daemonum volunlatem, deemones
in eo non babeant polestatem.
S. Iren. , Adv. hœret., ]. v, c. 2i. —
Manifestum est quoniam menlilur diabolus
dicens : Mihi tradita sunt, et cui volo do
ea. Cujus enim jussu homines nascuntur,
hujus jussu et reges consliluunlur, apli
iis qui in illo tempore ab ipsis regantur.
Quidam enim illorum ad correplionem et
utilitalem subjectorum dantur, et conserva-
lionem justiliae: quidam autem ad tiraorem
el pœnam et increpationem : quidam aulem
ad illusionem et contumeliam elsuperbiam;
quemadmodura et digni sunt, Dei justo
judicio in omnibus œqualiter supervenienle.
Diabolus aulem quippe apostata existens
angélus, hoc tanlum polesl quod egit in
principio, seducere et abstrahere mentem
hominis ad iransgredienda preecepta Dei;
et paulatim obscurare corda eorum conalur,
ut sibi serviant, et ad obliviscendum quidem
verum Deum, ipsum aulem quasi Deum
adorare, adducil.
S. Justin., apolog. 1. — Ne dœmones vos
decipiant, atque ab bis omnino legendis
alque inlelligendis avertant, cavendum vobis
denuntiamus (contendunlenira summo|)ere,
ut vos servos et minislros babeant ; ac nunc
quidem per somniorum visa, nunc per ma-
gicas prœstigias eos omnes capiunt, qui de
sua saluie nihil laboranl) : quemadmodura
et nos, poslquam Verbo credidimus, ab islis
quidem descivimus, ac solum ingenitum
Deum per ejus Filium sequimur : et qui olim
stupris, gaudebamus , nunc castimoniaiii
unice iampleclimur : qui raagicis etiam ar-
tibus uiebamur, bono et ingenito nos con-
secraviraus Deo.
S. Clemens Alex., Slromal. 1. vi, vol. II.
— Dicunt aliqui peslilentias, et grandines,
et procellas, el quœ sunt bis similia, non
ex sola pertiirbatione materiali, sed etiam
ex aJiqua daemonum, aut angelorum nun
bonorum ira fieri solere.
Tertull., De spectaculis. — Paleslrica
diaboli negotium est. Primos homines dia-
bolus elisit. Ipse geslus colubrina vis est,
lenax ad occupandum, lortuosa ad obligan-
dum, liquida ad elabendum.
ÎOi ANGELI
Mom, LU), de Pœnilentia. — Pervicacissi
niuslioslis ilie, nunquaiii maliliœ suce oliuin
facit. At quin tune maxime saîvil. cura
liominem plane sentit liberatuni : tune plu-
rinuiiii acccnditur, duni cxlingniliir.
OiuGEN., I. I De princip., t. I. — Si ila
recipiainiis, nt puleitur sancli angeli, et
sanctœ poleslales et bealœ sedes, ^loriosœ-
que virtiilos, et magnificao doniinationes
substantialiter |>olostates istas ac digniiales
gloiiasque [)0S5idere, conse(juens sine dubio
vidcbilur eliam quœ in cnntrariis odiciis
riominala sunt, ad hune modum intellii^i
debcre : ita ut principatus illi adversus
quos nobis est colluclatio, illud ipsum
obluctans ac résistons omni bono proposi-
luin non postmodum récépissé déclinantes
ft bono per arhilrii liberlatem piilenlur, sed
cum ipsis simul substantialiter exstilisse :
simililer etiam jiotestales et virlutes, nec
esse in eis juniorem sul)stanlia sua poste-
rioremque malitiara. Illi quoque quos inundi
tencbraruni rec'.ores et principes appellavit,
hoequod principantur et obtinent tenebras,
non ex perversitale propos! li, scd ex condi-
tionis necessitale dicuntui- descendere. Ea-
dem quO(inc <Je s|iirila]ibus neijuiliœ, et
d-e spiriîalibus malignis , et dœmonibus
imninndis consequenliœ ipsius ratio coget
iiilelligi.
Origiïn., liom. 12 in Nuw., t. 11. -- Ecce
nnnc veuit princeps fnijua mnndi, et in me non
invenit (juidquam. [Joan. xiv, 30.) Et iteruin :
Eccc uiwc princeps hujus mundi mittelur
foras. {Joan. xii, 31.) — Princeps dicitur
mundi, non quia creaverit mundura, sed
quia uiulli sunt in hoc raundo peccaiores.
Peccali auleœ, quia ipse princeps est, ideo
eliam mundi princeps appellatus est : in iis
videlicet.qui nondum relinquentes mundura
converlunlur ad palrom. Secundum hoc
eiiiin etiam iliud dicilui', quia omnis miindus
in maligno posilus est. (/ Joan. v, 19. j Quid
enim nobis prodest dicere quia prince|)S
Doster Clirislus est, si relius et operibus
arguamur, quia diabolus prineipatum tenet
in nobis ?aul non palans est sub quo prin-
cipe agat impudicus, inceslus, et injustus?
Nunquid potest hujusmodi homo dicere,
(plia sub Cliristo [xtsitiis hœc ago, eliamsi
sub Chrisii nomine censeri videatur? in
quoChrislus pritKipatum gerit, nulla ibi im-
luundilia, nulla initjuilas admitlitur, nec iia-
bere aliquem locum potest injusta cupidi-
tas. Secundum hune ikupje raodum reite et
Christus virlutum princeps, et diabolus ma-
litiie ac totius iniquilalis Uicilur.
Puta quantum malum est peccare, ut tra-
damur Satanœ captivanti animas eorum qui
relinquuniur a Deo.
D. Cypiuan,, Lib. de orat. Dam. — In con-
summalioiie opalionis ^DomiMicœ) poniuius ,
sed liberanos a malo, compi ehendenles ad ver-
sa cunctaquœ contra nos in hoc mundoujoli-
lurinimicus ; a quibus polesiesse Odaetlir-
nia tulela,si nosDeusIiberetjSideprecanlibus
clique i-mploranlibus opem suam prœ^tet.
QuanJoaulem liicimus, Liberanos a malo, lù-
hil rcmanulquod ullia adliuc dt.-ljuaiposiuia-
DlCTlOKN. DE Li T UJkUITlON. I.
MALI
2(^
ri, quando scmel proteclionem Dei adversus
malum p.lainus ;(jna imf)etrala,conlra omnia
qiiœdiabolus elmnndusoperanlursecuri sta-
nnis et luli. Quis <>nim ei de s<t?cu1o metns
est oui in <;aî;;ulo Di'us unor est?
Idem, epist. nd Fortunatum. — Adversa-
rius velus fst et lioslis anticiuus cum quo
prcT)liuni gprimus. Sex millia annorum jam
|)ene complenlur, ex quo h(*rainem diobolus
irapngnat. Omnia gênera tenlandi et artcs
atquo insidias dejiciendi usu ipso velu>;t;Uis
edidicit. Si imparaîura invenerit militera
Christi, si rudem, si non sollicilum, ac lolo
corde vigilantem , circumvcnit nescium,
fallit i'icaulum, decif)it imperilum. Si vero
quis dotuinica pr53ce[)ta custodiens et forti-
ter Chrisio adlicorens contra eum steierit,
vincaîur necesse esl , quia Christus , queni
coniileUir, inviclus (.«st.
Idem, e|)ist. 57 ad CorneL — Concordia
simul juncta vinci non potest oranino;
quidquid simul patilur a cunclis, Deus pa-
cificis exhibêt. — Unum primo aggressus
adversôrius, ut lupus ovem seceVnere a
grege, ut acci[)iter columbam ab agmine
volantium separare (enlaverat; n.ira cui non
est adversus omnes salis virium, circuui-
venire qurcrit solitudinem singulorum.
Idem, De zelo et livore. — Circuit daemon
nos singulos, et lanquam hoslis clauses ob-
sidens, muros explorât, et tentai an sit pars
aliqua minus slabilis, cujus aditu ad inte-
riora penetrelur. Otfert oculis formas illices,
et faciles voluptates, ut visu destruat cas-
titalem. Aures per rausicam tentai, ut soni
dulcioris auditu solvat et. raolliat chrisiia-
Jium vigorem. Linguam convicio provocat;
manum injuriis lacesseiitibus ad petulan-
tiam cœdis insligal; ut Iraudatoruui facial
lucra, op})Onit injusta; ul animaiu pecunia
capiat, ingerit [)ernicios3 coii'pendia, hono-
res lerrenos promitlit ut cœlestes adimat;
oslental falsa ut vera subri()ial; et cura
latenter non polest fallere, exerte atque
aperle minatur, terrorem turbidœ persecu-
tionis intenlans ad debellandos Dei servos;
in(]uietus semper, et semper infeslus : iu
pace subdolus, in nerseculione violenlus.
S. HiLAR., m psal. exviii. — Si quid est
quod patimur, ex judicio bonitalis suœ oc-
cidil. Vinci diabolum palientiaî nostree vir-
lutdjus deleclalur, et probari nos per Inclus,
et dolores, et damna desideraf, ut nihil iu
servos suos Steculi poleslas sibi essejuris
et dominationis inleiligat.
Mcm, m psaL cxxviii. — /nfraii/ Satanas
in Judam : in omni igiiur quam [lerpetiraur
injuria, allerius opus, alterius instinctus
esl. Non ergo bis irasiendum, sed quolies
per coiiluraeliasad iracundiam prorocamur,
quolies aliqua [)erpelimur, — agiiosccudus
esl huslis ille, per quem hœc operum ac
diclorum incenliva pr<ebenlur. Neque ira-
scenduin esl hominibus alienœ instigalionis
operariis : sed poiius in liis delestandi of-
ticii inlercessio fœda miseranda est, quod
sinl vasa diaboli, Salanœ ministeriura.
S. Cyril. Hier., arcijiej). , cattch. 23,
i].\s!ag. 5, De sacr. lilurg. —Si iliud, ne
DICTIONNAIUE DE LA TRADITION.
2t>4
Î03
infincasnos in tcniationcm, «isnificîu-ct om-
iiiiio non lon-i^ui, non iuljecisset (Dominus)
scd libcra 7ios a malo. Malas vero est acJver-
•jaiius dœmon, a quo liberari ornmus.
S Greg. Nys., Depauper. amand., oral. 1,
l 11* _ Vel die, vel nocte, por aéra oberraro
liun'quam cessant (dœmones) nagiliorum
auctores et ministri. Nobis aulem oinni slu-
dio moliunlnr insidias. Quippc livorc li-
quéfiant, et taboscunt inviilia, qnod ad eam
nos homines necessiludinis conjunctionera
cum ipso Deo, et lelicilalis posscssionem,
e qiia ipsi dejccli sunl siinus |)ervcnturi.
Honestis igitur, ac bonis nionbus mstitua-
tur Chrislianorum vita.
Idem, hom. 8. -- Est unum solum na nra
diiigendum, id quod vere est, de quo dicit
lex • Diliges Dotninum Deim tuum ex loto
corde tua. El unum est rursus vore odio lia-
bendum; nempe vilii inventor, vilae noslrœ
hoslis ; de quo dicil lex : Odio habebts immi-
cum tuum.
Idem, De pcrfect. Christ, for. — Cum ma-
liliœarlifex naclus est eum qui tolain ani-
niam Deonon lradit,elvacuus estadi ecUor.e
iilius, facile mancipat ;; dum nunc lacit ut
gravia videanlur mandata, — modo ad su-
perbiain exloUit.
S. Epurem, De liisquœ prœs. vit. cont.—
Qnoi priiiium capta tuent auima ad alias
decipiendas lit quasi laqueus ; inescalque
polissimumillas quœnondum draconisacer-
bilatem sunt exiieriœ. Sicul circa [)erdicem
comi.reliensam laqueos tigit auceps, ul voce
sua perdix reliquas circumvolitanles pel-
liccal. ^ , .
Idem, De morb.ling. — Cun\hom\nem cir-
cumveniie sludel inimicus, in quod vilium
nroclivior inclinel ejus nalura , in primis
considérât; ul dum suis gaudut ipse vin-
culis, ne exsolvi quidem velil. Prube enim
novit callidus boslis quibus nos viiiculis
obstringat; et si non invilos m suas casses
coujecii, i'urc ut celeriter contractis jllis
meus uostra ilerum in liberlalem se vni-
dicet. , .
Idem, De patient. — Idem marlyrium tn-
bulationum quod illi per lyraunos, bi per
spiiilus nequiliaui [)erlulerunt.
S. Basil., Iiom.in sanct. Baptisma, t. 11.—
Quid proliibet me baptiiari? {Act., vin, db.)
Ubi prom|)la volunlas est , quod impediat
iiibil est. Nam qui vocai, benignus est
expédiais est miuisler, ubernma gralia.
ètudium insit et alacrilas , tumque nul-
Jam eril impedimenlum. Unus est qui pro-
bibet, ille videlicet, qui nobis vias ad sa-
lulem obstruit, quem prudenlia vincamus.
Ille cunclationis ac moroi nobis auctor est,
nos ad opus facienduiu msurgamus. lile
inanibus promissis corda no.ha decipil: nos
eius cogilata ne ignoreams. Nonne sug-
ueril ut bodie perpelremus peccaium, suadet
e diverso ut jusiiliam in crastinum reser-
vemus? quapropler Dominus prava ejus
cousilia eierlens ail : Uodie sivoccni meam
audieritis. iPsal. xciv,8.) lUe dicil: hodier-
num mibi, crastinum Deo. Domiuus con ra
•vuciieralur : bodie voccm meam audite.
Considéra inimicum ; sundcre non oudcl, ul
oinnino a" Deo scccdas ( novil id audiUi
Chrislianis grave esse), sed fraudulenlis ar-
libus alque insidiosis aggreditur. Sapiens
esl ad malofaciendum. {Jcr. iv, 22.) Inlel-
ligit nos bomines in preesenli solum tem-
pore vivere, aclionemque omnera in pw-
senti lempore fieri. Quaraobrem bodierna
die nobis IVaudulentcr surrepta nobis s|U!m
crastinœ rclinquit. Deinde cuuidies crastina
venit, rursus accedit malus nosler divisor,
sibique bodiernum, Domino vero craslnium
poscit, alque sic seraper prœsens quidem
per voluplalem subtrabens, futurum vero
spei noslra} proponens, imprudentes nos et
incautns e vite» subducil.
S. Basil., De inatiiut. wonflc/«.,scrm.2.—
Qui charilalcm babet, is Deuin habel: sic
qui odium habel, is diaboium m se ipso
nulril. ,, . , ,
S. GuEG. Naz.,orat. ik. — Unum hoc bcl-
lum agnoscamus, quod cum adversariis po-
tes(alil)us commitliUir.
S. Pacian., epist. 3. — In Spjritum sanc-
tum deliquisse est, in ea blasphémasse quae
perSpirilum saiiclum gerebanlur et sancli
Si)irilus o|)era diabolo deputare. Hoc est
eiûo quod non dimiltctur.
S. Amkhos., Expos. Evang. sec. Luc, lib.
VI, t. 1. — Videmus quia liomo ipse es*
ûuclor œrumnœ. Nam nisi quis porci more
vixisset, nunquam accepisset in eum dia-
bolus poleslalem ; aut si accepisset, non ut
perderet, sed ut probarel. Aut fortasse quia
pusl Douiini atlvenlum bonosjain deptavare
non poleral, non omniuui hominu'.n,sed
jevium jaui quœrit iulerilum; ut lalru noîi
armalis insidialur, sed inermibus: et in-
juriis lacessit intirmum , qui se mlelligit
vel a lorii conleri, vel a potenti damnari.
Sed dicit aliquis : cur hoc a Deo permil-
titur diabolo? al ego dico, ut boni i)robeu-
tur, improbi puniautur; bffic enira pœna
peccati est. Denique lege {Deut. xxvm, 51)
et seq.), quia immillit Dominus febrem , et
Iremorem, et malos spirilus, et caeciialem,
et omnia ilagella, juxia mérita pcccatorum.
Idem, L H De parad.,c.2. — } idebam
Salanam sicut fulgur decœlo cadentem, Ergo
non limeamus eum qui eo usque intirmus
est, ul et if)secasurus sit. Accepil quidem
tenlandi licentiam, sed non accepit copiam
subripiendi,nisisua?ponle labalur inlirmus
aiïectus, qui sibi auxilium non norit arces-
^^idem, ibid., c. 12.- Plurima tenlnmenii
gencia: alia suai i^er [)rnn;ipem isiius mun-
ui, qui quœdam veneua sapienliœ m I.unc
muadum evomuil, ut vera pularent esse
bomines quee lalsa sunt, et specie quadam
hommum capereiur aiïectus. Non enim sem-
per quasi aperlu boslis ingreditur : sed
sunl (im-Bdam poleslales quae amorem simu-j
leni, uraliamque pruilendanl, ul i)aulatim|
cogiia^iumlbus nosiris venenum sua) iniqui-
lalis inlundanl; a quibus onunlur illa pec-
cala qu<e vel ex dcleclalione, vel ex quadaui
menus lacilitale nascunlur. Sunl enim alia
polesUites quœvelui colluclanlur nubiscuui
Wo
nos conlcntione
frnngerc
volunt cmm
elitlere.
S. r.u DF.NT., Prfvf. ad Benev. -— Specfa-
eulum fnc.ti <<umus huic mundo et anfjclis et
itioo homiinlnis : angeiis quiiiemjuslossuos
Dl'us piobaii vult ul coiisumniotatn snnc-
tonim jnsliliam lœtanlos a;4rioscaiit: liomi-
liibus antoni, ut ad persevcranliam dile-
tlionis Dei, eoruru provocentur oxernplo.
Diabolo etiam probalam vull ingotore Deus
sancloiuin jnstiliam, ut e bonorum opcrum
mcrilis débite a.l amicitiam Dei et ad re-
gnum cœli, unde ipse cccidil, esse perfeotos
doleat, iiidignelur, invideat, ingemiscal;
nec lamen audeal, quidquaui de judicio
divino causaii.
S. Chrysost. hom. 1, Dœmon. non giiher-
nare mundum, t. il. — Vis exemple coiispi-
cere q.ua raliono dœmon giibernet, cum
a Deo illi permiltilur ut poiestalem suam
exerceat? Venianl (ibi in menlem armenta
et grt'ges Job, quo pacto une teraporis uio-
uitntocuncta assumpserit, miserabiiis libe-
rorum ejus mors, inllicla corpori ejus plaga;
et crud8lilalera,inliomanilatem ac sœviliam
iiequiliœ dœiuonum iutuebere; atque inde
manifeste cognosces, si hoc etiam univer-
5ura Deus iilorum permilleret |)Ole.slati,
futurum, ut cuncta coiifunderent, et turba-
rent, etila nos Iraclarent, ut porcos, et ar-
menta illa, sic ut ne exiguo quidem lem-
poris momento saluti nostrœ [lossent par-
cere.Si d8emonesgubeinarenl,nihdomeliori
essemus in staiu quam^ dœmoniaci : imo
vero deteriori in slalu quam illi. Neque
enim illos in universum iiloium tjrannidi
esposuil Deus, alioqui raulto istis graviuia
passi essent, quam nunc patiantur.
Idem, bom. 4 in Gen. i. — Quœnam sunt
ANGELI MALI
et
mon exhibeamns
riierces ob cura m
sit.
Idom, in Jonn
* 206
: srientes quanta nohi.^
illis exh'biiam re()o.siia
hom. 21. — Timno ne in
medio tliam lemplo aliquando hic lupus de-
iilescat non prfnvisus a noi)is;ac insidiis
suiseï desidianostra, ovisaliqua a grege et
hac concione aberrans dirijdatur. Nam >«i
ejus vulnera sensu deprehenderontur, non
sane esset difllicile ejus iiisiJias prœcavere;
verum cura anima invisibilis invisibiles
[ilagas acci|)iat, summa nobis opus est vigi-
laniia, ut unusqnisque se ipsum probct.
ldt;m, De Davide et Saule, hom. 3.— Deus
in mundo diaboliim reliquit? quia vigilan-
tibus ilie et circumsp.-ciis non solum non
ube.>l, sed etiam prodest.
. Mem, Ue cordis compunct, — Illa diabolica
dcce|»tio LSl, qiiœ hœc ad terroiem dicit ho-
minibus scripia, ul resolvat divini judicii ac
luluri supplicii melum et remissiores nos
erga obcdienliam reddalet custodiam man-
dalorum Dei. Ob hoc enim diabolus talss
suggerii sensus — ut prœsentis intérim tem-
poris resolvat vigorem, aninjas reseivans
arguendas sine dubio in die judicii, ubijaui
pœriitentia nihil proderit.
Idem, e[)iit. 5, ad Olimpiam Hiacon. ~
Cum homines cum hominibus innumeias
tum in j)alieslris, tum in bellis plagas acci-
|)iant, tu quœ adversus principatus et po-
testates, adversus mundi rectorcs lenebrarum
hujus sœculi , adversus spirilualia nequiltœ
unde tandem ni eam S[»ciii
te accinxisli
vénéras, fore ut tranquillam ac ncgoiiaiuiu
molestiis vacnam viiam ageres?
Idem, serm.52, Jneosqui jejun. Pascha. —
Advcrsartus tester tanqaam leo rugiens cir-
cuit. Vide sapientiam Paalons ; neque reli-
leladiaboli?Malœcoiicupiscenliae,imraundae qu't 'utus oves,ne gregem [.erterrefacerel:
cogitaliones, perniciosi alfectus, furor, in- neque ab esleris Jocis abegit , ut belluœ
viuentia, invidia, ira, odiara, pecuniae con-
cupiscenlia, et cœlera omnis ignavia. Hœc,
ail Aposlolus {Ephes. vi, 11), omnia exstin-
guere poteiit gladius spiritus. Kt quid dico,
exslinguere ? Etiam i[isum hostis caput am-
pulare valebit. (Scisj quomodo ruboravit
oiscipulos; quomodo eos anlea cera mol-
liuies.ferro lortioieselfecit? Quoniamenim
liobis bellum est, non adversus carnem et
sanguinem, sed adversus incorporeas vir-
lules; ideo neque carnalibus nos armis
uiunivil, sed arma noslra omnia spiriuialia
tuiil, sic radieniia , ut corum tulgorem
(laDinon ille malus terre neciueal. T«libus
ig'.tur armis induli, ne horreamus pugnam,
ne fugiamus congressum, sed neque ignavi
iinms. Nam sicui nobis vigilaiilibus, ma-
lignus dœmon nuiiquam armorum nosUorum
virluli prœvak'bil, si voluerimus irritas fa-
cere ejus machinaliones: sic si desidos tue-
rimus, nulla nobis ulilitas eril; quandoqui-
deiu inimicus salulis nostrœ nun(juam dor-
inilal, et omnia quœ saluti noslrœ obsunt,
opeiatur. Undique igilur armemus nos ip-
sos, si a verbis lemperemus, et ab opeiibus
abslineamiis, (]uœ nos lœdere possunl; et
cum abslinentia a cibis, tum aliarum vir-
luium, lum liberalitalis in pauperes s[ieci-
metu cuuctos inlus cogerel. Non revereris
patrem? uiiuncum reformida ; si te ipsum a
grege avulseris, ille sine dubio te exci[)iet.
Poierat quidem etiam ab exleris locis iimm
hdigere Clinslus
Jares, ac sol
, sed quo eHloeret ut vigi-
icilus esses, atque ad maliem
rugire
semper confugeres, loris illuiu rugiie per-
Diisit, ut qui sunt inlus, dum vuceiii illius
audiuiit
magis
unianlur et ad se muiuo
cunfugiant.
Idem, bom. 11 in Rom. vi. — Nihil quici-
quam sit libi cum terra commune , ac
liibore nullo egebis. Ne(iue enim pugnam
a|)crlam novit dœmon; sed velut seipens
spinis occullatur, inira diviliarum impuslu-
ram assidue lalilans, qui si spinas inci-
deris , facile aufugiel: et si m illum
divi-
lias iiicanlaiiones canere noveris,ipso scili-
cet nomme Clirisli ac crucis poteniia muni-
lus, sialim vulnerabilur.
S. Chuvsos., iiom. 2 in Cor. — Cum
diabolus uieuiem divinilus alllalam et so-
biiam cogilaiionem non invenit, lum de-
mum in vacuam atque inanem auimam
impetum facil; cum Dei mandata non recor-
daiur nec ipsius jusliticaliones cuslodii,
lina demum eam caplivam secura abducil.
S. iii^v.., Epist. crilic, t. 11. — Nemo du»
ïQ7
DICTIONNAmE DE LA TRADITÎON.
2;)8
bilat pntrem noslrum, anloquam adoptare-
iMîir a Den, fuisse (iiiU»oluin ; unde Si'tivatnr
ait: Vos cjc poire diabolo nati eslis. [Joan.
VIH, hk.)
Idem, Comment, in EccJesiast.. I. II. —
Pervcrsus von potrrit adornari : cl immimi-
tio non poterit numerori. Polest hic esse
sensus : t<-inla malilia in nmndi hiijus capa-
cilate vorsalur, ut ad integrum boni staturn
mundiis redire vix valeat : noc possit fucile
recipere oi'dinem et perfectionera suam, in
qiiibus primum conditus est. Aliler: omni-
bus par pœnilentiani in integrum reslilulis,
solus diabolus in suo permancbit errore.
Cuncla enim quœ sub sole facta sunl, illius
arbitrio etspirilu malignitatis eversa sunt,
dum ad ejus inslinclnm peccatis peccata
cumulantur. Denique tanins est numerus
seductoru/n, et eoium qui de grege Domini
ab eo rapti sunl, ul suppulalione non queal
com[)rehendi.
Angelorum malorum divinatio.
S. AuG., De divin, dœmon., t. VJ. — Scien-
dum esl deemones ea f)lertimqne praMiunlia-
re (juse ipsi l'acluri sunl. Accipiunl enim
srepe [)Oleslalem et morbos immillere, et
Ipsum aerem viliando morbidum reddere,
et perversis atque amatoribns terrenorum
commov^oruuj malefacla suadere ; de quo-
rum moribus cerli sunt, quod sinl eis talia
suadeulibus consensuri. Suadent aulem
luiris et invisibllibus modis per illarr. subti-
litalem suorum corporum coipora hominum
non senlienlium penelrando, seseqne cogi-
tationibus eorum [ler quaedam imaginaria
visa miscendo, sive vigilantium, sive dor-
Uiientium. Aliqnando autenj non quœ ipsi
faciunt, sed quaa naluralibus signis l'ulura
prœnoscuiit, quœ signa in borainum sonsus
venire non possunl, ante prsedicunt. Neque
enim quia preevidet medicus, quod non
piœvidet ejus artis ignarus, ideojam divi-
nus iiabendus est. Quid aulem mirum, si
quemaduiodum ille in cor[)Oris humani vel
perlurbata, vel modificala leniperie, seu
bonas seu malas Culuras [)rœvidet valetudi-
Ties; sic dœmon in aeris atlectione atque
ordinatione sibi nota, nobis igtiola, fuluras
praevidet tempeslales. Aliquando et bomi-
num dispositiones, non soium voce {)rola-
las, verum eliam cogitatione conceplas,
cum signa qnœdam ex animo exprimunlur
in corpore, lola lacililale poidiscunt : at-
que liinc eliam muita fulura prœnuntiant,
aliis videlicel mira, qui ista dis[)Osila non
noverunl. Sicul enim apparet concitalior
auimi motus in vultu, ul ab homitnbus
quoque aliquid iorinsecus agnoscalur, quud
intrinsecus agitur : ila non débet esse in-
credibile, si eliam leniores cogilationes dant
aiiqua signa })er corpus, quai obluso sensu
lioujinum cognosti non possunl, aculo au-
lem diemonum possunl.
Idem, ibid., t. VI. — Hac atque hujns-
modifacullale mulladœmones praenunlianli
cum tamen ab eis longe sit allitudo iihus
proplieliee, quam Deus per sanctos angelos
suos et prophelas operatur. Nam si quid de
iila Dei disposilione f)rœnuniianl, audiunt
ul prœnnniient ; et cum ea prœdicnnt qnae
inde audiunt, non l'ailunt, neque fdlunlur .
veracissima enim sunt angelica et propbe-
tica oracula. Sic autem indignanter acci[ti-
tur, quod alicpia eliam lalia dœmones au-
diant et prœdicant, quasi aiicjuid indignuni
sit, nt quod ideo dicitur, ut hominibus
innotescat, boc non solum boni, verum
etiam mali non taceant : cum in ipsis ho-
n)inibus etiam vitœ bonœ praecef)la videa-
mur pariler a justis perversisque cantari;
nec obesse aliquid, irao etiam prodesse aJ
majorem nolitiam lamamque veritalis, cura
de illa eliam bi quidquid noverunl dicuni,
qui ei perversis moribus contradicunt. In
cœteris autem preedictionibus suis dœmo-
nes plerumque et lallunlur et fallunt, Fal-
luniur quidem, quia cum suas dispositiones
prœnuniianl, ex improviso dosuper aliquid
jubelur, quod eorum consilia cuncta per-
lurbet. — Fallunlur etiam cum causis nalu-
sraiibus ali(]ua, sicut medici, aul notée, aut
agricolee, sed longe acutius longeque prœ-
sianlius proaerii corporis sensu sollerliore
et exercitalione praenoscunt : quia et baec
ab angelis Deo summo pie servientibus alia
disposilione ignola dœmonibus ex improvi-
so ac repente mutantur, — Multa etiam ad
praescienliam prœdiclionemque daemonum
pertinentia, quœ minoribus et usilaloribus
causis fulura piœvidenlur, eadem majoribus
et occuliioribus causis impediia niutantur.
Fallunt aulem eliam studio fallendi et invi-
da volunlate, qtia hominum errore lœtantur.
Sed ne apud cultores suos pondus auclorila-
tis amillani, iti agunl, ut inlerpretibus suis
signorumque suorum conjecloribus culpa
Iribualur, quando vel dece])li fuerint, vel
menliti.
Idem, in psa^ liv.— Duos inimicos habes;
apertum, bominem ; occullum, diaboium :
UMum dilige, alterum cave ; si diligilur aper-
te sœviens, viclus est occulte sœviens.
Idem, in psal. lxiii. — Diabolus tantura
lenlare sinilur, quantum expedit proficien-
libus.
Idem, ibid. — Mali homines et dœmo-
nia malis sunl, lanquam ignis fœno ; bo-
nis ita sunl, lanquam ignis auro. — Dia-
bolus nihil permissus, nibil j)Otest. Tu sic
âge ne permillalur in le; aul si permissus
fuerit ad tentandum, viclus jibscedat, at non
possideat.
Idem, tract. 110 in Joan. — Tanto dara-
nabilior angelorum culpa judicala fuit,
quanlo erat nalura sublimior; lan(o eiu.-u
minus quam nos peccare debuerunt, quanlo
uit-liores nobis luerunt. Nunc aulem m of-
tendendo Crealorem lanto execrabiiius be-
neficio ejus ingrali exslileruiit, quanlo be-
neticenlius sunt creali ; nec eis salis luit
deserlores esse illius, nisi et nostri lièrent f
deceptores.
Idem, Iract. 6 m Joan. — Certa nijb-
lerii gralia, et cerla disj)eusalionc dimi-
209
ANIMA
2!0
sit Cliristus dœmones ire in porcos, ut os-
lenderRt diabolum dominari^n eis qui vi-
tam porcorum gerunt.
Idem, Symbol. I, m, c. 1. — Pompœ dia-
l)oli sunt quœtiue illlcila desideria quf6
turpant aniinain; desideria carnis, oculo-
rum, et ambitiones sœcuji : Ad concupis-
ceiiliam carnis pertinent illecebrae voiii|)la-
liini; ad conciipiscentiara oculorum niiga-
citas speclaculoruni; ad ambilionemsœciili,
insana superbia : Qui vult ergo munduin
vincere, vincat tria isla quœ sunt in niniulo.
B. CïRiL. arch. Alexand., Comment, in
Joan. , J. IV, {. IV. — Qunndo transiit
hijems , et pluvia recessit sibi : quando
putaiionis tp.mpus advenil. {Cant. ii.) H<ec
oiunia s[)irilali modo accifiies, el hyeniern
alque phiviara recessisse, hoc est, diaholi-
(■<B lyrannidis tenialiones et iijq)()tenteui
illurn in omnes dominatum. Eversa eniin
est dœmonum polestas in diebiis Clu-isii :
nobis aiiteui orlus est sol lucidus, ipse
niinirum, de quo Dcus ac Pater ail : Orietur
vobis Sol JHslitiœ (Malach. iv), eos (jui
Irigidi factisunt in peccalum lervore spiri-
lus c.ilefaciens in jusliliaiu.
B. THEODOa., Interpret. in Pcal., t. I. —
Sonuerunt et turbalœ sunt aquœ eorwn :
conturbati sunt montes in forlitudine ejus.
(Psai. xLv, k.] — Dicit hic piophelicus ser-
njo aquas flaclibus agitatas, el tuonles Ifr-
rœ niolu concussos fuisse cum Evangelii
prœdicalio advenissel. Eoc aulera in loto
monlL'S dœmonun» aginen noiidnavit, ob
superbife fastuiu, cl insolenliœ elalionem.
Ae]uas vero homiiiuin mentes, qure aquarum
more hue et illuo facile fsruntur, el a falla-
cibus spiriiibus commovenlur.
S. Liio Mag., serin. 73, t. I. — Charissi-
mi, obstcro vos, lamjuamadienns et peregri-
nos, abslinere vos a carnalibus desideriis,
quœ militant advcrsus animam. [Joan. xxi,
15; / Fetr. ii, 11.) Gui autein nisi diabolo
carnales militant voluplates, qui animas ad
superna tetidenies coriuplibilium bonorum
delectationibus obligare, el ab illis sedibus,
de quibus ipse excidil, gaudel abducere?
contra cujus insidias sapienler debel tidelis
qulsque vigilaro, ut inimicura suum, de eo
quod tenlalur (jossit elidere. Nihil autem est
validius, dileclissimi, contra diaboli dolos,
qnara benignitas misericordise, et largilas
charitatis (ler quam omne peccalum aul de-
clinalur, aut vincitur.
S. Greq. Magn., Moral. I. vr, c. 5. —
Armatus venit hostis, quando bona alia in-
tacta deserens, latenler alia corruiufiit. N.iui
saepe quosdam in inlellectu non lenlat, eis-
que in sacri elocjuii meditalione non obviai,
sed lamen eorum vilam in operalione sup-
[)lantat, qui dum de scienlise virtute lau-
dantur, nequaquam suorum operum damna #
resfjiciunt : Cunupie in favoris delectalio-
nem «nimus ducilur, vitee suae vulnera non
meiletur.
S. Bernard., serm. iSinpsnl. xc:QHiha-
bitnt, l. 1. — Super aspidem el basiliscuni
ambulabis el conculcabis leonem el draconem.
IPsal. xc, 13.) Quid inter hœc faceret pus
numanus? quid huinanae alfecliouis inler
tam horribilia raonslra constaret? Nempe
nequitiâo spirituales sunt, et quidem non
incongruis appellationibus designalae. Si
quidem el de his dictum, quod nequaquam
vobis etcidisse reor : codent a lalere tua
mille , et decem millia a dextris luis. [P'^-al.
xc , 7.) Quis vero scire polest, an divisœ
sinl inler eos operaliones maliliée, minisle-
ria iniquitalis : ut ex diversis oITiciis, vel
potius maleticiis, vocabula quoque diversa
sortili, nominenlur alius quidem aspis, alius
veroba$iliscus,aliusauteui leo,el alius draco,
quod videlicet suo quidem invisibili modo
varie noceant, quasi aiius morsu, alius visu,
alius rugilu vel iclu, alius flatu ? Legi etiam
de quodam génère dœmoniorum , quod non
ejicialur nisi in oralione el jejunio : ndiil
poluerat namque verbuui aposlolicœ incre-
palionis ad illud. Quomodo non illud aspis
erat : illa utique de Psaimo aspis surda, et
oblurans aures suas, ne vocem audiat incan-
lantis? vis non terreri a tam lerritico mon-
slro? vis seourus post morlem ambulare
super aspidem islam? cave ne inlerim p(jst
eain arabules, cave ne imileris, et non erit
quod paveas in fuluro.
ANIMA
[Ex SS. Palribus.]
Constit. apost., 1. vi, t. I. — Animam no-
slram incorjjoream et immorlalem conlile-
mur, non autem intcrilui obiioxiam ul cor-
pora, imo morlis experlem, ulpotu rationa-
liilera ac libéra} poleslalis.
Clemest., hom. 2, t. 1. — Necesse omnino
est ut qui asseril Deum nalura esse juslum,
etiam credat immorlales esse hominum ani-
mas. Quoniam ubi erit juslilia ejus? Quan-
do aliqui cum pie vixissenl, inlerdum maie
habili, per vim e medio sublali sunt; qui-
dam vero, ubi omnino imj)ii exsliiisseni al-
que vitœ luxui ac deliciis induisissent, com-
ujuni tameii iiominum morle abierunl.
Quando quidem igilur, absque ulla conlra-
diclione, Deus, bonus cuuj sit, justus etiaui
est, nec aliunde justus esse cognoscetur,
nisi animée posl separationem a corpore, sit
immorlalis; ut malus quidem , in inferno
positus, tanquam qui hic bona receperil,
ibi pro lis quœ deiiquit, punialur; bonus
autem, hic pro deliciis casligatus, illic quasi
in sinu juslorum, constitualur bonorum hœ-
res. Quoniam igilur Deus juslus , constat
inler nos, judicium quoque fore, et animas
esse immorlales.
S. Jlstin., Apolog. 1. — Nos immorlalila-
lem eos consequi solos didicimus, qui Deum
viiae sanclilate et viilute [)ropius conliu-
gunl : qui auleui improbe vivuut uec im-
211
DICTIONNAIBE DE LA TRADITION,
eos igné œterno crediraus nu-
212
mutantur, eu» 15
^o'riges., De princîp., I. 11, c 8, Dennima,
1^ I. _- Paulus sane esse queratlam oninia-
lêra' horainera significat (/ Cor. 11, li), quem
negal ea quœ sunt spirilus Dei posse reci-
pere : sed stultam dicit ei videri Spirilus
Sancti doctrinam, nec posse (^um intell ige-
tneri sufTicio; si ignota est raihi ralio quare
ip^a delecteturin corpore persecutore s.uo;
si nescio quis iianc legem membris insculp-
serif, ul tara violenta dominatione spinlum
opprimai, et melior digniorquenaiura dele-
riori succumbal; patienter me ferre opor-
tet, si operatoreui universitalis non inlelli-
go, qui in minimis operationum suarum
?rquod ^Pinluali ler discernajur. Sed e. i . .-.,cuhs raeam prott cœc,U.e,r,
alio loco (/ Cor. xv, U) ait seminari corinis
animale, et surgere corpus spirit;!le, osten-
dens in resurreciione justorum nihil ani-
male fulurum. Et ideo requirimus ne forte
'subslaiilia aliqua sit qu.ne secundum hoc
qnod anima est , imperiecla sit. Verum
utrum propterea imperfecta sit quod a per-
leelione decidit, an talis a Deo facla sit,
cum per ordinem singula disculi cœperint,
requiremus. Si enim animalis homo nori
recipit quœ sunt spirilus Dei. et pro eo quod
animalis est, melioris nalurœ, id est divin»
intelligentiam recipere non potest, bac fop-
tassis de causa evidenlius nos Paulus do-
cere volens quid sit par quod ea qua3 sunt
spirilus, id est spirilalia intelligere possu-
luus, mentem magis quam animam Spuntui
sancto conjungit et social. Hoc enira eura
i)uto ostendere cum dicit : Orabo spmtu ,
orabo et mente, psalmum dicam spiritu,
psalmum dicam et mente. (/ Cor. xiv, 15.) Et
non dicit quia anima orabo, sed spirilu et
mente : et non dicii : anima psallam, sed
spiritu psallam et mente.
Sed fartasse requirilur : si mens est quee
spirilu oral et psallit, el ipsa est qua) et |)er-
fcclionem [)ercipil el salulem ; quomodo
dicit Pelrus : Percipientes fincm -fidei nostrœ
salutem animanm nostrarum? [1 Petr. i, ^■)
S. Atha!s., ad Anlioch. prmcipem. — Ju-
storum aniraae post Chiisli advenlum et
raortem , id quod de latrone in cruce didi
cimus, in paradiso sunt. Non enim propler
solam lalronis animam Christus Deus noster
paradisura aperuit, sed etiam ob reliquas
omnes sanotorum animas.
Idem, ibid. — Num senliunt abqua béné-
ficia peccatorura animée cum super illis
fiunt conventus, et per actiones bonorum
et oblalionum ? Si non aliquo beneficio par-
ticiparent ex illo, non uli<lue in cura ex
exsequiis fieret commemoralio. Sicut enim
vitis tlorescit extra in agro et odorem ejus
sentit in vase vinum reclusum, sicque con-
florescit etiam ipsura ; ila intelligimus pec-
catorum animas parlicipare aliqua beneticia
ab f^xsangui immolatione et gralificalione
proipsis lacta; sicut solus ordinal et [)iœ-
cipit, qui vivorum el raorluorum potesla-
tem gerit Deus nosler.
S. HiLAR. Tract, in psal. cxix, t.l. — Heu
me ' quod incolatus meus prolongatus est l
(Psal c\i\, 5.) Querelam isîiusmodi a plu-
ribus'sanclis fréquenter audivimus, de tardi-
lale spei suée morosam corporum disso u-
tionem deflenlium. Dominus m Evangelns
suis docuit accelerationem regni cœleslis
orandam. {Matlh. vi, 10.) - Et Ecclesiasles
salutem animarum nostrarumr [i reir. i,o.) ---""; v" . làudali omnes qui morlui
Si anima cum spinlu nec orat, .nec ,|sallu « (,^^fj ' J^'fi '/^J: ,i,.n^ usaue m^nc :
quomodo sperabil salutem? Aut si cum ad
beatitudinem veneiil, jam anima non dice-
tur? Sed yideamusne forte possit hoc modo
responderi, quia sicul Salvator venu snlvare
quod perieral, etiam cum salvatur, non est
perditum quod prius perdilum dicebatur;
sunt, super omnes qui vivant usque nunc:
liberala scilicet per dissoiulionem cor[)ons
anima, onere atque consorlio eam esse in-
iirmis hujus alque periculosre carnis exu-
tam. In lioc igilur nimium sibi proiixo ni
coruore incolalu congemiscil Propheta, lesti-
perduum quou prius pe.uuu m ui.c^.atu. , ," 'r, :„' ^^inari a terrenis, et incolere cœ
ila forlassis eliam hoc M^'odsalvaur, anima r.l^JJfJ.'e^f,^ [i^^:',,';,;^; corruptibilibus at
dicilur : cum autem jam salva iacta tueril.
L
ex perfeclioris partis suœ vocabulo nuncu'
pabitur. Sed el illud adjici posse videlur
quibusdam; quia sicul hoc quod perditum
est, erat sine dubio antequam penret, cum
aliud nescio quid erat quam perditum, sicut
eriî ulique cum jam non est perdilum : ila
eliam anima quœ periisse dicilur, videbilur
fuisse quid aliquando cum non<lum penis-
set, et pro[>ler hoc anima diceretur; quœ
rursum ex perdilione liberala poleslilerum
illud esse quod fuit anlequam ueriret, cl
aniuia dicerelur. Sed ex ipsa nominis ani-
inœ signilicatione quam in Grœco indicai ,
\isum est et nonnullis requirenlibus cnrio-
sius posse non mediocrem suggen mlelle-
ctum. Namsermodivi-nus Deum ignein esse
dixit, cum ait : Deus noster ignis est consa-
tnens. (Deut. iv, 2i.) . ^, . .
D. Cyprian., Prolog, de Nalw. Christi,
Appcnd. — Si animœ meœ, quœ corpons
iiK.'i ohlinet principaluin, nec origuiem scio,
liée m( lior quantilalwm, nec qualis sil m-
leslia ; uî derelictis corruptibilibus at-
que prœsenlibus, consequalur mvisibiha et
^ s'"gvril. Hier., calh. 4, De decem dogm.y
c 18, De anima. — Tu nosce quisnam
sis ' nimirum duplex tu homo inslitulus es,
ex anima et corpore compositus; et idem
tibi Deus et animœ et corpons auctor est.
M quoque scilo quod animam habes hberœ
poleslalis, opus Dei prœstantissimum, juxla
imaginem condiloris faclam : immorlalem
propler Deum, immorlalilatem ipsi conte-
rentem: animal raiione prœditura corruptio-
nis expers, propler eum qui isla largi us
est : poleslalem habens faoïendi quœ velit.
Non énim siderum nalaliliorum vi peccas.
_ Ne mihi posihac aslrologis adverie. De
illis enim ait Siiipuira divina : ■î>fenf.^^*
suivent te aslrolugi cceli. {h<H. xlvh o
El inferius : Ecce omnes stcul slipuln ujni
comburenlur, et non liberabunl auunamsaum
de flamma. ijbid., U.) Hoc quoqu.^ a.Jdisct,
quod priusquam aniaia in hune mundu^
?13
ANIfl.V
21i
veniret, niliil pcccavit : scd ciim absque s.ilvalur. Si cxaudieris illam, corroborator.
poccato veneriuius, luiiic ex libéra volun- illiuiilare pro illa, qaoniain libi despons.Ua
laie peccauius. Ne milii (lucmquain audias est. Hoc clenim Paulus Aposloliis, qui illani
illud maie inlt-'i-prelanteiii : Si autan qaod tibi desponsavil {II Cor. xii), anirinat, duiu
nolo,facio. (Rom. vu, G.) Sed locordaro «-jus ail te iminortalein zolatoreiii {iSSo.{l Cor, i)
qiù ûicil : Si voluerilis, et audieritis tue, Ouna Ne ergo despexeris illam, nequaudo arbi-
tcrrœ coviedclis ; si vero7io(ueritis, ctnon (lu- trelur inimicus, le illi libelluui re[)udii
dicritis vie, yladius vos consuinet, etc. [Isai. dédisse, aUjue abs te diuiisisse.
1, 19, 20.) — Dei quoque ineuieulo incre- Kquidem , Doiuiiie, ego anima alUicta,
paiiiis et diceutis : Ego autcm plantavi te eliam alque eliam claïuo ad te, alque advei-
vineam fructiferain oinnem lerain : quoinodo sus hosleiu meum interpeilare le cogor
conversa es in amariludinein , vitis aliéna?
{Jcrcm. XI, 21.)
liuuîortalis est anima, similcsque sunt
aniraœ omnes seu virorum, seu mulierum ;
sola eiiim corporis membra dislinguunlur.
Non est ordo animarum iialura peceanlium,
el ordo animajum natura juste ageniium :
sed ulrunj([ue ex volunlal',* el suo cujusque
aibilrio til, cum animarum subslantia unius
niodi sit, et similis in omnibus. — Libéra
est elsuijurisaiiima : diabolusque suggérera
qiiidem potest; ut autem prœier volunla-
teni cogat, poteslatem non babel. Subjicit
libi fornicaiionis cogitationeu) : si voles,
fidmillis; si noiis, non admitlis : si enim
ex nccessilale fornicareris, qua igitur causa
Dous geiiennam prœparassel? Si natura,
non arbilrio, recta lacères, cur Deus iuella-
biles coronas a{>parasset? Mansueta esiovis,
at nunquam propler mansueludinem coro-
nala luit, (juia quod mansuela sit, ai non
ex animi voluntiite, sed ex nalura con3[)a-
raluiu est.
Respice, Domine, et esto mihi refugium;
iiliu'sque prredones tua increpalione coerce :
nam suigulis horis invadunt me nec senlio ;
subrepunt mihi, nec inlelligo ; dislrahurit
me, alque ad res inanes attollunt, nec com-
pungûr ; impediunt me, neque ut tu implo-
rem sinunt. Norunt enim, si cum lacrymis
ac gemiiu ad te clamavero, te non dimitiere.
Bei milii, quem et qualem adversarium in
lucta habeol sed luo beatum ac lelicem, cui
talis redemptor est, talisque certantiura in
agone relribulor. Basiliscus quidem beslia
ulrinque nocens est, aspeciu scilicet, et
acerbilate morsus ; sed isle draco ex parte
ulraque illo nequior est et perniciosior ; in
lucta et in impudentia. At virtus tua sancla,
quœdevoravil vir,i;as in dracones mulalas,
iucrepetet draconem isium, qui impudenter
ad me accedit ; et pugua) quidem suae impro-
bilate ac j)elulanlia, sustinentibus alquo
resislentibus ibesaurura operalur; vexa-
lione aulem alque aliliclione, quam ejus
otlerunt commiiialiones, lalentem conciliât
S. GuEG. Nyss., lies Chr. Or., t. 111. — felicilaletu. Nam islius quidem scculi gau-
Resurreclio el redilas ad vilaiu, el Iransfor-
uiatio, el onmia lalia vocabuia ad corpus
corruption! obuoxium cogilalionem audien-
tis ducunl. Nam anima quidem, si ipsa per
sese eiaïuinelur et exculialur, nunquam
resurget, quandoquidem non morilur, sed
interitus et corruplionis est expers. Cum
autem sit iiumortalis, morlale corpus socium
b.ibet aclionum : alque idcirco apud juslum
judicem, Icmpore reddeudarum raliouuu),
rursus socio suo inhabilabii, ul cum illo
ciimiuunes recipial vel pœnas vel prae-
Uiia.
idem, I)e anima el resurrect. — Si nunc
adliibila cura et diligeulia, vel i)0stliac per
ignis purgalionem anima nusUa libéra l'ue-
lu ab ea conjunclioae, qua cum ratione
carentibus uUeciibus coaluil, nulla re ad
boni conleuiplationem injpcdielur.
S. Epuuum, Aniin. ad Ucum recurs.,i. I.
— Quomodo anima cutn [acrymis debeut
orarc Deum, quando Icntulur ab inimico.
Anima angusliis i)rcssa, ad le recurrit.
dium trislitia atquo dolore plénum est ;
irislitia autem ac gemitus, gaudium vitam-
que œlernaai parit. Semper inlirmus lui,
sumque adhuc. Domine : sed indesinenler
me tua gratia visitât, et sanai. Singulis quo-
que lions neglexi ac negligo meroedom cu-
iaàonum ejus; cumque omnem prelii œsii-
malionem excédant remédia graiiœ luae,
illa lu gratis donas. Et quoniaia lacrymis
ipsa laiguis; da el milii, obsecro, per meas
lacrymas curalionem animœ meœ.
S. Basil. Mag., hom. U in Hexaemer.,
t. 1. — Insidenl nobis virlutes secundum
naluram, cum .quibus inest auimae allinitas
quœdaui, non ex doctrina hominum, sed ex
ijisa nalura. Quemadmodum enim uulla dis-
ciplina nos edocel morbum odisse, sed ex
nobis metipsis ea qua; molesliam creaul,
aversamur : ita et anima a malo déclinai
cilra doctrinam. Omue aulem vitium œgri-
tudo est animœ : virlus vero ralioue.ii oUli-
net sanilatis. Quidam enim qui sanilaieiu
recte delinierunt, dixere eam esse aclionum
sancte Domine, et cum lacrymis luum ,im- naturalium bonam babitudinem, quod idem
plorat auxilium adversus corruplorem iui
micum ; el cum omni'bumililale su[>plex te
iuvocat contra aflligeniem se adversarium.
Quoniam igitur audacter ad te accidit, cele-
nlcr exaudi cam ; et quia summo desiderii
aiïeclu ad te conlugil, illauï sedulo visita et
prulege. Si slUielam despexeris, péril; si in
angusliis consiilulam audire disluleris, jam
deticit. Si vero miseralionibus luis visila-
V!.ris illam, iuveuilur. Si respcxuris iîlam,
si quis quoquc de bouo auimoj liauilu dixe-
rii, a decoro non aberrabit. Quare anima
cilra doclrinam id quod sibi [«roprium est,
quodque sibi nalura convenil, appétit, llaïc
lemperantia ab omnibus laudatui', approba-
lur juslilia : i'orliludo est admiralioni. Pru-
deniia valde exoplalur. Qua; virlutes luagis
proprie ad auimuu: [lertineul, quaiu ad cor-
pus sanilas.
Idem, Constit, monasC, t. H. — Duplicem,
2>5
DICTIONNAIRE^DE LA TRADITÎOM
21G
ego arbitror vim esse anirase, cum ipsa una
el eadem existât, alleram corpus animatiteru,
alteraQi vero reiuin spccuialricem, quaui
etiani rationalein nominaiiius. Jaoi vero
propterea quod conjuncta est corpori anima,
ei sua|)le natura ob eam coDJunctionem,
non auiera voluntate, faciillatem liane viia-
lem irapertitur. Quemadinodum enira fieri
non potest quin sol eas res ad quas radios
suos appulerit, illustrct ; i-ta fieri non potest
qnin animus corf)ori in quo fiierit, vilani
tribuat. Facilitas vero spiculalrix in volun-
tate molum suum liabei. liaque si laculla-
tem suam contemplatriccm el ratioualera
assiduo vigilantem reddiderit, velut Pro-
phela dicit : Ncque clormitet qui ciistodit te
(Psal. oxx, 3j , duplici raiione consopit
vitiosos corporis atroctus, ut qa<B et remua
piœstanliorum sibique alïïnium contempla-
tioni vacans, «it corporis Iranquillitati pro-
"vidçns, frtnet illos et couipescat. Si vero
quod se ignaviae dediderit , dolinet sine
molu facullatem suam s|)eculatiicera, jam
corporis libidines vitalem parlem oliosam
iiactœ, parliiœque, iiullo régente ac prolii-
bente, aniraum ad inipetus aciiisque sibi
proprios perlialiunl. Quare violentae qui-
dem sunt coipoeis atlectiones, raiione in
nobis oiium agenle : morigerao vero, ipsa
ordinante acgubernante. Non igitur corpus
dignum est reprehensinne, si (jui recle de
ijjso judicare veluii, — sed iueusarida est
iiegligentiœ anima, si suum in corpus Do-
luinum deseruerit, cum neque ipsa suapte
ualura malura in se bobeat, sed in malo
verselur boni deftclu. Viiiutn onim nihil
aliud est quam viriutis del'ectus.
Idem, serm. De legendis iib. genl,^ t. H. —
A recto decoroque prœter animi sententiam
qui aberrarii, l'urle veuiam aliquani obli-
rebil a Deo ; qui vero iuerit consulto mala
amplexus , implacabiliter suj^plieia longe
majora perferet. Quid igitur l'aciemus, dicet
aliquis? Quia aliud nisi ut animaa curaiu
geramus, ab omnibus aliis vacantes ? Non
igilur corpori inserviendum, ni^i omnino
iiecesse sit; sed ea quifi potiora sunt Iri-
buenda, ita ut ipsam ex ea quam cum cor-
poris atiectionibus liabet communiune, (an-
quam ex carcere per philosopliiaai exima-
luus, simuique eli'am corpus vitiis alque
libidinibus reddaraus inexpugnabile.
Idem, ibid. — Serinonibus pravis a^sui s-
cere, queedam via est ad Jpsa facta. Qua-
propter custodia omni servanda aniuia est,
ne per sermouum voluptatem quidquaiu
vitiosum iuifirudenles subcipiamus, perinde
ut qui, melle admixto, sumunt venena.
Idem, Quod Deus non est auct. malor.
t. 11. — Corpus creavii Deus non morbuui;
et animam quoque fecit Deus, non pecca-
tum : vitiata tamen est anima, e nalurali
statu dejecta. Quodnam autem erat \\)^i
praecipuum bonum illud? Adheerere Deo,
fique per charitatem conjungi, a qua ubi
excidil, variis morbis ac diversis vitiata
est. Quid est autem quod omnino mali capax
sit? Quoniam preedita est llbero arbilrio,
quod .aaturœ ratiouis compoli maxime con-
gruit. Solufa namque anima necessitate
orani, liberainque et in sua poteslate siJaiu
viiam a Conditore sortita, quod ad Dei ima-
ginem facta sit, bonum quidem intelligit
ejusque jucunditalem novit : et dum specu-
lari bonum, ac spiritualibus frui persévé-
rât, utfacultatem potestalemquo habet suœ,
quœ secundum naturara est, vit» conservan-
dffi, ita quoque potestatem habet declinandi
aliquando a bono. Hoc autem ei contingil,
cum beata delectatione exsatiata, et velut
sopore quodam gravata, el a supernis dila-
bcns , lVuend;irum turpium voluptalum
causa sese carni admiscuerit.
S. GuEG. Naz., orat. 32, l, I. — Primuni i
te ipsum cognosce : quse in manibus sunt, iji- '
telfeclu assequere : quis sis, et quomodu ef-
fectus, iia ut simul et imago Dei sis, el de-
teriori astringaris ; quid illud sit, quod
fibi molum ailulit, quœ in te sapienlia elu-
ceal, quod natures arcanum : quomodo ioco
circumscriberis, acmens nullo limite inclu-
dilur, sed in eodem Ioco manens, omnia
lustral ac pervagatur. Quomodo cum tanlil-
lus sit oculus, liim longe pertingit; utrum
quod reai visam admitlat, an polius quod
ad eam transeat: quomodo idem et movet J
et movetur, ac per volunlalem gubernalur: "^
qusQ motus quies, quœ sensuum parlitio,
quomodo mens eorum opéra cum externis
versalur, atque exlerna excipit : quomodo
formas recipit : (jiiœ assumptae rei conser-
vatio, vel memoiia ; quœ eiapsœ recui'era-
tio, vel reminiscenlia : quomodo sermo
mentis fœtus est, atque in alia mente ser-
monem procréât, et quomodo cogitatio ser-
mone aislribuiiur : quomodo corpus per
animam alitur, et quomodo anima per cor-
pus ati'ectuum parliceps fil : quomodo eam
timor conslringil, prœfidentia solvil, mœror
contrahit, laBtilia diflundit, livor tabe affi-
cil, superbia atfert, spes erigit ; quomodo
iracundia eam in furorem agit, et pudor
rubore sufl'undit; haec quidem, ebullienie
sanguine, bic vero, recedente : quomodo
peruirbalionum signa corporibus impri-
muntur : quomodo ratio prœsidet, quomodo
bœc omnia régit, et moderatur, aîlectuum-
que motus lenit ac sedal : quomodo a san-
guine el spiratione, id quod corpore vacat,
lenelur : quomodo horum defeclio, animae
discessio est. Haec, aut horuai aliquid, o
homo, cognitione comprebende : (nonduni
enim cœli naturam aut luotum, iiec side-
rum ordineu), necelemenlorum permixlio-
nem, nec animanlium discrimina, nec cœ-
lestium virlulum inleriores gradusel subli- j
miores, alque omnia, in quœ arlilex ratio
distribuilur, uec.denique providentiae gu-
bernalionisque raliones commemoroj : ac
tum nondum dicam , aude; verum adhuc
lime ad"ea, quœ sublimiora sunt, viresque
tuas niagis superant, accedere.
S. A.VBR., i/ej:oe?ncr. I.vi, t. 1. — Attende,
inquil, tibi soli. {Deut. iv, 9.) Aliud eniui
sumus nos, aliud sunt noslra, aliud quuj
circa nos sunt. Nos sumus, hoc est anima et
uiens : noslra sunt corporis meuibra, et
îensus ejus : circa nos auleu) [)ecuma est,
217
ANIMA
218
corpori, sed maie affoclo rcraeJium aJhi-
l)elur.
Angeloi'um substanliain non accurale no-
vinius, licetque niillios pliiloso[)lieraur, re-
peiire non possumus. Sed cur de Angelis
servi sunt, et vitœ islius appnratus. Tibi
igitur allende, et te i|isiim scito, hoc est,
non quales lacertos habeas, non quantain
cor|)oris forliiudinem, non quanl;is posses-
siones, quanlara polenliam, sed qualem ani-
niam acmonlem, unde orania consilia pro- Joquor, cum ne animœ quidem noslrae sub-
ficiscuntur, ad quarn operurn luorura fru- stanliam bene noscamus, iino vero nullate-
clus retertur. llla est eniin [tlena sapienliœ, nus?Ouod si illi senosseconlendanl, interro-
plena pietalis alque jiisliliae; qiioniain om- ga quœ sit anituœ substantia, num aer, nuia
nis virlus a Deo est. Ciii dicil Deus : Ecce spiiitus, an ventus, an ignis? Niliil eoruni
ego, Hienisalcm, pinxi vturos Cuos. {Isa. dceni : bœc quip|)e oninia corporea sunt,
XLix, IG.) llla aniuia a Deo pingilur, quffl illa vero incorporea. Angeles non noverunl,
habel in se virtutatu gratinni loniteiilon;, nec i})sas animas suas noscunt, lioruui au-
splendoreraque pielatis. llla anima bene tem doiuinum et creatorera se perl'ecte
picla est in qua elucet diviiue o[)ei-ationis nosse contendunt, ecquid liac insania dete-
efiigies. llla anima bene picta esl in qua rius? Cnr aulem dico, quœ sii animai sub-
esl splendorgloriœ, et pateruœ imago sub- sianiia?Ne quidem quomodosit m corpore
stanliee. Socundum banc imaginem quce
refulgel, pictura pretiosa est, secundum
hanc imaginem Adam ante peccatum : sed
ubi lapsus est, deposuit imaginem cœleslis,
sumiisil terrestris effigiem. Sed fugiamns
banc imaginem, quœ intrare civiiatem Dei
non polesl, quia scri[)tum esl : Domine in
civitate tua imaginem eoi'um ad nihilum re-
diges.{Psal. LS-wi, 20.) Et non in liât indigna
imago, et qua3 intraret, excluditur; quia
non intrabit, iiiquit, in eam omne commune,
et faciens exsecrationem et mendacium [Apoc.
XXI, 27) : sed ille inirabil in eam, cujus in
fronle Agni nomen scriplum est.
Anima igilur noslra ad imaginem Dei est,
in bac lotus es, bomo; quia î-ine bac niliil
es, sed es terra, el in lerram resolveris.
Denique ut scias quia sine anima caro ni-
hil est : NoUte, inquit, timere eos qui pos-
8unt corpus occidere , animam uutem non
possunt. (Maltli. x, 28.) Quid igitur in caruo
prœsumis, qui niliil amiliis, si carnem ami-
seris ? sed illiid lime, ne animœ luœ de-
frauderis auxilio. Quarn enim dabit bomo
commutationem [)ro anima sua in qua non
exigua sui portio, sed toiius bumanœ uni-
versilaîis subslanlia est ? Haec esl per quarn
cœleris l'erarum avium(]ue dominaris ani-
luanlibus: bœc esl ad imaginem Doi, cor-
pus aulem ad speciem besliarum. la b.ic
pium divinœ iuiilationis insigne; in illo
cum feris ac beliuis vile consortium.
quispiani dicere potesl. Quid enim dicaïur?
An eaui in tola corporis mole exlendi? Sed
boc absurdum, id qnippe corjioribus pro-
prium est. Quod aulem anima sic esse non
possitj bine liquel : sœpe manibus pedibus-
que preecisis, intégra illa manel, neque
trnncaio corpore mulila ellicitur. Verum in
tolo corpore non est, sed in |)arle quadam
conlinelur : ergo reliqua membra morlua
esse necesse esl, nam quod inanimiitnm,
nioriuum est. Ac nec illud (Jioendum, sed
iilam quidem incorpore esse noslro scimus,
quomodo aulem sil ignoramus. Proplerea
enim Deus banc nobis cognitiouem penilus
occullavit, ut nobis ora IVœnarel, conline-
ret, alque in intimis manere suaderet, ne
quee supra nos sunt, curiose scrularemur,
aut perquireremus.
Animœ lapsus.
[Ex SS. Palribus.]
S. Chkys., Adiiort. ad Tlieod. laps., t. I.
— Quis dabit capiti vieo aguani , et oculis
meis l'ontem tacrymarum? [Jerem. ix, 1.) Id
longe 0[)porlunius nuno dicam, quam ille
quondam Propbela. Licet enim non urbes
[)liirimœ, non génies inlegrœ deplorandae
milii sinl; at animam detleo bujusmodi na-
lionibus dignilaie parem, imo eliam pre-
tiosiorem. Nam si vel unus, qui volunla-
tem Dei facial, sescenlis impiis melior
esl, saiie lu melior anlea eras innnme-
ris illis Jud*orum millibus. Quamobrem
S. Chrys., De comprchens. Dei natura, nemo mibi vilio verlal , quod tlelum as-
bom. 5, t. 1. — Quod immorlalis anima sit, sumam longe majorem , luclumque acer-
manifeste Dominus cum per sese, tuin per biorem, quarn ille prottlieta lilleris dederit.
Scdomonem, edocuit. Per se.^e (juidem, in Non enim urbem eversam lugeo, non im-
divilis ac Lazari pauperis bistoria quorum proborum bominum caplivilalem ; sed ani-
liunc in Abrabami sinu post exutum corpus niae sacrai vasiitatem , ac cbrisiiferi lem[)li
acquiescere voluit : alterum crucialibus excidium alque ruinam. Si quis enim or-
damnavit; e quibus cum Abrohamo collo- naluni mentis luœ, quem nunc esussit dia-
quenlem introduxit. Idem vero [)erSalomo- bolus, cum spiendore fulgeret, proJ)e nove-
iiem in eo libro qui Sapienlia inscribilur
oslendil, ubi ; Juslorum, inquit, animœ in
manu Dei sunt, et nontanget iltos lormentum.
Visi sunt in oculis insipientium mori, et œs-
timata est afflictio exitiis illovum, et quod
a nobis est iter cxterminium. Illi autem sunt
in pacc, et spes illorum immortalitate plena
€st, {Sap. jir, 1 et seq.) Ergo corporis est re-
lit, annon ingcmiscal et propbelœ Inclus
usurpel; si nempe audierit barbaras uianus
sancla sanctorum polluisse, et subjeclis
ignibus omnia cnmbnssisse, Cberubim, ar-
caiii, propiliaiorium, la[)ideas tabulas, ur-
naui auream? Hœc si quidem, bœc calami-
las lanlo illa acerbior est, quanto [)retio-
siora illis symbola in anima tua residebiini.
surrectio non animœ, neque enim slanlem Hoi- lemplum illo sandius erat : nequw
ullus, sed jaccutem erigil. Ulj uQc[ue sano enim auro vel argeulo, sed Spirilus graiia
219
DICTIONNAIUE DE lA TRADITION.
2-20
fiikohal.nc pro arca el Cherubim, Chrislum
i-msane Palrcm alque Paraclelum babuil
inhabilantem. Al nunc non ita se habel ;
sod (Icsertum qnidem est, nudaliimque [ml-
chi'itiidine illa aUiue décore, divino inetla-
biliiiiie ornalu spoliatuiu ; vacuum aulera
oini.i securilaie alque cuslodia; ila ut ne-
nue ianua, neiiuo vectis adsit, sed paleat
omnibus animœ exitiosis fœdisque cogita-
tionibus. Sive arrosantiœ, sive fornicationis,
sive avaritiœ spirilus, sive iHis détériores
inlrure voluorinl, nemo prohibebit. Pnus
vero quemadniodum cœUim lus omnibus
inaccessum est, ita et purilas mentis tuœ.
Etfortasse incredibilia dixisse videbor iis,
qui nunc vident vastitatem subversionem-
queluam :qua[>ropter nunc doleo lugeoque,
iieque tinem iugendi faciam, donec in pri-
stino te splendore videro. Licet enim id
hominum facuUatemsuperare videatur, Ueo
taraen omnia l'acilia sunt. Ipse enim est
qui suscitât de terra inopera, eldeslercore
erigit pauperem, ut eum sedere laciat cum
principibus, cum principibus populi sui.
Inseest qui habitare facit steriUnii in domo,
matrem de tiliis lœtantem. iPsal. cxii, 7.J
1 laque ne desperes te ad optima iramutan-
dum esse. Si enim diabolus lanluin potuit
ut te a vertice illo el lastigio vjrlulis in
extremum maiiliœ detruderel; mullo magis
te Deus poterit in prisliuam reducere liber-
lalem : nec lalem modo, sed multo ielicio-
rem to reddere, quam prius iueras. Tantum
lie concidas, nec spem bonam prœscindas,
lieu impiorum slalum subeas. Neque enim
peccatorum multiludo in desperationem
conjicere solet, sed anima ex se impia.
Quo pacto igitur non summee stoiidilatis
fuerit, cum ii qui corporis morlem lugent,
tam vehementer id iaciant , licet sciant se
defunctum ad vilam lacrymis non revoca-
luros esse; nos nihii hujusmodi exbibere ,
qui scimus spem esse de anima morlua in
l)ris4inam vitoœ reducenda? Si quidem mulli
el lYoc tempore et majorum nosirorum aevo,
a recta staliono subversi et ab angusla via
prœcipiles dati, ita surrexere denuo , ut
jjQsleriore vita priorem oblegerent, palmam
acciperent, corona redimercnlur , cum vic-
loribus prœdicarenlur, et sanctorum choro
udnumerarenlur.
S. Hier. , Epist. crilic, t. II. — Jiultam
esse distantiam animarum in Ghrislo creden-
lium, demonslrat Canticum Canticorum,
in quo scriptum est : Scxacjinta sunt reginœ ,
et' octoginta concubines , cl adolesceululœ
quaruin non est numerus. Vna est columba
meoy pcrfecla mca , proxiina mea, dequa
dicilur : viderunt ecun (iliœ et beatificaal
eam reginœ el concubinœ et laudanl ecun.
{Canl. VI, 7 et seq.) Uaa3 ergo puiecla est
et sancta corpore el spintu , et columba et
proxima merelur vocari. Hœc estlilia, de
qua supra dictum est : Aslitil rcgina a
dexlris tuis in vestitu deaiirato
S. Gkegok. Mag., Moral. - Cum ab
auclore reliuquimur, nec ipsa ullalenub
deslilulionis nostiœ damna senlimus U^o
enim ionge nos Coudilor desent , eo mens
noslra inscnsibiliu5 obdurescit, nulla quœ
Dei sunt diligit , nequaciuam superna conçu-
piscit : et quia amoris intimi calorem non
liabet, frigida deorsum jacet , ac miserando
modo fil, quolidie lanto securior quan o
peior; cumque undesiliapsa non raeminit,
et supplicia secutura non meluit , quantum
iugenda sit uescit. AI si ainalu sancli bpintus
tansilur , ad consideralionem proUnus suaî
pe.ditionisevigilat, in cœlestium exquisi-
tione se excutil, anions snmmi œstibus
inardescit, qua) se circumi.riumnl damna
considérai, el plural pioiiciens , quœ pnus
lœla lorpebat. ^ .
S. Beknard. , epist. 385. - Revers, ad
vos inliaUi ad cor vestrum ubi sme dubio
regnum Dei est : Kegiium enim ejus mira
vus est. Quid est hoc regnum? bana et
libéra volunlas bominis , ila se coniormans
voluntali Dei, ut nibil veht quod sciat ei
displicere, nihii nolitquod sciat ei placere.
Primum ergo quœrite regnum Dei , ut
liberelur el saneiur voluutas veslra , veneno
seculi graviter imbuta vel coirupta,el omnia
corpon necessaria adjicienlur vobis. Nolile
solliciti esse de corpore, quod est haîre-
ditas vermium : sed solliciti estole de anima ,
quœ ad imaginera Dei lacta est , quomodo
revelata lacie gloriara Dei speculetur, et in
eamdem imaginem reiormelur, et Irans-
formetur a clarilale in clantalem , lanquam
a Domini spirilu. ^ . . r
Idem , serm. 3, in adv. Domini. — Longo
tamen graviori et periculosiori debito te-
nentur adstricli qui pro mullis aniraabus
reddituri sunt rationem. Quid ego inlelix
quo me verlam , si tantum thesaurum , si ,
preliosum depositum istud, quodsibi Chn- I
slus sanguine proprio preuosius judicavit , ^
contigeril negligenlius custodire. Si stillan-
lem in cruce Domini sanguinemcoUegissem,
essetque reposilus pênes me in vase vitreo,
quod et porlari sœpius oporteret , quid aniim
habiturus essem in discrimine lanto/ lit
certe id servandum accef)i , pro quo mercator
non insipiens (ipsa uliuue sui)ientia) san-
guinem illum dédit.
Idem in Vedic. eccles. , serm. à. —
Ouid necesse est singulas animse miserias
numerare,quam sitoneraia peccatis, oUusa
lenebris, irrelila iilecebris, pruriens eon-
cupiscentiis, obnoxia passionibus , impleta
illusionibus, prona semper ad malum,m
vitium omne proclivis, poslremo lotius
coni'usionis et ignominicC plena . nimirum
SI ipsu3 quoquejusiiiiœ nuslroa omnes ad
lunienverilaiis inspecta) velutpannus raens-
trualœ inveniunlur , injustmœ demceps
quaies reputabunlur? Si lumen, quod m
nobis est, tenebiœ sunt, ipsœ lenebra)
quanta) erunl? ^
Idem , in Cantic, cant. , serm. 10. —Kl^iss
pusillanimis est et modicte tidei mens rei
sua)familiaris tonuilale conslringitur, nec
valet prœ inopia oliari ad vacandum diyinis
laudibus, seu bis quœ laudes pariunl in-
tuendis beneticiis. El si quando certe conalur
assurgere, confeslim domeslicarum necessi-
talum curis urgenlibus rcvocalur ad sua,
^1 ANIMA 2-ii
el m se compnmi prnpria egeslale corn- homo divinœ legis : invenlat ipse aliam
ptillilur. Quoil si hujiis misei-ia} qu.iîrilur a Jegcm in membris suis repusnaulem Iolm
me causa, dicam quod ipsi in vobis (nisi iiioulis suac, et caplivanlcru se in lego
f.iller) aul ose aut fuisse recogtioscetis. peccali.
Duabus de causis vidotur inihi liujusinodi Ti:utul., De testim. amm. — Si anima
animi a^ijritudo, et dilJidentia solere con- aut divina, aul a Deo data est, sine duUio
tiiucre , aul de nuvilate videlicet convur- datoiem suuai novil. Et si novit, utniue el
siunis, aul certe de conversionis te()ore, tiuiet, et tanlum poslremo ad aucturora.
piinm in conversione ionguni teinpus lia- Annon limet, quem magis propilium velit
buerit. Utrumque profcclo humiliai et quam iralum? Unde igilur naluralis liraor
dejioit conscientiam, el inquielaiu l'acit , animœ in Deum, si Deus non yult irasci.
dum sive pro tempore, sive pro teporo quomodo timelur qui nescit otrendi ? quid
antiquas animi passiones necdum in se timetur nisi ira ? unde ira, nisi ex animad-
emortuas sentit : etnecesse proinde habens versione ? unde animadversio, nisi de ju-
resecandisintenderedecordis horlulospinis (iicio?unde judicium, nisi de poleslaie?
iniquitatum, et urlicis cupidilalum, Ion- Cujus potestas summa, nisi Dei solius?
gius a semetipsa evagari non sinilur. Quid Hinc ergo tibi, anima, de conscientia snp-
enira? Qui laborat in gemitu suo, |)0teril- petit domi ac foris, nuilo irridenle vel
iiesimul inDoi laudibusexsullare? Quonam [)roliibenle prœdicare, Deus videt omnia,
modo in oregementis, et [tlangentissonabit et l)eo commendo, et Deus reddet, el Deus
pariler illud Isaiœ , Graliarum , scilicet inter nos judicabit. Unde tibi hoc non
aclio, etvox lundis? Nain sicut a sapienle christiana ? Alque adeo plerumque el vitta
accepimus, 7nusica in luctu , importuna Cereris redimila, el pallio Saluini cocci-
narratio est. Denique graliarum acUo bene- nala, Isidis linleata. In ipsis denique lein-
ticium sequitur, non piœcedit. Quœ aulem plis Deum judicem imploras, sub iEscula-
adliuc in Iristiiia est anima, benelicio non pio slans ; Junonem in œre exaurans, Mi-
gaudet, sed indigel. Ilubel ergo unde preoes nervam calcoans fulvis galeam Ibrmis, et
ollerat, non aulem unde reierat grales. neminera de prœsentibus deis coiUeslalis.
Idem , m C'anac. canl., serm. 8i. — /n In tuo l'oro aliunde judicem appellas. in
lectulo meo per noctes quœsivi quem diligit tuis teraplisalium Deum pateris. lesli-
unima mea. Quœrit anima mea veibum , sud moiiium veritalis, quee apud ipsa dœmonia
quœ a verbo prius quœsita sil. Aiioquia tostem eflicit Christianorum 1 Enimvero
semel a l'acie verbi egn.'ssa vel éjecta , non cum daomoiiia allirmamus esse, sane quasi
revertelur oculus ejus ut videat l)ona , si non et probemus, qui ea suli de corporibus
lion requiratur a verbo. Quasi vero aliad exigimus, aliqui {est plane Terlullianiciim
anima nostra sil , quam spiritus vadens et pro aliquis) Clirysi|ipi assentalor illudil.
uonrediens, si sibi lueril derelicla. Audi Et esse, et abominalionem suslinere, exe-
profugam et deviam (piod doleat , el quid craliones tuée res|)ondent. Dœruoniura vo-
\)Cliil. t^rravi, '\uqml, sicut ovis quœ periil , tas, hominem aut immuiidilia, aut malitia,
çu(creserDam /uum. homo, redire vis? hed aut insolentia , aul quacunique macula,
si in voluiilalo res est, quid opem Uagilas? quam nos dœmoniis de[)Utamus, autadne-
Quid aliunde uiendicas , m quo abundas lu cessilalem odii im[)ortunum. Salanam de-
libi? Palam est quia vult et non [)Otesl, nique in omni aversatiotie, el aspernalione,
sed S}»irilus esl vadons et non redions , et et delestatiune pronuiitias (11), quem nos
si is sil loiigius ageiis , qui nec vull : quan- dicimus maliliœ angeluui, toùus erroiis
quam non ouinino illaiu animam expusilam arliticem, lolius saiculi inlerpolaiorem, per
dixerim vel reliclam, qui reverti cuf-il , et quem homo a piimordio circumvenlus, ut
requiri peut. Unde tuim voluiilas hœc iilis? praeceplum Dei excederel, et proi»lerea in
IiuJe , m iallor, quod a verbo visilata jain mortem dalus, esinde tolum genus de suo
sil et quoisita , ncc oliosa quœsiiio , qucC semine inleclum, suœ eliam damnalionis
operala est volunlateui, sine qua redilus traducem fecil. Sentis igilur perdiiorem
esse non [)0leral. Sed non sutïieit semel luum. El licet soli illum noverinl Chri-
qucEri : lariius est animai languor, lanlaque stiani vel quœcuutiue apudDominuaisecta,
lu reditu dillicultas. el lu lamen eum nosti, dum odisti. Jam
Idem, Exhort. ad mil. Templi, cap. 2. — nunc quod ad necessariorem sentenliam
Vila Deus aiiiiuaj est, ip^a eur|)oris. Pec- tuam spécial, quantum et ad ipsum slaluiu
cando voluniarie volens perdidit vivere, luum tendit, alUrmaums le manere [)0st
nolens perdat el vivilieare. Sponto repulit viUe dispunelionem, el esspeclare diem ju-
v.lam cum vivere uoluit, non valeal eam dicii, propeque meiilis aul cruciatui desli-
dare cui vel qualenus voluerit. Noiuil ani- uari, aut reirigerio, ulroque sempilerno.
ma régi a Deo, non queal regere corpus. Si Quibus suslinendis iiecessario libi substan-
noi) paret superiori, inleriori cur imperel? tiam prislinaui, ejusdemque hominis maie-
Invenit Condilor suara sibi rebellera créa- riam et memoriam reversuram, quod et
luram : inveiiiat anima suam sibi rebellem nihil mali ac bouisonlire po^sis sinocȔrni.s
pedissequam. Transgressor iiivenlus est passionalis facullate, el nuda ratio sil ju-
(11) Ergo Srt/flHo; vocabuluni iisurpaUun Graecis Maltim dixcrc , iiola iiilcrjcclionc apiul Comicos
aul Lan;iis, iioiuliun Oiiiisliaii's? Lieiiiin alloqui- avcrsamiuai ali'iiiiil , aul asponiaiiUiuii, aul deles*-
lur uii'Uiaui iku) CInibli.aïam. .Miuiuie vcrojscd lunluini.
225
DICriQNyAIRE DE LA ÎÏW\.DÎTIOX
904
tlicii, sine Ipsius exhibilione, qui meruit
judicii passionem. Ea opinio chrisiiana, et
si honestior raulto Pylhagorica, quae te non
in bestias transfert ; etsi plenior Platonica,
quœtibi etiam fiolem corporis reddit ; etsi
Epicurea gravior, quœ te ab interitu de-
lendit, laraen propter nomen solum, vani-
lati et stupori, et ut dicitur, prœsumplioni
depulatur (12.)
S. HiERON., [Comment., in Amos viii ,
t. ïU. — Quando anima vinoulis laxala
cprporeis volandi quo velit, sive quo ire
compellitur propler tenuitatem subsian-
liœ liabuerit libertatem, aut ad inferna du-
tetur, de quibus scrifitum esl : Conver tan-
tur peccatores in infernum omnes gentes
quœ obliviscuntur Deum. [Psal. vi, 6.) El :
In inferno quis confitebitur tibi ? Et : De-
scendit in infernum gloria tua. {Psal. xlviii,
18.) Aut certead cœleslia sublevabitur, ubi
sunt spiritualia nequitiœ in cœleslibus : et
si sibi verœ circwncisionis scientiam vo-
luerit vindicare, hoc eiiini inlerprelalur
Carmelus; et liumilitate contempla liabitare
in montibus : et ibi scrutanlem manum Dei
evadere non valebit. Quod si desperans sa-
lutem, oculos Domini vitare lenlaverit, et in
ultimos salsorum tluct\iuiu lerniinos perve-
nire, etiam ibi mandabit Doniinus serpeali
torluoso et antiquo, qui est inimicus et
ullor, et mordebil eam, [Apoc. xx) ca()ta
quoque viliis alque peccalis gladio Domini
punietur : et ponel oculos suos super eam
in malum, et non in bonuiu ; ui per crucia-
lus atque supplicia ad Dominura roverta-
tur. Cumque Deus cmnipotens letigerit
terram eoruiii atque concusserit, et tabe-
scere fecerit cuiuta terrena, intelligentes
scelera sua, verlentur in leclum : et ipse
Dominus dupliciler ascendet atque descen-
det. Ascendet su(>er sanclos quasi tluvius
consummalionis ejus, id est, terrœ , ut
opéra eorum terrena consumât. Descendot
super peccatores quasi tlumen jEgypti, ut
in lormentorum auiaritudinem impelu Do-
mini detrudanlur.
S. AuGusT. , epist. 80, Hesychio.'î- In
quo quemque invenerit suus novissimus
dies : in hoc eum cnmprehendet mundi no-
vissimus dies ; quoniani qualis in die islo
quisque morilur, talis in die isto judicabi-
lur.
Idem, De fide, spe et charitale. — Negan-
dum non est del'unctorum animas ()ielate
suorum vivenlium relevari, cum pro illis
sacriticium Mediatoris otlerlur, vel eleemo-
synee in ecclesia tiunl : sed eis hœc prosunt,
qui cum viverent, ut heec sibi postea pro-
desse possent, nieruerunt. — Est quidam
Vivendi raodus, nec tam bonus ut non re-
quirat ista post mortem, nec tam malus ut
ei non prosint isla post morlem : Est vero
talis in bono, ut isla non requirat; et est,
ut rursus talia in malo, ut nec his valeal,
cum ex hac vila transierit , adjuvari. —
Cum sacriticia sive altaris, Sive quarum-
cunque eleemosynarum pro baptisafis de-
funclis omnibus otreruntUr ; pro valde bo-
nis gratiarum actiones sunt; pro non vaido
malis propitiationes sunt; pro valde malis,
etsi nulla sint adjumenta mortuorum, qua-
lescunque vivorum consolationes sunt :
Quibus autem prosunt, ad hoc [)rosnnt ut
sit plena remis'sio, aut cerle tolerabllior fiat
i|)sa damnatio.
Idem, De Trinit., cap. 25. — Ad^iChri-
6lum pertinentes, quando tine hujus vitao
resolvuntur a corpore, jus in eis retinendis
non habent invidœ potestales. Proinde li-
beri a diaboli |)Oleslale, suscipiuntur ab
angelis sanctis, a malis omnibus liberaii
per mediatorem Dei. Conslituuntur autem
purgali ab omni contagiono corruplionis,
in placidis sedibus, donec recipiant corpora
sua, sed jam incorruptibiiia, quae ornent,
non onerent.
Idem , De civilate. Dei. — Neque pio-
rum animée mortuorum separantur ab
Ecclesia, quse eliam nunc est regnum
Chrisli : alioquin nec ad altare Dei lieret
eorum raemoria, in communlcatione cor-
poris Chrisli, cujus fidèles etiam defuncii
membra sunt : quamvis ergo cum suis cor-
poribus nondum, jam lamen eoruni animae
régnant cum illo, dum isti mille anni de-
currunt.
i'idcm, in Joan. tract. 49. — Requi-
em, quae conlinuo post mortem daliir,
si ea dignum est, tune quisqueaccepit cuu)
moritur : Priores acceperunt palriarchœ;
posieriores proplielœ; recenlius aposloli;
mullo recentiores sancli martyres; quoli-
die boni tideles : Elalii in isla requie lan-
diu sunt, aiii non landiu, alii paucioribus
annis, alii recenti lempore : cum vero ab
hoc somno evigilabunt, simul oinues quod
promissum est recepluri sunt.
Idem, De diversis, serm. 103, c. 5. — Si-
cut plurimum dislat inter lœiilias, raise-
riasve somnianlium acvigilanlium; ilamul-
tum interest inter lormenta vel gaudia
morluorum et resurgenlium : non quod
spiritus defunclorum sicul dormientium
necesse sit falli ; sed quod alia est anima-
rum sine ulliâcorporibus reijuies, alia cum
corporibus resurgentiuiu fideiium.
Idem, ibid. serm. 117, c. G. — Qui bonas
habent causas recipiuutur in requiem ; qui
autem raalas, recipiuntur in poînas ; sed
majores pœuas, j)assuri sunt cum resur-
rexerint; in quarum comparatione taies
sunt islee quas paliunlur, qui mortui sunt
homines mali, qualia sunt somnia hominuui
qui lorquenlurin somnis : Animœ namque
eorum patiunlur, caro non patilur; major
autem crucialus esl, si vigilans torqueatur.
Nondum receplis IVuclibus suis beali sunt
modo sancli martyres, quoniam cum Chri-
slo sunt animœ eoruui : Quid autem ()are-
turiliis in resuri cclione, quis polesl verbis
explicare.
(12) Rcsurreciio hoc nomine ei:u!!iiabalur a geniibus. Ulirisliaui csiin gioijosi lioc titulo prycéair.'
pluusi vocaba^.liu'.
225
ANtMA
2^-0
Aninue immortiil-t^is.
[Ex Conciliis.]
Décréta Leonis X, in concilio Loteranemi
V œcumcnico, — A. rx Butin n Aposlolici
rcqiminisvx, in concilio Laternnensiv édita,
li Kal.Jan. 1513. — Cum i laque diebus no-
slris (quod dolenter reforimus) zizaniae sc-
minalor, anliquiis luunani generis hostis ,
nonnullos perniciosissimos errores, a fideli-
bus semper ex[)losos , in agro Domini super-
seminare et augere sit ausus, de nnlura prœ-
serlim animœ rationalis,quod videlicet mor-
talis sit , aut unica in cnnclis horainibus;
et nontmlli tcmere philosophantes, secun-
dum sallera philosopliiara verunci id esse
asseverent : conirahujusmodi pestera oppoi-
luna remédia adhibcre cupienles, hoc sacro
Si magnœ mer-
dit , et qtii ojus vitam negligif , et si carnis
curam anteponit; non aulein accipiu;i6
eam in vaiïiim, qui ad ejus utilitateiii i'i-
tenliono continua reserunt , quœcunguo
corporalilor opérantes.
Idem, hom. 20, Moral.-
cedis est, a morte eripere carnein quan-
quam morilurara , quanli est raerili a morie
liberare animam in cœlesli patria sine fins
victuram?
Idem. — Sic conditi rairabiliter sumus ,
ut ratio animam, et anima possideat cor-
pus.
S. Chrysost,, De récupérât. lapsi. — Si
animam negligamus, neo corpus salvare
[)Olerimus ; non enim anima pro corpore f
sed corpus pro anima laclum est.
Idem , in Psal. — Vis scire quantum sit
apprubante concilio damnamus et reproba- preliura animarum? redempturus eas Uni
mus omnesasserentes, animam intellectivam
morlalem esse, aut unicam in cunctis ho-
minibus, et hœc in dubium vertentes :
cum illa non solum vere per se et essentih-
liter humani corporis forma existât , sicut
in canone felicis recordationis Clemenlis
papae V prœdecessoris noslri in generali
Viennensi concilio edito conlinetur ; verum
et imraortalis, et pro corporum quibus in-
funditur, mullitudine singulariier multi-
plicabilis, et muilipiica, et multiplicanda
sit
Cumque verum vero minime contra-
dicat, omnem assertionem verilali iilumi-
iiatœ tîdei contrariam, omnino falsam esse
definimus : et, ut aliter dogmalizare non li-
ceat, dislriclius inhibemus : omnesque
hujusmodi erroris assertionibus inhaeren-
les, veluli daranatissimas haereses seminnn-
tes,{)eromniautdetestabileset abominabilcs
bœreticos et infidèles, calholicam fidem la-
befactanles, vilatidos et puniendos decer-
uimus.
Vid. etiam verb. Beatitudo.
Animœ libertas.
Yid. verb. Arbitricm liberlm , Homims
LAPSUS, et GUATU.
Animarum pretium et salus.
[Ex SS. Patribus.]
L. ad martyres. •
-Totum
et uuo
ho-
vult
Tertull. ,
minem aniuius circumlert,
transfert.
S. Cyprian., m Symbol, apostol. —Vre-
lium unisquisque animœ suœ consequitur,
cum concupiscenliœ satisfeceril.
S. Ambros,, Of{ic.,l. — Auimus aucior cul-
pee, caio autem ministra.
idem, I. vu in Luc. — Dous 0[)eris sui
idoni'us œslimalor.
S. HiERONYM. , in Epist. ad Titum. —
Quod majus lucrum poiesi esse, aul rjuod
jML'iiosius quam si humanam aniiuaui
quis Jucretur ?
S. Gregor. , Moral. — In vanum ac-
cipit animam, qui sola prœsenlia cogilat,
el (plie se(iuunlur in ['crpctuutu non iilleii-
non homi-
sed suuin
magnitudi-
e:n-
eam
genilus, non mundum dédit,
num , non terram, non mare,
preliosum sanguinem : vidisli
nem pretii. Quando ergo tuam tanti
ptam perdideris, quomodo poleris
deinceps emere ?
Idem, hom. 3 in I Cor. — Nihil est
quod animœ possit œquiparari, ne univer-
sus quidem mundus. Itaque si imujensas
pecunias eroges pauperibus, plus lamen
etTeceris , si unam converteris animam.
Idem, hom. 50 in Matth. — Pecuniam
qui amisit, aliam pro amissa polest atferre;
similiter qui œdes , qui servos , qui cœteia
hujusmodi amisit : animam vero si perdas,
aliam pro ea dare nunquam poteris.
S. AuGusT. — Anima hominis aut a Deo ,
aul a diabolo regitur.
Idem. — Animas raortuas muili in corpore
vivo habent.
Idem. — Animœ mortuœ sepulcrum est
corpus.
Idem. — Vis ut animœ tuœ caro tua ser-
viat? Deo serviat anima tua; debes régi ,
ut possis regere.
Idem, lib. vi Confess. — Vœ animœ au-
daci quœ speravit si a te recessisset se ali-
quid melius habituram. Versa et reversa in
lergum et in latus, et dura sunl omnia , et
lu solus requies.
Idem, De Gènes, ad litter. — Sicut Deus
omnem creaturam , sic anima omnem crea-
turam^nalurœ dignilate prœoellit.
Idem, ibid. — Omnis anima aut Christi
sponsa, aut diaboli adultéra est.
Idem, I. X Confess, — Quemadmodum
fâtendura est animam non esse quod Deus
est; ila prœsumendum nihil intra omnia
quœ creavit, ipsi Deo esse pro|)inquius.
Idem , ibid. — Cum le Deum quœro , vi-
tam bealam quœro. Quœram te ut vivat
anima mea , el vivil anima mea de le.
Salvian. , I. m Ad Eccles. cat. — Damna
animœ totum penitus secum auferunt :
nec quidquam homo omnino liabere polest
qui se ii/sum damno animœ oereuntis
amiltit.
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
Î21
Idem, ibid.— Qyi\s ïnror, viles a vobis
aniipas luiheri , quas etiam diabolus putat
esse pretiosas. •
TsinoR. , I." Be summo bono. — O ani-
ma, quiJ miraris siderum altitudines , et
[.rofiindilalem maris? Aiiimi lui abyssum
in Ira , ac mirare si pôles.
S. Rern-, epist. 5i. — ïmaso Dei capax
el parliceps ; capax per cognilionem, parli-
ceps per amoreiii. _ , .
Idem, in Méditât. — O animal insignila
Dei imagine, decorata siinililudine, des[)On-
sala tide, redempla sanguine, depulata cuin
angelis, capax beatiludinis ralionis pariiceps;
qnîd libi cum carne (jua liaud aliud vilius
sleniuilinium itivenisli ?
Idem, scrm. de Dedicat. — Ad imaginem
Dci sancta est anima ralionalis ; rœteris
omnibus occupari potest, repleri oiiuiino
non polest; capacem enim Dei auidauid
"Deo minus esl non implebit
Idem, inMcf/ifo^— Totusquidemistemun-
dus ad unius animes pretium eeslimari non
uolest.
ldem,î6/d.—Sublimius esl animœ pretium,
qum non nisi sanguine Clirisli re.dimi poluil.
Idem, serm. 07, De inter. domo. — Quid
maius liis tibi lacère potuit, quam ut ad
similitudinem suam conderel iaclor tuus ?
allende igitur diligenter prima} conditionis
luœ excelienliam.
Idem , serm. 3 de tripl advent. — Pre-
liosum deposilum quod sibi Christus san-
guine proprio pretiosus judicavit.
Ambros., \.\i îlexaem.— In hac anima
toluses, homolquia sine hac nihii es,sedes
Icrra el in terrain resolveris.
Idem, hora. 2 de Symbol. — Nobilera
vull esse vitam luam qui libi commisit ima-
ginem suam. , .
Idem, ibid. —Quam pretiosus sis, si la-
ctori forte non credis , inlerroga redem-
plorem.
Idem, hom. 6. — ïam copioso munere
redemi)tio agitur, ut houio Deum Vciiere
videalur. ,^ ■■
Idem , nom. 6, de Pasch. — Transiisse
ipsum vides in [)retium meum.
Idem, De Symbol. — In trulina crucis
non aurum velargenlum, sed seuietipsum
nassus esl auclor saiulis appendi, ut lio-
inini nalurœ suœ dignilalem vel ipsa oslen-
deret prelii magailudo.
Richard. ASA^'CToVicT.,Iî&.7?ewjam. mm.,
c kk. — Ergone majus erit suscilare car-
uemileruiu moriluram , quam animam
œiernum victuram? Ergone mojus erit car-
iiem revocare ad gaudia mundi , quam
animae resliluere gaudia cœli 1 O qualis dos 1
Quania dignilas 1 Taiem graliam a Deo
acoipere 1
GciLL. Pans., L. de immort. amm. — Opi-
nioimmorlalilaiis animœfundaraenlum reli-
gionis et honeslatis ; quam quis non crédit,
tollit spem alterius vilœ, el nihil restai nisi
proslilulio vinulum.
228
Animarum zelus.
[Ex SS. Palribiis.]
S. Amb., in psal cxviii. — Quo zelus
fervidior, ac velien.enlior spirilus , profu-
siorqne charitas, eo vigilanliori opus
scienliaest, qufc zclum supprimai, spin-
luin lemperet, ordinet charilalem.
Idem, m Exod. — Zelum qui habent ,
omnes sibi iniraicos suos [)ulant, qui sunt
hosles Dei, auamvis oalrem , fratres, so-
rores.
S. CiiRYSOST., nom U m Acf. apost.—
V<^llem si tieri posset, veslris oculis oslen-
dere, quam in vos habeam charilatem;
nihil enim esl mihi jucundius^ et desidera-
bilius, ne ipsa quidem lux, millies opiarom
ipse esse cœcus, si per hoc liceret veslras
animas convcrlere ; adeo ipsa luce est ve-
slra saius mihi jueundior.
Idem, hom. 25, in 1 Cor. — Nullum
valdc magnum polest esse lucrum, quando
nuUum in proxiraos lucrum confertur.
Idem, ibid. — Tn quamvis famé conficia-
ris, quamvis cinerem comedas, quamvis
semper lacr.ymis madeas , et nihil cuiquain
proticios, nihil magnum facis.
Idem, hom. 3 in Gm. —Nihil ita gratum
Deo, et ita curœ, ut animarum salus.
Idem, ibid. — Feci ego cœUim et tcrram,
eadem facultate te dono, ut terram facias
cœlum; accendi ego huminaria, acccnde lu
illis clariora; nam pôles his qui in errore
sunl, lumen verilalis oslendere.
Idem, tract. 5 advers. Judœos. —Quld
liuic zelo poteril œquiparari? Quod neque
jejunium neque humi cubalioues, neque
pervigiliœ, neque aliud quidquam polest
eflicero, efficit procurata salus.
Idem, ibid. — Efsi ingénies erogaveris
pecunias pauperibus, plus lamen efleceris,
si converleris animam.
Idem, hom. 3, in I Cor. — Hœc per-
fecla charilatis régula , hic cerlissimus ter-
minus, hoc supremum omnium cacumen ,
quœrere quœ communem omnium compre-
hendant ulililatem.
AuG., 1. IV De doclrin. Christ., c. 15. —
Munus suum ut praeslet Aposiolus, magis
est opus pielale orationum, quam oraloris
facullale; ut orando pro se, el pro illis
qnos est allocuturus, prias sit oralor quaia
doclor.
Idem, in Joan., c. m. — Zelo domus Dei
couiedilur , quia omnia perversa qute videl,
cupil emendare , et si emendare non polest
tolérai et gémit.
Idem.— Ille incharitale Dei est perfc^tior,
qui ad ejus amorem plures convertit, ^ra-
tissimumque Dei sacrificium, zelus est ani-
marum.
Idem , tract. 7 in Joan. — Nc'i in
homine amare errorem, sed homintm;
hominem enim Deus l'ecit, erroiem ipso
homo Tecit
229
ANNUNTIATK) B.
' •>t;;«.\» •
idem, linnl. i9 in Joan. —Si Deiis peo-
calorus iioii «marel , de cœlo ad lerraoi non
doscundurot.
S. fiRrc, liom. 6 in Mntth. — Nomo di-
cal fldmoncre non sutïïcio, adiiorlari ido-
iioiis non suni ; quanlnm j)0les exliibe, ne
niale sorvalnm lalcntuni <]UOd acccper;is,
in loiMnenlis pcrdore cogaris.
Idem, ibid. — In quantum vos profecisso
pensalis eliam alios vobiscum Irahilo, iti
via Don)ini socios liabere dosidoralo, si ad
Dt'um lenditis, curate ne ad eum soli ve-
nialis.
Idem, lib. ix Moral., c. 16. —Si mngnœ
niercedis esl a morte eripere carnern, ([uan-
doque moriluram, quanti est mcrili a morte
animani liberare in cœiesti patria sine lino
vicluraai ?
Idem, lib. i Dialog., c.17. — Majus mira-
culiira prœdicationis jVerbo atque oralionis
solalio peccalorcm convertcrc, riuam carne
iDortuum suscitare.
S. Bernard., hom. 58 in Canl. — Quid
est zelus nisi intima quœdam slimulalio
MARIJi: VIRGINIS » 250
cliarilatis,' pie nos sollicitantis œmulari
Iraternam salutom ?
Idem, serra, h De vcrh. Isaiœ. — Zidiis
absqiie scicnlia , quo vehcmcniius irruit,
eo gravius corruit, irapingens nimiruiu
alque résilions.
Idem, in Cant.— Zelum tuura inflammet
charilas, informel scirutia, firmet constan-
li.i, sit fervidus, sit circumspectus, sit in-
viclus.
Idcrn , lib. iv De considérât. — Plantas
riga , fer curam , et tuas expicvisti partes ;
sane incromentum ubi voluerit dabil Deus,
non tu; ubi forte noluerit, tibi denerit
nihil.
S. BoNAVENT., in Fharet. div. amoris. —
Quomodo quis potest dicere, se diligere
Deum, et ejus amorem a[)petcro, qui ejus
in^aginem videl in sterquilinio jacerc, et non
curai?
• RicHARu. A Sanct© VicTORE. — Ncscio an
majus possit bcnefic'ium a Deo (-onferri,
quam ut per ejus obsequium alii conse-
quantur salutera.
ANNUNTIATIO B. MARIEE VIRGINIS
[Ex SS. Tatribus.]
S. Ambros. — Vide humilitalem, vide de-
volionem, ancillam se dicil Domini, quœ
mater eligitur, nec repentino esallala pro-
misse esl.
S. HiERON., serm. de Assumpt. — Vene-
remur salulis auctricem, quœ dum aunto-
rem suum concipit de cœlo, nobis Redcm-
plorem prœbuit in terra.
Idem, ibid. — Quod natura non habuit,
usus nescivit, ignoravit ratio, mens non ca-
pit humana, pavet cœlum, stupet terra,
creatura omnis cœlcslis miratur, hoc {utuin
esl quod [ler Gabrielem Mariœ divinitus
nunliatur.
Idem, ibid. — Cœloris per partes praesla-
turgralia. Mariai vero se tota infudil gra-
liœ l'Ieriiludo.
Idem, ibid. — Non est in mundo locus
dignior utero virginali in quo Dei Filium
Maria suscepit, nec in cœlis, solio regali
quo Mariam Dei Filius sublimavil.
S. Al'g., Lib. de virginit., c. 3. — Beatior
fiiil Maria coiici()iendo mente quam ventre,
l(tlicius gestavil corde quam carne.
Idem, ibid. — Felicior parlus spiritualis
quam carnalis : bealior eniui fuit Maria,
ConcinieudoGhrislum tide, quam carne.
Idem, super Lucam., c. II. — Quam ap-
pellalis felicem?lnde est felix, quia ver-
buui Dei custodivit, non quia in illa Ver-
bum caro factum est.
Idem, super Magnificat.— Audacter dico,
quod nec ipsa pieno cxplicare polerit, quod
cauere uutuit.
Idem, De Assumpt. B. Virg.— Ca-ro Jesu.
caro est Mariœ.
Idem, L, de virginit., c: 3. — Materna
propinquitas nihil Mariœ profuisset, nisi
felicius Ghristum corde, quam carne geslas-
set.
Idem. — Talis eligitur virgo do loto mun-
do, quœtantum haberel meritum ut Filium
Dei in semelipsa susciperet
Idem, Serm. de sanctis. — Qnid ego pau-
per ingenio, dicara de te, o beata Virgo 1
Cum de le quid dixero minor lorus est
quam dignitas tua meretur.
Idem, Serm. deNativit. — Illuc Deus suum
requisivil liospitium, ut oslenderet in casto
corpore, caslum debere portari Deum.
Idem, serm. 18 Detemp. — Ave anima(um
teraplum Dei, ave cœli terraîqwe aequissi-
mum habilaculum ; ave ejus mater qui non
capilur a lotius mundi spatio.
Idem, serm. 18, De sanctis. — femina
supra feminas benedicta, quœ virum omni-
no non [novit, et virum suo utero circum-
dcdit.
îdem, serm. 3 de Nativit. Chrisii. — ve-
neranda virginitas I o prœdicanda bumiJi-
tas I Maria ab angelo Douuni mater est
ai)i>ellata, et illa se Chrisii ancillam conti-
teiur.
S. Léo, serm. 1 de Nativ. — Virgo re-
gia, Davidicœ slirpis eligitur, quœ sacro
gravidanda fœtu, divinam humanamquo
prolem prius conciperet mente quam cor-
pore.
S. Bernard., serm. super Missus est. —
Quœ esl tam sublimis humililas auœ cedere
V
251
DICTIONNAIRE DE lA TRADITION.
232
lion iiovil lioîinrihus, insolescere glnria
iioscit? Mater Dei eligitur et ancillara se no-
minat.
S.Berv. serm. super IMissus est. — Utrinque
slwi'or, ulriiKpie rniraciiliiin; ei quod Dons
jeininœ oblcmperol, huraililas ahS(|neexeiTi-
|)ii>: el quo(i Deo t'emina priiicipeini-, sub-
liiiiitns sine socio.
Idem. — Isîa est Virginis nostras gloria
singularis, et exr.ellens prœrogaliva Mariae,
quod filium untim eum'lemqiie cuai Deo
Paire nieniit liabere communera.
Iderû, ibid, — Si virginitateni in Maria
non [)oles iiisi mirari, slude hnmilitatem
imitari, et sullicil tibi.
Idem, ibid. — Virginitale placuit, humi-
lilate concepit.
Idem, serm. 2 super Missus est.— Si Maria
hiirailis non esset, super eam Spirilus san-
ctus non reqnicvisset, nam vir^inilas sine
humilitate ferlasse habet graliam apul lio-
niines, sed non apud Deum.
Idem, ibid. — Quanta dignalio Dei I quanta
Virginis excellentia 1 Mittitur angélus Del
ad Virginem, id est a ceiso ad humilem, a
Domino ad ancillam, a Creatore ad crealu-
ram.
Idem. — Quœ est bœc virgo tam venera-
biiis, ut salutetur ab angelo ; tam humilis
ul desponsala sit fabro ?
idem, ibid. — Maria veneralione digna,
in qua humilitalem exaltât fœcutulitas, et
[)at lus consecral virglnitatem.
Idem, ibid,, liom. k. — Maria cum ange-
luui inlerrogat, quomodo fiet istud, quoniam
virumnon cognosco, non de facto dubitarit,
sed niodum inquisivit.
Idem , srr»}. in Nativ. Virginis. — Ex hoc
bealam te diccnt omnes gencrotiones, qufB
omnibus generationibus vitam et gloriam
liibuisli.
Ilem, ibid. — !Merito in le respiciunt
©culi tolius creaturœ, quia in te, per te, et
do te, benigna manus Oranipotenlis, quid-
quid creavil recreavil
Idem, ibid., hom.2. — Félix Maria, cui
ncc humilitas defuit, nec virginitas.
GuiLLELM. Paris. , in Cantic. — Sin-
guiariterelecta ad rainisterium rodemptionis
et reparationis gratiée.
S. Thomas, opuscul. 8. — Virgo obtinuit
tantum gratiœ, ut esset auclori gra.:;iœ pro-
pincjuissima, ita quod eum, qui plenus est
orani gratia reciperel, et eum pariendo quo-
dammodo, gratiam a(l eam derivaret.
Albert. (Mag., in tract, de laudibus B.
Virginis. — In bac annunliatione, sanclissi-
nia Virgo magis Deo conjungi non potuit,
nisi tieret Deus.
S. BoNAVENT. — Ipsa est, qua majorem Deus
facere non potest, majorem mundum, majus
cœlum polest, majorem matrem non potesi.
Ger90.\. — Hodie conipleta sunt omnia
desideria, hodie primum est et principale
Trinitatis festum.
S. (juegor., in 1 Reg. — Si vis virgi-
nem cognoscer^, qualis et quanta sit, in
ejus fiIium oculosconverte, etexejus excel-
lentia poleris etiam matris excellenliatu in-
leiligere.
ANTÏCHRÏSTUS
[Ex SS. Patribus.]
S. Clément., Recognit. lib. in, 1. 1. — Signa
quae ad salutem hominum prosunt, et ali-
quid boni homiuibus conférant, Malignus
îacere non polest, nisi in finemundi tanlum.
Tune enim admiscere ei conceditur aliqua
etiam de dexlris signis, id est,utvel dfe-
mones fugel, vel œgriludines sanet ; et pro-
pter hoc, tanquam qui excesserit termines
suos et in semeti[)sum divisus sit, ac semet-
i|isum impugnaverit , deslruelur. [Matth.
XII, 25.) Et proplerea Dominus prœdixit; in
iKivis.-^imis lemporibus tentalionem futuram
lalem , in qna decipianlur, si tieri potest,
etiam g\qc{\: [Matth. xiiv, 24.) confusis ,
scilicet, indiciis signorum , perlurbari ne-
cesse est, eiiara eos qui in discernendis
spirilibus, ac distingueudis virlulibus vi-
deniur erudili.
S. Justin., Dialog. cum Tryphone Judœo,
— Duo Chrisli advenlus sunl ounliali : aller
quidem in quo perpessioni obnoxius et in-
î^lorius, et ignominia atlectus et crucilixus,
aller vtro, in quo cum gloria e cœlis aderil,
quando el deleclionis liomo grandia etiam
adversus Altissimum in terris loquens, ne-
l'aiida audebit in Christianos.
Teutlll., De resurr. carnis. — Cum le-
gimus, populus meus, inlroile in cellas
piomas quaululum, douée ira mca juiule-
real;sepulcra eruntcellee proraae, in quibus
paulis[)er requiescere habebunl, qui in ûni-
bus sœculi , su!) uitima ira per Anlichristi
vim excesserint. Aul cur cellarum proma-
rum potius vocabulo usus est, et non ali-
cujusjoci receptorii; nisi quia in cellis pro-
mis caro salita et usui reposita servaiur,
depromenda illiuc suo lem()ore? Proinde
enim et corpora medicala conJimentis se-
pullurœ, mausoleis el raonumenlis seque-
stranlur, processura inde cum jusseiit Do-
minus. Quod cura ita iutelUgi congruat; et
quœ enim ab ira Dei cellanorum nos re-
lugia servabunt? Hoc ipso quod ait, donec
ira [)rœtereat, quœ exstinguet Anlichristum,
posl iram, oslendit processurara carnem de
sepulcro, in quo ante iram luerit illala.
Nam et de cellariis non aliud affertur, quam
quod infertur; et post Anlichristi eradica-
tionem agilabitur resurrectio.
Origeis., Comment, séries, t. III. — Legi-
tur quasi de multis : Exsurgent enim pseu-
dochristi. [Matth. xx.iv, 2i.) Geneialiter
unus est Antichristus, species autem illius
mullœ: tanquam si dicamus, mendacium
generaliier unum est, secundum dilferen-
tias aulem falsorum d igmatum, iiiveniuntur
ujuit;! esse mendacia.
S. HiLAu., in Matth., t. I. — Prima vigilia
luil logis, secunda prophelarum, tcrlia cor-
233
poralis advenlas, quarin anlora in P'-diti
clarilalis. Sed inveniet (Dominus) fcssam il
Anlichristi spirilu et lotius sœculi moiibus
circumaclam. Véniel raaxime anxiis atque
vexalis. Et quia de Aiitichrisli coiisueln-
dine ad oninem lenlnlionum novitatem sol-
licili erunt, eliam ad Doinini advenlum ex-
pavesceiil, falsas reruni imagines et snbre-
penlia oculis ligmenta meluenies. Sed bo-
nus Dominus stalim loquelur, timoremque
appellel, dicelqne : £"^0 5»m, adventus sui
lide melum naufragii imminenlis appellens.
S. Cyuill. Hierosi., caterh. 15, De secundo
Christi adventu.—Et verba conlra Allissi-
mam loquetur [Dan. \u, 25): blasfdiemus
vir et legum cuntemplor, (pn non a patii-
bus regnum acceperit, sed magicis ailibus
prinei[)alum rapueril. Quis aulem est,aut
cujus niodi ad oporalionem peitinel? inler-
pres esto, Paule. Cujus est, inquil, adventus
secundum operationem Salanœ , in omni
ANTICHRISTUS
ditii
234
nihil vero fiel: sed mundnra npparentibus
suis porienlis decipiel : et muiti liis credent,
et ut Deum fortem ipsum glorificabunt.
Cuncli qui creduli crediderint bestiœ,
impiumquu illius caracterem [»ro signaculo
acceperinf, siniul ad i[»sum accèdent, cum
anguslia alque dolore dicentes : Da nobis
quod edamus et bibamus, quoniam ecce
cuncîi deficimus farae tabef.icti, venenalas-
que a nobis depelie beslias. Cumque non
sit impuro illi quod eis daro j)0ssit, ad eos
magna cum seveiilale lespoudebit ; tindc
dabo vobi>, quod edatis et bibatis, o homi-
nes, cum cœlum terrcc pluviam deneget,
terraque ideo [X'orsus germinare ac fructi-
tîcare nequeat. Quibus auditis, popuii in-
gemiscenl flebunique, inler lot anguslias
omni penitus soialio desUiuli : addeturque
ipsorum alUiclioni allliclio verbis nonexpri-
menda, quod ila se }irom[)lûs ad tyranno
credendum exbibuerinl. Cum illeinfelix ne
poteslate, et signis, et prodigiis mendacii. sibi quidem ipse opilulari (pieat , quomodo
(yy Ihess. XI, 9.) Hoc innuens Salanam eo
lanquam inslrumtiilo usuium, in [iro{)iia
persona per ipsum operanlem. Gnnrus enim
nullam de cœlero mmam sao judicio tore,
jam non per minisiros suos ex more, srd
per sei[)sum deince})s apertius bellum ge-
rel. In omnibus vero signis et prodigiis
mendacii. Qui enim mendacii paler est
{Joan. viu , !*■'*) y men lacii opéra ficiis
specitbus osleniiibit ; ila ut plèbes resusci-
lalum morlQum se videre pulent, qui tamen
non resuscilelur ; et claudos ambulantes, et
caicos visum recipienles, cum nulla liujus-
modi fialsanatio.
S.Ephr., serin, inadtent. Anlichristi, l.U.
— Quando muiiie po[iulo ac plèbe lot lan-
lasque Anlichristi virlu les aspexerint,ipsu m-
que potenlia adeo proeslanlem , cuncli pa-
nier in eamdem senlenliam descendent,
summoque cum gaudio illum sibi regem
Iiroclaraabunt, dicenies ad invicem : nun-
ergo i|)Sûrum miserebitur ? l'i dicbus illis
erit pressura magna prue Iribulalioiie, quam
draco inferet, et ,)r;e liinore, ac lerrœ motu,
.'■oniluque maris, et l'dUie , ac sili , morsu-
que lerarum. Quiconque enim signaculum
Anlichristi acceperinl, jpsumijuu ni j'eum
optimum adoravcrinl , parlem in regno
Christi non conseijuenlur ; sed cum dru-
cone projicientur m geheiuiam. Felicem
illum, qui re[)erlus iuerit sancl-as ettidelis,
spemque lirmam tix.imquein Deumhabens,
quoniam îacillime hic evadere poterit om-
ues ipsius lenlatijnL'ii , loimeala atque
phanlasmata.
Cœlerum priusquam isla fiant, millet mi-
sericors Dominus Eliam Thesbiton et
Henoch {Apoc. ii ; Malach. ivj, qui palam
humano gem-ri pielalem prœJicenl, edi-
canlque cunctis , ne tyranno ob timorem
credant, clamantes atque diceules : Sedu-
clor hic est, o homines: nullus illi prorsus
quid reperiri poteiil alius vir tanlus, adeo- credat, aut obtemperet impio : nuMus ve
que benignus acjuslus? Cito aulem ejus slrum lerrealur :citissiine enim destruetu: :
regnum erigelur, et in l'urore suo Ires re- Dominus sunctus jam ecce de cœlo adveniet,
ges magiios alque|iolenles perculiet. Deinde judicalurus omnes illos qui signis ejus
supra niodum corde exallabitur, evometque crediderint. Quanquam [)auci lune reperieii-
draco universam suara amaritudinem : or- lur qui illorum prophiiiarum dictis sint ob-
bem Urrarum lurbabil, ullimos fines terrœ
commovebit, aflliget universa, polluai in-
quinabitque animas : non amplius velut
pius ac rt'ligiosus, verum prorsus per om-
nia auslerus, durus, iracundus et excan
desceusi saevus, inslabilis, lerribilis, inflexi
lemperaluri. Haec aulem omnia luclurLis
est Salvator , ut cunctis osiendaUir ejus in-
finita clemenlia : quandoqui Jem nec illo
temiore morlalium genus est deslitnlurus
pra3dicatione verilatis, ut omnes in die ju-
dicii reperianlur inexcusabiles. Plurimi
bilis, odibilis et abominabilis, immilis , porro sanciorum, qui tune, reperienlur, cum
improbus et impudens, (jui universum mor- ira()urus illeadveneril, prolusislacrymarum
lalium genus in baralhrum impielalis prœ
cipilare sludebil. Signa vero multiplicans ,
faiso et non vere ejusmodi oslenlabit. Ei-
enim adstanle circumcirca maxima populo-
rum mulliludine, cura [)ropier phanlasmata
laudanlium vehemenlissimam emissurusesl
vocem, adeo ut locus lotus movealur, in
ipio lurbaî ei assisiebant, inquiens : co-
-iioscile, univcrsi popuii, magnam potesla-
lis mea' virluleiu. Transleret aulem moules
curam oculis spectanlium, et insuias ex
i: ari alLullel:fi(;la aulem ubeoerunl omnia,'
DlCTlOX.N. DE LÀ TrADITIOX. I.
fluminibus, gemenles el fientes ad Deum
sanctum récurrent, ut a dracone illo Jibe-
rentur; confugientque maxiuio cum studio
ad déserta, et occultabunlur metu percuisi
in monlibus et speluncis; capitibusque suis
terra ac cinere conspersis, in maxima cor-
dis liumililalo die nocluque orabunl. Dona-
bilurque iliis a Dec sanclo quod crantes
pelierinl : deJucetque eos gratia ips;u> ad
loca deiinila, et salvabunlur occuUali in ca-
vernis et speluncis, ne Anliclu'isii signa
alque lerrores conspicianl ; cl iis quidem;
8
Ï35
DICTIONiNAlRE DE LA TRADITION.
25fi
qui cognitione nlquo inlelligenlia illuslrnli
fuerinl , conlinuo innotescet Antichrisli
ndvenlus: qui vero raenlem in terrenis ré-
bus defixam habuerint, etsi audient, non
tamen credent, sed dicentem aspernabun-
tur. Aique liujus rei gralia praevalebunt
sancli, qûandoquidom curam omnem saeculi
abjecerunt, — et cum sponso exsultahuntin
œterno et cœlesli ihalamo cum sanctis omni-
bus in ^empilerna sreculorura sœcula. Amen.
S. Chrysost, liom. 3 m II Thess. u,
t. II. — Ne quis vos seducat uîlo modo, quo-
niam nisi venerit discessioprimum, et revela-
tus fuerit homo peccati, fiUus perditionis,
qui adversatur et extollitur supra omne quod
dicilur Deus, aul quod colUur,ilaut intem-
plo Dei sedeat , ostendens se tanquam sit
Deus. [Il Thess. ii, 3, k.) De Anlichrislo hic
disserit, et magna aperit mysteria. Quid est
discessio ? Aiiticlirislum vocat discessio-
nem ; ut qui multos sil perdilurus , et ut
deticiant, iuductuius : adeo ut scandalizen-
tur,inq\i\l,sifieripolest,etiamelecti.{Matth.
XXIV, 24..) Vocal aulem eura, hominem
peccali. Faciet enim innumerabilia, et pro-
curabil ut alii faciant terribilia. Dicit au-
tem eum filiura perdilionis quod ipse quo-
que pereat. Quis est autem iste? nunquid
Satanas ? nequaquam; sod homo quidam
suspiciens omnem ejus operalionem. Et
reveiatus fuerit homo, inquit, qui extolli-
tur supra omne quod dicitur Deus, aut
quodcolilur. Non enira ilios ijiducet ad
cultum idoIorum,sed erit quidam Dei ad-
versarius: dissolvet etdeslruetomnes deos,
et jubebil se ip&um pro Deo adorare. Et
sedebil in templo Dei , non quod est Jero-
solymis, sed in templo Ecclesiae. Ostendens,
inquil, seipsum Deum. Nondixit dicentem,
seutenlantem ostendere. Faciet enim iuiig-
U8 opéra, et signa ostendel admirabilia.
Idem, hom. 76, al. 77, in Matlh.y t. VII.
— Dabunt signa et prodigia, ita ut, si fîeri
fossit, etiam electos seducant. [Mallh. xxiv,
i>4.) Hic Chrislus de Antichrislo loquilur,
dequequibusdam ejus ministris : de quo
sicPiiulus loquilur; cum enim vocasset il-
lum hominem peccali et filium perdilionis,
iniulil : Cujus adventus est secundum opera-
lionem Salnnœ, inomni virtute, et signis,et
prodigiis mendacii, in omnt déceptions inju--
slitiœin ils qui pereunt. [U Thess. n, 9.) Et
vide quomodo jlloscaulos reddat. Ne exea-
lis, inquit, iii desertum, ne intielis in pe-
jietralia. Non dixit, abite et ne crédite, sed
ne ingrediamini, neque egrediamini. Magna
enim Iraus erit, eo quod el signa ad iraudem
dentur.
S. HiERON., Comment, in Ecciesiasi., t. II.
— Duo ex Israël populi signiticanlur. Prior
qui anie advenlum Domini luerit, et posle-
rior qui Antichrislum pro Christo susce-
pturus est: quod prior non penilus sit ab-
jectus. (Prima quip()e Ecclesia ex Judœis et
Apostolis congregata est.) Et in fine Judsei,
qui Antichrislum pro Christo suscepluri
huul, non lœteniur in Christo.
S. Aî;gust., Enarr. in psal. ix, t. IV. —
Irritavit Dominumpeccator : stcundum mul-
titudinem irœ suœ nonexquiret .{Psnl. ix, k,)
Multum irascitur, dum non exquint, dum
quasi obliviscitur et non attendit peccala,
et per fraudes et scelera ad divitias honores-
quenervenitur: quo;l maxime in illo Anli-
christoeventurum esl.qui usqueadeo bealus
videbilurhominibus, utetiamDeus putetur.
S. Greg. Mag. , Mora/., 1. XIV, inc-xvm Jo*,
t. 1. — In difbus ejus stupebuntnovissimi,et
primos invadet horror. [Job xvm, 28.) Tanta
enim tune contra justos iniquitate elirena-
bitur, ut etiam electorum corda non parvo
pavore feriantur. Unde scripium est : lia ui
in erroretninducantur, si fieri polest, etiam
electi.{Matth. ^xiv, 2!^.] Quod videlicet dici-
tur, non quia electi casuri sunt, sed mag-
nis lerronbus trepidaluri. Tune vero con-
tra eum certamen juslitiee, et novissinii
electi habere narranlur et primi : quia sci-
licet et hi qui in tine mundi electi repe-
rienlur, in morte carnis prosternendi sunt,
et illi etiam qui a prioribus mundi parti-
bus processerunt, Enoch scilicet et Elias
ad médium revocabuntur, et crudelitalis
ejus sœviliam in sua adhuc morlali carno
morlales sunt, in qua cruciari lem{)oraliter
possunt, ipsa quœforliler tolérant, suppli-
cia perhorrescunl; ita ut in eis uno eodem-
quelempore et conslanlia ex virtule sil,
etpavorex carne : quia elsi electi sunt,
et i()sa metuunt tormenla, quœ vincunt,
ut lormentis vinci ncqueaiil ; per hoc tamen
quod hominessunt.Dicalurergo: Jn diebus
ejus stupebunt novissimi, et primos invadet
horror : quia videlicet tanta tune signa
monstralurus, et crudelia ac dura l'aclurus
est, ul ad sluporera perducal, quos in fine
mundi invenerit, et priores (latres qui in
ejus expugnalionem servatisuut, carnalis
niortis dolore Iransligat.
Idem, Moral. Iib. xxv, in /oô xxxv, t. I.
— Qui regnare facit hominem hypocritam
propter peccata populi. {Job xxxiv, 36.)
Polest ipsum omnium hypocritarum caput
Antichristus designari. S-^duclor quippe
ille tune sanclilalem simulyt, ut ad iniqui-
lalem Irahat. Sed propter peccata populi
regnare permiltitur, quia nimirum tune
ipsi sub illius regimine prœordinan-
tur, qui ejus dominio digni anle sœcula
iirœsciuiilur, qui peccalis subsequenlibus
exigunt, ut sub illo judiciis prœcurreniibus
(iispoiiaiitur. Quod ergo tune Aniiclirislus
super impios régnât, non est ex injuslilia
judicaniis,sed ex culpa patienlis: quamvis
plerique elprincipalum illius non viderunt,
et lamen ejus principatui peccatoium suo-
rum conditione deserviuni: quia et quem
dominaniem sibi minime conspieiunt, eum
procul dubio perverse vivendo veneraniur.
Annon ejus membia sunt qui per atïectatœ
sanclilatis speciem apfetunl videri quod
non sunt? ille namque principaliter hypo-
crisim suujit, qui, cum sil damnatus homo
et nequam spiritus, Deum so esse menli-
lur.Sed procul dubio ex ejus Qunc eorf)u-
re prodeunt, qui iniquitates suas sub teg-
mine sacri honoris abscondunt, ul proles-
sioi-.e videri appelant, quod esse operibus
237
APOSTASIA.
238
récusant. Quia enim scriptumesf : Omnisqui
facitpeccatutn,servuS€stpecciUi{Joan.\ni,3'*),
quanlo nunc liberias peraguntperversa quaj
\olunl, taiiloejusservilioobiioxiusobligan-
lur. Sed nullus qui laletn reclorem palilur,
eumqueinpatituraccusel ; quia nimirum sui
fuil merili, perversi rectoris subjacere di-
lioni.Culparaergoproprii magis aocusel ope-
ris, quam injuslitiain gubernantis. Scriptum
iiamque esl : Dabo tibireges in furoremeo.
Osée \m, 11. ) Qaid ergo illos nobis prœesse
déspicimu*!, quorum super nos regimina ei
Doniini furore suscipimus? Si igilur iras-
cente Deo seciindum noslra meriia redores
accipiraus, in illorura aclione colligimùs,
(juid ex noslra œstiraalione ponsemus.
Quaravis plerumque et elecli subjaceaiit
reprobis. Unde el diu David Saulem perlu-
lil ; sed subséquente culpa adulleni prodi-
tur, quia dignus tune fuit qui tanta prœpo-
sili asperitaiepremeretur.
APOSTASIA
[Ex SS. Patribus.]
b. CtPRiAN. epist. 52, ad Antonianiim. —
Àposlalœ el desertores , vel adversarii et
hosles et Chrisli ecclesiara dissipantes, ly.c
si occisi pro noraine foris fueriiit, admitli
secundum Aposlolum {Galat. i, 8J possunl
ad Ecclesiœ paceui, quando nec s,)irilus ,
nec ecciesiœ lenueraut unitalem.
S. HiLAR., Tractât, in psul. cxviii, t. 11.
— Sprevisti omnes disvedentes a juslifica-
tiombus tuis; quia iniqua cogilatio eorum.
(Psal. cx\m,i\ii.) An%i\n\ïn et susceplioneni
oblioc Proplietaurat,necuiu discedenlibus a
juslibcalioiiibus Dei, et ipse spernatur. Sed
Jiic servaia ea ratio est ut non dictum sii,
sprevisli otnnes peccatores j sed Sprevisti
omnes discedentes. Si enim peccalores spei-
ueret, omnes ulique sperneret : quia sine
peccalo neino sit. Sed spernit discedentes a
se, quos aposlalas vocanl. Neque enim in-
lerest an in jusliticalionibus Uei quis ali-
quando iueril. Spernendus enim a Deo esl,
quis(juis discesserit , quia manenlis meri-
lum conservai consummalio ()ermanendi.
Dilfert vero a peccalo discessio, quia pec-
calo venia per pœnilenliam reservaiur,
discessio vero cum ipsa pœnilentiae disces-
^ione se damnai ; quae bine orilur, cum
Volunias eorum, qui discessuri sunt, est
iniqua.
S. Alglst. , lib. m Operis imper fecti
contra Julian., l. X. — Apuslasia primi
huiumis , in quo summa eral , et iiullo
impediebalur vilio liberias propriae voiuu-
lalisi lam magnum peccalum fuit, ut ruina
ejus nalura bumaua esset Iota cullapsa :
quod indical buiuani generis lanla raiseria,
quae a priiuis ploralibus vagientium usque
ad cxpiranlium iiovissimoa lialilus omniljus
nota esl.
Idem, De civit. Dei, t. VII. — Pejor est
deserlor lidei el ex deserlure oppugnalor
ejus etleclus, quam ilie qui non deseruil
quam nunquam lenuit.
Idem, contra Cresconium Donalist., 1. ii,
t. IX. — Hoc discernitur apud nos, ut aliter
recipianlur qui Galhoiicam reliquerunl, ali-
ler qui ad illam primilus veniunl. Illos
euim amplius gravai crimen deserlionis :
hos aulem non a se disru{)tum, sed coj^ni-
lum el relenlum vinoulum relevai unilalis.
Unde tieri poiesl, ul quos seduclos reba-
plizaverunl, ipsi pro eis [iœnilenlibus DoujÏ-
num depreceolur, si prius isli conciiiali,
quam illi reconciiiali Ecciesiœ fuerinl. Sic-
ut fieri polest, ul etiam cullores idolorum,
si quos forte Clirislianos ad idola seductos
aposlalas fecerint; si priores seductores
facii fuerinl Cbrisliani, et magnum aliquod
merilum in Ecclesiaconseculi, per ipsos illi
quos deceperant redcant, per ipsos commerl-
dentur et reconcilientur Domino per quos
dimiseranl Dominum. Quod enim valet ad
mundaiidasacriiegiagentilium, recte percep-
tum-sacramentum bnplismatis; boc valet aJ
raundanda sacrilegiaschismaticorum et liae-
reticoruin , veraciter appreliensa cliarilas
unilalis. Quamobrem sicul seduclores tide-
lium Cbrislianorum venienles ad Christuiiii
seduclis redeunlibus prôe[)onunlur, unde isii
et episcopi Oeri possuiit, illi non possunl :
iia minari non debeiit decepli ab liaerelicis,
quando ad Calliolicam rcdeunl, suus dece-
I)tores sibi anleponi quando ad Catholicani
veniunl. Isli namque excusabilius pelunt
quae sibi defuerunl; illi humilius repetunt
quod fuerunt : islos hoiiorabilius ubi non-
uum sielerant advocamus ; illos suspeclius
unde lapsi fueranl revocamus.
Idem, De unico baptismo contra Petit. ^
t. IX. — Nec illud sine dislinciione prœter-
imus, ul bumiliorem agant pœnilenliaiu
qui jam tideles Ecclesiam calhoUcam dese--
ruerunt, quam qui in illa iiundum fuerunt.
Idem, lib. i De nuptiis et concupisc.,
t. X. — Aposlalœ anima vclut de conjugio
Chnsli recedens, eliam tide {)erdila sacra-
menlum tidei non amiilil, quod lavacru
regeneralionis accepit. Hedderelur eniin
[irocul dubio redeunti^ si amisisset absce-
dens. Habet aulem hoc qui recesserit aU
cumulum supplicii,iion ad merilum prœmii,
S. Cykill. Alexandr., liom. 11^ de festis
Pasch., t. V. — Pravae et adversariœ poie-
Slales circumluslrantes orbem in uniuscu-
jusque bominis vitam curiose inquiruiil,
sanclos lerribili elferoque oblutu eoniem-
planlesj el eos quidem qui jam vicerunl im-
pellenles ad maliliam, quae ad aposlasiam,
pessimum inalum, ac summum lolius im-
[)robitatisfasligium tendal : (jui vero se jam
bonis operibus addixerunl, suumque sibi
decus in officiis justitieecoilucaverunt, con-
tra eos velutsibi iniujicissimosinsurgenles,
el insitae sibi perversilalis crudelilalom op-
ponenles.
S. Greg. MiG., l. V, tu / Reg. iv, t. IH.
— Aposlalarum (Isi dif/icillima conversid
239
sit , non est tamen impossibilis. Qui sint
hi aposlatœ. Sed et Uebrœi qui fueront cum
Philisthceis heri et nudiusterlius , ascende-
rantque cum eis in castris, reversi sunt ut
fissent cum Israël. [1 Reg. iv.2i.) Qui sunt
Hebrœi qui fuerant cum Philislhœis, nisi
ecc.'Jloresa religiosa oonversationela[)si? —
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
240
&'
slolû sancliores, qui taraen yerebalur, ne
forte cum aliis prœdicasset , ipse reprobus
efficeretur. (/ Cor. ix, 27.) Sed id tandiu
limeiidum est , donec laqueus conlrilus
sii, donec corpus istud anima deposuerit.
Nam et ipsum corpus laqueus quidam est s
^uc.•llu.t;^a .cnfei^aa cuu . ..ou..,,.. v ...,"• • ""^Je et oculus legilup animam deprœdari.
Jebrrci quidem sunt ordiue religionis, sed [Thren.,m, 51.) IVJiuime eigo decet esse
cura Philisihœissunl, et cura eis ascenduni, securum hominem, qui secura portai la-
quandiu per suggestiones noxias illudun- queum suura : imo vero bonum est magis
tur, et in prava operatione proiiciunt. Cura habilare in adjutono Altissiiui , ut per eum
niaiigiiis quidera spiritibus sunt proposito possit laqueus cvitan
et voluntale peccali; sed cura eis ascen-
dunl, quia ipsis impellenlibus, in audaciara
se exloUuul iniquœ operalionis. Vel cum
eis sunt, cum })eccala sua operando perti-
ciuot : cum eis vero ascendant, cum pravi-
tatis suœ exem[)la aliis imilanda prot'erre
non metuuiit. Quid est ergo, quod leverti et
esse cum Israele dicunlur, nisi quia laies
eliampleruraque resipiscunt? reverlienim
amorem religiosee vilae resumere est. Et
cum Israele esse, est intra sanctam Eccle-
Idam, Apolog. ad Guillelm. abbat., t. I.
— Quisque bonura tencat quod tenet, ut
alium aliud tenentem non judicet; si qui
accepit jam esse bonus, non invideat me-
lioribus; et qui sibi videtur agere melius,
bonum non si)ernal allerius: si qui distri-
ctius vivere i)0ssunl, eos qui non possunt
nec aspernenlur, ncc œraulentur : et qui
non possunt, eos qui possunt sic mirentur,
ut teraere non iraitentur. Sicut enim non
cum israt-.e t^ssc, «i iuu« ou^ licet his, qui majus aliquid forte voverunt,
siam in charitalis unitate persistere. Ad lioc ad id quod minus est descendere, ne apo-
quippe revertendura, ut cum Israele esse siala-enturisicnonomnibus expeditdebouis
jHopoîianlur. Quia nulla est conversio -pec- minoribus ad majora transire , ne praecipi-
caiuris, si conversus perseveranlia careat tentur. . .. . i, ,^
boni operis et unitate charitalis. Idem, De mcd. bene vivendi, i. II. - ]\emo
S Bernard., serra, i, in psa/.xc:(^ui/ia6t- miitens manum suam ad arairum, et respi-
tat, etc., l. I. — Quid vobis ultra paveudum cicns rétro, aplus est regno Dei. [Luc. ix,
est? unumulique et gravissimum, peccatum
Judée; peccatum apostasiœ. Bene enim lac-
lum est, ut pennas acciperetis sicut co-
lumbœ, et volaretis ad requiescendum. Nam
in terra non erat requies, sed labor, et do-
lor, etafflictio spiritus.Quid ergo iimendum
est sic volanii, nisi ne forte cadaver, vel
simile aliquid, in terra videat cujus deside-
rio iractus videalura venatoribus illis pes-
siraus, et prœparalis laqueis capiaiur, et
sint uovissima hominis illius pejora prio-
ribus? hoc, inquam, omninolimendura est,
ne quis aui corde solo, aut eliam corpore
ad Yomilum revertatur. Legimus enim de
hliis Israël, quia corde redierunt in M^y-
ptum. Nam coruore reverti, clausum post
62.) Igitur, soror venerabilis, necesse est
ut per desiderium œternae beatitudinis pul-
semus quotidieauresDei omnipotenlis, nec
deliciamus a bonis quœ incepimus , piius-
quam, illo aperiente, raereamurde carceie
mortis hujus eripi, et ad porlam cœlestis
patriœ pervenire. Suror in Chrislo amabilis
raihi, bonum est perseverare in serviiiu
Dei : quoniam qui de mouasterioad saecu-
lum revertunlur, plus quam carbones nigri
elBiciuniur. Qui de monaslerio adscecu-!uin
descendunt, efficiuntur nigri sicut carbones
frigidi. Quare? quia per lurporem mentis
ab igne charitalis Deisunt mortui et exstincii.
Unde beatus Isidorus : Qui de bona vila ad
malam revertuniur per cupidiialem niundi,
iorum talus Kubrura mare prohibebat. Hoc sunt contenebrati, et nigredino vilioruu.
est quod vehementer singulis quibusque suni fœdali et fuscati, atque lucernœ clari-
limendum esl, ne quando foi te eatenus Deum
otlendant, ul manifeste abjicianlur et evo-
mantur ab eo : aut si pudor neget aposla-
siam curdis : ut videlicet sub habilu reli-
gionis cor sœculare gérant, et quidquid
saecularis consolationis invenire polueiint,
aoipleclanlur. Nequeenimsumus uus Aj)0-
talisDei sunt extranei. Qui de monaslerio
ad saeculum fugiunt, a societate angelorum
separanlur, et dœmonibus socianlur. Qui
sanctam congregationem relinquunt, et ad
sœcularem vitam descendunt, a societate
Dei elonganlur, atque dominio diaboli sub-
jiigaiitur
APOSTOLI
[Ex SS. PatTibus.]
S Ires., I. m contra hœreses. — Eos
qui dicunl solum Paulum veritatem cogno-
visse, cui per revelationem manifestum esl
myslerium, ipse. Paulus convincat dicens ,
unum et ipsum Deum operatum Petro m
ai)Osiolalum circumcisioniselsibiin Génies,
ll.sius ergo Dei Pelrus erai apostolus , cujus
ei Paulus : et quem Pelrus in circuracisione
annuntiabat Deum et Dei Fihum, hune et
Paulus in génies. Nequeeniœ solum Pauluiu
salvare veiiit Dominus nosler; nec sic pau-
per Deus, ut unum solum haberet aposio-
lura, qui disposiiionem tilii sui cognosceret.
Et Paulus auleui dicens : Quam speciost pe-
des evangelizantium bona, evangelizantium
pacem! [Rom. %, 15.) manifestum îecit quo-
niam uon unus, seU plures eranl, qui ven-
çu
APOSTOLI
2;î
lalera evangelizabant. El rursus in ea Epi-
siola, quseest ad Coriiithios,cijmprœJixisset
omnes qui Deum posl rpsurreclioiieni vide-
funt, inluiil : Sive autein ego, sive ilti , sic
annunliamus f et sic credidislis (/ Cor. xv,
11), unara et earadem prœdicalioiieni coiifi-
lens omnium eorum , qui Deum videruul
posl resurreclionem a mortuis.
Idem, i6»d. — Dominus Philippo volenti
Palrem videre , respondit : Tanlo tempo-
re vobiscum sum , et me non cognovislis?
Philippe, qui videt me, vidtt cl Palrem.
Quomodo lu dicis : Ostende nobis Palrem?
Ego enim in Paire , et Paler in me , et
amodo cognovislis eum , et vidisiis. {Joan.
XIV, 7, 9, 10.) Quibus ergo Domiiius lesJi-
nionium dixit, quoniara et cognoverunt in
ipso, et viderunt Patrem (Pater aulem Ve-
ritas], hos dicere non cognovisse verilatem
est hominum falsa tesianliura , et eorum
qui alienati surit a (Ihristi dO'Urina. Ad quid
enim mitlebalDominus duodecim aposlolos
ad oves quae perieraiU domus Israël, si ve-
rilatem non cognoverunt? {Mallh. x,6.)
Quornodo autem se(iluaginta prœdicabant,
nisi ipsi prius virlutem pr<edicaiionis co-
gnovissenl? aut quomodo Pelrus ignorare
potuit , cui Dominus teslimonium dedil,
quoniam caro et sanguis non reveiavit ei ,
sed Pater qui in co&lis est? (Mallh. xvi, 17.)
SJculergo rau/us aposlalus nonabhominibus
neque per hominem , sed per Jesum, el Deum
/'arrem(Ga/.i, 1), FilioquidemaJducenle eos
ad Palrem, Paire vero révélante eis Filium.
Justin., Quœst. et Resp. — Quœst. Si ad
mortem et exsilium a piscatoribus pisces ex
aquis educuntur, quomodo in vilam œler-
iiam Doiuinns Christus homines per opa-
siolos introducturus, |)iscaloresillos homi-
num faclurum se piomisit?
Resp. Quandoquidem homines sagena
fegni ab aposloiis eaplos mori anteaclae in
peccalis vitee oporlebat : idcirco captura»
l)iscium assimilavit Dominus capluram ho-
minum. Addidit autem in vilam (Luc. v,
10), id quod exemplo deerat adjiciens ei rei
quœ docebatur.
S. Cleme>t. Alex.,. Slromat. 1. iv, 1. 1. —
Dominus propler eorum qui ei insidiaban-
tur hominum el intidelium expurgalionem,
Ifibil calicem.. (Mallh. xx, 22.) Quem imi-
tantes aposloli , ut qui rêvera essent Gnos-
lici el perl't'Cti, pro ecclesiis quas lundarunt,
passi sunt. Si ergo Gnostici , qui vesligiis
insislunt aposlolicis, debent ila se gerere»
ut in eos non cadal peccatum, el propler
dileclionem iu Dominum^ diliganl eliana
proximum : ut si casus aliquis evocet , pi o
Kcclesia ciira offensionem patientes atUi-
Cliones, bibant calicem,
Tertlll., De prœsc. hœret. — Proponunt
(ha3retici) ad suggiUandam ignoranliam all-
quam aposloloruui, quod Pelrus, et qui cum
eo rei>rehensi sunl a Paulo. Adeo, inquiutit,
uiiquid eis defuit, ut ex hoc eliam illuxl
slruanl , potuisse poslea pleniorem scien-
liam superveniro 'qualis obvenerit PaulO;
lepreheiidenli anlecessores. Pos&umus et
l)icacta aposlolorum repudiantibus dicere :
Prius est uti ostendatis quis iste Paulus, el
quid ante a|)oslolum , et quomodo aposto-
lus : qualenus et alias ad qucesliqnes
pluriraum eo uluntur. Neque enim si ipse
se apostolum do perseculore profitelur, suf-
Ocit unicuique exarainare credenti ; quando
nec Dominus ipse de se teslimonium dixe-
rit ; sed credant sine Scripturis, ut credant
adversus Scripluras : lamen doceanl, ex eo^
quod aileganl Petrum a Paulo reprehensum,
aliamEvangeliiCormam aPaulosuperdictam,
cilra eam quam prœmiseral Pelrus el cae-
teri. Quin demulalus in praedicatorem da
perseculore, deducitur adfralresa fratribus.
ut unus ex fratribus, et ad illos ab illis qui
ab aposlolis tidera induerant. Dehino, sicul
ipse enarrat, ascendit in Hifrosoljmam
cognoscendi Pétri causa, ex ollicio el jure
scilicel ejusdem fidei et praedicalionis. Naui
et illi non essenl mirali de perseculore fnc-
lum prœJicalorem , si aliquid conlrariuui
prfpdicarel : dexleram ei dederunl , signuin
concordiee el convenienliae : et inter se dis-
tributionemofficii ordinaverunt, non separa-
lionem Evangelii : nec ut aliud aller, sed
ut aliis aller pra&dicarenl ; Pelrus in circum-
cisionem , Paulus in naliones. Cœlerum si
re})rehensus est Pelrus , quod cum con-
vixisset elhnicis, poslea se a convictu eo-
rum separabat personarum respeclu : ulique
conversationis fuil vilium, non praedicalio-^
iiis. Non enim ex hoc aliusDeus, quam
Creator, et aiius Christus quam ex Maria ,
el alia spes quam resurrectio aununliubatur.
Non mihi tam bene est, imo non miln
lam maie est, ut aposlolos commillam. Sed
quoniam perversissimi isli illam reprelion-
sionem ad hoc obtendunt, ul suspeclaiu
faciant doclrinam sujieriorem , res()ondebo
quasi pro Petro : ipsum Paulum dixisse,
faclum se esse omnibus omnia, Judoîis Ju--
dœum, non Judœis non Judaeum, ut omnes
lucrificaret. Adeo (>ro temporibus, et perso-
nis, el causis quaedam reprehendebant , in
quae et ipsi œque temporibus el perso-
ms et causis cummiltebanl : queniadmo-
dum si el Pelrus reiirelienderet Pauluiu,
quod prohibens circumcisionem , circum-^
ciderit i[)se TimoUieum. Videriut qui de
aposlolis judicant. liene quod Pelrus
Pduio et in mactyrio adeequalur. Sed etsi
in lerlium usque cœlum ere[ilus Paulus
et in paradisuiu delalus, nudiil quaedam
illic, non possuiit viiieri fuisse, quae illuni
iu alLam doclrinam insiructiorem prœsla-
rent , cum ila luerit condilio eorum, ul
nulll hominum proderentur. Quod si ad
iilicujus coiiscienliam manavit, nescioquid
illud., el hoc se aliqua hœresis sequi allirmal,
aut Paulus secreli prodili reus est, aul et
alius poslea in paradisum ereplus debel
oslendi , cui permissuni sil eloqui , quae
Paulo mulire non licuii. Sed, ul diximus ,
eadem demenlia est, cum contilenlur qui-
dem, nihil aposlolos ignorasse, nec div.ersa
inler se praedicasse ; non lamen omnia vo-
lunl illos oainibu5 recelasse : f^uasdam eniuk
%iZ
DICTIONNAIRE DE LA THADITION.
214
p.ilam,et universis, quœ.liin secrelo, et
p;iucis demandasse; quia et hoc verbo iisus,
est Pauliis ad TiDàolheum :o Timolhee,
depcsitura custodi. Et rursurn (1 Tim. vi,
20) : Bonum deposiliim serva. (// Tim. i, 14..)
Origen., contr. Celsiim , I. i , t. I. — Qui
prudenter et candide res ab apostolis Jesu
gestas possunt examinare, iis manifesturn
fieri iios divina virtule roborato? fuisse opor-
tere, ut edocerent Christinnarn religionem,
et homincs verbo Dei subjicerenl. Non enira
eis secuniiuiii arles Grœcorura dialecticas
aut rheioricas diiu'iidi facultas et dissereiidi
ralio inerat qua auditores sibi couciliareiil.
Atque eliam si Jésus eiegisset et doctrinfle
suae ininisiros adhibuisset eos, qui inulto-
l'um opinio.ue sapientes habenlui-, et aut
cogitandi subtiiitate, aut sernionis facundia
iijultiludiiiis plausus captare possunt; jusla,
meo quidem judicio, suspicio fuisset simili
eum ralione atque via usum fuisse, qua phi-
Ipsophi seclœ cujuspiara auclorcs usi sunt,
nequequod promissum est de doctrinse ejus
divinitnle,videreluradimplelum.Namsermo
et prœdicàtio fuissent in persuasione iliius
sapienliœ, quœ verborum lenocinia et aplea
COmposilioçjis blandilias airectat : et fides
hacc noslra perinde ac ea, quaiu suis dog-
matibus haberit, bujus mundi philosopbi,
fuisset in sapientia hominuirtf et nan in vir-
tute Dei. [ICor. u, 1.)
Nunc autem ecquis est qui, cura videt pi-
«cator-es et publicanos, vel primorum ele-
mentorum impeiitos (id enimdeillis Scri-
ptura testalur, et Geisus i[)sis inscientiam
suani YPre describeulibus crédit), coulideii-
ter de, tide Jesu adjungenda non modo ajiud
Judœos disputare, sed eliam apud reli(iuas
génies prospère Jesurà annunliare, non quœ-
sierit undeillisinessel pecsuadendi facult.is?
Neque enira eral vulgaris. Ecquis non dixerit
Jesum in apostolis divina quadam virlule
exseculura fuisse quodhisproraiseratverbis :
yenitepost me, faciam vos piscalores homi-
nutn? (Matlh. iv, 19.) Eanc paradera virlu-
lem coraraendans Pauius.ait : EC sermo meus
et prcsdicalio mea non in persuasibilibus hu-
vianœ sapientiœ verbis, sed in oslensione spi-
rilùs et virlulis, ut fides noslra non sil in
sapientia hominum, sed in virlufe Dei. [1 Cor.
Il, i.) Nam ut [uaediolura fuerat a proi)helis,
prœdicalionem Evangelii praenuntiantibus :
Dominus dédit verbuin evangelizanlibus vir-
lulemulta,rex virtulum dilecti {Psal. lwii,
12), ut irapltrelur et islud vaticinium : Velo-
cite'r curril sermo cjus. {Psal. cxlvii, 15.) Et
quidem jam videnius ni omnein lerram ex-
ivissesoniïm apostoiiiniiu Jesu, e/ in fines orbis
terrœ verba corum. {Psal. xvm, 5.)
Ideiu, contra Celsum , I. viii, l. I. — Et
saiïe si de prima Christianorura constilu-
lione verisin)ilis habendus est sermo, dlce-
raus probabile non esse aposlolos, plebeios
et sine lUteris viros, ad religionem Cbri-
slianam borainil)us annunliandara alia re
cviiiisos esse, quam coflaia sibi poiestate
et gralia quœ eorum praedicationis cornes
erai, ut annuntiaia ab ipsis doclrina rccipe-
retur; nec eorum auditores, a pa'riis ins'l\-
tuiis iisque velustate confirraatis abduci, et
ad dogmata tara insolila, tara aliéna ab iis
quibns innutriti fuerant, suscipienda induci
p.otuisse; nisi mirifica quaciara p,otentia, re-
busque prodigiosis, moli fuissent,
Mem, De princip., I. i, t. I. — lllud scire
oporîel, quoniam sancli apostoii fidem Ghri-
sli prœdicantes, de quibusdam quidem quœ-
cunque necessaria crediderunt, omnibus
etiam his qui pigriores erga inquisitionena
divinœ scientiœ videbAnlur, manifestissime
Iradiderunt , rationem scilicet assertionis
eorum relinquenlesab his inquirendam,qui
spiritus dona excellentia raererentur, et prae-
cipue sormonis, sapienliae et scienliae gra-
liara per qu^ra Spirilum sanctum percepis-
sent;de aliis vero dixerunl quidem , quia
sint : quoraodo autem, aut unde sint, si-
luerunl, profecto ut studiosiores quique ex
posleris suis quiamatores essent sapientiae;
exercilium habere possenl, io quo ingenii
sui fructum ostenderent, lii vidielicet qui
dignos se et capaces ad recipiendam sapien-
tiam praepararent.
Idem, Comment, in Malth., l. III. — Tu c«.
Petrus, et super hanc petram œdificabo Eccler
siam meam. {Matth., xvi, 18.) Pilra est omnis
discipulus Ghristi, de quo bibebant,qui bibe-
bant de spiritali conséquente pelra (/ Cor. x,
h); et super quamiibet ejusraodi petram œdi
licntur omnis sermo ecclesiaslicus, et vitaa
juxla Ipsum inslilulœ ratio : unicuique enim
perfecto hab.enti congregalionem sermonum,
beatitudinera perficientiura, et operum, et
cogitatio.num,,inesl Ecclçsia a l>;eo œditicata.^
Si vero super unum illum soluramodo Pe
trum lotam EcclesiamaDeo œdificari arbitra
ris, quid de Joanno lonitrui filio, et une*
quoque apostolorum dixeris? Alioquin aa
audebimus dicere porta,s Inferi specialim
aiiversus Petrum non praevaliluras; preeva
liluras autem adversus reliquos aposlolos
et perfectos? Nonne vero et omnibus et in
his sirîgulis fit istud quod supra dictura est :
Porlœ inferinon prœvalebant adversus eam,et,
illud quoque : Super hanc petram œdificaba
Ecclesiam meam? {Matth. xvi, 18.) An eliam
soli Petro danlur a Domino claves regni
Cffilorum, nec quisquam beatorum aiius eas
acçi()iet ? Quod si et id aliis commune est:
Dabq tibi claves regni cœlorum {Matlh. xvi,
19), quoraodo et ^on ea quae praecedunt,
communia sunt, et quœ subneclunlur tan-
quam in Petrum dicJa? Iiic elenim velut in
Pelrura dicla videnlur ea : Quœcunque liga-'.
veris super lerram, erunt ligala in cœlis.
{Ibid., 20), et quœ sequunlur : in Evangelio J
auieuj Joannis, Salvator dans S[)iiilum san- *
dura discipulis per insulHaiionem, dicit :
Accipile Spiritum sanctum {Joan. xx, 22)
et quœ sunt deinceps. — Noraen Irahunl a
P'Ura omnes imitatores Ghristi , sf)irilalis
scilicet petrœ consequentis eos qui salvi
fiunt, ut ex ea spiritalem potionem ebibant.
Illi autem noraen Irahunt a pt-Ua, quemad-
raodura Ghristus; sed et cum Ghristi mem-
bra sint, nomine ab illp duclo, Christiani
appeliati sunt, a peli-a autem, Pelri.
D. Gyprian., De mit, Èccleiiœ. — Loqui-
«45
tiir Dominus ad Pelrum
qiiit, quia tu es Petrus, et super hanc pelram
œdificabo Ecclesiam meam, etportœ inferorum
non Vincent eam. El tibi dabo claves regni
cœlorum, et quœ ligaveris super terrain, erunt
APOSTOLl «*6
Ego tibi dico, in- nobis moderatioiii» exemplam et discijilinas
pr^Bberet?
S. \KVR09.,Exposit.Evang. sec. Luc, I. v,
t. 1. — Vocavit discipulos suos et elegit duo-
decim ex ipsis. (Luc. vi, 13.) Quos ail i»ro-
)ÎQaia"èt\n cœlTsïet'quœcunque solveris super pagandum auxiliura salulis humanœ per
terrain, erunt soluta et in cœlis. [Matlh. xvi,
18.) Et ilerum eideoi post resurrectioneni
suam dicit : Pasce oves meas. [Joan. îxi, 17.)
Super illiiin unum œdificat Ecclesiam suam,
et illi pasrendas mandat oves suas. El quam-
vis aposlolis omnibus post resurreclionem
suam, pnrem poteslatem tribuat, et dicat :
Sicut misil me Pater, et ego mitto vos; acci-
pite Spiritum sanctum,si cujus remiseritis
peccata, remittentur illi; si cujus retinueri-
tis,tenebuntur{Joan. xx,22), tamen ut uni-
laiem raanifestaret, unitalis ejusdera origi-
nemab uno incipientem sua auctoritate dis-
posuit. Hoc erant ulique et cœteri apostoli
quod fuit Petrus, pari consorlio preedili et
honoris et potestatis, sed exordium ab uni-
tate proficiscitur, et primalus Petro datur
ut una Christi Ecclesia et cathedra una
ijionstretur. Et pastores sunt oranes.et grex
unus ostenditur, qui ab aposlolis omnibus
unauimi consensione pascatur, ut Ecclesia
Chrisli una monstretur.
S. Greg. Naz., oral. 32, 1. 1. — Vis ordinis
et disciplinai exeraplum in médium profe-
ram, idque prœclarum et laudabile? Vides
quemadmodum ex Chrisli discipulis, raagnis
utique omnibus el excelsis, atque electione
dignis, hic Petra vocetur, atque Ecclesiœ
fundamenta in fidem suam accipiat, ille
impensius amelur, el supra pectus Jesii re-
quiescal [Joan. xiii, 25), ac reliqui discipuli
eos sibi praeferri œquo animo feranl. Jam,
cura in montem ascendendum fuisset, ut
Christus corporea forma splenderet, et di-
vinilalem suam patefaceFel, eumque qui
carne legebatur, nudaret, atque aperiret,
quidam simul ascendunt?{Nec enim omnes
ad hujus miraculi spectaculum admittunlur)
Petrus, Joannes el Jacobus , qui ante alios
el eranl, el numerabanlur. Rursus cum in
supremo agone versanti, el paulo ante pas-
gionem secedenti [Matth. xxvi, 37), ac pre-
cibus operam danli quosdam adesse oporle-
ret, quidam ad eam rem asciti sunt? liduni
il!i, atque hœc Christi prœlatio el electio
fuit. Cœleroqui vero (juanla concinnilas el
disciplina? AUud Petrus inlerrogal, aliud
Philippus, aliud Judas, aliud Thomas, aliud
elius quispiam, neque aut idem omnes, aul
omnia unus, sed vicissim quisque ac sigil-
lalim. Dicesne hic fqrlasse , hoc singulos
quaesivisse, quod cuique opus eral ! istud
auleo), quale tibi videtur? Philippus quid-
dam dicere gestit, nec solus audet, vyrum
Andream quoque adhibel. [Joan. xii, 22.)
Petrus aliquid percunclafi cupit, el Joanui
rem capili&nulu proponit(/oan. xiir, 2i). Ubi
liicmorosilas?ulJidominandi libido? Ecquod
illustrius argumenlum edere poluissenl, so \
Christi discipulos esse mifis, inquam,illius el
humilis corde {Matth. xi, 29), et servi |)ro()tt:;r
nos, ipsius servos, atque omneiu in omnibus
lebu» gloriam a<i Palrem Iransmilleutis, ut
lerrarum orbem satores fidei destinaret.
Simul adverte cœlestexonsilium , non sa-
pientes aliquos, non divites, non nobiles:
sed piscatores ut publicanos, quos dirige-
ret, elegit; ne Iraduxisse prudentia, ne re-
demisse diviliis, ne [)utenliae nobilitalisque
auctoritate traxisse aliquos ad suam graliam
videretur, ut veritalis ratio, non dispula-
lionis gralia, praevaleret.
Idem, i^id.—Eligilur et Judas (Luc. vi,lG),
nonperimprudenliara,sedperprovidentiam.
Quanta est veritas, quam nec adversarius mi-
«ister inhrmat ! Quanta moralitas Domini, qui
periclitari magis apud nos judicium suum
quam atîeclum maluill susceperat enim ho-
minis fragililatem ; el ideo nec has partes
recusavit intirmitalis humanœ. Voluit de-
seri, voluit prodi, voluit ab aposlolo suo
tradi; ut tu a socio desorlus, a socio pro-
dilus, moderate feras tuura errasse judicium,
périsse beneficium.
S. Chuys., hovi, in Cor., t. X. — Ali-
quando audivi ( ail Chrysostomus ) Cliri-
stianum quempiam contra Gre&cum ridicule
disputanlera : ambo namque in disputa-
tione, rem suam confulabant et pessumda-
banl. Nam quœ Christianum dicere opor-
luisset, illa dicebal Greecus, et quae Grœcuni
dicere par eral, hœc Cliristiaims opponebal.
Nam cum de Paulo el de Plalone quœslii»
esset, Grœcus illeoslendere conabatur Pau-
lum indocium el rudem fuisse: Chrisliauus
vero ex simplicitale probare contendebat,
Plalone dociiorem el discretiorera fuisse
Paulum.lla porro Grœcus victor fuissetj si
hœc vicisset proposilio. Nam si Plalone doc-
lior el eloquenlior fuit Paulus, mulli, ut
verisimile est, Oiipoiienl, illum non gratin,
sed eloquentia sup^^rasse. llaquesicloqueiis
Chrislianus pro Grœco stabal. Quod auleni
Giœcus dicebal, proChristiano cedebat.Nani
si, ut dicebam, ineruditus eral Paulus » et
tamen Plalonem vieil, splendida fuit Victoria:
iudoclus quippe iile omnes discipulos ejus
adorlus, persuasos secumabduxit. Unde pa-
lam est non in sapientia humana prœdica-
tionem prœvaluisse, sed per Dei graliam.
Ne igilur in eadem incidamus, neve irri-
deamur, cum contra Grœcos sic dispulamus^
aposlolos lanquam indoctos accusemus.
Talis enimaccusalio encomiumest. Et cum-.
dixerinl illi, agrestes fuisse aposlolos , nos
addamus eliam fuisse indoclos, illitteratos ,
pauperc'S^ viles et obscuros. Non sunt hœj
maledicta aposlolis illala, sed ad illoruai
gloriam cedil, quod laies cum esst;nt, loto
orbe lerrarum fuerint clariores. Hi enim
idiotœ, agrestes, iiidocU, sapientes illos ,
lolenles, tyrannos, qui divitiis, gloria el
exlernis cœieris rébus Iruebantur el gloria-
baulur, quasi nec viri essenl prolligarunl.
Unde paiam est magnam esseCrucis poten-
Uam., el hœc no« humana vi facta es»e^
w
DIC'I lONNAIRE DE LA TRADITION.
248
Non enim huinanœnalurœ sunt illa, sed su-
pra naluram patrata sunt ; cura autera supra
naturam, et admodum ultra naluram quae-
dam efTiciuntur cum decoro et ulililate;
palam est illa ex divina quadam virtute et
operalione facta esse. Animadverte autem :
Piscalor, lentoriorum arlitex, publicanus,
jmperilns, illitleratus, ex Palœslina regione
loi:};itiquavenientes, phi!osophis,oratoril)us,
diceiuli péri lis, ex patriaexpulsis omnibus,
brevi ttmpnris spatio iilos vicerunt, cura
periculis raultis; populis et regibus ipsos
oppugnanli'bus, ipsa pugnatite natura, tem-
porisaiitiquilate, obsislenteeliam iongacon-
sueludine, armatis daemoiiibus, diabolo in
acie slaiJte et omnia rauvenie, reges, prin-
cij)es, populos, génies, urbes, barbares,
Graetos, pliilosophos , oratores, sophislas,
scriptores, loges, Iribunalid, supplicia varia,
mortes innumeras et diverses. Atlamen haec
omnia ila rei)ulsa sunt elcesserunt, ioquen-
libus piscatoribus, perinde ut lenuis pulvis,
qui veljemeiiiium ventorum impelum ferre
'jequit,
Oiscamus ergo sic cum Graecis disputare,
utne simus lanquam beslicB et [)ecora ; sed
parati semper ad spem nostram tuendam.
El intérim hoc caput meditemur, quod non
parvum est, illisque dicamus, undenam in-
lirmi, fortes ilios vicerunt ; duodecim univer-
sum ûrbem?Non iisdem ulentes armis, sed
iiudi contra armaios pugnantes. Die enim
si duodecim viri rei militaris imperili, ia
armatampugnatoruminnuuierabiiiumaciem
irrumpenies, non inermcsiai]lura,sed eiiam
corpore intirmi, abillis nil raaie paterentur,
neque innumerabilibus lelis imperili sau-
ciarenlur: babenies autem tela inûxa cor-
pori nudo, omnes prosternèrent ; non armis
utentes, sed manu lerientes : deinde alios
otcidereut, alios caplivos ubducereut , nullis
bcceplis vulneribus; an quis diceret rem ta-
leni geslam human;im esse? Atqui apo-
siolicum iropœum longe illo mirabiliusest:
longe enim niirabilius est quamnudum non
vulnerari, quod imperilus el illitleratus al-
que piscalor tcntam su[)eiet gravilalem, ac
neque a paucitale, nequea paupertate, ne-
que a penculis, neque a praevia consuetu-
uine, nec^ue a severilate rerum quas prœci-
piebani, neque a quotidianis mortibus, ne-
que abeorum qui deceperant auctonlate ,
impedireniur
idem., De diversis. — Paulusoperabatur
perpeluo, — uec recreationis causa opus
iractabal, sicul raulti Iraires, sed lanto la-
bore se exercebat, ut et cœleris subsidio
esse posset. — Homo qui daemoifibus im-
perabat, qui doclor erat orbis lerrarum, qui
cuuclas sub cœlo positas Ecclesias, summa
soliiciludine curabal, nocle et die operaba-
lar. Nos vero quibus ne raillesima quidem
iilius curarum parsiucumbil, vel poimsqui
ne mente quidem eas tapere possumus, in
oLio perpeluo vitam ducimus.
Ideiu, Lib. ChnstuDi, esse Deum. — Dominas
dabil verbuin evangetizantibus virlute multa.
{t^sal. Lxvii, 12.) Non enim muverunt arma,
licque expenderunt [.'ecuuias, — sed verbo
simplicietmultamhabenle virtutem acmira-
culorura ostensionera. Crucifixum enim prae-
dicantes,el miracula facientes, totum orbera
si l)isubjecerunt,evangeliza nies virlute multa.
Etenim raera virluserat,piscatorem, publica-
num, labernaculorura opilicem, nudis prœ-
ceplis morluos suscilare , dœmones expel-
lere, mortem abigere, philosophorum lin-
guarâ muluam facere, rhetorum ora con-
slringere, principes ac reges superare,
barb.aris, Graacis, et omni generi homiimm
imperare. Quod regibus et principibus
majores sunt Petrus et Paulus declaravit
eveplus. Nara regum leges etiam ipsis vi-
ventibus abrogantur, at piscalorum illorum,
etiara ipsis morluis, ralae sunt el immobiles
nianent; licet multis legibus, animadver-
sionibus, armis, suppliciis, argutiis, ver-
borum eloquentia, cognaUonibus, anncitiis,
diabolo, consueludinibus, malis moribus,
voluplalibus , el inûuilis aliis rel'ringere
plurimi conati sint.
Idem, De diversis. — Si dicas aposlolos
signa non fecisse, majorera ipsorura oslen-
dis virtutem, et gratiam divinam , quod
absque sigms lanlum orbem lerrarum po-
luerint ad [)ielalem Iraducere. Hoc enim
iflaxiiiium est et inusitalum miraciilum. —
Al libi ego el miracula prioribu$ signis
majora oslendam ; non uni cœco visum re*
slilulunj,sed discussas eiroris tenebras qua^,
totam teiram occupaverant: non leprosura
unum mundalum, sed toi génies qnœ pec-
cali lepram abslfrberuni, ac per lavacrum
regenerationis mundalœ suul. Nemini ac-
ciuil ut qui amicum aut magisirum supei-
sliiem deserueril, viia liinclum plunmi
tacial; ac lum [)rœci[)ue, cum propler exhi-
bitam in euiu benevolentiam mille pe-
ncula sibi vident imminere. Ecce taineu
iJlud quod nulli accidit, \n Cbrislo et dis-,
cifmlis f renit ; cl qui vivenleni illum ne-
gaveranl ac, deserueiant, el comprebensum
reliqueranl et autugerant, posi innumera
illa opprobria et crucwni lai.ti eum lecerunt^
ut pro ipsius conl'essione ac tide animas
etiara suas exponerent. Knira vero si (Ihri-
sius mortuus non resurrexisset,qui poluis-
sel tieri, ul qui supersliie ipso, ob pericu-
lau] lugerant immineni , eu jam viia
lunclo, propler illum mille periculis se ob-
jicereai?
Ideui, liom. 13 m xicl. apostolorum. —
Quale prœceptum regium omne.s pecunias
lelinquere, auimœ persuaseril, ac contem
nere domum, patriam, cognalos el vitam?
sed id poluerunl piscalorum ac pellionum
voces.
Idem , hom. k in I Cor. — Undenam
venu in uieuicm duodecim liominibus, iis-
que imperilis , res tantas aggredi, lis qui
versabanlur in tluviis el soliludinibus, et
nuiuiuam lorlasse in civitalem et in forum
ingressi fuerunt? Undenam venil in menteiu
Ul in universum orbem lerrarum slruerent
aciem •/ Nam quod essenl limidi et |)usilli
animi oslendil, qui de iis scripsii, el neque,
obîervavit neque tulit, ut eorum tegeiet
vil:a. Quod quidem est eliam maximum ar-
2 {9
APOS
^qraentiim yeritalis. QuiJ ergo de iis dicil?
Quod Christo comprehunso, f)Ost miracula
iniiumerabilta, aiii quidem fugeruiU; qui
vero mansit, cum esset alioruru prineeps,
negavit Undenam ergo qui, viveiile Chrir
s\Q, Judaicura irapelum non tulerunt, cum
L'ssel morluus el sefiullus, si non resur-.
rexisset iiec eis .'inirautn addidisseï, adver-
sus loluin lerraruin orbcm direxerunl aciera?
NiiQi dixis-et apud se, seijjsum non poluit
servare , el nos [)roleget ? SiLii aulem non
lulil vivus, el maoura prœbebil ^l0^luus?
jpse vivus nullam subegit genlem, et nos
loli leirarum orbi prrsuadeb.inius, dicentes
^llius nGnien?Kl quoiiiodo fuerit consen-
nonsolui
lutn cogilaro?
laneum, hœc
lui facere, sed vel lan-
S. HiERON., Comment, in Zach. i, t. III.
— Jsli sunl quos viisU i)ominus, nt pernm'
0\tlarenl lerram. (Zacfi. i, 10. j A Domino
nii>si sunl aposloli ul loiuui orbeni evaur
t^elica (iraedicatione complerenl; qui posU
quam expic-verunt o[)us, reversi sunl ad
magni consilii An;je!uui qui slabat iiiler
eos, qui cuai Apostolo loquebanlur : Chrisli
bonus odor sumiis in lus qui suivi fiunl, et in
(lis qui pereunt [H Cor. ii, loj, cl inler
Ulriusque vocatiuiiis pO[)ulos. El dixeiunl
ad euni : Perambulaviujus lerraui, imple-
vimus opus quod nobis injunclum est; et
eoce oumis lena habilalur et quiescit, quœ
atile desirla eral a Deo, nunc liabitalio ejus
est, quiescit a beliis, a viiiorum prcsliis at-
que peccalis : quiahœreditaleui Douiiui sus-
cefiil revertenlis ad Patrem, at(}ue dicenlis:
i'ucem mcani do vobis, pacem tneam relinquo
vobis. {Joan. xiv, 27.)
S. Alglst., Ir. k Enarr. in psaT cxxx,
t. IV.— 1m Chrislo majora videnlur fecisse
apostoli quam ipseDominus. Sed unde tieri
polest , ul plus valeant sarmenla, quaiu
ladix ? Quomudo aulem quasi majora viden-
lur lel:i^se illi, quam ille? Ad vocem Du^
uimi suiiexerunl morlui, ad umbiam Irans-
euiitis Peiri suriexil moiiuus. ^.Icf. v, 15.)
Majus iioc videiur quam illud. Sed Clirislus
lacent sine Pelro |)Olerat, Pelrus nisi iu
Chrislo non poleiat : Quia sine me, inquil,
t^ihil poteslis [uçere. (Joan. xv, 5.)
iiJeai, De civit. Dei. — Si i)er aposloios
ul eis credeietur, resurreçlionem atque as-^
censioncm piœdicauiibus Chrisli, eliam
miracula l'acta esse non tredunl; hoc nobis
unum grande miraculum sullicil , quod
L-aui lerrarum orbis sine miraculis uUisçre-
didit.
Idem.^dr, Faustum Manich. — Régna ve-
runl hic palriarchœ el prof)heiœ, ul et isla
regnuiii Deum dare et auierre, oslende-
reiur : Non hic regnaverunl aposloli et
martyres, ul reguu n cœlorum desiderandum
polius panderelur. llli reges bella gesse-
luul, ut talcs quoque viclorias appareret
Del voluhtate [)rœslari : isli non resistendo
inlerfecli sunli ut poliorem esse docereut
vicloriaui pro lide veril^lis occidi.
Idem, Z>e dttersts, serm. 26. — Nunquid
islas claves Pelrus accepit, el Paulus non ac-
cepil? Joannes, Jacobus, elcœleri aposloli?
TOLI 230
Aut non sunt islœ in Ecclesia claves, ubi
[jeccala quotidie dimittuntur? sed quoniam
in significalione personam Pelrus geslabat
Ecclesiœ, quod illi uni dalum est, Ecclesiœ
datum est.
B. Theodoret., serm. 10, De oracults,
[,\V. — Sit7iepersecutisunt,el vos persequen-
tur. Si sernwnem meum servarunt, et vestrum
servabunt. [Joan. xv, 20.) El rursus: Si
Dominum Beelzebuh vocaverunt , quanta ma-
gis famulos et domesdcos ejus. [Malth. x,
25.) Leges itaque sunl hujusmodi ; œquum
vero est, ul divinos illos viros adroiremur,
eosque ilidem qui illis crediderunl. Illi
enim bas leges cum audissent, et neque di-
vilias, neque polenliam , neque corporis
robur a vocante accepissent, sed iongis, rt
rerum quœ non ceriicbanlur, promissioni-
bus fidem habereuf, cl labores araplexi sunl,
et periculalolerarunl, el lerram peiagrantes
doctrinam genlibus deluleruiit. Non minus
aulem el eos lau<iari par est, qui suscepe-
runt, quod niliil illustre, nihilque conspi-
cuuui in prœconibus cernenles, sed [dscalo-
rum sutorumque linguas, summamque ege-
slatem(qui()pe quinec ad viclum necessariis
abundabanl; unde enim haberent, qui co-
gitare de crastino prohibili eranl?) non so-
lum iis quee dicebanlur crediderunl, sed
leges, qudius ad eam diem vixerant, con-
lemi>seruut, el palrios mores abdicarant,
el cum peiiculis ipsi quoque reliquain vi-
tam duxerunl, pari modo cum magislris
prœdicantes, parique modo conviciis el lu-
dibriis atl'ecii, el per eosdem turbines (lu-
Ctusque incedentes, Tanla aulem invene-
ratione illos qui ad mortem usque ii pe-
riculis versali sunl, et habuerunl illi , et
Inbent passim omnes,ul eorum loculos the-
sauros esse pulenl, uinle Uona omnia de-
riventur. Legum ergo istarum polenliam,
viri, perspicile.
S. Leo Mag. , serra. 79, t, I. — Dubitan-
dura non est omnem observanliam Ghri-
stianamesseerudilionis divinai, el quidquid
ab Ecclesia in consueludinem est devolio-
nis receptum, delradilione a[)osloIici el de
sancli Spirilus prodire doctrina : qui nunc
quoque cordibus Iidelium suis prœsidet
insliluiis, ut ea omnes et obedienler cu-
stodiant, el sapienlt-r iutelliganl.
S. Greg., Moral., in c. xxvj Job, t. I. —
Et cœperunt loqui variis linguis, prout Spi-
ritus sanctus dabat eloqui lUis. [Act. ii, 2.)
Ex eo acceperunl ornamenta virtulis, quos
immensa anle posséderai tœdilas timoris.
Scimus enim ille apostolorum, id est cœ-
lorum primus, anle acceptam hujus Spirilus
graliam , quoties duui mori tiiuuit , vilam
negavit. Qui non pœnis , non allliclionibus,
non lerriblli potesiale cujusquara, sed unius
mancipii sola est inlerrogatione prostralus.
Et quidem mancipium, ne sexus firmior
lerribile demonstrarel, ancilla est inqui-
renle tenlalus. Rursusque ul lalis sexus
infirmilas eliam odicii sui dejeclione viles-
ceret, non ab ancilla lanlummodo, sed ab
osiiaria est ancilla requisitus. Ecce quam
viUs esl ad tenlandum persona requisila :
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
251
lit aperte proderelur, quanla eum limoris
infirmilns possideret , qui nec anle vocem
ostiarise ancillae subsisleret. Sed jam hic
paulo aille limidus, qiialis post adveiituiu
Spirilus exstileril, videarnus. Certe, Luca
lestante, didicimus, conlra sacerdotes ac
principes quanla Dominura auctoritate prœ-
(licavit. Nam cum facto miraculo quaestio
fuisset cxorla, et sacerdotum principes, se-
niores ac scribae in apostolorum persecu-
tione concurrerent.,eos in raedio slaluentes
in qua virtute miraculura fecerint, percun-
clari curaverunt. Quil)us repletus Spirilu
sancto Pelrus dixit ; Principes populi et
seniores, si nos hodie dijudicamur in bene-
facto hominis infirmi, in quo isle salvus est
factus : nolïim sil omnibus vobis, et omni
plebi Israël quia in nomine Jesu Cliristi Na-
znreni, quem vos crucifixistis, quem DeussuS'
citavil a mortuis, in hoc iste adstat coram
VQbis salvus. {Act, iv, 8.) Cumque erga he&c
persequentiuiu furor excrescerel, eosque
sacerdotes ac principes Jesum praedicaro
prohibèrent, contra iram [irincipum qua
aucloritate Petrus excreveril in(]icatur,cuni
iliic protinus subditur -.Petrus vero et apo-
stoli dixerunt : obedire oportet Deo magis
quam hominibus. [Act. v, 29.) Sed cura au-
Cloritalem prœdicantium, resislentium prœ-
cepta non premereni , ad tlagella perveni-
lur. Nara subditur : Tune principes sacer-
dotum cœsis denuntiaverunt , ne loquerentur
in nomine Jesu et dimiserunt eos, {Act. v, 40.)
Sed quia apostolorum virtutem premere
nec flagella valueruiit, patenter ostenditur,
cura protinus subinferlnr : i'f illi quidein
ibant gaudenles a conspectu concilii , quo-
niam digni habiti sunt pro nomine Jesu con-
tumeliam pati. {Ibid., il.) Mox etiam post
llagello.runj gaudia quid agerent, indicatur :
Omni autem die in templo , et circa domos
non cessabant dicentes et evangelizantes
Christum Jesum, [Ibid., 42.) Ecce ille paulo
anle limidus, jam linguis ioquitur, corii-
cat miraculis, infidelilatem sacerdotura ac
principura libéra voce increpal, ad praedi-
canduna Jesura , exemplura auclorilatis cœ-
leris prœstat : ne in nomine ejus loqui de-
beat, verberibus prohibetur, nec lamen
corapescitur. Contemnit flagella csedentium,
qui paulo ante requirentium verha timue-
rat :. et qui ancillae vires requisitus exp«i^
25Ï
vil, vires principura caesus premit. Sancli
enim Spiritus jara virtute solidatus, hujus
nmndi altitudines libertatis calce deprime-
bat : ut in imo esse cerneret, quidquid con-
tra Creatoris gratiara allura lumeret.
S. Bern., serra. 1, in (est. Pentec, t. II. —
De excelso misit ignem in ossibusmeis, et
erudivit me. [Thren. u 13.) O quanla facili-
tale, quanta copia et lacullate, ignis ill©
quem Dominus Jésus misit in lerram, non
solum erudivit imperitos » sed etiam expe-
divit impediloslProrsusigneaelinguae,qua&
ex se disperlivit ignis isle, quae sic ignes-
cere fecerunt, non solum mentes, sed el
linguas apostolorum , ut etiam nunc pius
audilor ad sermones ignescat eorum. Pror-
susignea lingua Pelri , ignea lingua Pauli»
in quorum verbis nune quoque vivit ignis
perpeluus, qui et super corda no&lra scin-
tillât, si accedamus; si aurem vel aaiaaum
serraonibus non avertamus.
Idem, serm. 3 in [est. Pétri et Pauli, 1. 1.
— Potes illudnon inconvenienler accipere
viros niisericordiae fuisse aposlolos, id est^
plenos misericordia, seu viros misericor-
diœ, id est, raisericorditer datos Ecclesisa
universœ. Scimus enim quod viri isti nec
sibi vixere, nec sibi morlui sunt, sed ei
qui pro ipsis mortuus est ; magis autem
nobis omnibus propterilium. Quantum enim
proderit nobis eorum juslilia, quando ipsa
quoque, sicut ostensum est, tautura pro--
fuere peccata? Pro nobis facil eo.rum vita ,
eorum doctrina,eliam et mors ipsa. Etenim
in conversione continentiara , in praedica-
tione sapientiam, in passione sua palien-
tiam nobis beati aposloli contulerunt. Quar-
tum usque hodie conferre non cessant mi-
sericordia pleni, quod est sanctarum fructus
orationum. Quam.vis et in ipsa eorum yita
adliuc inveuias quod annuraeres, fiduciam
scilicet, quam nobis miira,culorum exhibi-
tione praebuerunt.Et quis enuraeret, quam
multa nobis miraculorum exUibilione prœ-
buerunt, et quis enuraeret quam multa no-
bis per eos bénéficia provenerunt? Ben»
ergo de eis Scriplura Ioquitur, quoniam hi
sunt viri miser icordiœ. Et addidit : quorum,
justitiœ oblivionemnon acceperunt.
Apostoli fîde digni.
Vid. verb. Evangbuà., Miracula
ÂPOSïOLICà SEDES
Yid. verb. Ecclesia, ex SS. Palribus.
APOSTOLORUM SYMBOLUM
Vid. verb. SïMBOLUAt.
[Ex Conciliis.]
Ex synod, Rom., sub Sylvestrol, an. 324.
— 2. Nemo judicabil primam sedera, quo-
niara omnes sedes a prima sede jusliiiam
desiderant temperari nequeab Auguslo, ne-
que ab omni clero, neque a regibus, neque
a populo judex judicabitur.
Ex concil. Nicœno gen. i, sub Silveslro I,
an. 325, secundum Julium I. — 3. Dura ile-
rato judicat aposlolicœ Sedis Ponlifex eau-.
sara episcopi , nullus alius in ejus loco.
ponatur, aut ordinetur episcopus, quoniara,
quanquam a comprovincialibus episcopis,
accusali causam Pontiticis , scrutari liceat,.
non tamen definiri inconsul to Rom. Pon-
lifice permissum.
19. Provincialis syaodus retractetur per
vicarios urbis Romae episcopi, si ips© d.e.-
creveril.
253
APPARITIONES
2.~4
23. Primates accusa'.ijm disciitienles epi-
«>ro()um non ante, senlenliam proférant d.un-
iiationis, quam apostolica freli aucloritale,
«ul reum se ipse confilealur, aut per inno-
centes et canonico examinalos regularitor
testes convincalur.
Ex conc. Rom. i, sub Gclasio I^an. iG4.
— 2. Quanivis universœ per orbera ca-
tholicœ Ecclesi.-c unns thalamus sit, sancla
lamenRomanacatliolicactapostolicaEcclesia
nullis synodicis conslitulis cœterisecclesiis
piselala est, sed evanyelica voce Domini
nrimatuin oblinuit (Tu es Petrus et super
hanc Petram ccdificabo Ecclcsiammeam), cui
data est etiam socielas bealissimi Panli
l'iposloli, vasis electionis,qiii uno eodemqne
ilie gloriosa morte cum Pelro agonizans co-
ronatus est, et pariler siipradiclam S. K.
lic^lesiam Clirislo Domino consecrarunt.
Ex cotii^.Aurelian. iv, sub. Vigilio an. oio.
— l. De solemnitate [tascliali (jiioties ali-
qiiid dubitalur, inquisila vel agnita par nic-
tro|)olitanos a sede aposlolica, sacra consti-
tulio tenealur.
Ex conc. Aurelian. v, sub Vigilio, an. 552.
— 1. Eutjchetis, Neslorii seclas quas apo-
slolica sedes sancla condemnat similiter et
nos easdem cuiii suis auctoribus et sectato-
ribus exsecrantes, prœsenlis constitulionis
vigore analhemalizamus alque damnamus.
Ex conc. Rom., sub Zacharia , an. 74.3. —
J*. Juxta SS. Pairum et canonum statuta
oinnes efiiscopi qui hujus aposlolicœ sedis
urdinalioni subjacebunt, qui propinqui .sont
i.. mue M. mens. Mali SS,. priticipum a[)Osto-
lorura Pétri et Pauli liuiinibus prœsententur,
omni occasione se[)psita, qui vero de lon-
ginquojuxta cl)irogra[)hum suum impleant.
Ex conc. Rom. m, sub Nicolao II, ou. 863.
— 5. Si quis dogmata, mandata, inlerdicla^
sanctiones vel décréta pro catholica fuie,
pro ecclesiastica disciplina, pro correcliane
lidelium, pro emendatione sceieralorum, vel
inlerdiclione imrainenlium, vol l'uturorum
ÇQaloruma sedis apostolicœ prœsulesalubri-
(er promulgata comempserit, analtiema sit.
Ex conc. Constantinop. gen. viii , sub
Adriano //, an. 8(i9. — 13. Si quis lanta ef-
feratus audacia (quemadmoduui PlioiiUs et
l)ioscorus) sive scri|)lo, sive sine scriplo in-
sanias quasdam cçnlra ca^liedraiu çoripliaçi
aposlolorum Pétri audeat jactare, enmdem
atque iHi sententiara damnationis subeat, si
qua vero œcumenica synodo collecta, de
Romanaeliam ecclesia conlroversia exstite-
rit, licebit cum decenli reverentia do pro-
posita quaestione veneranter porcunclari,
respon=umque admiltere , et sive juvari,
sive juvare, non tanion iinpudenler ('onlra
senioris Romani ponlificis senlenliam 11-
cere.
Ex conc Tribu,r.,snbFormoso, an. 895. —
30. In memoriaui bealiPeiri honoremus san-
ctamUomanamelaposlolicam sedem, utquœ
nobissacerdolali s ma 1er est dignilatis, esse de-
beat magistra ecclesiasticœ rationis ; quare
servanda eslcum mansuetudine bumilitas, ut
licet vix ferendum ab illa SS. Sede impoiia-
lurjugum, conféra m us, et [)ia devotione to-
lereoius ; si vero,qu0(l non decet»quilibetsive
sit presbyler sive diaconus redargualur, fal-
sam ab Apostolicodetulisse epistolam, salva
lide et intégra circa Aposlolicum humili-
tale, pênes episco[)um tit |)Ote.«tas utrum
eum in carcere aut in aliam delrudat custo-
diam, usquequo per epistolam aut per ido-
neos suœ partis legatos, Apostolicam iater-
pellet sublimitatem, ut potissimura sua
sancla legalione dignelur decernere , quid
de lalibus justo ordine lex Romaua statuât
definire.
Ex cane. Quintilineb., sub Greg. VU, an.
1085.— 1. Nuili iiceat judicium sedis apo-
stolicffi retractare, et ejus judicio judicare.
Ex conc. Lateran «, imiversal. ix, sub
Calixto JI, nn. 1122. — 12. Porticiuioruiu
habilal(jri]m sine hœredihus moritMitiuin
bona, conlra niorieulium deliberaliotiem
minime pervadantur, ita lamen ut Porticani
in Romanœ Ecclesiœ et noslra nostrorumquo
successorum obedienlia et iidelitate per-
maneant.
Ex cane. Trident, gcner. xviii, sub Pio
IV, an. 1562, sess. 25, Oe Refornialione. —
8. Sancta synodus omiiia et singula sub
quibuscunipio clausulis et verbis quee de
moruin reiormatione atijue ecclesiastica
disci|)lina tam sub Paulo Ul, ac Julio 111,
quam aub Pio IV, ponliticibus in hoc sacro
concilia statuta sunt, déclarât ila décréta
fuisse, ut in his salva sem[)er auclorilas se-
dis apostol.icae et sit et e^sse inielligaiur.
APPARITIONES
[Ex SS, Palcibus.]
S. Ambros., Exposit. Evang. sec. Luc,
lib. I, t. 1. — Apparuit nutem illi angélus
Domini slansadextris altaris incensi. ( Luc.
I, 11.) Non immerito Angélus ridetur in
tempio; quia veri sacerdotis jam nuntia-
batur adventus, et cœieste sacrilicium [la-
rabatur, in quo angeli ministrarent. Et
bene apparuisse dicitur ei qui eum repente
fonspexit. Et hoc spetiaiiter aut de ange-
lis, àul de De'^Scripturadivina tenere con-
s.uevil,^ ut quod non potest p^aevidori, appa-
rere dicalur,sic enim habes. Apparuit Deus
Abrnhœ nd ilicem Mamhre. [Gen. xviu, 1.)
Nam qui ante non prwsentilur , sed repen-
lino videtur aspectu , apparere memoratur.
Non enim sirniliter sensibilia videntur, et
is in cujus volunlale situm est videri, et
cujus naluree est non videri » volunlatis vi-
deri. Nam si non vult, non videtur : si vull,
videtur. Apparuit enim Deus Abralue, quia
voluit: alii, quia noiuit, non apparuit. Vi-
sum est etiam Siephano, cum lapidarelur a
populo, aperiri coelum : visus est etiam
Jésus stans ad dexleram Dei ; et non est
visus a populo. [Act. vu, 55.) Vidit Isaias
D^Dminum Sabaoïli [ha. vi, 31), sed alius
Î55 DICTIONNAIRE 1>E
videre non potuil; quia cui plaçait, appa^.
S. AuG., contra Maxim. Arian., lib. ii,
t. Vill. — Yenerunt aiitem duo angeli m
Sodoma ad vesperam. {Gen. i, 19.) Hi siint
(ie quibns paulo ante dixerat : conversi
inde viri veneriinl in Sodoma. Sed daos
esse non expresseral, ciim ab inilio 1res vi-
ros dixisset apparaisse Abrah», et hospila-
liler ab illo esse susceptos, quos et abeuri'
tes deduxit ambulans cum eis. Forlassis
ergojam pronuntiare feslinas, unura fuisse
in eis Dominum ChtisUim qui singnlariler
proraillebat et respondebat Abrahœ; duos
veroillos; angelos ejus» qui venerunt iti
Sodoma lanquara m.issi angeli a Domino
suo. Sed exspecla : quid properas? Consi-
deremus omnia diligenter, ac prius intuea-
mur verba Domini, loquenlis Abrahae : Cta-
mor Sodomorum, inquit, et Gomorrhœ mul'
tiplicatus est, et peecala eorum magna valde.
Vescendens ergo videbo, si secundum damo^
rem ipsorum venientem ad me constimmanl.
{Gen. XVIII, 2û.j Hic seipsum descensurum
dixit in Sodonja, qno tamen non ipse de-
scendit, sed angeli duo. Ipse quip[)e abiiU
ut desiit loqui ad Abraham, Abraham au-
lem régressas est in locum suum. Vene-.
runt autem, sicut dictum est, duo angeli
ad vesperam in Sodoma. Quid si et in illis
duobus angelis unus Dominus invenilur,
qui secundum verbum suuia in ipsis an-^
gelis descendit in Sodoma? Nonne mani-
lestum erit in tribus illis viris unum Do-
minum visum fuisse, iibi quid aliud quam
ii)sa ïrinitas figurala est?
' Sed videamus ulrum nobis sancta Scri-
ptura demonslret, eliamin illis duobus an-
gelis, ut dixi, unum Dominum invenlum,
ne forte hœc ex nostro corde affirmasse Ti-
(leamur. Venerunt ergo duo angeli in Sodoma
ad vesperam, Lot vero sedelat, ut scriptum
est, juxtaportam Sodomorum. ( Gen. \ix, 1. )
Videns autem Lot surrexit in obviam illis,
et adoravit in faciem, in terram. Vides nemn
pe hic a juslo viro angelos adoralos, et lu
iiou vis adorari Spiritum sattclum quera vos
quoque omnibus angelis sine ambiguitale
praeponilis? Sed dicturus es, homines esse
credebal, nai^i et in hospitium lanquam ho-
uiiiies invitavit. Hoc uiagis est contra le,
qui (iicis non adorari Sjjiriluiu sanclum ,
omnibus angelis prœferendum ; cum videas
et liomi'ies inferiores angelis ajuslis homi-
iiibus udorari. Sed adhuc dicturus es, Do-
minum adoravil ; eum quippe in duobus
illis, quos i)uiabat esse homines, tanquam
in prophelis esse cognovil. Jam ergo pro-,
batum est, quod me pcr Scrq)luram san-
clam demonslralurum esse promiseram ,
eumdem Dominum qui diclus fuerot abiisse
ut cessavil loqui ad Abraham, in illis duobus.
angelis descendisse in Sodoma, sicut dixe-
rat, et in eis ab homine justo agnitum fuisse.
Exhibuil ilaque hospilalitalem quomodo
sanclis liominibus Bjbiy in quibus Deum
esse cognovit, cum eos, sicut eliam ipse
Abraha^^ angelos esse nesciret. Hi enim
palriarcli» suul signiticali in Epislola ad.
IX TRADITION, 25G
Hebrœos, ubi de hospitahlate loquens, ail:
Per hanc quidem nescientes hospitio recepe-
runt angelos. {Hebr. xiii, 2. j
Recepiis ergo eis Lot» nesciens quod
angeli essent, cognoscens tamen sicut, ipso
Domino deraonstrante, cognoscere potuit,
quis in eis esset, ut ea quee interea fada
sunl taceam, exiit cum eisdeSodomis :quod
anlequam lieret, sicut Scriplura loquilur,
dixernnt viri al Lot : Sunt libi hic generiy
aut filii aut fîliœ , aut si qui» tibi alius est
in civitate eduç de loco hoc < quoniam perdi-^
mus no^s locum hune; quia exaltatus est cla~
mor eorum ante Dominum, et misit nos Domi-
nus conterere eum. {Gen. xix, 12.) Ecce ubi
apparet illud incendium Sodomorum per
angelos faclum, quos misit Dominus; in quU
bus tamen et ipse erat : neque enim sic mitlit
suos, ut recédai abeis. In eis ergodescendil
in Sodoma ad tesperam. Deinde paulo post,
mox ut eduxerunt illum foras, et dixerunt
sicut eadem Scriplura narrai : Salvam fac
an-'mam luam, ne respexeris rétro, nec stete-
ris in totaregione ; in monte salvum te (ac,
ne quando comprchendaris : dixit Lolh ad
illos: Oro„ Domine, quia invenil puer luus
misericordiam anle le, etc. [Ibid., 17-) Quœ
cum linisset loqusndo, et elegisset sibi civi-
talein pusillain in qua salvaretur» sequi-
lur Sciiplura, et ei dicil esse responsum :
Ecce miralus sum faciem tuain et super ver-
bum hoc, ne everterem civitatem de qua locu-.
tus es. Feslina ergo ut salvus sis ibi. Non
enimpotero façere verbwn, donec lu illo in-^
Iroeas. Quis hoc ei respondit, nisi ille cui
dixerat, Oro, Domine? hoc autem ad ambos,
dixerat, non ad unum, sicul aperlissima
scriptum est : Dixit autem Loi ad illos, oro^
Domine. Agnovit ergo Lot unum Dominum
in angelis duobus, sicut Abraham unum
agnovil in tribus.
Non est cur dicalur, ille abierat qui Do--
minus erat et cum Abraham loculus erat»
duo vero angeli ejus erant qui in Sodoma,
illo abeunle, vonerunt. Omnes enim 1res
Tiri dicti sunl qui apparuerunl Abrahœ, si-..
cul Scriplura solel viros etiam angelos nun-
cupare. Nec eorum alicui uni promptius et
humilius Abraham obsecutus est quam duo-,
bus, sed eequaliier omnibus pedes lavil,
ggqualiler omnibus epulas rainislravit. Er-»
^0 in onmibus Deum vidil. l'ropter quod
Scriplura prœdixerat, quod visus fuerat
Deus Abrahœ et quercum Marabre {Gen.
xYiii, 1.) sub cujus umbra arboris 1res viros
pavil, quos oculis corporis vidit : in eis vero.
Deum, non corporis, sed cordis oculis vidit,,
id est inlellexil atquo cognovit : sicul Lot
in duobus, cum quo non pluraliler, sed
singulariter loquebalur,. eique respondebat
eliam ipso lanquam unus. Çrinto quippe
Abraham per très viros illum audivit, po-
slea per unum,q.ui duobus in Sodoma eun-
lib'js manens loculus est cum eo: Loi au-
lem per duos, lamen el ipse unum Dominum,
quem pro liberatione sua rogabat, et qui ei
respondebat, audivil : cum ambo, id est, et
Abraham et Lot, homines pularenl eos qui,
angoli erant;. Dwum vyro in eis mlellig©--
237 AQUA BELNEDICTA 258
sligare non poleram, certus tainen non fieri
corporels molibiis, nec corporeis qualilali-
l)us, cum corpori similliinum fierel: hoc
inierira habeas, ul ab occupalo et fesliiianle
dictalura.
S. Gbeg. Mag., Diaîog. lib. ii, t. II. —
Scriptura lesle, novinms quod propheta ex.
Judœa sublevatus, repente est cum praddio
in Chaldœa depositus, quo viilelicel prandio
|)rophetara refecit, seque repente in Judœa
ilerum invenit. Si igitur lam longe Habacuc
|)Oluit sub momenlo coiporaliier ire, et
prandiuni déferre, quid mirum si Benedi-
clus Paler oblinuit, qualeiius iter per spiri-
lum, et Iratrum quiescenliura spiritibus ne-
cessaria narrarel, ut sicut il!e ad cibum cor-
poris corporaliler porrexit, ita isle ad ins-
sonce (quis enim lioc dixerit» ul quidquid lilulionem spintalis vilse, spintahler per-
iliud est creaturœ per quod sonuit vox geje^?
renl qui erat, non putarertl esse qui non
erat. Quid sibi ergo vull isla visibilis Tri-
nilas, et intelligibilis unilas, nisi ut nobis
insinuarelur, quod ita très essent Pater et
Filius et S[)iritus sanctus, ut tamen siniul
non très dii et domini essent, sed unus Do-
minus Deus?
ldera,l.v/)e Trinitate, t. VIII.— Siquœri-
tur, post incarnationem Verbi, quomodo
facta sit vel vox Palris, vel species corpo-
ralis qua Spiritus sanctus demonstratus est :
per creaturam quidotn lacta ista non dubi-
10 ; sed ulrum lantummodo corporalera al-
que sensibilem, an adhibito S[)iritu etiaui
rationali, vel intellecluali (boc enim qui-
busdam placuil appellare, quod Grœcidi-
cunl 7ioeron), non quidem ad unitatem per
Palris, ita sit Deus Paler ; aut quidquid illud
est crealurae in quo per cuiumbee speciem
vel per igneas linguas Spiriius sanctus de-
iiionslralus est, itasltS|)irilus sanctus, sicut
est Dei Filius homo liie qui ex virgine fac-
lusest?) sed lanlummodu ad minislerium
peragendœ signiticalionis, sicut oportuisse
Deus judicavit: an aliquid aliud intelligen-
duni sit, invenire diliicile est, el lemere
iiffirmare non expedil. Quoraodo tamen isla
sine rationali vel iiilellecluali creatura po-
luerint (ieri, non video.
S. Alg., epist. 159, Evodio, t. II. —
Visioues luiurorumque prœdicaliones quo^
modo ûant, illejam explicare conelur, qui
i.ovitqua vi efliciantur, in unoquoqueanimo
tanta, cum cogitai. Videmus enim, planeque
cernimus in eo tieri rerum multarum visi-
biliuiii, el ad cœteros corporis sensus pei-
tinentium, innumerfibiles imagines: quee
non inlerestquam ordinale vel turbidefianl;
sed taiituui quia (iunl, quod manifeslum
est, qua vi et quo modo liant quisquis po^
lueril explicare, (quse omnia certe quoti-
(liana sunl aique continua,) audeat prœsu-
mero aliquid m; detinire , etiam de illis
rarissimis visis. Ego autem tanto minus hoc
S. GREG.MAG.,l.ntn//Îpflf. iit, t. III, pari.
11. — Quoniamrevelalus fuerat Dominus Sa-
mueli in Silo, juxla verbiim Domini. [ï Reg.
111,21. )Tuiicsu ei reveiavil, cum ei secret um
sui consilii, de repulsione reprobi prœdica-
toris aperuit. Quod firoleclo juxla verbum
Domini faclum asserilur, ut hoc quod non
valde suptrius per virum Dei ad Heli dictuin
tuerai, eiiam secumlum hi^turiain impletuni
esse sintiaUir: El suscitaho mihi sacerdolem
fidelem, qui juxta cor meiim et nnimammeam
facial, el ambulabit coram Cfiristo Deo omni-
bus diebus. (7 Reg. ii, 25. ) Et item : Videhis
cemulum tuinn in lemplo, in univcrsis prospr-
ris Israël. {Ibid., 32. ) Quod si juxta spiri-
laleminielligeiiliam perserutamur, quomodo
aduit Duminus, ul oleclis apjî.'ireat, nisi quia
qui elecius suos de conleujplalione jusiitiœ
suae mirabililer iLrrel, eliam de ostensione
glorifie inellabililer demulcet. Qui enim ap-
parendo justus, corda sauclorum lerrore
conculit, ut appareat addil, quando cordi
terrilo dulcedo relunditur suœ pielalis .
Hinc est enim quod Moysi non semper in
igno apparuii, sed in igné aliquando, ail
quando in nube. In igné qiiippe terror ju-
uicii est. Undeetde secundo Rederaptoris nu-
êïïdeo,'"qua'nTo 'munis "id qû'oqûe in nobis, slri adventu per Psalmistam dioitur: Jgnis
quod vila continua vigilantes doimientesque anle eum prœibtt, el in circuilu ejus tempes
quod
experimur, quo pacto liai ex[)licare sufficio.
^am cura ad le diclarem banc epistulam,
leipsum animo conluebar, le ulique absenie
alque nesciente, et quumodo f)Ossis bis ver-
bis moven, secundum noliliam quae mihi
de le inest, imaginabar, alque id quoniam
modo inauimo meo tieret, capere uc iuve-
stas valida* [Psal. XLix, 3.) In nube auieui
protecliu miseralionis exprimilur , quia
ejusdem protecliunis suœ blandimenium
eleclissuis promillens Dominus, ait: Tune
videbunl filiunt hominis venienlem in nubti
( Marc, xiii, 26; Luc. xxi, 27.)
AQUA BENEDICTA
[Ex SS. Palribus.]
S. Clem., Conslitul. aposlol. lib. viu,
cap. 29. — De aqua autem et oleo..... con-
sliluo ego Malthœus, ul benedicat episcopus
aquam aut oleum. Sin vero non adsil , bene-
dicat presbyter, prœsenlc diacono. Quando
autem aderil episcopus; assistant presbyler
et diaconus. Huuc vero iu modum dicat :
Domine sabaoth , Deus virlutum, creator
aquarura , largiloi» olei ; misericors, el
hominum sludiose, qui dedisti aquam ad
potum el expurgalionem, et oleum ad
exhilarandum vullum in exsultationera lœti-
liœ : ipse el iiunc per Chrislum sanclilica
banc aquam ^ alque hoc oleum, nomine
illius qui obtulit, aut illius quae oblulit ,
et da vim etlecUicem sanitalis, morborumque
expullricem, (lœmonum l'ugatricem , ^om-
nium insidiaruui |)iosligatricem, per Ghri^
siurnspem noslrem.
859
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
260
EosEB. , lib. \ Hislor. eccles., cap. 4-. —
Hic sacrarura expialionum signa posuil ,
fontes scilicel ex adverso ecclesiœ struclos,
qui inlerius sacrarium ingressuris copiosos
latices ad abluendura rainistrarent.
S. Paulin., epist. 13, al. 37, ad Pam-
mach.f ubi basilicam Aposlolorum ab i{)SO
Pammachio œditicatam describens^ ait, d.
13. — Prœtenlo niiens atrio, fusa vestibulo
est, ubi canlharum minislra manibus et
oribus nosliis fluenta ructantem fasligiatus
solido œre thulus ornât et inumbrat, non
sine njyslica specie quatuor columnis sa-
Jienies aquas ambiens. Decet eniiu ingres-
suni Ecclesiœ talis ornalus j ut quod intus
myslerio salulari geritur , speclabiii pro
furibus opère signetur.
Epist. 32, al. 12, Ad Severum , n. 15.
Sancta nitens faimilis inlerluil alria lympliis
Caiilharus, iniraiilumque niaiius lavât ainne mi-
[nislio.
Poeraale 27 De S. Felice, Natal, ix, vers.
463 (edit. Migne.)
Forsitan haec inter cupidiis spectacula qusras,
Unde replenda sit hœc lot foiilibns area dives,
Cura piocul urbSj et ducliis aquie prope nuUus ab
[urbe
Exiguam liuc lenui demiltat limite gullam.
Respondebo nihil propria nos (idere dexlraj
Nil ope lenoiia coiilidere ; cuiicla polenli
Deposuisse Deo, et fontes pra-sumere cœlo,
Denique cinémas astruximiis undique lectis,
Capluri fundonie Deo de nubibus amiies !
Uiidc Huant pariter pleriis cava mannora labris.
Quod si etiam iiiterdum evenial defectas aqua-
[ruin,
Ordine disposilo varias distin'cta figuras,
Condiarumque modis, et pictis (loi ida métis,
Forte erit et siccis spectàbilis areia vâsis.
Namque tenes etiam magna Salomonis.in œde,
Quam fuerit decori siccum mare : quod sapiens
[rex
JEre dédit solido, et tauris suspendit alienis.
Poema 28 De S. fc/jce. Natal. ï, vers. 2S.
Interior variis ornatibus area ridet,
Lseta super lectis et aperta luce serenis
Fronlibus, atque infra niveis redimila columnis.
Cujus in exposilo prœluceus canlharus exslat,
Quern cancellato legit serea culmine lunis.
Caîtera dispositis slânt vasa sub aère nudo
Fonticulis, grato varie quibus ordine lixis,
Dissidet arlis opus, concordai vena mciallii
Unaque diverse fluit ore capacius unda.
S. Chrysost., De verbis Aposti II Cor :
Habentes , etc. Serm. 23, inter hom. de
div. Novi Testam. locis. — Quemadnioduui
enim solemne est, ulfonles prœsto sint in
atrils templorura , ul qui preces fusuri
sunt ad Deum, manus prius lotos inter
precandura alloUanl; ila pauperes fonliuui
viceante fores collocaveruni majores nostri,
ul non aliter ac manus abluimus aqua,
prius per beneficeniiara abstersa anima ,
luni demura preces noslras otferaïuus.
Synesils , epist. 121, Anastasio hydroco'
melœ. — Publicus gladius non minus quauj
lustralis aqua , quae in teiûplorum vesiibuiis
collocalur, civilalis est piaculum.
ARBITRIUM LIBERUM
[Ex SS. Palribus.]
S. Iren. , Adv. hœret. , lib. iv, cap. 9. —
Homo vero raiionabilis et secundum hoc
similis Deo, liber in arbitrio factus et suœ
poteslatisj ipse sibi causa est , ut aliquando
quidem frumenlum, aliquando auleui palea
liât. Qua[)ropler et ipse condemnabitur ,
quoniam rationabilis factus amisit vcram
rationemj et irralionabiliter vivens advti-
satus est jusliliœ Dei, Iradens se cmiii
lerrenospiritui, et omnibus serviens voiu-
plalibus ;quemadmoduin Propheta ail iHomo
cum in honore essel , non inteUexil : com^
paralus est jumentis insipientibus et similis
[acliis est illis. {Fsal. xlviii^ 13.)
PaiLO Jld,, Lib. Quod Deus sil immuta-
hilis. — Sola mens in nobis merilo immor-
talis ceiiseUir. Solaiu enim liane Paterjussil
esso liberam , exemptam et dimissam e
iiecessitaiis vinculis, donalamque munere
decenlissimo voluntalis sponlaneœ, quale-
nus ejus ca[)ax eral. Nam brut* aniujanies,
quarum animabus non inest mens donala
liberlatis privilégie , subjugalae Irenalœque
Iraduntur ad minislerium homiuuin, lan-
quam beris mancipia. Homo autem liberam
lacullalem et sui juris sentenliam sorlilub,
ex deslinalo pleraque faciens , merito vitu-
perium incurril, si prudens sciensque pec-
cal sicul e diverso laudem , quando sua
spunte beuefacil. Nam stirpium animalium-
que nec ubertas lâudalurj nec Si maie
proveniant, vituperaiitur : quod uterque
hic motus, et ulraque mutalio non est
volunlaria : sed sola liominis anima qu©
acce|)it a Deo molum voluniarium , hactenui
illi siuiilis, a molestissima gravissimaque
heranecessilatequantum licuii, maiiumiss.i,
jure accusari posset , si liberalorem suum
non tolerel, non evasura pœnam quœ ani-
madvertit in liberorum ingralitudinera.
Itaque recogilavil, et intra se dixit Deus,
non nunc primum, sed jaiu dudum hrmiler,
quod fecissel hominem , id est qualem eum
condidisset. Condiderat enim liberum , ul
relictus volunlati propriaequidquidplaceret,
agerel : idque hauc ob causam , ut sciens
quid bonum sit, quid malum : et quid
intersit inter honesia lurpiaque reputaws ,
quid item inter œqua et iniqua, el in uui-
Yersum virtutem inler et vitium, eligeret
raeliora , détériora fugeret. In eam senten-
liam et oraculum exsial in Deuleronomio :
Ecce posui ante faciem tuam vitam el mor-
tem, bonum et malum : lu vilam elige.
(Z>eu<.xxx,19.)Ergouirumquehi!icdiscimus,
quod et insila sil hominibus boni ac mali
scieiitia, et meliora dolerioribus antel'erre
debeani , cum babeani deliberalionem lan-
quam iiicorru[)tum judicem , quae reciœ
rationis moniiis pareal, rejectis contrarii»
suggestiouibus.
231
ARBITRIUM LIBERUM.
2G2
S. Jdstiîî., apol. 1. — Deus ab inilio qui-
(iem hiiraanura genus intelligenlia et vera
eligendi ac recta faciendi facullate prœditum
creavil ; ila ut omnibus hominibus nnlla
apiid Denra relinquatur excusatio. RatioDe
enim prœdili et ad inlelligendum apti et
habiles creati sunt. Si quis aulem hœc
Deum curare neget, is vel eum non esse
nslute profitebitur: vel si sit, pravitale
gaudere, aut lapidi sirailem manere dicot,
iiec quidquam esse virtutem aut vilium ,
sed sola opinione beec ab hominibus bona
au t mala judicari : quae sane maxima impietas
et injuslilia est.
S. Clem. Alex., Stromat. I. ii , t. I. —
Nos qui liberara potestatem eligendi et
\ilandi a Domino datam esse hominibus,
a Scripturis accepimus, judicio tirmo ac
immobili ûdei acquiescamus , alacrem et
promplum ostendentes spiritum, quoniam
vilam elegimus, et Deo per vocem illius
credidiraus; et qui Aéyw credidit, novitrem
esse veram : Aoyo? enim est verilas.
Tebtull. , I. II adv. Marcion. , cap. 5. —
Non facie homo ad unilorratm Deum ex-
pressus est : sed in ea substantia quara ab
ipso Deo traxit, id est animœ ad formam
Dei spondenlis, et arbitrii sui libertate
signatus est. Hune slatum ejus confirmavit
eliam ipsa lex. Non enim poneretur lex ei
qui non haberet obsequium debitum legi
in sua {>otestate : nec rursus comminalio
mortis transgressioni ascriberetur, si non
et contemptus Jegis in arbitrii liberlatem
hominis depntaretur. — Sed et alias quale
eral ut totius mundi possidens homo non in
primis animi sui possessione regnarel ,
alioium Dominus , sui famulus.
Origen. , De orat. , 1. 1. — Arbitror Deum
singiilas ralionales animas ita dispensare,
ut ad sem(»iternam earum vilam respiciat :
habent enim illœ semper liberum arbitrium ,
et sponle vel in melioribus sunt , et ascen-
dunl usquequo ad bonorum a|)icem perve-
nerinl, vel obnegligenliam variisdescendunt
modis in lanlum vel lantum malorum
cumulum.
Idem , De princip. , I. m, 1. 1. — Tenlatio
vos non comprehendat nisi humana. Fidelis
aulem Deus qui non permitlet vos tenturi
supra id quod poteslis. [1 Cor. x, 13.)
Sicut hi qui agouibus piœsunl, eos qui au
cerlamen veniunt, non ulcunque, nequij
foriuito inler se sinunt inire certamina,
sed diligenli existimalione prout vel corpora
viderint, vel œlalcs, œquissimo compara-
tione juugentes illum cum illo, verbi gratia,
pueros cum puens , viros cum viris , qui
sibi vel œvi vel roboris propinquilate con-
venianl; ila inlelligendum est eliam de
divina providenlia, quod omnes qui in hos
humanae vilae descenderinl agones, juslis-
sima moderalione dispensée secundum ra-
lionem uniuscujusque virlulis , quam ipse
solus , qui solus corda hominum intuetur ,
agnoscit : ut alius quidem pugnet adversus
Caméra lalem , alius vero adversus lalem ,
el alius quidem in taiilum tempus , alius
vfro in lanlum et ul aller insligelur carne
in hoc vel illud, alius vero in aliud : tum
vero ut alius résistât adversus inimicam
poleslalem illam vel illara , alius vero adver-
sus duas vel 1res simul , aut nunc quiiJem
adversus a liam, nunciterum adversus al iara,
ot cerlo tempore quodam adversus illam,
et cc-rlo quodam adversus aliam, vel post ,
quœ gesta adversus quas pugnet, post quœ
vero adversus alias. Inluere enim ne forte
laie aliquid indicetur per hoc quod dicit
A[)Ostolus : Fidelis aulem Deus qui non patic'
tur vos tenlari supra id quod poteslis , id
est, pro eo quod singuli (iro virlulis sa»
quanlitale, vel pnssibililale lentaiiturt
D. Cyprian., Lib. de unitate Ecclesiœ. —
Nemo exislimel bonos de Ecdesia fiosse
discedere. Trilicum non rapit venlus , ncu
arborera solida radice fandalam procella
subverlit. inanes paleae tempestate jacl.ui-
tur, invalidœ arbort^s lurbinis incursiof)o
everluntur. Hos exsecratur el {lerculit Joan-
nes apostolus dicens : £"3; nobis exierunl ,
sed non fuerunt ex nobis; si enim fuissent
ex nobis, mansissent uiique nobiscum. (/
Joan. II, 19.) Hinc haereses et faclœ sunt
fréquenter et fiunt, dum perversa mens
non habet paceui, dum perfiJia discordans
non tenet unitalem. Fieri vero hœc Domi^
nus permittit el patitur, manente propriai
liberlalis aibitrio, ul, dum corda nostra et
mentes nostras verilaiis discriinem exami-
nât, probalorum fidi-s intégra manifesta
luce clarescal.
S. HiLAR. , Comment, in Matth. , t. I. —
Tria lanlum in homine reperimus, id est,
et corpus, et animam, et voluntalem. Nam
ut corpori anima data est, ita el poteslas
utrique utendi se ul vellet indulla tst: al-
que ob id lex est proposila voluntaii. Sed
hoc in illis deprehenditur, (jui priini a Deo
figurati sunt, in quibus cœpiœ oiiginls or^
lus elfeclus est, non Iraduclus aliunde. Sed
ex peccaloatque intidelit<ile primi parenii?,
sequentibus generaiionibus cœpit esse cor-
uoris nostri pater peccatum, mater anim<e
intidelilas; ab his enim orium por trans-
gressionem ()rimi parenlis accepimus. Naai
volunlas unicuiquo sua adjacel. Ergo jam
unius domus qumque sunt : pater corpuris
peccatum, mater animse iidi Jelitas , el ac-
cedens volunlatis arbitrium, quod totum
hominom quodam conjugii sibi jure dis-
Iringit. Huic intidelilas socrus est, quaa
nos ex ea nalos , alque a lide metuque Doi
peregrinanles <icci|)iens, ut inler inlidelila-
lem voluplalemque possessbs, et in igno*
ralione Dei el in omnium viiiorum oblccia-
lione delineat.
S. Gregor. Nyss., De mortuis oral., t. JII
— Cum Deo similis^ beatusque ea re esset
homo, quod libéra prœdilus eral volunlale
(juris enim esse sui^ et nullius subjectum
imperio, divinœ est bealitudinis [jroprium),
si uecessilale iilum, el vi ad aliquid iujpu-
lisset, ea spoliasset ipsum digniiate. Qui
enim sponle moluque volunlario naluram
suam ad aliquid eorum, quae non coiive-
niunt, coiiverlerunt, si per vira ab iis, quae
sibi ipsi dcU'gerunt desislore cogaiitur, bo*-
%3
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
264
num illis adimilur, quod habebant prius :
eaque res est privalio divini honoris. Li-
berum ei)im voluntalis arbitrium est honor
divino œqualis. Quamobrem ut simul et
humanee natuiœ relinquerelur dignitas li-
bérée voluntalis , et ipsum auferretur ma-
lum, hanc divina sapienlia rationem exco-
gitavit, ut in iis homincm esse sineret ,
quœ sibi ipse elegisset , quo gustalis raa-
lis , quœ concupiverat , experiendoque dis-
cens, quœ quibus commulasset , ea cuf)i-
ditate rursum incenderelur, ut vilioruni
perfurbalionurnque, quœ ralioni inimicœ
sunt, onero deposiio, et vel in prœsenli
vita precibus sapienliœque studio purgatus,
vel post obilurii per expurgantis ignis for-
nacem expiatus, ad prislinam vellel redire
felicitatem
S. Basil., hom. in psal. lxi , t. l.-— Non
licebit libi dicere in die judicii , non nove-
ram bonum. Proponuniur libi tuâ5 ipsius
lances, bonum ac uialum sufificienter dis-
cernenles. Nani coi-[)Oiis pondéra ex Irulinœ
nioinenlis œstimanius, sed quœ in vila eli-
genda sunt, libero aniiuœ arbilrio secerni-
ujus : quod et slaleraui nominavii , quip[)e
quia œquaiera ad uU umtiue inclinaUuuL'm
recipere polesl.
S. Greg, Naz;, orat. li. — Is , qn honii-
nem primum creavil, liberuru eum , sui-
que arbilrii reliquil , sola mandali loge
coercituui> atque in paradisi deliciis 0[>u-
lenluîu : idemque reliquo uiorlalium geiieri
per unum illud primum semeil largitus
est. Libertas porro et diviliœ in sola man-
dali observalione sitœ erant j vera aulem
pauperlas et servilus in illius Iransgres-
sione
S. Ambuos., epist. 8i. — An verendum
est ne liberum tollere videamur arbitrium,
cum omnia per quœ |)ropitiatur Deus , ad
ipsum dicimus esse referenda? Quod ne-
quaquam esse consequens ostenditur. Opé-
rante enim spirilu Dei, juvalur arbilrium
non auferlur; et hoc agit gralia^ ut voluntas
peccalo corrupla, vanitatibus ebria , se-
ductionibus circurasepla , diflicultatibus
impedita, non remaneat in languoribus
suis ; sed per op<'m miserantis medici cu-
rala , revalescal.
S. Chrys., hom. 20 in Gènes, iv, t. IV.
— Quia viruniy inquit L;imech, occidi
jn vulnus mifii , et adolescenlem in ci-
calricem rnihi. [Gen. iv, 23.) Non tantum ,
inquit j nocui illis quos occidi , quantum
rnihi ipsi.— Vides, dilecte, qnomodo no-
slram Deus raenlem liberi arbilrii feceril ,
et sicutj si desides simus,supplantamur,ita
et si vigiles esse voluerimus, contuemur
id quod 0[iortetl Quis enim istum, die,
obsecro, ad lalem confessionem adegit?
nullus alius quam conscientia , incorruptus
illejudex. Quia enim ex desidia in pecca-
lum declinaverat , et scelus opère perlece-
rat : slalim insurrexil conscientia, incla-
mans, alque oslendens peccatorum ma-
gnitudineui, et quanlis se ipsum pœnis
obnoxium reddidisset. lia enim se habet
peccatum, ut priusquam ûat, et ad opus
perveniat, obtenebret et decipial mentem :
postquara autem consuramatdra fueril ,
manifeste suam nobis absurdilalem profé-
rât et ostendalrsic brcvis illa et absuida
voluplas cnnlinuun-» menti dolorera inM'rij,
conscienliœque fiduciom aufert, at ]ue 11-
lum qui succubuerit, confusione perfun-
dit. Benignus eiiitn Deus cjuscemodi nobis
accusalorem assisteré voluil, qui nunquam
quiescat : sed indesinenler ille congrediens
clamet, et pœnam exigat delicloruin.
S.CHRYSOST.,tu illudJerem.'s. : Dominenon
e5f,etc. — Poslquam illa Jertts«/<?m suam caln-
railatem deplbravit, adjecit : Domine, non est
hominis via ejus. [Jerem. x, 23.) Qu;d igitur,
quia laraenlalur, dicel aliquis, perniciosum
dogma in mundum invenil, noslra poleslaie
nos privans, et aHirmans non esse arbilrii
nostri res gerendas? Nequaquam, sed et
dum lamenlatur , id confirmât. Cum enim
dixissel : Non est honnnis tia ejus, minime
lacuit, sed adjccit : Neque hcmo ihit, et diri-
get gressnm suum. Quod aulem dicit, hanc
sententiam habet : Non toium est in noslia
potestate, sed aliud quiilem in noèlrd, aliud
vero in Dei silum est potestate. Nam ut
oplima quœque eligaraus, veiimus, et agere
conlendamus, omnemque laboretn exantle-
mus, nostri est arbilrii : ul aulem ad exilum
ea porducamus, neque inlercidere sinamus,
ulque ad finem reclé factorum pervenia-
nius, id vero cœleslis est gratiœ. Parlilus
enim est nobiscura virlulem Deus, et neque
rein totam in noslra sitam essô voluit po-
lestaie, ne in superbiam efferamur , neque
lotum sibi ipse Sumpsilj ne nos inerliœ de-
damus ; sed exiguum quid laboiibus no.vlris
relinquens, roajorum f)artem ipse coniicit:
UC enim sciamus, quo paclo si res lola
in potestate riostra fuissel, mullos id in
superbiam egissel, et exlulissel, audiaraus
quid Pharisœus dicat, in quantam insolen-
tiam elalus essef ^ quo paclo magnifiée lo-
querelur, seque loti orbi terrarum fastuose
prœferret. Proplerea non ut lotum a nobi:S
penderet, effecit; quin imo permisil,ut in
noslra polestale aliquid esset, ut nos jure
ac merito coronandi speciosam occasionein
arriperet. Atque hoc illa parabola déclara-'
vil, in qua. dicit homines circa undecimam
horam inventos se in vineam adoperandura
misisse. {Matthi ix, 6.) Tametsi quid 0(te-
rari undecima hora potuerunl? At nihilo-
minus ad integram illis dandam niercedem
brève momenlum Deo sulfecit. Atque ut
intelligas hocProphelam vere dicere, neque
nos arbilrii libertate privare, sed de rerum
exitu philosophari, audi quid adjicial. Nam
cum dixissel : Non est in homine via ejus;
statim adjungit : Corripe nos. Domine, ve-
rumtamen in judicio , et non in furore. Si
enim arbilrii nostri nihil esset, frustra di-
ceret : Corripe nos, Domine, verumlamen in
judicio.
Quid enim fieri poiesl injustius, quam ut
illi plectantur, quorum ex arbitrio non pen-
dent res gerendœ, aut ut homines illi pœ^
nas suslineanl, quorum via vitaque non sit
in eorum posiia polestale? llaque cum
^^
ARBITRIUM LIBEÎIUM
266
Deiira videtur orare, ne graviori pœna 0'if>d «niera dixit tn generatione et gênera
mulctcnlur, nihil aliudin(lical,quain (lignos ftone, omnia significal teD)f)ora, et anie le
esse qui pleclantur, ac pœiiam suslineant. gem, et in lege, et in Evnngelii gralia. Undo
Hoc autem nihil aliud quam iibertalem ar-
bitrii conslituit. Si enina res gerendœ iilo-
rura juris et arbilrii non essent, non jaiu ut
mitiori supplicio afficerenlur peli oporte-
rel, sed nec ullo modo puniri : imo vero
neque precibus opns essel , non enini de-
precatore indiget Deus, ut innocentes non
puniat. Et quid dico, Deus. cum nec ullus
jionjo prudens? Quando igitur f)ro Judaeis
orare Prophelani videmus, salis liquet eum
pro iiommibus orare qui peccarint : lum
vero cernitur ()eccatum, cum pênes nos est
tit legem non Iransgrediamur , el lamen
cam Iransgredimur. Ergo undique nobis
manifestum est, cura in nostra, lum in Dei
poteslate sita esse recte fada.
Simile iliud est eliam. Non volentis, ne-
çue currentis y sed miserentis est Dei. {Rom. ix,
16.) El quam ob causara curro, inquit, vel
quam ob causam voie, nisi Iota les in meo
sit arbilrio sita? ut nimirum dum vis, el
dura curris, divinura auxilium et benevo-
et Aposlolus dicit : Gratia salvi facli eslis
per fidem, et hoc non ex vobis, sea ex dono
Dei. (Ephes. ii. 8.) Et omnes Epistolœ ejus
in salutationis principio, non prius pacern
habenl et sic gratiam : sed anle graliara et
sic pacem, ut, donalis nobis peccalis noslris,
pacem Doraini consequamiir.
Idem, I. IV m Jerem xvm. — Ha liber-
tas arbitrii reservanda est, ut in omni-
bus excellai grv.tia largiloris : juxta illud
propheticura ; Nisi Dominus œdificaverit do-
mum, in vnnum laboraverunt qui œdificant
eam [Psal. xwi, 1) : Non enim volentis neque
currentis, sed miserenlis est Dei.
S. AuGUST., dispul. 2 contra Fortunatum
Manich., t. Vlll. - Liberum arbilriura si
non dedisset Deus, judicium puniendi nul-
lum juslum esse posset, nec meritum recte
faciendi, nec prœceplum divinura ut agere-
tur pœnilenlia de peccalis; nec ipsa indul-
gontia peccatorum, quam nobis Deus per
Dominum noslrum Jesum Christum donavii.
lenliara libi concilies, sic ut te adjuvet , ac 0>''a q») non volunlate peccal, non peccat.
manum porrigal, atquead linem usque per-
duoat. Si enim iioc sustuleris, et currere
simul et velle Jcsieris, neque manum por-
riget Deus, sea et ipse abscedel. Unde au-
It'ra id constat? Audi quid dical Jeroso-
lymœ : Quoties volui congregare ftlios litos,
et noluisti'! Ecce relinquetur domus vcstra
déserta. (Malth. xxiii, 37.) Vides quoni<im
illi noluerunl , quo paclo eliam Deus ab-
scessil! propterea nobis quoque o[)us est
ut velimus, et curramus, quo Deum nobis
cliau! conciliemus. Hoc igitur est, quod ait
propheta, felicem exitum reruru in potes-
taie nosira situm non esse, verum ab auxi-
lio pendere divinocul autem eligamus, in
nobis et in aibiliio nostro situm esse. Enira-
vero si rerum prosper aui sinister exilus ab
auxilio divino pendet, dicet aliquis, nulli
obnoxius crimini censeri debeo : cum enim
omnia, quœ mearum parlium sunl, pteesti-
tero, et voluero, et elegero, et rem i|>sam
jiggressus fuero > is vero a cujus |)Oleslale
pendel evenlus, me non adjuveril, neque
manum porrexerit, omni sum crimine libe-
lalus. Verum non ila est, plane non esl ila :
neque enim tieri (lOlesl, ut si nos volueri-
nius, elegerimus, ac slaluerimus, Deus nos
dcrelinquat.
S. HiERuNYM., epist. crilic, t. H. — Do-
mine ^ liabitaculuni factus rs nobis in genera-
tione et generatione. Septuaginta, Domine,
refuyium faclus es nobts, in omni genera-
tione et generatione. [Psal. lxxxix, 1.)
lia lioMK^ a |iriiici|iio condilionis suœ Deo
utilur adjulore : el cuiu illius sil graliœ
.quod crealus est, illiusque misericordi<e
quod subsislil et vivit, nihil boni o[)eris
agere polesl ubsque eo, qui ila concessit
liberum arbilrium, ut suam per singula
0|iera graliain non negarel. Ne liberlas ar-
biliii redundatct ad injuriam Condiloris, el
au t'jiis conlumaciam, qui ideo liber condi-
lus esl ut absque Dco nihil esso se noveri;.
DlCTlUNN. DE LA TbADITION, I.
Hoc arbitrer omnibus aperlum esse atque
perspicuum. Quapropter non nos movere
débet, si aliqua in iis quœ Deus fecil mo-
lesta patimur f)ro meritis nostris. Sicut
enim ille bonus est, ut consliluerel om-
nia : sic jiislus est, ut peccalis non parcal.
Quœ peccala, ut dixi , nisi libéra volunlas
esset, in nobis peccata non essent. Si quis
enim, verbi causa, ligaretur ab aliquo cœte-
ris membris, et de manu ejus faisum scri-
beretur sine ejus propria volunlate ; quœro
si hocjudici patetierel, posset hune homi-
nera falsitalis crimine c'ondemnare? quare
si maniiestum est, peccatura non esse ubi
non est liberum voluntatis arbitrium, volo
audire, anima, quam dicitis aut parlera,
aut virtulem , aut sermonem , aut aliud
quodiibel Dei, quid mali fecerit, ut a Deo
puniatur, aut j)œnilenliam agal peccali,
aut veniam merealur : cura nihil ipsa pec-
caverit.
Idem, tract. 5i in Joan. xii, t. HI.-
Ne audeat qui.si|uam liberum arl)iLrium sic
ilefendeie, ui jitbis oralionem (jua dicimus,
ne nos inferas in tenlalionem, conetur au-
ferre : ruisus ne quisquam negel volun-
tatis arbilrium , et audeal excusare f)eyca-
tum. bed audiaiiius Dominum, el pieecijtien-
tem, et opilulanlem , et jubenlein quid
facere debeamus, et adjuvanlem ut implere
possimus. Nain et quosdam nimia suae vo-
luntatis tiducia exlulit in superbiam ; el
quosdara nimia suœ voluntatis dilfidenlia
dejecil in negligeiiiiam. llli dicunl, Ut
quid rogamus Di-um ne vincamur U-nta-
lione, quod in nostr.i esl polestate? isii di-
cunl. Ut quid conaujur bene vivere, quod
in Dei esl poleslaie? o Domine, o Piiter
qui es in cœlis, ne nos inféras in quamli-
bel islarum teiitiUionum, sed libéra nos a
malo. Audiamus Dominum dicentem : Yfo-
gavi pro te, l'être, ne di-ficiat fides tua. [Luc
xxn, 22.) Ne sic exisumemus lidem no-
9
2G7
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
seî
iram esse in libcro arbilrio , ut divino non
escat adjutorio. Audiamus et Evangeh^-
lam dicenlem, dédit eis potestatem filios Vei
fteri (Joan. i, 12), ne omnino exislimemus
in nuslra poleslale non esse quod credi-
inus veram tamen in ulioque illius béné-
ficia cognoscamus. Nam et agendœ sunt
"ratiœ, quia data est polestas : etorandum,
fie succumbat intirmilas. Ipsa est fides quœ
t)er dileclionem operatur [Galal. v, 6) , sicut
eins mensuram Doniinus cuique parlilus
est, qui gloriatur, non in se ipso, sed in Do-
mino glorietur. (/ Cor. i, 31.). ^i a \ ^.
Idem, epist. /^5, Armentario, — Sed hœc
volunlas ut plena sit, oportet ut sana sit :
eril aulem sana, si luedicura non relugiat,
cujus solius gratia sanaii potest a morbo
desideriorum noxioruni. ,r , .
Idem, episl. 89, Hilario. — Volunlas
libsra, lanto liberior erit, quanlo sanior;
lanlo aulem sanior, quanlo divinœ mise-
ricordiœ gralia}que subjeclior.
Idem, ibid. — Libertas sine gratia, non
est libertas, sed conlumacia.
Idem, episl. 187, Yitali. — Si vere vo-
himus defendere liberum arbilrium, non
oiipugnemus unde til liberum.
Idem, De fide, spe et cliartl., c. 105. —
Sic oporlebal i)rius hominem tien, ul et
Jjcne velle posset et raale ; nec gratis si
bene, nec impune si maie : postea vero sic
tiil ut maie velle non pgssil; necideo libero
cartbit arbilrio; mullo quippe liberius eril,
quod peccato servire non possit.
Idem, De spiritu et litlera, c. 3. — Libe-
rum arbilrium quidquam nisi ad peccandum
valet, si lateal verilalis via : et cum id quod
agondum et quo nilendum est cœperit non
deleclel et amelur, non suscipilur, non bene
vivilur:ut aulem diligatur, c/mrifas Z)ei d*/^
funditur in cordibus nosiris. {Rom. v, 5.)
Idem, ibid., c. 30. — Lex non impletur
nisi libero arbilrio. sed per legem, cogniiio
peccali ; per lidem impelratio gratifie contra
i)eccalum ; per graliam sanatio anima) abo-
lilione peccali ; per animœ sanitatem libertas
arbilrii, per liberum arbilrium justitiae di-
leclio, per jusliliee dikcliouer^ legis ope-
Idem, lib. v supra Deul., quœst. 15. —
Deus operatur, cooperamur nos; non enim
autert, sed adjuvat bouse voluulalis arbi-
ideir, De correct, et gratia, c. 10. — fta-
luberrime confitemur quod rectissime cre-
dimus, Deum sic ordinasse Angelorum et
bominum vilam, ut in ea prius oslenderet
quid eorum liberum arbilrium ; deinde
quid posset suœ gratiee beneticium, jusli-
liœque iudicium. . .
Idem, ibid., c. 13. -- Graliam Dei sus-
cjpiunt, sed temporales sunl ; nec persévé-
rant ; deserunt, et deseruntur : dimis.si
enim sunl libero arbilrio, non accepto per-
severanliafe dono ; judicio Deijuslo cl oc-
culto. , ,.
Idem, ibid., c. 14. — Doraino volenti
salvum facere iiullum hominis resistit ar-
bilrium ; sic enim velle et noile, in volentis
nul nolentis est potostale ; ut divlnara
volunlatem non impedial, nec suneret vo-
luntaiem : de his enim quœ l'aciunt quœ non
vult, facit ipse quœ vult.
Idem, in psal. cvin. — Non sic constituta
sunt opéra Domini, ut crealura in arbilrio
libero constituta, Croaloris superel volun-
taiem, eliam si contra ejus facial volunla-
tem. ^ .
Idem, in Joan., tract, hi. — Ent volunlas
lua libéra, si fuerit pia ; eris liber, si fuens
servus; liber peccali, servus juslitiœ : Pri-
ma aulem libertas est carere criminibus.
Idem, tn verba Apostoli, serm. 13, c. 11.
— Dicil aliquis : si Spiritu Dei aguntur fdii
Dei ; ergo agimus, et non agimur : Respon-
deo : imo et agis, et ageris ; et tune bene
agis, si a bono agaris : Spiritus enim Dei
qui le agit, agentibus adjulor est.
Idem, De opère perf. adv. Juliamim, lib.
VI.— Si lii quorum contra carnem jam spi-
ritus concupiscit, ad aclus singulos indigent
gratia Dei, ne vincanlur; qualem liberlaiem
volunialis habere possunl, qui nondum de
poleslale eruli tenebrarum, dominante ini-
quilale, nec certare cœperu,nt : aul si cerlare
voluerunt, nondum l'.beratee voluntatis ser-
vilule, vincunlur ?
Idem, ibid. — Quando cum Deo in regno
ejusimmorlales vivemus, luncfelicius liberi
erimus, cum non polerimus servire peccato,
sicut nec ipse Deus : sed nos, ipsius gratia,
ille vero sua natura.
S. Cyril. Alex, Comment, in Jsai. I. i,
oral. 1, l. II. — Cum posueril Deus in pro-
pensione eorum qui erudiantur, cum boniim
eligere, tum a malis recedere : liquido
probat rerum faciendarum habenas cuique
niorlalium dédisse, ut ad id quod elegeril
quis, libère ire posset. Cum hoc verum
^il, vana nimirum et frigida tulela est,
contendere ac dicere, naturale esse in ho-
mine malura, vel fortunara aul fatum, aut
nalivilatem clavura rerum humanarum gu-
bernare, et ad quod cuique eorum place!,
quoslibet pro suo arbitratu adigere, ut
vilium, aut virtutem colanl, non ad id vo-
lunlario impulsu, sed lanquam inevilabili
nului subjugali el subdili, necessitate dorai-
nanlium œgre ac dilliculler im[)ulsi. Etenim
si malum nalura est, ac in subslantia inhœ-
rel, ut (quidam) nuganlur : quomodo pro
uniuscujusque voluntate, vel invalescil, vel
debililatur 1 Si enim vellem bonus esse,
liihil obstat quominus lalis quoque videar.
Si item malus, nihil eliam impediet, quomi-
nus ad id eliam delabar. Ubi tandem fortunée
et fati virtus?Et quae est illa nativitas, quœ
ulli hominum necessitalis juguin imponil,
si modo hoc cujusque volunlatem sequalur,
ut prœstanles obedienliam, bona lerrœ co-
medant? adeoque gladio pereanl, si per
inobedienliam pervicaciamque divinis legi-
bus adversentur.
B. ÏHEODOR. ynferprc/. mi'zec/i., t. U. —
Et dabo vubis cor novum, et spiritum novwn
dabo vobis. {Ezech. xxxvi, 26.) Per hœc,
mentis mulationem signiticavit ; ad me.lioia
enim cor veslruui inclinabit, non ilem
2<^>0
ARTIFEX
270
secuntliini pristitiara consuetudinera ad dé-
tériora propen(iens. lllud vero dabo nequa-
quam liberum lœcJit arbitrium : verbis eiiiin
et operibus, et infinilis adhibitis miraculis,
non illis taiituai, sod eliarii omnibus gen-
libiis, ut ad pietalem accedt'reni, [)ersuasit,
non coegil, et lamen quamvis non coegerit,
sed porsnaserit, se ait dédisse animis ad
meliora propensionein : quippe ipse auctor
linjusce rei, tuin liis quae dixit, lum quae
fecit, effeclus.
S. CiREG., Exposil. in psal. partit., t. III,
part. II. — Anima mea sicul terra sine aqua
tibi. (Psa/. cxLii, 7.] Quasi terra sine a(]iia,
est anima sine gralia. Sicut enim terra quœ
irabre non perfunditur, non veslilur berbis,
non venuslalur floribus, non abundat messe :
sic anima gralia carens, non operitur vir-
tulibus, non cogilat de cœlestil)us, non
insistit ulilibus. Vilialo naraque in primo
parente libero arbilrio, jam nec velle qui-
dom bonuni ()Ossumus, nisi illius gratia
«ndjuveraur, apud quom gressus hominis
diriguntur. Scri/itum quippe est : Prœpa-
ratur voluntas a Domino. (Prov. viii, 33,
sec. LXX,) Et Dominus discipulis ail : Non
Vos me etegistis, sed ego etegi vos. (Jean, xv,
16.) Et Aposlolus : Deus est, inquit, qui ope-
ratur in vobis et velle et perficere, pro bona
voluntate. {Philipp. ii , 13.) El ilerum :
Gratia Dei salvati estis, per fidem. (Ephes.
vn, 8.) Si ergo fidem sine gratia Dei nemo
babet, quis se iacere fructum a»stimet sine
adjutorio iilius qui ait : Posui vos ut ealis,
et fructum atl'eratis, et fruclus vester uîa-
neat. (Joan. xv, 10.) Quicunque enira plan-
let aut rigel ; incassura vox correptionis
eilerius perslrepil, nisi ille increraentum
dederit, sine quo nihil possumus facere.
S. Bern., I. De Gratia et lib. arbitrio,
c. 1. — Tu forte pulaveras lua te créasse
mcrila, tua posse salvari justilia, qui nec
siiltem Dominum Jesum dioere potes nisi
in Spiritu sancto. Itane oblitus es quis
dixerit : Sine me nihil potestis facere^ et:
Ncque currentis neque volentis , sed tnise-
rantis Dei est. Quid igiiur .'igit, ais, libe-
rum arl)ilrium"?breviler respoiideorSalvatur.
Toile liberum arbitriuin, non erit quod
salvetur. Toile «graliam, non erit unde sal-
velur. Opus hoc sine duobus efTici non
potest, uno a quo fit, aliero cui, aut in
quo fit. Deus auclor est salutis, liberum
arbilrium tanlum capax : nec dare illam
nisi Deus, nec capere valet nisi Jiberum
arbitriura. Quod ergo a solo Deu, et soli
dalur liboro arbilrio, lain absque consensu
esse non polest accipieniis, quam absque
gratia danlis, et ila graliae operanli salu-
lem cooperare dicitur liberum arbilrium,
dum consentit, hoc est dum salvatur. Con-
senlire enim salvari est.
Idem, ibid., c. 13. — Quamobrem id quod
in creatura dicilur liberum arbilrium, aut
juste profecto damnalur, dum ei ad pecca-
tura nulla vi {)raejudicetur extrinseca : aut
misericorditer salvatur, cui ad justiliam
nulla virlus suffîcit sua. Sane in bis omni-
bus cogitel Itclor originalis peccati prorsus
excipi rationem. De cœlero, libero arbitrio
nec extra ipsum quaeratur damnationis cau-
sa, quod jam non damnai nisi propria
culpa ; nec ab i[)S0 salutis mérita , quod
sola salval misericordia. Cujus quippe co-
nalus ad bonum, el cassi sunt, si a gralia
non adjuvenlur, et nulli, si non excilenlur.
Cœlerum in malum siint proni , dicente
Scriptura, sensus et cogitationes hominum.
Proinde non ei a se, ut dictum est, sed
desursum potius a Paire luminum descen-
dere mérita pulenlur : si lamen inler data
optima, et dona perfecta, ipsa merito per
quae salus aelerna conquirilur, merila de-
pulenlur.
[Ex Conciliis.]
T'j(/. ter/». Gratia.
ARIOLI
Vid. verb. Incantatioines.
ARMA
Yid. terô.DFLLUM.
ARROGANTIA
Vid. verb. Scperbia.
ARTIFEX
[Ex SS. Palribus.]
Orig., in Nwn., hom. 18, t. II. — Quid
est quod ait : Omnis sapientia a Deo est?
(Eccli. i, 1.) lllud mihi sensisse videlur,
quia omnis peritia, quœ vel erga artem ali-
quam usui humano necessaria babelur, vel
«nijusiibet rei scienlia, sapientia dicatur a
Domino data.
S. Basil., m Hexaemeron, hom. 3, t. I.
-- Non me lalet muîlos arlium mechanica-
rum opifices circumslare nos, qui sibi ex
diurna opéra vix parantes viclum, nos ser-
monem discindere ac decurtare cogunt, ut
ne diuliusab opéra dislrahanlur. Islis quid
dicam? nimirum islam letnporis partem,
Deo fenori dalam, nequaquam perdi, sed
inagno cum incremenlo ab ipso re[iendi.
Elenim quicunque casus impedimentum
alferurit, eos Deus avertel, ac corpori robur,
animo alacrilalem, facililatem commerciiel
•71
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
272
prosperitatem per lolam vilara iis quispiri-
lualia praelulerint, largilurus est. Elsi au-
teio in preeseiiti non secundura spera succe-
dunt noslra sludia, at cerle Spiritus doctri-
na pro futuro sœculo thésaurus bonus est.
Toile igitur ex corde omnem victus sollici-
ludinem, totumque te ipse mihi collige.
Nec enim quidquam ex corporis preesentia
percipitur emoUimenli, si tuum cor in ter-
reno Ihesauro comparando occupatur.
S. CfiKYSOST. inillud Rom. xyi, 3 : Salutatc
Priscillam, t. III.— Opsribusipsisspecimen
eorum edamus,neque diviles temerebeatos
prœdicemus, neque pauperes vilipendamus,
neque nos pudeal artium, nec opificiuni
probrura esse ducamus, sed otium, et nulli
occupationi vacare. Si enim probrura esset
operari, non exercuisset artem ejusmodi
Paulus, neque ea de causa magis gloriatus
ossel, ita dicens : Si eiiim evangelizavero,
non est mihi glorin. Quœ est ergo merccs
mea? ul Evangelium prœdicans sine sumplu
ponam Evangelium Christi. (/ Cor. ix, 18.)
Quod si probrum esset ars, nequaquam eos
qui non operarentur, etiam manducare ve-
luisset. Soium enim peccalum est probrum :
at illud ex otio nasci solet, nec unum aut
duo vel tria tanlum, sed omnis simul im-
probilas. Propterea sapiens etiam quidam
oslendens omnem malitiam docuisse otium,
et verba faciens de servis ait : Mitte illum
in operationem, ne vacet. {Eccli. xxxiii, 28.)
Quod enim est frenum equo, id est Oi)us
iialurae noslrae. Sibunum quid esset otium,
omnia sine scmenle et ygricullura terra
producerel. Atqui nihil taie prœstat. Olim
igilur terram iiiaralam ferre cuncta praecepit
Deus : jam vero non ila fecit, sed et bovcs
jungere, et vomerem trahere, et sulcum
ducere, et semen jacere, atque aliis mullis
modis colère et vilem, et arbores, et semina
liominibus imperavil, ut operationis occu-
patio mentem eorum, qui se operibus exer-
cèrent, ab omni improbitale revocaret.
Principio quidem ut polentiam suam
ostenderet, etfecit ut omnia sine noslris
laboribus provenirent : Germinel enim terra
herbam feni [Gen. i, 11), inquit, et siatim
cunciae vernabant. Poslea vero non ila, sed
et noslrorum laborum opéra jussit iila e
terra produci, ut discas ob utiliiatem et
commodum nostrum laborem esse invec-
tum. Ac videtur quidem pœna et suppli-
oium esse, eu m audis : Jn sudore vuUus tui
vesceris pane tuo {Gen. m, 19); re autem
\era quaedam est admouitio, et casligatio,
et vulnerum, quœ peccatumiiiflixit, medela.
Quam ob causam et Paulus operabalur per-
peiuo, non interdiu tanlum, sed etiam ipsa
uocie : quod et i|'se damans lestatur : Nocle
enim et die opérantes, ne quem vestrum gra-
varemus. {1 Thess. u, 8.) Neque vero temere
delectalionis, aul recreandi animi causa
opus tractabat, sicut mulli fraires, sed
taulo se labore exercebat, ut et csetens sub-
sidio esse possel. Ad ea enim quœ milii opus
erant, et iis qut mecum sunt, ministraverunt
manus istœ. [Act. xx, 34.) Homo qui dœmo-
iiibus impcrabjl, qui doclor eral orbis ler-
rarum, oui omnium, qui terram inco.unt,
fuerat cura commissa, qui cunctas sub sole
positas Ecclesias, et populos, et nationes,
et urbes summa sollicitudine curabat, nocte
et die operabalur, ac ne laniillum quidem
ab il lis laboribus respirabat. Nos vero qui-
bus ne millesima quidem illius curarum pars
incumbit, vel potius qui ne mente quidem
eas capere possumus, in otio perpetuo vi-
tam ducimus. Qua vero digni excusatlone,
vel qua tandem venia censebiraur?
Inde cuncta in genus humanum mala di-
manarunt, quod raulti in eo maximum dé-
çus esse posilum arbitrentur, ut suas artes
minime tractent, et summo sibi crimiui du-
canl, si carum periliam prœ se farant. Ac
Paulum quidem non pudet simul et scal-
prum manu tractare, pelles consuere, et
viros ailoqui in dignitate constilutos ; sed et
re illa gloriabatur, cum ad eum viri clari et
illustres ventilarenl. Neque tanlum heec
illum agere non pudebat, sed etiam in Epis-
tolis suis tanquam in œreo cippo, quam
proûteretur artem, divulgabat. Quod igilur
ab initio didicerat, illud et poslea traclabat,
idque j)oslquam fuerat tertium raplus in
cœlum, postquam translatus fuerat in para-
disum, postquam illi Deus arcana verba
communicaverat : nos vero, qui ne calcea-
menlorum quidem ejus pretio œstimandi
sumus, nob's ea probro ducimus quibus se
ille jaclabat. El singulis quidem diobus
dum delinquimus, noi-i convertimur, nequo
probrum esse consemus : ex justis autem
laboribus vivere, tanquam turpe ac ridicu-
lum evilamus. Quœ landem igitur, quœso,
nobis, salulis spes reliqua erit? Quem enim
pudel, oportet peccali pudere, ac Deum ol-
lendisse, atque aliquid eorum quœ agenda
non sunt agere, sed arlibus el opiticiis glo-
riari. Sic enim tiel, ut et pravas cogitaliones
operum occupationibus ex mente facile de-
})ellamus, et egenis subsidio simus, et aliu-
lum januis molesli non simus, el Chrisii
logera adirapleamus, qui dixit : Bealius est
dare quam accipere. {Act. xx, 35.)
Propterea namque nobis dalœ sunt ma-
nus, ul nos ipsos juvemus, el iis qui cor-
pore mutilati sunt, ex rébus noslris, quœ
necessaria sunt, omnia pro nostra faciiUale
suppedilemus : quod si quis in otio [)erse-
veret, sit licet sauus, iis qui febri laboraul,
est miserior. Si quidem illi propter œgritu-
dinem corporis veniam merenlur, et facile
qui miserealur ipsorum invenient : hi vero
qui bonam corporis habitudinem probro
aliiciunt, merito ab omnibus odio habeulur,
ut qui et Dei leges violent, et mensam in-
tirmorura lœdani, et suam animam détério-
rera elTiciant. Neque enim hoc solum est
mali, quod cum suo sibi labore victum quae-
rere deberent, aliorum œdibus sint impoi-
luni, sed quod ipsi omnibus pejores éva-
dant. Nihil enim est, nihd plane in rébus
humanis, quod non olio perdatur. Nam et
aqua, si stel, corrumpitur; si vero currai,
cum ubique vagelur, suam virtuiem con-
servai. Et lerrum quidem si in olio maneai,
mollius ac delerius lit, et rubigine cousu-
273
ASCENSIO ClllUSTI
27 i
mitur : quod aiilem ad opiticia transfertar,
tnullo utilius fit et elegaDtius, iiihiloque
minus quara argenlum quodvis effulget. Ac
lerram quideni oliosarn cernimus niliil
frucluosum prodaccre, sed mala gramina et
spinas, et tribulos, et infrugiferns arbores :
eain vcro quœ multo labore colitur, sativis
liugibus abundare. Siugulae denique res, ut
uno verbo dicam, ab olio corrumpuutur, a
propria vero operationo uliliores re*iduii-
lur. Hœc igitur omnia cum sciamus, el
(|uanluiïi ab olio incommodum alferatur,
quaiilum ab opère lucrum inveliatur; illud
fugiamus, hoc secleniur, ut et vitam prœ-
sentem honesle traducanius, et egenis de
nostris facultatibus subsidio simus, et ani-
mam noslram meiioreui roddentes, œterna
bona consequamur.
ASCENSIO CHRIST!
[Rx SS. Patribus.]
S. Greg. Njss., in Christ. Ascens., t. III.
— Quam dulcis liominuni cornes prophela
fiavid in omnibus vilœ ilineribus ! quam
«plus Sfiiritualibus cunctis aelalibusl quam
omniprolicienliumordinicondilioniquecom-
niodus invonilur ! cum iilis, qui apud Deum
pueri infanlosque sunt, colludil. Viris in
cerlaraine el pugna se socium prœbet. Ju-
vcnlutem erudit, seneclutem conQrrnat;
omnibus omnia fit : militum arma, raagi-
s:er pugilum, palœstra cerlantium, corona
vicloriim; in conviviis hilaritas, in funere
liigenlium consolalio. Nulla denique pars
humanœ vitae illius munere et gratia vacal.
Quœnam est prei^ationis facultasquam David
non subministrel ? Quœ celcbrilas lœliliie,
quam non exornet Propheta ? Id quod in
prœsenlia quoque licet inlueri. Hodiernam
enim celebritalem, satis per se raagnara,
jpse majorom efïï'îit, dum illi gaudium e
psalmis apposite adjungit. In uno enim il-
iorum {Psal. xxivj ovem te jubel esse,
quœ a Deo pascaris, el omnibus bononim
copiis affluas, ut cui et herba, et pabuluin,
et aqua refrigerii suppet.U. Tibi cl cibum,
el labernacuium et viam, el ducem, el om-
nia se prœbel paslor egregius, graliamque
suara ad omnem usum a|)le disiribuit. Ex
quibus omnibus Ecclesiam instruit, o[)or-
lere le primum boni pasloris ovem lieri
per bonam calecliesim el initiationem ad
(livinae doclrina? pascua fonlesque dedu-
ctum , ut cum illo sepeliaris per Bapli-
smum in morlem , neque tamen morlem
ojusmodi reformidare. Non enim mors est
isla, sed morlis umbra et simililudo. Nam
si ambulavero, iuquil, in medio umbrœ
nioilis, non liiuebo, ut malum, id quod
aciiderit, qucniam lu mecum es.
Deiude Spirilus virga consolalur : Spi-
rilus enim con^olator est. Tum mensam
mvsiicam pro})Onit ex adverso men.-aî d;i'-
muiium instruclam. Per idololatriam enim
hominum vitam aûlixerunt dœmones, qui-
bus (OiUrar.a est Spirilus mensa. Ad bœc
oit'o Spirilus capul un.;,it, et vinum quod
la3tilia cor allicit addens, sobriam illam
animo ebrieialem injicil, el e caducis fluxis-
que rébus menlem trahit ad sempilernas.
EU-nim qui lali est alTeclus ebrielale, bre-
vim vitam cum immortalilale commutai, et
in longiludine dierum habitat in domo Do-
mini.
Ascendjt inaltuin, caplivam ducens capti-
vituiem [Psal. lxvii), qui vitam el regnum,
et prœclara hœc dona hominibus Iribuit.
luiposilœ illi rursus patefaciendae sunt [lortœ.
Occurrunl ei noslri custodes, et portas
jubent recludi, ut in ipsis rursum gloriam
assequatur. Verum non agnoscunl eura,
qui sordidam vilœ noslia) stolam indulus
est, cujus rubra sunt veslimenta ex huma-
Morum malorura torculari. Itaque rursus
roiuites ejus vocibus illis interrogantur :
quis est iste Rex gloriae? Respondelur au-
lem non amplius : Fortis et potens in prœ-
lio; sed : Dominus virlulum,qui mundi prin-
cipnium oblinuit, qui summatim omnia in
se coHegit, qui in omnibus f)rimas leriet,
qui prislinum in slalum cuncta reslituit,
ipse est Rex gloriae. Cernilis quomodo dul-
ciorem nobis celebrilatem David elfoceril,
dum Eijciesiae hilarilali gratiam immiscet
suam. Proinde nos item, quanlum po^su-
uius, imitemur prophelam in charitate erga
Deum, in mansueludint' vilœ, in loleran-
lia erga illos qui nos odio prosequuntur,
ul [)rophelœ doctrina nobis ad bene bea-
teque vivendum dux magislraiiue sil in
Christo Jesu.
S. Chrysost., in Ascens. Domini, t. II. —
Hic jam mihi diligenler atlendile quam-
(tbrem i'.a dicuni ? An quod oculus non
haberenl discipuli? aul quod acciderat,
non vidèrent? Nonne ait Evangelisla, ([uo(i
vide;itibus ipsis elevalus est? ijua ergo de
causa assislebanl angeli docentes eos, quod
in cœlumascendisset? Propterduas nimirum
islas causas : unam quidem quod dclcrent
illi ob Christi ab ipsis discessionem. Quod
autem dolerent, audiquid ad eosdical : Nemo
ex vobis, inqaH, interruyal me: Quo vadis? Sed
quia hœc locutussum vobis, iristitia implcvii
cor cestrum. {Joan. xvi, 5,6.) Nam si amicos
et consanguineos noslros separari a nobis
non ferimus, quomodo discipuli suum ab
ipsis separari cémentes Salvalorem, Magis-
Irum, ac curalorem bcnignissimum, man-
suelissimum, et optimum plane non dole-
rent ? Quomodo non conlrislarenlur? Id-
circo aslilit Angélus, qui dolorem ex
ascensu provenientem, reditus commemo-
ralione, ilerum railigaret, consolarelurque
ipsos. Hic einu\ Jésus qui assumplus estavo-
Ois in cœiumt sic veniet. {Act. ii, 11.) Do-
luislis , inquit, de assumplione i[)sius ;
sed noiite amplius dolere. Etenim rursus
véniel. Nam ul ne lacèrent quod egil Eli-
sœus, aspiciens magislrum suum assumi, qui
discidit vestimenlum : non enim habebat
aliquem adstanlem sibi atque dicenlcmquod
275
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
276
iterum ventnrus esset Elias; ne igitur
hoc et isti facerent , ideo angeli adsli-
lerunt, qui tristiliam illorum leiiircnt, ac
consolarentur. Et haec quidera una est causa
prœsenliœ angelorum : posterior autein ea
non inferior est, propter quam etiam cau-
ftiam adjecerit, qui asstmptus est. El qu89
est isia? In cœlum assumptus est.
Ingens auleni intersiiiium eral, neqne
sufRcipliat visnostri aspeclus , ut corpus
ad cœlos usque assurai prospiceret. Sed
sicut avis in sublime volilans, quanto raa-
gis in aitum ascenderit, tanto amplius a
iiostro aspectu subtrahitur : ita et corpus
illud, quanto altius evehebatur, tanto magis
abscondebatur; cum non posset oculorum
intîrmitas intervalli longitudinem assequi.
Proplerea adstllerunt angeli qui docerent
ascensionera in cœlum, ne arbitrarentur
eura in cœlum ascendisse instar Eliœ :
sed quod vero in cœlum ascenderit, ob id
ait : gui assumptus est a vobîs in cœlum.
Neque enim hoc simpliciter adjeclum est.
Quiiumo Elias tanquam in cœli:m assura-
. ptns est, servus enim erat; Jésus aulem in
cœlum, quia Dominus erat : ille in curru
igneo, hic in nube. Nam qnando servum
vocari oporlebar, currus millcbatur ; quando
autem Filium, thronus regalis, neque sim-
pliciter thronus regalis, sed ipsemet pater-
nus. Etenim de Pâtre ait Isaias : Ecce Do-
minus sedet super nubem lèvera. (Isai. xix, 1.)
Quia ergoPaler in nube sedet, ideo et Filio
nubem misit. Atque Elias quidem ascen-
(lens.ovinam pellem super Elisaeum dimi-
sit: Jésus autem ascendens, gratiarum dona
in discipulos demisii, non unum prophe-
tam facientia, sed intinitos Eliseeos, atque
adeo ilio mulio majores et illustriores.
S. AuG , t. V, serm. 215, in redd. Sym~
holi. — Tertio die resurrexil in carne vera,
sed nequaquam ullerius moritura. Hoc dis-
cipuli ejus oculis, raanibus probaverunt;
nec eorum lidem deciperet lanta boni tas,
nec falleret veritas. Sed propter brevilatem
citosubjungiturquod ascenditiu cœ/um. Nam
quaiiraginta diebusfuit cum discipulis suis,
ne tara magnum resurrectionis ejus mira-
culum , si eorum oculis cito subtraherelur,
Judificalio pularetur. Ubi nunc sedet ad dex-
tram Patris : quod fidei oculis prudenter
«lebemus intueri, ne arbilremur in aliqua
.sede imujobiliter tixum , ut ei staro vel am-
bul.ire non liceat. Non enim quia Stephanus
sanctus eiiui stantem videre se dixit, ideo
vel iliefàlsum vidit, vel symboli hujus verba
lurbavit. Absit hoc putare, absit hocdicere.
Sed iliius habilalio iu e\celsa et inetlabili
bealiludine ita significata est ut illic sedere
diceretur. Unde etiam sedes habitaliones
dicunlur; velut cum interrogamus ubi sit
aliquis , et respondetur in sedibus suis. Et,
de servis Dei maxime ac sœpissime dicilur: j
ïot annos ille in illo vel illo monaslerio se-
dit : hoc est, requievit, commoratus est,
habiiavit. Nec sancta Scri()tura hoc genus
locutionis ignorât. — Dextera vero ipsa Pa-
tiis non ita dicitur secundum humani cor-
poris situm, tanquam Filio sit ipse ad sinis-
tram , si ei secundum istos corporeos situs
habitusque membrorum FihuscoIJocalur ad
dexteram. Sed ad dexteram Dei dfcitur, ho-
noris et felicitatis inenarrabilis celsitudo,
Sicut de Sapienlia dictum legitur {Cant. ii,6) :
Sinistra ejus sub capite meo , et dextera ejus
ampleclilur me. Si enim subter jacuerit
terrena commoditas, tum desuper amplec-
lilur œlerna félicitas.
De sublimi ergo habitatione cœlorum ubi
nunc est ejus eliam immortale jam corpus,
Dominus noster Jésus Christus ad judican-
dos vivos mortuosque venturus est, secundum
evidentissimum angelicum teslimonium,
quod scripium est in Aclibus apostolorum.
lutuentes enim discipuli Dominum ascen-
dentem in cœlum, et eura saspensis aspec-
libus deducentes, audierunt Angeles dicere :
Viri Galilœi , quid hic slatis ? Hic Jésus qui
receptus est a vobis, sic venict , quemadmodum
vidistis eum euntem in cœlum. (Act. i. 11.)
Uepressa est multa et diversa continenshu-
mana prœsumpiio. In ea forma judicabit
Christus, in qua judicalus est. Sic enim
eum viderunt Aposioli ascendentem in cœ-
lum, quando audierunl sic esse venlurum.
llla forma erit conspicua vivis et mortuis,
bonis et mali.s : sive bonos intelligamus
nomine appeliatos esse vivorum, malosque
mortuorum; sive illos vivos accipiamus,
quos nondum finisse islam vilam inveniet
ejuà adventus, morluos aulem quos ejus
prœsenliasuscitabil, sicut ipsein Evangelio
loquitur, dicens : véniel hora, quando omnes
qui sunt in monumenlis, audient vocem
ejus, et procèdent qui bene fecerunt in re-
surrectionem vjlœ, qui mala egerunt in re-
surrectionem judicii. (Joan. v, 28, 29.) Et
ihi videbunl in forma hommis in quem cre-
^iderunt, et illi quem conlempserunt; for-
ixinm veio Dei, qua .'equalis est Patri, impii
non videbunl. Tolletur enim impius, sicut
dicit Prophela. (75ai. xxvi, 10, sec. LXX.)
Ne videalclarilaleraDomini.El, liealimundo
corde, quoniam ipsiDeum videbunt. IMatlh.
v,8.)
ASSUMPTIO B. M. V.
[Ex SS. Patribus.]
S. Athanas. — Hodie collocatur Maria a
Jextris Dei, ut canilur in psalmo : Astilit
Regina a dextris tuis.
Peirus Damiaiv., in quodam serm. do As-
surapt. — Sublimis illa dies est, in quo Vir-
go rfgalis ad thronum Dei Palris evehilur,
et in ipsius Trinitatis reposila , naturam
angelicam sollicilel ad videndum.
S. Ildefons. — Sicut est insestimabile
quod gessii, ita et incom[)rehensibile praj-
luium glori;e, quod oblinuit.
S. Laurent. Jcstinfan., serm. de Assumpt.
- Nullus ardorem beaite Virginis sulTicit
277
ATHEISMUS;
27?
exjtlicart'; quanto desiilenoriim cremabatiir
iiicendio, quain crebris suspiriis angebu-
turl
S. Bernard., serm. de Assumpt. — Chrisli
generationem et Mariae assumplioiieai qiiis
enarrabit?
Idoru, ibid. — Quantum graliae in terris
adepla est prao cœleris, lantum et in cœlis
obtinet gloric'e sinj^ularis.
Idem , ibid. — Quem in castelliim mundi
hujus intrantem priiis Maria susceperat, ab
eo susci[)itur sanctam ingrediens civitatem.
Idem, ibid. — Félix sane Maria sive cuui
suscipit Salvatorem, sive cum a Salvatore
suscipitur.
Idem, ibid. — Quiscogitare sufïiciat quara
gloriosa hodio mundi Regina proccsseril,
et quanlo devotionis alTectu , lola in ejus
occursum , cœleslium regionuiu piodieril
luullitudo.
Idem, ibid. — Quod, si oculus non vidif,
nec autis audivit, nec in cor hoininis ascei'-
dit qiitB prœparavit Deus diligentibus se,
quid prœparavit gignenti se, et quod omni-
bus est certum, diligcnti se prœ omnil)us?
Idem, ibid. — Ascendens in allum Virgo
beata dabit ipsa quoque dona bominibus.
Idem, ibid. — NfC in terris iocus dignior
uteri viiginalis ten)plo , in que Filium
Dei Maria suscepil; nec in cœlis rpgali sir
lio, in quo Mariam liodie, Mariœ Filius sub~
limavit.
S. HiERON., in epist. ad Paulam et Euslo-
chium de Assumpt. B. V. — Houie gloriosa
Virgo Maria cœlos ascendil ; gaudele, quia
inetlabiliter sublevata , régnât in aelernum.
Idem , ibid. — Credendum est bodierna
(lie mililiam cœlorum cum suis agminibus
fesline obviam venisse Genilrici I)oi, eam-
que ingenti lumine circuml'ulsisse et usque
ad Ihronum perduxisse.
S. AuGL'ST., serm. deAssump. — Si omnium
sanclorura mors pretiosa , Mariée certe est
pretiosissima , quam tanta cnmilala est gra-
lia, ut mater Dei dicatur et sit.
Idem, ibid. — Angelicam iransiensdijifii-
talem , usque ad summi régis Ibronum su-
blimata est.
Idem, ibid. — Non enim fas est alibi te es-
se, quam ubi est, quod a te genitum est.
Idem, ibid. — Quid hou est, in vita Chri-
stus mortem integrara servuvit; et in morte
illius corpus incorruptum non servaverit?
Idem. serm. 9 De Assumpt. — Illud sa-
cralissimum corpus in quo Ciiristus carnem
ussura[)sit, escam vermibus traditum, q :>ia
seniire non valeo, dicere perlimesco.
ASTROLOGÏA
Vid. verb. Inoaxtatione».
ÂSTUTIA
Vid. verb. Dolus.
AÏHEISMUS
[Ex SS. Palribus.]
S. HiLAR., tract, in psal. i, t. I. — Beatus
vir qui non abiit in consilio impiorum, et in
via peccatorum non stetit , et in cathedra pe-
stilentiœ non sedit. Sed in lege Domini fuit
voluntas ejus, et in lege ejus meditabitur die
ac nocte. {PsaL i, 12.) Quinque generum
observantiara beato viro subesse Propiiela
commémorât : Primam in impiorum consi-
lio non eundi, alteram in peccatorum via
non consislendi, tertiam in cathedra pesti-
lentiae non sedendi , tum deinde voluntalis
in lege Domini ponendœ; postremo in ea ,
die nocluque meditandi. Ergo necesse est
diCferre impium a peccalore, peccaiorem a
peslilenle; maxime cum sit impiis consi-
Jium, peccatori via, cathedra pestilenti :
dehinc cum in consilic impiorum eatur po-
lius quam sielur, in via vero peccaloris
sletur magis quam eatur. Quarum rerum
causas ut intelligere possimus , discer-
nendum est quantum dillerat peccalor ab
impio : ut per id intelligi pofsit, cur
peccatori via, et imjiio consilium Jeputetur :
dehinc cur et in via standum ; ut m consi-
lio eundum sit ; cum humana consuetudo
et in consilio standum, et in via eunduui
esse décernât.
Non omnis qui peccator est, et impius est :
impius aulem non polestnon esse peceator.
El sumamus ex usu conscientiœ communis
exemplum. Patres suos amare possuat (ilii,
licet ebriosi sint et lascivi et prodigi ; et
inter heec vitia carent impielato, qui non
Garent crimine. Impii vero, licet in praeci-
puis sint continenliee frugalilaiisque virtu-
tibus, omne lamen quodcumiue aliud extra
impielatem erit crimen, in contumelia pa-
renlis escedunt. Igitur secundum boc pro-
positum exemplum, impium discerni a pec-
catore non dubium est. Bt impios quidem
eos esse natnra ipsa judicii communis oslun-
dit, qui cognitionemDei expelere faslidiunt,
qui nullum esse mundi creatorem irreligio-
sa opinione prœsumunt, qui mundum in
hune hobitum ornatumquo torluitis molibus
constilisse commémorant, qui ne quod ju-
dicium Creaiori suo ob viiam recte crimi-
nosuve gestam relinquant, volunt ex natu-
rae necessitaiedissolvi. Horum igitur omne
consilium lluutuans, incertum ac vagum est,
et in eisdem ac [)er eadom sine ulla consi-
slendi slatione defertur : non enim tenel
279
DICTIOxNNAIRE DE LA TRADITION.
2S0
modum definilionis aiicujiis. Creatorein
ruuiidi disputalio docere ausa non esl; cum
enirn qnœies, cur raundus, et quando et in
quantum? Et utruin mundus homini, an
homo mundo? Et mors ob quid, vel quo-
usque, vel qualis? circa haec impielalis suae
consilia agiiur semper, et vadit, loco con-
sisleiidi in hisconsiliis non reperto.
S. Chrys. hom. 72, al. 73, in Matth.,
t- yil- — lllud maxime causa inc.redulilatis
jpsis {corrupiis doctoribus) erat, vila nempe
corrupta, et gloriae amor.
S. HiERON., Advers. Pelagian., t. IV, part.
n. — Omnis im[)ius iniquus est et pecca-
tor; tiec reciprocatur, ut possimus dicere :
Omnis peccator et iniquus, etiamimpius esl.
Jmpielas enim proprie ad eos pertinet, qui
iiutitiaraDei nonhabent, vel cognitam Irans-
gressiono œutarunt. Peccatum autem et ini-
quitas, pro qualitale viliorum, post peccali
etiniquitalisvulnera, recipilsiuiilatem. Unde
scrif)tuiu est : Multa flagella peccaloris.{PsaL
XXXI, 10.) Et non, iuterilus sempiternus : et
jier omiiia flagella atque crucialus emenda-
iiir Israël. Quem enim diligil Dominus corri-
pil : flaoelUU autem omnem fUimn quem reci-
pit. [Bcbr. xn, 6.) Aiiud est Ccedere magistri
et parentis atieclu ; aliud contra adversarios
crudeli animo deseevire. Quam ob causain
et m primo psalino canitur : Quoniam non
resurgunt impii in judicio. (y 5.) Jam enim
in perditionem sunl prœjudicali. (Caute
LEGE.) Neque peccatores in consilio justorum.
{Ibid.JAWud enim est gloriam perdere resur-
gendi, aliud periro perpetuo, Veniet, inquil,
hora, in qua omnes qui in sepulcris sunt ,
audient vocemejus; et ingredientur, qui
bona l'ecerunt in resurrectionem vitœ : qui
autem maia egerunt, in resurrectionem ju-
«Jicii. (Joan. v, 25.) Unde et Apostolus eo-
dem sensu, quia eodera et spirilii, loquilur
ad Romanos : Quicunque enim sine lege pec-
caverunt, sine lege peribunt. Et quicunque
in lege peccaverunt, per legem judicabuntur.
{Rom. H, 12.) Sine lege impius est, qui in
aeternum penbit. In lege, peccator crodens
in Deum, qui per legem judicabitur, et non
peribit.
S. AuG., Lib. dsvera relig., t. I. — Nego
esse quemquam istorum(servientium cupi-
ditati triplici, vel voluptalis,vel excellentiee,
vel spectaculi) qui nihil colendum existi-
mant , qui non aut carnalibus gaudiis .«ub-
dilus sit, aut potentiara vanam foveat, aut
aliquo spectaculo delectatus insauiat. Ita
ne^cienles diligunt temporalia, ut inde bca-
litudinem exsf)ectent. Mis aulem rébus, qui-
bus quisque beatus vulteffici, serviat ne-
cesse est, velit noiit. Nam quocunque duxe-
rint sequitur; et quisquis ea visus fueriti
auferre f)Osse, nietuilur. Possunl aulem au-'
l'erre isla, el scitililla ignis , et aliqua parva
bestiol.i. Poslremo, ul omitiam innumerabi-
les adversilates , tempus ipsum auferat ne-
cesse est oiiinia Iranseunlia. Itaque cum
omnia temporalia mundus iste concludat,
omnibus mundi parllbus serviunt, qui pro-
pterea putant nihil colendum esse ne sei-
viant.
Inler corpora efferre laudibus illa sole-
raus, quibus membra sunt intégra et [)er-
f«cta, non mutila, et quœ concinnilatem,
quam a naturae principio sorlita sunt, sal-
vam et incolumem tuentur. Quibus autem
deestaliquid vel redundat, ea monslra nun-
cupamus. Pari quoque modo, et nullius
princifiatum et mullorum, ut rem noxiam
accusantes, monarcbiam sus[)icimus, el Ho-
mericam senteiitiam laudamus, quœ hujus-
iiiodi U^gem instiluit :
Haud boiia res inulli domini, rex nnicus esto,
Et doiuiiius
Theodouet., serra. 3, De angelis, diisy
dœmonibus, t. IV. — Hœc aulem ego noa
incassum effutio, sed ut ab huraanis rébus
divina demonstrem. Et oro vos, o viri, ut
hanc quoque legem in illis observetis : ita
ut sanos atque integros appelletis eos, qui
veram seclanlur llieologiam, quam et ab
initio natura bominibus tradidil, et divina
subinde eloquia conûrmarunl. Mulilos rur-
sus vocetis non eos solum , qui nullum
Deum esse opinantur, sed eos quoque qui
in multa nomina Deum unum partili sunt,
quique rerura omnium Condilori parem
crealuram statuerunt. Haud ilaque soli alhei
habendi sunt Diagoras Milesius, et Cyre-
nœus ïheodorus, Evemerusque Tegeates,
et quicunque hos consectatisuiit, deos esse
penitus abnegantes, ut auctor est Plular-
chus : sed Homerus praeterea, et Ilesiodus,
et familiae philosophorum, qui mullos deo-
rum ordines fabulaii sunl, et horum quos-
dam manci[)iorura instar humanarum per-
lurbatioiium servos esse pronuntiaruiit.
Vide verb. Incredulitas.
[Ex Conciliis.]
Yid. verb. Deus.
AUCTORITAS
Yid. verb. Potestas.
AUGURIUM
Yid. verb. Incantationes,
AULA^ AULICI
l.Ex SS. palribus.]
S. Basil., t. 111. epist. 39 (haec Julianus
Basilic scribil). — ^ ivimusinler nos non cura
sola aulica simulalione, quam te credo hac-
lenus expertum esse; ex qua qui iaudant,
majoriodio prosequuntur, q.uam inimicis-
164
ALLA, AULICI
mi
simi ; sed cum decenii invicem liberlate
srguente», cum opusest, et reprehendentes,
non minus diligiraus inter nos, auam qui
maxime araici sunt.
S. Greg. Naz., oral. 5, t. I. — Haec ut
Diaxima et gravissima illius (Juliani) cri-
raina, serraone complexus sum, non alioqui
nescius, duobus aut tribus aulicis aduialo-
ribus, eique impielate paribus (alios enira
consulto praptereo), tantam impietatis œer-
cedem persoiutam esse, ut nulla res obsli-
tura viderelur quorainus ipsi brevi terras
omnes et maria Rooianorum imperio sub-
jecla essent expilaturi,nisi secundior rébus
exitus maturius contigisset. Adeo latroci-
niis et avarilia veteres illos Cenliraanos
vincebant. Provincianim porro imperia non
oplimis, sed moderatissimis, sed crudelis-
siniis hominibus mandabantur : atque ad
lionorein, ac dignitatem aliquam obtinen-
datii unum suffragium erat, a lîde defectio;
et ut ab eo dona consequantur, qui sibi i[)-
sis'pessime consuluissent.
Idem, oral. 36, t. I. — Imperalores, pur-
fjuram vereamini ; nam seriDO noster legis-
alotibus quoque ieges statuet. Cognoscite
quantum id sit, quod vestrae iidei commis-
surn est, quanlumque circa vos mysleriurn.
Oruis universus sub manu veslra est, dia-
demate parvo, atque exiguo panne coerci-
tus. Supera quidem, vestra etiam sunt. Sub-
ditis vestris deos vos praebele, ut audacius
aliquid dicam : Cor régis in manu Dei est
[Prov. XXI, 1), ut ex Scriptura audimus, ac
credimus. Hic imperium vestrum sit, non
aulem in auro, et in exercilibus.
Aulici, proceres, ac sublimibus thronis,
et dignitalibus insignes, ne ob polentiam
magnopere animes efferalis, nec de moria-
libus rébus tanquamimmortalibus cogitelis.
Fidem imperatoribus servale.sed priusDeo
propler quera his etiam quibus commissi et
traditi estis. Qui generis splendorem jacta-
lis, date operam ut mores quoque noljilite-
lis: aut aliquid dicam, injucundum quidem
et molestum,ac nobiletamen etgenerosum:
nam lum vere nobilissimus esset ordo ve-
sler, si ignobiles labeiiis vtstris non adscri-
berentur.
S. AcG., Confess. lib. vin, t.l. — Tune
(Antonius) subito replelus amore sancto et
sobrio pudore,iralus sibi , conjeeit oculosin
amicum, et aitiili: « Die, quœso le, omni-
bus islis laboribus noslris quo ambimus
peryenire? quid queerimus? cujus rei causa
inililamus? Majorneesse poterit spesnostra
in palalio, quara ut amici imperatorissimus?
Et ibi quid non fragile, plenumque pe-
riculis? Et per quot pericula pervenitur ad
grandius periculum? Et quando istud erit?
Amiens autem Dei si voluero, ecee nunc
fio. *
S. Bernabd., episl. 3, adfralr. Guillel.,
t. II. — Profectus es, ut audio, ad curiam,
eoque profeclurus, ubi impoditum iri te
suspicaris. Veteres vadis cum duce reno-
vare necessitudines, sepulla, imo sopita
suscitare desideria, juxta illam de sirulhione
parabolara, compressas dia et complicalas'
in altum alas ereclurus, cum tempus acce-
peris. Sed et ciconia et hirundo visitalionis
suff3 diem cognoscnnt, cura aura cceperit
flare tepidior. Manifeste ad te loquor, quae
alii in occullo forsitan loquuntur de te. Ad
curiam vadis, et ignoro an vocatus. Quid
illic tamen acturus? Animas tuae curam cum
duce communicaturus , œslus cordis tui
ejusrefrigeraturusalloquio? Itaforiassis,.sed
eo frigore de quo scriplum est : Refrigescet
charitas miiltorum. {Mallh. xxiv, 12.) Audi
denique hujusmodi exprobrantem propht-
tam : Quid faciam tibi, Ephraim ? Quid faciam
tibi,Judn? Juslitia veslra quasi nubes matu-
iina, et guasi vos mane periransiens. {Osée
VI, 4.) Matutina plane, magis aulem raomen-
tanea : cum enim vix spiriiu cœperint, mox
carne consummanlur. Taies mullos tolé-
rasse se queritur sponsus in Canticis : Ca-
put meum plénum est rore, et cincinni mei
gutlis noclium. [Cant. v, 11.) Nam cum pro-
pler vitœ sublimitalem quasi Doraini in ca-
put ascenderint , hœrent in crinibus ; et
majore in eiterioribus et a vitali spiritu
alienis occupatione insensibiles red(iili,
quœ Dei sunt sapere nesciunt. Denique
non habens in taiibus, ubi capul reclinet,
si quem inlus repereril, ajieriri sibi rogat.
Ulinam et tu intrinsecus comraoreris, et
pulsantem stalim ad oslium Jesum cum
cordis susceperis hospitio, glorieris, et di-
cas : Secretum meum tnihi, secretum meum
mihi. [Isai. xxiv, 16.) Vicissirnque gratam
illam laudis vocem accipies : Hortus conclu-
sus, soror measponsa, hortus conclusus,
fons signatus. [Caht. iv, 12.) Signaculo se-
pliformis Spiritus, quod solvere nemo nisi
solus ipse poterit, qui portam orientalem
singulariter ingreditur alienis clausam-,
juxla illud prophetœ : Alieni non transibunt
per Jérusalem amplius. [Ezech. xnv, 2.)
Tali inciusus paradiso voluplatis, imo ipse
sicut ager irriguus, etsiculfons horlorum,
cujus non deficiunt aquœ, alienorum obsur-
desces ad vocem. Si sœculi le vexaverit
ambitio, si dignitatum occasio vocaverit, et
invitaverit blanda peslis, spes honorum
aliqua, sponsae continuo respondebis ver-
bis : Exui me tunica mea^ quomodo induam
eam? Lavi pedes meos, quomodo illos inqui-
nabo? {Cant., v, 3.) Vides certe,fraler, quid
est quod dimidialis verbis et umbrarum si-
milibus, rem magis comprimens quam pre-
mens, sciens esse mihi cum sapienle ser-
monem : vides, inquam, quid est tolum
quoil tibi suggerere volo ; ut periculosa ab
hac profectione te revocem, et l'alce quadam
commonilionis nostrœ céleris lapsus occa-
siones prœcidam : ad prophelae prœceplum,
pianum tibi faciens iler otTensionis, lapides
eligens de via. {Isai. lxii.) Mulla mihi est
sollicitudo pro le, mulla tiducia apud le.
Alioquin malim inveteralas lecum necessi-
tudines allenuari ad tempus, quam silentio
supprimere, quœ ad salutem tuam speclare
crediderim : perdere familiarilalem, quam
leneram et crescentem adhuc in le humili^
lalem iM-riclilaii.
ses
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
284
ÂURUM
Vid. verb. Avaritia, Divitijb.
AUXILIUM
Yid. verb. Adjdtoiu,
AVARITIA
[Ex SS. Patribus.]
Const. Apost., 1. IV, t. I. — Qui habet
pecunias, et aliis non imperlitur, neque
vero ipse ulitur , hc sortitus est locum
serpentis, quera aiunt tliesauris incubare,
ne de eo homine vera est Scriplura, quae
ait : Congregavit divitias, ex quibus non
gustabit {Joan. xx,18, apud LXX), etnihil
ei emolumenti, pereunti a supplicio. Non
enim proderunt, inquit, opes in die irœ. Si
quidem qui talis est, non credidit Deo, sed
auro suo, quod deum putat, et in quo con-
fidit. Idem Simulator veritatis est, perso-
narum acceptor, infidelis, cavillator timi-
dus, ignavus, levis , ineptus, querulus,
scipsum excrucians, inimicus sibi ao nemini
amicus. Hujus bona peribunt, et homo
extraneus comedet ea (Eccle. vi, 2), vel eo
vivente auferens, vel mortuo consecutus.
Divitiœ enim inique congregalœ evomentur.
(Job XX, 15, apud LXX.)
Philon. Jud., Lib. De Joseph. — Mundus
hic est magna civitas, unam reipublicœ
formam, et unum jus habens. Continentup
aulem ediclo ualuree jussade agendis, et
velilade non agendis. Ad id jus alii alias
leges ac inslitutiones adjiciunt. In causa est
separatio non solum Grœcorum a barbaris,
sed et barbarorum a se invicem, et Grœco-
rum a s use naiionis bominibus. Nec sunt
audiendi qui lemere culpam referemlo in
dilTiculiates temporum, inleliceui proven-
lum fructuum, agrorum sterilitalem, loci
situmin raaritimis aut medit-^rraneis, in
continente aut insulis, et id genus alia, ve-
rilalem dissimulant. Est autem vera causa
avaritia et niutua perfidia, dum non con-
tenu jure naturali, quae in commune con-
ducere videntur consentienlibus cœlibus,
ea leges nominanl. liaque merito addila-
raenta naturalis juris censentur iustilula
particularium civiialum.
S. Clemens Alex., Pœdag., 1. ii, t. I. —
In summa divitiœ quae non recle admini-
stranlur, sunt arx vitii ac sceleris : quibus
mulli oculo's adjicientes, cœlorum regnum
nunquam ingredi [)Oterunt ; rerum quidem
mundanarum desiderio œgri, arroganler
autem prœdeiiciis viventes. Oportet autem
eos, qui contendunt adsaluiem, bocanimo
anlea percepisse, quod usus quidem causa
nobis sit universa possessio : suQicieniiœ
autem gr.atia possessio, quam etiam ex pau-
cis quispiam paraverit. Vani enim sunt,
qui prflB insatiabiiitate deleclantur posses-
sionibus, quas tanlum servent, ac recon-
dant. Qui autem cogit , inquit, mercedes,
coegit innodum perforatum. {Agge. vi, 10.)
Is autem est qui cogit sementem et exclu-
dit et detrimento alticitur, qui nulli imper-
titur. — Nunc autem arx vilii inventa est
pecuniae cupiditas, quam Aposlolus dicit
esse radicem omnium malorum : Quam qui-
dam appetentes, a fide aberrarunt, et se
ipsos confixerunt multis doloribus. (I Tim,
VI, 10.) Verœ aulem diviliae sunt paupertas
cupiditatura : et vera anirai magnitudo est,
non pfopter divitias magnos spiritus su-
mère, sed eas despicere.
ORiGEN.,Commfinf.,t. XImMaf/ft., t.III.—
Judas per speciem quidem pauperum cau-
sam agebat et indignans dicebat : Poterat
unguentum istud venundari trecenlis dena-
riis, et dari pauperibus [Matth. xxvi, 9) ; !
rêvera aulem fur erat : et loculos habens, ea
guœ mittebantur subripiebat. {Joan. xii, 6.) ^
Si quis igitur nunc quoque Ecclesiœ iocu- .
los babens, loquitur quidem ut Judas pro i
pauperibus, eaautemquaBimmittunlur,sub- j
ripit, parlem sibi ponat cum Juda qui ta- j
lia lecit; propter quae veiut gangrena ani- ,
mam ipsius depascentia, diabolus immisit in
cor pjusServaloremprodere,etcum excepi,«-
set ignitum de ea re lelum, tandem ipse in
animam ejus intrans, replevil eum. Et forias-
se quandu dicil Aposlolus : Radix omnium
malorum est avaritia {ITim. vi, 10), propler
avaritiam Judœ dicit, quae omnium malorum
qaae contra Jesum admissa sunt radix est,
S. Cyprian., epist.l,adZ)onuf.— Nonintel-
ligit miser speciôsa sibi esse supplicia, auro
se alligalum teneri, et possideri magis quam
possidere divitias atque opes. O deteslabi-
li-e caecitas mentium, et cupidilalis insanee
profundacaligol Cum exonerare se possit
etlevare ponderibus, pergit magis i'ortunis
angentibus incubare, pergit pœnalibus cu-
mulis perlinaciter adhaerere. Nulla cum in-
digentibus partitio est; et pecuniam suam
dicunt quam velul alienam domi suae inclu-
sam eustodiunt-; ex qua non amicis, non
liberis quidquam, non sibi denique iraper-
tiunt. Possident ad hoc tanlum, ne possi-
dere. alleri liceat; et, o nominum quanta
diversitasl bona appellant, ex quibus illis
nullus nisi adres malas usus est.
Idem, ibid. — Fenore quodam nocendi
quam fuerit amplior summa dignilalis et
bonorum,tam major exigilur usura pœna-
rum. Una igilur placida et tidatranquillilas;
285 AVARITIA 286
una solida et firma et perpétua securitas, si trocinatur, ac grassalur. — Avarus caritu-
quis ab his inquietanlis saeculi turbinibus rus semelipso, carere timel pecunia. Nego-
Bïtractus, salutaris portus stalione funde- liosus, tristis, anxius, sine requie ulla,
tur, ad cœlum oculos tollat a terris, et ad damni metu semper detinelur. Honestalis
Doraiui munus adraissus, acDeosuo nieDto imaiemor, amicitiarura inobservans, huma-
jam proximus, quidquid apud caeteros in nitalis fugax, religionem nescit, bonilatem
rébus luimanis sublime ac magnum v.idetur, omnino odit.
infra suam jacere consrientiam glorietur. Idem, m Jl/aff/i. can. 19. — Habi^ra divi-
Nihil appetere, nihil desiderare de sœculo tias crirainisnon est, sed modus in habendo
polest, qui ssecalo major est. relinendus est. Nam quomodo imp.ertien-
Athanas., Vit. s. Synclet.f t. II. — Quan- dum est, quomodo communicanduin ; sic
to pauperlas admirabilior et ad virlutem impertiendi et communicandi materia non
prœstanlior est , lanlo pecuniœ amor ad relinquatur, Ergo nocenter magis habere,
vilium pejor et flngiliosior est: vereque quam illud ipsum habere fit crimen. Sed
eum divinus Apostolus dixit (i 37m. vi, 18) periculosa cura est velleditescere : et grave
esse omnium malorum causam. Nam divi- onus innocentia subit, incrementis opum
tiarumcupidilas, perjurium, furtum, rapina, occupata. Rem enira saeculi, famulatusDei,
fornicatio, invidia, cœdes , odium frater- non sine istius vitiis assequilur.Hinc diffi-
num, bellura, idololatria, avarilia, horum-
que surculi, hypocrisis, adulalio. cachinni ;
omnia inquani islheec, causam et originem
habere avariliam in confesso est. Unde jure
illam omnium matreni malorum Apostolus
nominavit. Nec solum ab eis Deus pœnas
repeiii; verum ipsi sibimelipsis interitum
I parant. Cum sint enim insatiabili nequitia
I prajdili, nullum habent propositi finem, cum ad piscinam. — Ne amplius pecces, ne
proindeque insanabilis inest illis plaga. aliquid tibi deteriuscontingat. (Joan. y, ih.)
cile divitom regnum cœlorum adiré.
Idem, ibid., can. 33. — Omnes qui stipe
templi, et his quae conferuntur ad usus Ec-
clesiae abutuntur in aliis rébus, quibus
suam expleant voluntatem, similes suni
scribarum et saoerdotum redimentium men-
dacium ot sanguinem Salvatoris.
S. Cyrill. Hierosol., hom, in paraîyti-
Qui nihil habet pauca desiderat, quœ na-
ctus, plura concupiscit. Cenlum aureos ha-
bet , mille expetit : hos consecutus , in
inûnilum extendit cupiditatem. Sicque
quando lerminum sibi consliluere non
possunt, paupertatem semper déplorant.
All'ert autem semper secum amor pecuniaB
invidiam. Hœc vero hujusmodi est ut pri-
mura habentem se inlerimat. Quemadmo-
dum enim viperœ nascendo prius matres
occidunt, quam aliis noceant ; sic et invidia
se possideiitem tabelacitpriusquam viciuos
absumat.
PrsBciarum esset si lot labores ferre pos-
semus quaerendo probalura illud argenlum ,
quoi gravissimos subeuut, qui luinc vanis-
simum venantur mundum. Suslinent nau-
fragia, piratarum discrimen adeunl, in
terra incidunt in latrones , decumanos
fluclus, ventes vehementissimos tolérant :
Audiat hanc sententiam quivis homo. — Et
qui avarus eras, largus eleemosynarura fias.
Audiat qui rapuit aliéna : Ne amplius pecces.
S. Gregor. Nyss., De vita Mosis, t. I. —
Qui rapina ditali sunt, aut peijurio praedam
possident, aut adulterio uxores duxerunt,
aut aliquid velitum ante bapti.smi donum
commiserunt , si lavacri gratiaab his se
peccatis liberatos putant, in injuria perma-
nentes , vehemenler errant , nec possunt
intelligere, duris nimium se dominis quasi
iiexos inservire. Crudolis enim domina ac
rabiosa luxuriaest, libidine quasi stimulis
servilem mentem exagitans. Alia non minus
crudelis domina avaritia : quippe nullam
unquam requiem servieniibus ei prœbere
solet, sed quanto plura diei ac noctis labo-
ribus et crucialibus imperio dominas quae-
ritant, cupiditatemque suamexplere coiian-
tur ; tanto magis anguutur, quasi nihil
ac plerumque parto lucro, pauperes sese fecerint , magisque inanes ac famescenles
dicunl invidorum causa. At nos pro vero ac reperiuntur.
gerajano lucro ejusmoJi pericula adiré Idem, hom. k in Eccle., t. I. — Pulchre
prorsus detreclamus. Quod si aliquid no- divinus Apostolus, pulchre, inquam, deti-
stris rébus accesserit, nos magnifiée homi- nit vitium avaritiee, i)ronunlians ipsain esso
Dibus ostentamus; nec rare quod ne fuit omnium malorum radicem. {I Tiin. yi, 10.)
quidem jactabunde narramus. Unde evenif Quomodo enim si in aliquam partem cor-
ut quam videmur habere sciniillam boni,
furio inimici amiitamus. Et illi quidem
j roulta lucrati plura appelunt; praesentia
i pro nihilo habent, et ad ea qu& non habent
i auimo contendunt. Nos autem eliamsi nihil
! eorum quœ requ;ri soient habeamus, nihil
! volumus comparare : et cum exlrema labo-
I remus (iau[)erlate, nos diviles prœdicamus.
ruptus et putridus humor allluxerit , et in
loco fuerit inflammatio, necesse est omniiio
ut in aliquem abscessum et corruptioueiu
humor ille erumpat, cum ad superficieui
opuspervaserit : ita quibus pecuniœ cupi-
ditatis morbus allluxerit, ad inlemperantiam
magna ex parle inclinât vitium. Propterea
auri et argenli copiae addit turpituJinem,
Operae pretium igitur est eura, qui bene quae raorbum, qui prius invaserat, solet
agit, id nemini renuntiare. Quin etiam qui deindeconsequi. Feci enim, inquil, canforc*
ejusmodi sunt, in jacturam incident : nam el cantatrices {Eccle. u, S), quœ convivio-
quod videntur habere aulerelur ab eis. rum sunt deiiciœ , pocillatores et pocilia-
S. HiLAR., tract, in psal. cxxv, t. I. — Irices. SufTicit ment)o nominum ad descri-
Si animam avaritia ceperil, per corpus la- benduua vilium, ad quod viam munit mor-
Î87
DFCTIONJLyitf: DE M TRADITION.
Î88
bus , qui orilur ex' copia pecuniee. O
imprcbum et iraporlunum arliQcium, quam
(Jetisum acervalira immillit voluptaliim
fluentuni, quod veluti quibusdnm duplicibus
torrentibus per audituna et visura inundat
animas, ut videalur et audialur malum 1
Cantus evertit audilum, aspectus superat et
proslernit oculum. Hinc muliebris sonus
per fractam canluum harmoniam secum su-
mil ad cor et deducit vitiura. Illinc visu»
lanquaui aliqua machina bellica in oculos,
eo quod in aures cantibus incurrerat jam
fraclo, incurrens, everlit animam. — Tan-
quam serpens arrepit vuluptas : postea au-
lem superbia in verlicem assurgit, arro-
ganliaque et faslu circumvoivitur, adversus
eos qui suut ejusdem genoris sibi subjuu-
gens imperium. Post haec secum altrahit
iraclum pecuniœ cupidilalis, quam neces-
sario sequiturintempeiaiitia, quœ estulliaja
et caudœ instar oblinens pars feritalis quœ
est ex voluptale.
S. EphRE-M., serm. de record, morlis ac
dedivitiis, t. Jll. — Impii, ac peccalores
nudamquamdam habent morlis recordatio-
nem, non de his quae pcst mortem even-
tura sunt, labotantes : sed privationem,
atque abscessum voluptatum déplorantes. Si
cui autem ipsorum obvenerit recordatio ,
quœ juslos coercet, tune [)rior dolor per-
ibit, obrulus a posteriori: non ampliusonim
congruetcumiis,qui dxcnnl : Manducemus et
bibamus : cras enim moriemur. {Isa.xxM, Ib;
San Ib 6; i Cor. xv.32.)Neque aadebit Ibesau-
rizare inutilia, et congregare manibus intru-
ctuosa, autpotius supplicia conlra se ipsum:
iiedsollicitudoipsuminvadet,tanquamvirum
sapientem; prœstantiorum , inquara, rerum
desideriura , impiorum curam devjlans.
Eorum vero, qui terrenas divitias amant,
oranis vila in spe vana consurailur; et
quanto major est divitiarum copia, lanto
omplius morlis œelum auget. Kecordatio
nuipperaortis inlus babitans, dolorem at-
lert secundum proportionem uniuscujusque
sensus; non ut instituantur prœceptis lem-
ncranliœ, prudentiœ, justitiœ, et Icrlitudi-
iiis ; nec de gebenna , et juslo Dei judicio :
verura inopia iaborantes consilu , secum
il)si lamenlantur, deplorantque opes dicli-
lantes : Quis igitur post mortem noslram
lantam possidebit opulenliam? — ttquis
igitur domiiius erit tanti auri et argenli?
Eccui postea deserviet lanlusauri appara-
tus'' quis possidebit deauraïas, et serieas
vestes, ac varia et sumptuosa hntea ?— In
multas autem parles mente distracta, cum
exilum quaesiionis invenu-e non possit ,
valde ingemiscens, rursus ad famihœ admi-
nistrationem revertitur ; nec audet in cœlis
Ibesaurizare. Quando autem jara cuncta
animoeius placentia tinem sumpsennt, ve-
luti fructuum copia, etfacullas redituum,
lune morlis recordatio suliinlrans contur-
bat cor. ,
S. Basil., homil. t/i psal. xiv, l. i. —
Avarus cura hominem viuel prœnecessitale
genibus provolutum ac supplicem, ecquid
i.on focifïuleiiiquod abjeclumsit ac humile?
quidnon loquentem ? ejus qui prœter me-
ritura adversa fortuna utilur, nequaquarn
miseretur, nullo loco habet noturam, non
precibus movetur, sed inflexibilis stat, et
implacabilis : non cedit deprecationibus ,
lacrymis non frangitur, [)erseveranter negat.
Jurât, ac sibi maie precans , affirmât carere
se pecunia omnino.
Idem, in Hexaemer., hom. 7, t. 1. — Pis-
cium plurimi vorant se invicem, rainorque
apud illos alimentum est majoris. El si un-
qiiam contigerit, ut is qui minorera supera-
verat, alterius fiat prœda : ambo in unum
et eumdera posterioris ventrem ingrediun-
tur.Quid igitur aliud nos homines agimus»
dura tyrannide et potentia opprimiraus infe-
riores?Quid a postremo pisce ditTert is quî
prœ voraci divitiarum cupiditate in inex-
plebilibus avaritiœ suœ fmibus imbecilles
absconditl llle possidebat pauperis bona ;
lu ipsum apprehensum fecisti tuae ipsius
opulenliœ parlera. Injustis injustiorein, et
c'varo avariorem te ostendisti. Cave excipiat
te idem unis , qui pisces : hamus videlicet,
aut nassa, aut rete. Omnino enim et nos si
mullura admiserimus iniquitatis, ultimam
non etïugiemus pœnam. Sunt qui ad fratrem
IVaudulenter acceduut, adversamque pro-
ximi fortunam insidiose impetunt, etalienis
insultant calamilatibus. Cave œmuleris bo-
ulines improbatos : luis sis contentus rébus.
Pauperlas , cum rerum necessariariim co(iiu
vcre suppetil, voluplali omni a sapieniibus
anteponilur.
Idem, Hom. in Luc. : Destruam , etc.,
t. 11. — Imitare terram, o bomol IVuctum
profer velut illa ; ne re inanimala videare
deterior. Hœc aulem fructus euulrivit , non
eis l'ruitura, sed tibi inservituros. Tu vero
quemcunque beneficentiœ fructura osien-
disses, collegisses hune tibi ipsi, cumbono-
rumoperuui gralia prœmiumque in largi-
lores revertatur. Dedisti esurienti, et luuui
tit quod datum est, ac cum addilamento ad
te revertitur. Quemadmodum enim tVumen-
lum, quod in terram cadit, in lucrum cedil
projicienli : ita panis esurienti objectus ,
in posterum mullum tibi all'eret emolumenli.
Sii ergo tibi agriculturœ iinis iniliun) cœ-
lestis sementis ; Seminate enim, inquil .
vobis ipsis in justitiam. {Osée x, 12.) Quk
igitur anxius es? Quid cœdis te ipse, iutc
et lateribus divitiasconcludere coniendeps'
Melius estnomen bonuin, quamdivitiœ muUœ
[Prov. XXII, 2.) Quod si opes miraris ul
provonienlem ex eis honorera , consider;
quanto sit ad gloriam conducibilius, inuu
raerorum hliorum patrem appellari , quao
innumeros in marsupio stateres habere. h
quidem relicturus hic es pecunias vel invij
tus : conlra, parlam ob bona opéra gloriac
exportabis ad Dominum, cum scilicet eu
cumstans te coram communi judicepopulul
omnis, nulritorem et beneticum largitorei
le appellabit, ac nomina oraoïa humanili
tem benignilatemque sigmûcantia tihi ir
buei. Coraprobabit te Deus, collauoabui
angeli, quolquot ab orbe condilo humin(
Ikiere, boalum te pr«edicabant.
1»89
WARITIA
200
Ageigllur, divitias varie dispensa. Libe-
ralis eslo et splendidus in suraplibus iii
egeiius impendondis. Dicatur eliam de te :
Dispersit , dédit pauperibus , justitia ejus
manel in sœculum. {Psal. xi, 9.) Noli magno
vendere, iiecessilatibus plus juslo inlentus
loco distel, quod illn formarum adultéra sit,
ista lerrarum. Eleraonla concutil, maresui-
cat, terram effodit, cœlum votis faligat, nec
sereno grala, nec nubilo, condemnat pro-
ventiis annuos , felusque lerrarum argait.
Sed.hœc œgritudo est animée, non sanilas.
Cave exspectes annonœ coritalem ad liorrca — Si quœris Ibesauros, accipe invisibiies et
aperienda. Nam qui auget pretium annanœ,
plebi est exsecrabilis. {Prov. xi , 26.) Ne ta-
men auri causa, ne inediara coramunem ob
privatam opum luarum copiaoi opperiare.
Noli fieri cau|)0 bumanarum calamitatum ;
ne irarn Dei occasionem feceris aggerend.»
]iecuinae. Cave exulceres vulnera flagris cso-
sorum. Tu vero conjeclis in aurum oculis,
non respicis ad fralrem, et numisniatis qui-
dem nolam agnoscis , et a sincero adulleri-
uum discernis, Iralrem vero tenipore neces-
silatis prorsus ignoras.
Cui, inquis, injuriam l'acio, dum rotineo
ruea alque conservo? quae, die raibi, tua
sunl? unde accepta in viiam intuUsli? Veiut
si quis, loco in llieatro ad spectandum oc-
(;u()alo, deinde ingiedientes arceal, id suiip-
sius propriura raïus, quod ad oioniumcoui-
muntm usum pro|)OnUur : laies ejusmodi
quoque divilessunt. Nam communia praeoc-
cupiiutes, eaob pra)occu()atiotiem sibi assu-
munt. Quod si suœ quisque necessilati
sublevandœ, id niodo quod salis est cape-
rel, egenti verorelinqucret quod superfluum
est, nemo esset dives, pauper nemo. Nonne
nudus egressus es ex utero? nonne nudus
iterum in terram reverleris 1 Unde aulem
occullos quos in cœii allissirais, non quos
in lerrarum venis requiras. Eslo i)auper
S[)iiilu, et eris dives quaHcunque censu;
quia non in abundanlia diviiiarurn vita
est borninis, sed in virlute ac tide. Islae te
divitiaî verum divilem lacient, si sis inDeum
dives.
Idem, De Ncibuthe, c. ik. — Nescis, o
homo, slruere diviliasl Si dives esse vis,
eslo pauper sœculo, ut sis dives Deo. — Qui
dives est in raisericordia, bic dives est Deo.
—Dives in simplicitale, divesesl Deo. Dives
sa|)ienliae et scientic'e, dives est Deo. Sunt
qui in pau()erlale abundaut, et qui in divi-
liis egenl.
Idem , ibid. — Yiri ditiliarum {Psal.
Lxxv, 6:} bene viros diviliaruiu appeila\it,
non divitias viroruin,ut oslenderel eos non
possessores divituirum esse, sed a suis di-
viliis possideri.
Idem, ibid., cu[). 15. — Hnjusmodi viri
divitiariim, somnum suum dormiunt, non
Ciirisli dorniiunl somnum. El qui Cbristi
somnum non «iormiunl, non babenl Cbrisli
(juieiem, non surgunl Cbrisli lesurre-
ciione.
Idem, in I Tim. vi. — Nihil tam asperum
libi praesenlia bona? Si a lato dixeris , im- tamque perniciosum est, quam si ecclesia
pius es, qui non agnoscas Conditorem, ne-
que graliam iiabeas iargiiori : sin contiteris
esse a Deo, die nol)is ralionem cur accepe-
ris, Num injuslus Deus, qui nobis inœqua-
liler vilœ nucessaiia dislribuil? Cur divite
le, ille pauper esl ? Annon ulique ut et tu
benignilaiis ac tidelis dispensa lionis merce-
dem accipias, et ille magnis i^lienliœ pra»-
siicus, ujaxirue qui in sublimi loco est,
diviliis biijus sreculi sludeat : quia non
s^olum sibi ipsi, sed et cœleris obesl. Con-
Irariam enim lormara dat bominibus. —
Quanlu enim bonorificenlior ordine, lanlo
luagis suadet iniilandum se, maxime in liée
re ad quam isla vila proclivis est.
S. Chrys., 1. I De Comp., t. I. — Qui
mns donelur? Tu vero uiexplebiiibus ava- [)rincipum njinisleria, vel [lublicorum nego-
riliae finibus onjnia cuu;plfxus , alque bis
tam muitos privans, uemini ullam iujuriam
lacère te exislimas? Quis avarus esl? qui
rébus quae salis sunt, conlcnlus non e>l.
Quis spolialor? qui cujusque res auferl.
Non avarus es lu? non S|ioUalor es tu? qui
sciiicel quae dispensanda rece|)isli, ea tibi-
luelipsi pro[)riu lacia>. Furne vocabilur
qui vesie indulum denudarii, qui vero nu-
uum non induerit, id si agere jiolesl, aiia
quadam appellalione dignus esl ? Esurieulis
c.-l panis quem lu delines: nudi eslpallium
quod lu in arca servas : discaiceali calceus
qui apud tepulrescil; indigenlis argeutum,
liorum admi-nislrationem suscipiunl, scis-
citanlur solum si res Jucro fulura sil,
lucro, inquam, temporali : quod si boc spe-
raio valeant, non labores , non pericuJa ,
non ignominiam, non servilia minisleria,
non peregrinaliones longas, non diulurnam
in aiia regione commoralionem, non coniu-
mebas, non cruciatus, non temporuui mu-
lalionem , non [)ericulum a speralo fine
aberrandi, non prœmaluram mortem, non
separationem a domeslicis, non uxoris et
liberorum soliludniem, non aliam quam-
[)iaui dillicullalem cogitant; sed{)ecuniarum
cupidme, ceu ameiUts etiecti, omniasub-
quud defossum babes. Quare quot iiomini- eunt mala, quœ ad banc conducere pos
bus dare pôles, loi inlers injuriam. sinl.
S. Ambk., I. I />eCam. eMOe/., l. l. — Quid Idem, contra cos qui subititrod. habevt
de avariiia dicam, insaiiabili pecuniœ eu- Virgin., t. I. — Qui m pecunias insanium,
pidiiate, et quadam aeris libidine, quee quo iicet sciant quod ii qui parva bœc indigis
plura absluleril, eo magis inopem esse se impartiuntur, inlinita iliic bona capiani ;
credil ? omnibus invida, sibi viiis, in sum-
mis diviliis inops, aU'eclu exienuat quod
censu abuudal, Nullus rapienui modus, ubi
uuila mensura cupiendi. Sic intlammal
îiiiimum, SIC igne auu pascil eum, ut Itoc
deimeni laujcn ea et del'udiuni, et bonis
omnibus excidere maiuni, ob Irigidam bre-
vemque banc vuluplatulam, quam œierna
pœna liberari , et immorialem vilam adi-
pisci, illas ad brève lempus despiciendo.
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
S91
Hoc ulique el iUis conlingil, duin a prava
oculorum concupiscentia seipsos aliquan-
lisper conlinere noientes , inlolerabilem
sibi ignera coUigunt : et quanlo scilicet se
inagis obleclari putant, lanlo magis malo
miplicanlur, diabolo suis artibus hoc cu-
rante ad incrementum et perseveranliam
incendii, ut ardentes et deleclentur et do-
leant, absurdum quoddam teiuperamentuin
in aniraabus suis efficientes.
Idem, hom. 2 ad pop. Antiocheniim, t. II.
— Sicut non raala res vinum, sed mala ebrie-
las • ila non mala res divitiœ, sed raala ava-
ritia, mala cupiditas. Aliud avarus, et aliud
dives ; avarus non est dives, avarus mul-
tis ind'iget ; indigens autera raultis, nun-
quam dives esse possit. Avarus custos est,
non dominas pecuniarum ; servus , non
possessor. Facilius enim alicui ex proprjis
carnibus, quam ex deiosso auro communi-
caret. Velul enim jussus nihil de rei)0sitis
tangere, sic cura omni diligentia ea serval
pt delinet, a suis tanquam alienis abstinens :
et cerlesunt aliéna. Quœ enim aliiserogare
nunquam palerelur, neque in egenos distri-
buere, eliam si intinilas sustineret pœnas,
quomodo hœc esse propria putare posset?
Quomodo vero eorum habet possessionem,
quorum nec usum, nec fruclum cum liber-
tate habet?
Idem, hom. 48 m Gen. xxiv, t. IV. —
Slulte, ista nocte abs te aniinam tuam répè-
tent : quœ autem prœparasli, cujus erunt ?
(Luc. XII, 20.) Quare, die mihi, tanlopere
siudes, ut colligas ea quœ non mullo post
hinc abripiendus, hic relinques, ex eis non
solum nihil ulililalis percipere valens, sed
et onus peccatorum in humeris i)ropriis le-
rensel inulili pœnitenlia duclus? Nam ea
quae a te per avariiiam collecta sunt, in hos-
tium sœpe devenient munus, te aulem pro
iis ralionem et pœnam dabis. Quantae igilur
est demenliae aliis laborare, el te propierea
pcsnam dare?
Idem, Expos, in psal. xlviii, t. V. —
Quid l'ueril à ratione alienius homme, qui
lemere el cum sui capitis malo ac discrimine
orbem terrœ percurril, el innumerabrles
necunios colligil, non sibi sed alns sibi non
ijolis, sœpe auum hoslibus et insidiaion-
bus? recle aulem dixil (Psalmisla): iielin-
quent alienis diviiias snas. {Psal. xlviii,
11.) Quid est euim stullius, quam, ut hi ia-
ciunl, labores quidem et peccaia quœ in
bis colligendis admillunlur, suscipere, alie-
nis vero eorum usulructu cedere ? Deiinie
cum amore pecuniœinanem quoqueglunam
adducens in médium, eos pungit vehemeii-
tissime dicens : Vocavcrunt nomma sua in
terris suis. {Ibid., 12.) Quid his rursus est
a ratione alienius, qui lapidibus el ligms el
inauimatœ mateiiœ suam committunt me-
moriam, el propriam credunt gloriam? Ali-
quos enim bonis omnibus everterunt, yi-
Uuas spoliarunt, el pupillorum lacullales
diripuerunt, ul vermi domum lacèrent
splendidam , tineœque et corruption! ma-
gniticos ambitus œdilicarent, quod exisli-
îûent suam per ea luluram immortalem me-
292
moriam, quœ ne parvo quidem momenlo
tem[)oris potuerunl corpofa retinere. Hac
via illorum scandalnm ipsis. (Ibid.) Quœ-
nam est, quœso, hœc via? Slndium quod
in res ejusmodi confertiir, vanus labor,
insana pecuniœ habendœ cnpidilas, in-
satiabilis gloriœ ebrietas : et ante fulu-
rura, inquit, supplicium hic tit eis scanda-
ium et impedimentum. Non parvura igilur
offendiculura, non parvum impedimentum,
non [)arvum obstaculum hœc via est ad ope-
rotionem virlutis.'Et idco dicit : Hœc vita
illorum scandalum ipsis. Recte autem dixit :
hanc.viara esse ipsis scandalum. Sibi ipsis
vincijla injiciunt, se ipsos impediunt.
Idem, hom. 74-, ai. 75, in Matth., t. VU.
— Amas pecunias et avaritiara, ut febrici-
tantes aquam frigidam? AiidiquiiJ illi (apo-
stoli) consilii afferant, sicut medicus edicit
libi, si cupiditalem sequaris, i)eribis; el illud
atque illud mali libi eveniet, sic et Paulus :
Qui ditari volant, inquit, incidunt in tenta'
tionem et laquées diaboli, et in concupis'
centias slultas et noxias , quœ in profundum
interitus et perditionis homines prœcipitant.
[l Tim. VI, 9.) Sed impatiens es? Audi illuia
dicentem : Adhuc paululum, et qui venturus
est veniet , et non tardabit. {Hebr. x , 37.)
Dominus prope est : nihil solliciti sitis. [Phi-
lip. IV , 5.) Et rursum : Prœterit figura hujus
mundi. [I Cor. vu, 31.) Non enim prœcipit
tanlum, sed eliam consolatur ut medicus.
Ac sicut medici pro Irigidis alla quœdaiu
excogi.ant ;sicelisteconcupiscenliam iraiiS-
ferl. Vis, inquit , ditescere ? lu bonis opc-
ribus dives este. Vis ttiesauros recondere?
Non repugno , sed in cœlo reconde. Ac sicut
medicus dicit : Aqua frigida nocet deniibus ,
nervis, ossibus; sic el ille brev.us quiueni,
nam brevituti sludet, sed clarius el va idius :
Radix, inquit, omnium malorum est ava-
ritia. (/ Tim. vi, 10.) Quo igiiur uien-Juni?
Hoc quoque dicit : Sufficientia, avariliœ locu.
Magnus enim quœstus est sufjicienlia cwn
pietate. Quod si œgre leras et plura desi-
deres, necdum [lossis supeiflua quœqMe
abjicere; .^ic œgrolanteiu monet , quouiodo
iis sil utendum : Ut qui lœtantur in posics-
sionibus, sicut non lœtantcs sint; et qui ha-
bent, tanquam non retinentes ; et qui utuntur
hoc mnndo, tanquam non ulantur. {ICor. "vii,
31.) Vidisiine quœ prœcipiat? Vis alium
inciucam medicum?Mihi ceiteplacet. Neque
enim sunt hi medici, perinde alque corpo-
rum medici, qui sœpe prœ invidia concer-
tantes, œgrotum pessumdant. Al non sic
isti qui œgrorum salulem spectant , nec am-
bilione ducuniur. Ne ilaque illorum mulli-
ludinem formides : unus in omnibus lo-l
quilur magister Ghristus.
Vide ruisus iiitranlem alium et graviter
de hoc muibo loquentem, imo ipsuiu illi-us
ore magislrum : Non potestis enim Deo scr-j
vire et mammonœ. {Malth. vi, 2*.) Eliam,
inquies, sed quouiodo hœc erunt? quoiiiodo
concupisceuliam deponemus? Hinc ediscerc.
licel. El quomodo discemus? Audi ipsuDC
hoc quoque dicenlem : Nolite thesaurizard
vobis thesauros in terra, ubi œruijo et Itnec
U
293
AVARITIA
ÏOi
demolitur et ubi fures effodiunl et furantiir. suum ferunt ; suum enira est, eliarasl alio-
(Ibid 19 ) Videsne duomodo et a loco , et a rum quantum ad personam. Hi vero nisi odi-
cnrru'ptorihus ab liac terrena concupiscentia nia denudarint , et orania domi recondant ,
jiverlai elillara cœlo affigal,ubi lula orania? nunquara salianlur, imo veronunquara im-
Si enim inquit, illo divilias iransl'eralis ubi plenlur. Ideo eorum manus, non feraruru
noque œrugo , neque linea consumit, ubi
fuies nec effodiunt, nec lurantur, et hune
depelletis morbum, et aniraam in opulentia
magna constituelis. Ad heec exemplum af-
fert, que te sapere doceat. Et sicut medicus
ul aigrum terreat dicit : ille quod aqna fri-
gida uterelur, interiit; sic et ille divilem
inducit œgrura, qui et vitam et valeludinem
manus lanlum dixeris , sed longe ferociores
et iraraaniores. Ursi namque et lupi cum sa-
tiali luerint, aj lali alimento recedunl : hi
vero nunquara satiantur.
Avaritia radix malorum; et ejus remédia.
Idera , hom. 17 in I Tim. i , t. II. — Fu-
giamus radicem maloriim. Avarilia est ra-
Cuperet, nec pol'uerit consequi , quod ava- dix : Paulus loculus est; imo Cliristus per
ritiœ sluderet , sed qui vacuus abierit. Paulum. Videamus autem quoiuodo. Ipsa
Idem , hom. 39 , ai. 40, in Malth., t. VII. rerum exfjcrientia teslatur. Quid enim mali
Peccati onera videamus. Avaros ilaque in per pecunias non inveclura est; imo non
médium adducamus, illos nerape qui ira- per pecunias, sed per raaiara volunlalein
pudentes lenora tractant et rétractant. Quid eorura qui ipsis uti nesciunt. Nara licebat
ergo onerosius lali negoliatione luerit?Ouot pecuniis recte uti, Jicebat regnum per illas
dolores, quot sollicitudines , quot sco[)ulI , possiderc. Nunc vero quae data sunt in sub-
quot pericuia , quot insidiee et bella quoti- sidîura pauperum , ad liberalionem pecca-
die ex hoc lucro oriunlur ? quot turbae et lu-
multus? Queraadraodum enira mare nun-
quara sine lluctibusvideas; sic oechujusmodi
animum sine cura, mœrore, timoré ac perîur-
batione; sed priora a sequenlibus excipiun-
toruui , ad gloriara et beneplacilum Dei;
bis ulimur contra miseros pauperes; imo
contra- aniraam nostram et ad otlensionem
Dei. Ab alio enim quis pecuniara ab>lulit ,
ipsumin paupertatera conjecit, seque ipsuui
tur, hœc ab aliis , quibus nondum sedatis, jn mortem ; huncque sic ille hic inopia ai-
aiia insurgunt.
Avari imago.
S. Chrïs., hom. 9 in 1 Cor., t. X. — Ni-
hil ila inconsideralum est ut peccatura,
nihil ita insipitns, slultum ac violenlum.
Orania avertit et confundit, et perdit, quo-
cunque insilierit; visu deforrae, grave et
molestura. Et si quis ipsum pictor effinge-
ret , non aberrare mihi videretur, si sic
ipsumetrormarcl;rauliereranempequamJara
forraa belluina, barbarara , ignem spiruntem,
injucundara , nigrara , quales externi poetae
lonuat, seque ipsum œlerno snpplicio parât.
Nura haec [laria sunt? quid mali hœc non
l'aciunl? Annon liinc habendi cupidilales?
annon rapinae ? amion gemitus, inimicitiae,
pugnœ, contentiones? Annon usque ad
mortuos manus exlendunt? annon usque
ad patres et l'ratres ? Annon leges naturas ,
Dei praece{)ta , et orania subverterunt hac
cupidilate concitali? Annon iribunalia il!o-
rura causa sunt constitula. Toile ilaque pe-
cuniarum amorera, et lessabit belluui ; cos-
sabunt pugnœ, inimicitiœ, liles et conten-
Scyllas depingunt. Innuraeris enim manibus Uones
cogitationes noslras apprehendit, atque ex
improviso ingredilur, oraniaque discerpit
et dilacerat, sicut canes clanculum mor-
dentes. Imo quid opus nobis est piclura,
cura liceat eos qui illud perpétrant in mé-
dium adducere? Quemitaquevultis piiraum
describamus? Avarura et raptorem? Ecquid
est oculis illis impudenlius?quid magis in-
verecundura, quid raagis caninum? non
enim canis ila mipudens slat ut hic, quanJo
omnium bona rapit. Quid manibus illius
deteslabilius? quid ore pelulaniius ejus qui
omnia dévorai, et nunquara satialur? Ne
ejus vullum et oculos intuearis, quod siut
hominis. Non enira sic aspiciunl iiumani
oculi. Non aspicit ille homines tanquam
homines , non aspicil cœlum tanquam cœ-
lum : ad Dominum non nulu suo tendit;
^ed omnia pecunias esse existimat. Humani
oculi soient atllictos homines inlueriet Iran-
gi. Rapaciuiu oculi pauperes vident et elle-
raolur. Humani oculi non ut sua intuentur
aliéna, sed propria sibi ut aliéna vident; et
ea, quœ aliis daia sunt, non coiicupiscunt ,
Idem, hom. 20 in Hcbr. x, t. Xll. —
Non vides quot mala liant propter |)ecu-
nias? non dico quœ tiunl propter avaritiam,
et plura habendi cupiditatem, sed quœ in
ipsa quœ ex lis exislil aUectione : ut exem-
pli causa, si quispiam amiserit pecunias,
vivit viiam quavis morte graviorem. Quid
doles , o homo, quid lacrymaris? Quod le
Deus a supervacanea liberarit custodia?
Quod non sedeas tremens, et timens? Dein-
de, si quis te alligarit tliesauro , jubens
illic sedere perpeluo, et vigilaie pro alienis,
doles, et œgre 1ers. Tu aulem cum te i(.sum
alligaris gravissimis vincuiis , quonitim a
servitute libiraïus es, doles? Rêvera anti-
ciftatœ opinionis sunt dolores et gaudia.
Eas enim sic custodimus , tanquam habenles
aliéna.
Idem , hom, 4 in Malth. xiii. — Ni-
hil sic diabolo hominem subjicit, ul inhiare
opibus, atque habendi amore superari : id que
ex liis, quœ nunc (iunl, facile doceri potest.
Idem , liom. 2i in Matih. vi. — Duo lin-
gantur, quorum unusagros coemal et servos.
sed m alios quoque sua elfundunt. Hi vero et quautacuniiue sunt (alia, nullaque ad
id non ferunt, nisi omnium bona abri[)iant. hœc inuiuitale ducatur : aller vero œqualiter
Non enim liumanum , sed ferinum habent locuples vendal agros, doraos, vasa argen-
visum. Humani oculi nudum videre corpus leaet aurea, atque horura omnium prelium
295
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
396
indigenlibus largiatur, curet œgrotos, in
necessilate posilos absolvat , alios vinculis
eximat, alios eripial de metallis, alios eges-
talis impalienlia ad laqueum convolaules
in vitee amorem reducal, liberet de servi-
tute ac morte caplivos : de cujias vos tandem
esse parte malletis? El cerle nondum fulura
dicimus, sed intérim isla prœsentia. Cujus,
inquam, similesesse malletis, congregantis
aurum, an plurimorum pericula submoven-
tis? Ementis agros , an hominibus diversa
calaraitatum lempeslale vexalis , semelip-
sum portum parantis? Multo auro circuni-
dali, an mille laudibus coronali? Nonne hic
videlur angeli aliciijus similis qui de cœlo
ad consolationem emendationemque horai-
nura descenderit? Aller vero nec humini
conferendus, sed cuipiam parvulo, vane
cuncta et inaniter congreganli?
Idem , hom. 56 m Matlh. xvii. — Gravis
morbus et magno studio indigens in Eccle-
siam incidit. Nam cum neque a juslis qui-
dem laboribus recondere pecuniam jubea-
mur , sed apertas pauperibus domos lenere,
ex aliorum inopia opes nobis colligimus,
excusabile avaritise ac rapinœ genus inve-
rtisse putantes. Nec de illis mihi dicas quid-
quam quœ exterioris sunt legis. Nam et
Publicanus exterioreiu serval legem et ta-
men punilur. Tu simulalione solaminis ma-
jores facis aerumnas, el liberalilalem vendis
lenore. Vendas iicet , si vendis regno cœ-
iorum ; nec cenlesimam parlem, abjectum
cerle et vile |)relium , sed vilara rajàs im-
morialem.— Noii mihi dicere, quaeso, quia
gau.iet, et gratiam habet, quod sibi lenore pe-
cuniaui colloces;id euim crudelilate luafacit.
Idem, ibid, hom. 62. — Et monachi
et avari , quid avaritia sit, ignorant. —
illi , quia longe a morbo absunl ; isti, quia
hujus passioiiis ebiielale occupantur, ne
seniire quideui iiunc morbum possunt.
S. Hier., Con^menl. in Eccle., t. II, —
Avarus describilur, quod nunquam opibus
explealur; et quanio plus habueril, taulo
plus cupial, Flacci (Horalii) quoque super
toc coucordanle .'"enteniia, qui ait:
Seniper avarus egel :
et nubilis hislonci (ballusliij : quod ava-
riiia neque inopia, neque copia luinuatur,
Nihil eigo, inquil Eccle^iaslts {Eccte.\, 9:
Avcrus non implebilur pecunia, et qui amat
divitias, fructum non capiet ex eis), prosunt
Uiviiiat; possidenti , nisi noc solum ut videat
quœ possidet. Quanto enim major tuent
substaulia, tanto plures njuiislros habebit ,
qui opes dévorent congregalas. llle auiem
videat tanlum quod hubul, et plus (juam
unius hominis cibum c; père non possil. —
Est malum quod vidi sub sole, el frequens
apud homines. Yir cui dedit Deus diviiias ,
el substantiam , et gloriam, et nihil dee^l
animœ ejus ex omnibus quœ desideravit , et
non dedit ei Deus poteslutcm ut manducaret
ex eo : sed vir alienus comedit illud. Uœc
vanitus est y et languor pessimus. Si genuerit
vir centrnn^ elc. (Eccle. vi.) Describit ava-
lum divitem, ei hoc maium Irequens esse
iu hominibus asserit, quud nihil eoiuiu
quœ iin mundo putantur bona, ei desil et
nihilominus stultissima parcitate se crucial
aliis devoranda conservans. Necnon et
illnd hyperbolice adjicit : quod eliamsi
cenlum iiberos procreaverit, et non ut
Adam prope mille, sed duobus miilibus
vixerit annis, et anima ejus cupiditate et
avaritia conlabescat; multo deterioris con-
ditionis sit abortivo, qui slatim ut nalus
videlur, interiit. llle enim nec mala vjdit,
nec bona : iste vero cum bona possederil ,
semper trislitiis, et cogilalione crucialus
est, magisque requiem habeat abortivus,
quam avarus ille longœvus; et laraen ambo
œquali fine rapiuntur, dum et hic et ille
morte simili sublrabuntur?
Idem, ep. 22, ad Eustoch. — Avaritiœ
libi. vitandum est malum, non ut aliéna
non appelas, hoc enim et publicœ leges
puniunt ; sed quo tua , quœ tibi sunt aliéna,
non serves.
Idem, epist. 103, Paul. — Avaro tam
deesl quod habet quam quod non habet.
Credenii lotus raundus divitiorum est; in-
fidelis eliam obolo indiget. — Victus el
vestilus diviliœ Christianorum sunt.
Idem, I. I in Matlh. vi. — Non poteslis
Deo servir e et mammonœ. Audial hoc ava-
rus; audiat qui censetur vocabulo Chris-
liano, non posse se simul diviiiis Christo-
que servire. Et tamen non dixit : qui habet
divitias, sed qui serrif divitiis. Qui enim
(iiviliarum servus est,diviiias custodil ul
servus : qui aulem servilutis excussil ju-
gum, disuibuil eas ul duniinus.
S. Algust. , serm. 177 De verbis Apost.
J lim. VI, t. V. — Onuiia Deus Paler,
el Filius, et S{)iritus sanclus. Merito solus
i-ulhcil. Si avaii sumus, if)sum amemus. Si
opes desideramus, solus nos saliare poterit
de quo diclum est : Qui saliul in bonis de
siderium tuum {Psal. en, 5J , hue pecca-
tori nonsufficit? hoclanium , tam magnum
bonum peccalori non sullicit? Volendo ha-
bere omnia, plus perdidil Oinnia : quia Ra-
dix est omnium malorum avaritia. Merito
per Prophelam increpat animœ peccaliici
et a se lornicanli, et dicit : Existimasli . si
a me discederes, aliquid te aai[)lius habi-
turam. Sed quo modo ille lilius minor,
et ce purcos pavisli : ecce omnia perdidisli;
ecce fgins remansisli , et sero t'essus re-J
diisli. Jam inteliige quia id quod libi paler'
dabat , lulius ipse servabat. Exislimasli si
a me leiiessisses, aliquid amplius te habi-
luram. O anima peccalrix et impleta lor-
nicatinnibus, facla turpis, lacia decolor,
lacla immunda, et sic amala. Kedi ergo
ad pulchrum, ut ad puJchritudinem re-
deas:redi, el die ilii qui libi .^olus suf-
hcit : Perdidisti omnem qui lornicalur «bs
le. Quid ergo suliicit, nisi quod sequitur:
Mihi aulem adhœrere Deo bonum est. [Fsal.
Lxxii, 28 ) Ergo sursum cor non jn terra,
non in mendacissimo ihesauro , non in Joco
putredinis. Radix est enim omnium malorum
avaritia. El in ipso Adam radix oumium
mal'orum avarilia fuit. Plus enim voluil,
quam acce])il, quia Deus iili non suilecit.
$97
AVARITIA
5S8
S. AcG., in psal. ixxii. — Avare, quid
jnhias cœlo et terrœ? Melior est qui fecit
cœlum et terram; ipsum visurus es, ipsura
habiturus es.
Idem, in psal. xlviii. — Qui vult esse
dives, non hœreat parti, et tolum posside-
bit : illi inhœreat qui tolum creavit.
Idem, m psal. li. — Forte in divite est
pecunia, et non avarilia : et in paupere
non est fjecunia, sed avarit-ia. In sinum
Abrahae divitis, pauper Lazarus sublatus
est : an potius ambo Deo divites , ambo
cupiditate pauperes? Non quia dives habuit
divitias, sed quia in ipsis speravit, et
non in Deo; ideo damnatur, ideo punitur.
Si non est prœsuœendum de divitiis, quanlo
dite a me, mnledicli, in igngm œlernum, etc.
{Matth. XXV, 41.)— Si tanta pœna raulclatur
qui non dédisse sua oonvincilur,qiia pœna fe-
riendus est qu! redarguituraliena abstulisse ?
Idem, ihid. — Et sœpe omnipoteiis Deus
cum avarœ menli vehementer irascilur,
prius ei permitlit ad votum cuncla suppetere,
et poslea perullionom subirahit, ut pro eis
debeat supplicia œlerna tolerare. Undo et
subditur : Et cum habuerit quœ concupierat,
possiderenon poterit.
Idem, Moral. — Mira est securilas
cordis, aliéna non quœrere , sed unius-
cujusque diei victii contentum manere. Ki
qua videlicet securilate eliam perenuis re-
quies nascitur, quia a bona et tranquilla
magis non prœsumeudumde paupertate,sed cogitalione ad gaudia aeterna transitur. Quo
de Deo vivo?
Idem , in psalm. cxxiii. — Ille habet au-
rum,qui novit iili auro : qui autem auro
uti non novit, babelur, non habet. Estote
doiiiini auri, et non servi.
Idem, Lib. de decem chordis. — In affectioni-
bus saecularibus non vobis sulficiunt quos
prœcessistis; sed vultis esse divites, aequa-
Jes dilionbus vobis non altenditis, quan-
tos pauperiores transcenditis? Vincere vul-
tis diliores: sed in eleemosynis habetur
modus. N(tli sub imagine pielatis augere
pecuniam; filiis meis, inquit, serve: ma-
gna excusatiol servat tibi pater luus , ser-
vas tu tiliis tuis, filii tui filiis suis, et sic
par omues, et nullus facturus est prœcepta
Dei.
Idem , in Verb. Domini. — Et habes , et
concupiscis ; et plenus es, et sitis : morbus
I est, non opulentia.
Idem, jDe ï)iversis. — Non solumavarus
est qui ra[)it aliéna, sed qui cupide ser-
val» sua: sed si sic culpatur qui cupide
serval sua , quomodo damnatur qui rapil
aliéna.
I S. Gregor. , 1. IV in\Job m, t. I. —
contra reprobi, et liic fatigantur in deside-
riis, et illic in tormenlis, eisque de Jabore
cogitalionis, labor doloris nascitur, dum ab
œstu avaritiae Irahuntur ad ignem gehennae.
Et quia sœpe perversus quisque quanlo
citius pervenit ad desiderium, tanlo facilius
rapitur ad tormentum.
S. Berxard., serin. 21 inCant.,t.l. — Ava-
rus terrena esurit ut mendicus, fidelis com-
temnit ut dominus. Ille possidendo mendi-
cat, iste conlemnendo servat. Quare a quovis
eorum qui insatiabili corde lucris tempora-
libus inhiant, quidnam de bis senlial, qui
sua vendenles et dantes paupeiibus régna
cœlorum pro terrena mercantur substantia,
sapienter agant necne ? Procul dubio re-
S[)ondebit : Sapienter. Queere item cur quod
approbat, ipse non facil? Non possum, in-
quiet. Quare ? perfecto quia domina avari-
tia non permitlit, quia liber non est ; quia
non sunt sua quœ possidere videtur ; sed
nec ipse sui juris. Si vere lua sunt expen-
de ad lucra, et pro terrenis cœlestia commu-
talo. Si non vales, fatere le pecuniœ luœ,
non dominum esse sedservum; custodem,
non possessorem, denique et contbrmaris
Avarus plerumque concupita adipisci non crumenœ tuœ, tanquam servusdomiuœsuœ,
valens, diem quidem in olium, noclem dum quo modo ille illi necessario et con-
vero in coKÏlalionem versai : lorpct ab utili gaudet gaudenti, et dolenli condolet : tu
opère, quia fatigatur iilicita cogilatione.
Consilia mulliplicat , et sinum mentis co-
gilalionum iuvenlionibus lalius expandit :
pervenire ad concupita satagit, alque ad
oblinenda bœc quosdam secrelissimos cau-
sarum mealus quœril. Qui mox ut in causa
aliquid subtile invenisse se œstimat, jam
se obtinuisse quod concupierat, exsullat :
I jam quid eliam adeplœ rei adjungat , exco-
jgilat, alque ut in meliori statu debeat
I excoli , perlractat. Quam quia jam quasi
I possidet, et quasi ad meliorera speciem
I adducit ; mox insidias invidentiutn consi-
!derat, et quid contra se jurgii moveatur
i pensât. Exquiril quid respoiideai, et cum
! rem nullam teneat,jam in defensione rei
jquam appétit, vacuus liligator élaborai.
i^uamvis ergo nihil de re concupita recepe-
I rit, bubet tamen in corde jaui tructum con-
cupiscenliœ, laborem rixœ. Gravi itaque
populo premilur, qui insliganlis avariliœ
tumuitu vaslalur.
S. Gregor. Magn., Moral. — Disce-
DiCTIONN. DE LA TRADITION. I.
quoque cum crescente tuomarsupio crescis
pariter animo, et cum decrescenle decrescis.
Nam et conlraheris trisUlia, cum illud ex-
inanitur; et lœiitia solveris, sut certe inlla-
ris su{)erbia, cum implelur. Hoc ille. Nos
vero sponsœ curemus œmulari libertatein
alque conslantiam, quœ sicut berie inslru-
cla in omnibus, et erudita corde in sapienlia
scit abuûdare, scit et penuriam pâli. Cum
se rogat trahi, osteiidil quid desit sibi, non
pecuniœ, sed virtulis. Rursum cum se nihi-
lominus de spe redilurœ graliœ consolaïur;
et si deticere, non tamen dillidere se probai.
Sacerdotum avarilia acriler perstringilur.
Y- Idem, serm. 10 in Cant., t. 1. — Quanti ho-
die secus allectos se ostendunt ! De his dico,
qui animas regere susceperunl. Quod eniiu
sine miserubili gemilu dicendum non est,
Ghrisli opprobria, spula, ilagella, clavos,
lanceani, crucem et inoilem, bœc omnia in
lornace avariliœ contlanl, et profligaiU iu
acquisilioucm lurjns quaeslus, et preliuia
10
ÎS9
DICTIONNAIRE DE
nniversilatîs suis marsupiis includere fe-
slinant; hoc solo sane a Juda IscarioUs dit-
lerentes, quod ille hornmomne emolumen-
turn paucorum denariorum numéro com-
pensavit; isli voraciori ingluvie lucrçrum
infinitas exigunt pecunias, his insaliabili
'iesiderio inhiant. pro his ne amiltanl, ti-
LA TRADITION. 500
ment; et cum amittunt, dolent : harum in
amore quîescunt, quantum dunlaxat liberum
eis est a servandi vel augmentandi cur;).
Animarum nec casus reputalur, nec salus.
[Ex conciliis.]
Yid. verb. Uscai, FunxuM, elc
AVERSIO
Vid. verb. Odiom.
AVIDITAS
Yid. verb. Ambitio.
B
BAPTISMUS
[Eï SS. Patribns.]
PgEDDO-iGNATii ùd Antioch. 1. X, Const.
avost.l. viH, 1. 1. —Et ego Paulus, apostolo-
rum minimus, hœc de canonibus consUtuo
vobis episcopis et presbytens. Qui primo ad
mvsteriura pietatis accedunl ; episcopo vel
presbyleris perdiaconos addùcantur ; et cau-
sas exquirontur, quare se ad verbumDomini
adiunxeiinll:quiqueoblulerunt,testimonium
eisprœbeant,diligenierexploralisquafiadeos
sneclant. Examinentur autem eorum mores
ac vita ; et an servi sint, vel liberi. Atque si
fidelis seu Christiani servus fuerit; inter-
ro'^etur dominus ejus, utrura ei testimo-
nium perhibeat. Si nonperhibet, rejiciatur,
donec Domino probaverit dignum se esse ;
si vero ei perhibet testiraonium admitlatur.
Ouod si elhnici sit f.imulus ; doceatur pla-
cere domino, ut Yerbum et Chrisliana reli-
tio non aspergalur inlamia. Rursus si habet
uxorem, aut mulier virura ; edoceanlur se
muluo, conjuges, esse conlenti : sin vero
Don suntmatrimonio conjuncti; discant non
scortari, sed legilimo suciari connubio. Si
autem dominus ejus, cura sit fidelis, et
sciât quod ille scortelur, non dat ei uxorem,
aut mulieri virum, excomunicetur. Si quis
vero dœmonem habeal; doceatur quidem
nielalem, sed non recipiatur ad communio-
nem, anlequam mundetur ; lamen si mors
urgeat, recipiatur. Si quis est leno ; aut
desinal perductorem agere, aut repellatur.
Merelrix quae accedit, aut désistât, aut reji-
ciatur. Idolorum artifex, cum accedit, aut
désistât, aut rejiciatur. [Ephes. yi,CûIoss.i\,
Pfiilcm )
Scenicorum si quis accédât, vir sive fe-
mina; vel auriga, vel gladiator, vel sladii
cursor, vel lanista seu ludorum curalor, vel
olvmpicus, vel choraules, vel cilharista,
vel lyristes, vel saltationeiii osienlans, vel
caupo; hi aut finem faciant, aut rejicianlur.
Miles accedens, doceatur nemini injuriara
inferre, non calumniari, conlenlus esse sibi
dalis siipendiis. {Luc. m, il.) Obtemperans
his, admitlatur; repugnans, rrejiciatur. Ne-
fandœ libidinis perpelrator, cinœdus, lasci-
vus, magus, incantalor, astrologus, vales,
ca[;tator carminum raagicorum, mendicus,
agyrta, circulalor, arauleta faciens, lu-
strans, augur, orainum et signorum mon-
strator, palpilationum interpres, in occursu
observans vilia oculorum aut pedum, vel
observans aves, aut mustelas, aut voces, aut
symbolicas auditiones, probentur tempore ;
vix enim elui potest malitia : cum igilur
desierint, admittantur : si non pareant, reji-
ciantur. Concubina cujuspiara infidelis raan-
cipium, illi sùli dedila, admitlatur; si au-
tem etiam cum aliis petulanter agit, reji-
ciatur. Fidelis qui habet coneubinam ; si
servam, desinat, et légitime du(!at uxorem ;
si liberam, eam in uxorem legitimam acci-
piat; si noiit, rejiciatur. , . . .
Qui gentilium mores sectatur, vel judai-
cas fabulas, aut mutet vitam,aut repellatur.
Si quis animum addicit insaniœ tliealri, aut
venationibus, aut equeslribus cursibus, aut
ludorum certaminibus ; vel cesset, vel re^
iiciatur. Qui erit catethumenus, per très
annos; calechesi informetur ; quod si slu-
diose se gerit, et rei desiderio tenetur,
admitlatur: quia non terapus, sed vitae in-
stilulum perpendilur. Qui docet, quamvis
laicus sit, modo'perilus in sermone, ac mo-
rura probitale ornatus, doceat: Erunt enira
omnes a Deo docti. (Joan. vi, 45.) Omnis ;
Christianus, vel Chrisliana, mane ex somno
surgenles , anlequam opus faciant, lavent
ac precenlur; si autem aiiqua sermonis!
catechesis agalur, operi quisque anteponat
verbum pielalis. Fidelis vir, vel fidelis mu-
lier, bénigne se habeant nrga lamulos : sicut
et in prsecedenlibus consliluimus et nij
Epistolis docuimu^.
Forma baptismi.
Conslil. aposi. 1. vu, t. I. — Deinde v.e-
nit ad aquam. Sacerdos autem benedicit ac
laudal Dominum Deum omniputentem, Pa
;oi
BAPTISML'S
3()i
Irem unigeniti Dei, et graliasagit, quiamisit
Filium suiini, qui honio fieret proptor nos,
ul nos salvarel: quia suslinuit ut ille in
Incarnalione fierel |)er orania obediens, prae-
dicaret regnum cœlorum, remissiotiem pec-
caloruin, ruorluorum resurreclionem. Ad
hœc adorât ipsum unigenitum Deuai post
eum, et per illum gralias huic agens , quod
ille mortem \)V0 omnibus per crucem subi-
erii, cujas morlis tiguram dédit baptismum
regenerationis. Laudat eliam quia in no-
niine Ciu-isti, Deuscunclorum Dominus, in
Spirilu sancto non abjecit huinanum genus,
sed variis lemooribus variam providenliaiu
adhibuit.
De cafechumenis.
Constit. apost. 1. m, t. I. — Qui bapti-
zalur, se prœslet alienum ab omni impietate,
inelficacem ad peccalura , aniicum Dei, ho-
stem diaboii, hœredera Dei Patris, et cohœ-
redem Filii ejus; eumque qui renuntiaverit
Salanae, illiusque dœnionibus ac lallaciis.
Sit caslus, parus, sanctus , Deo amicus, fi-
lius Dei; orans , tanquam fiiius patrem;
atque hoc modo, veluli nomine communis
fidelium cœlus proloquens; Pater noster qui
ji €s in cœliSf etc.
; Baptismiissanguinis.
Ibid.,\. V, t. l..^Qui martyrio dignus est
habitus, laetilia in Domino etferatur, quod
tantam coronam nactus fuerit, et per con-
fessionem ex liac vilamigret. Quamvis ca-
techumenus sit, sine trislitia excédât:
passio enim pro Christo perlata, erit ei
sincerior baptismus ; quando quidera ipse
rêvera et periculum faciendo, Clirislo com-
nioritur, reiiqui vero, hoc est, qui bapti-
zantur , figura tanlum. Gaudeat ergo de
Maglslri iinilatione, si quidem prœceptum
esl : Perfectus sil omnis, sicut magister ejus.
{Luc. VI, 4-0.) Atqui Magister ejus et noster,
Dominus Jésus, propter nos plagas susli-
nuit, conviria, et probra œquo animo tole-
ravit, conspulus est, colaphis et alaj)is
percussus, cruci post tlagra affiius, aceto et
lelle polatus; consummalisque omnibus quoe
scripla erant, dixit Deo et Patri : Jn manus
tuas commendo spirilum meum, {Luc. xxiii,
4G. ) Quaproplcr qui optât illius esse disci-
pulus, œuiuletur, ejus certaruina, imitetur
patienliani; sciens quod etsi in ignem ab
hoiuinibus conjiciatur, nihil palietur; sicut
illi 1res pueri {Dan. m.) ; aut si aiiquid pa-
tiatur, mercedem a Domino accipiet; fidem
habens uni et soli vero Deo ac Palri, per
Jesum Cln-isium , magnum ponliticem, et
redemptoreuj animarum, cerlaminumquo
remuneralorem.
S. Irkn., ado. hœres., I. i, c. 2. — Justis
et praecepta ejus servantibus, et in dile-
clione ejus ()erseveranlibus, quibusdam qui-
dem ab initio , quibusdam aulem ex pœni-
lenlia,vilam dunans, incorruptelam looo
muneris conferl, et claritatem œternam
circuuiddt.
S. Justin., Dialog, cum Tnjphone Judœo.
- Si quis [)uras luuiius non iiubet, lavet et
purus est. Neque enim vos ad balneum
misil Isaias, ut ibi cœdem et alia peccala
abluereiis, quos ex[)urgare ne tota quidem
maris aqua idonea sit. sud, ut par est, jam
tum ipsuui illud iavacruin salulare prœdi-
cabat, quod eorum est, qui pœnitentiam
agunt, necjam hircorum et ovium sanguine
C'xpi.iiiluf, aut vilulcB cinere.similœve obia-
lionibus, sed tide ()er sanguinoin Christi et
raorteuj ejus, qui ea ipsa de causa mortuus
est quemadmodum ait Isaias liis verbis:
Jtcvelabit Dominus brachium sanclum suum ,
etc. {Isa. LU, 10 et seq.) Circumcidamini
igitur prœpulio cordis veslri : quemadmo-'
dum divinœ Sciipturœ his omnibus verbis
postulant.
Tertull. , Depudicitia. — Quibus regnum
adimitur, ulique nec vita permillitur, quae
inest regno. Étiam ingerens, sed hœc qui-
dem l'uistis, sed abluti estis, sed sanctifi-
cali estis in nomine Domini nostri Jesu
Christi, et in spiritu Dei nostri, Quantode-
licta ista ante lavacrum acceptolacit, tanto
post lavacrum irremissibilia consliluit. Si-
quidem denuo ablui non licet.
Idem, Lib. de corona militis.— Queecamus
au et traditio non scripta non debeat recipi?
plane negabimus récipiendam, si nulla
exempla prœjudicent aliarum observatio-
num, quas sine ullius scripturœ insiru-
mento solius traditioais titulo, exinde con-
suetudinis palrocinio vindicamus. Ul a
baptismo aggrediar ; aquam adituri, ibidem,
sed et aliquanto prius in Ecclesia sub Au-
listitis manu conlestamur nos renunliare
diabolo, et pompœ et angelis (îjus. Dehinc
ter raergitamur, amplius aiiquid respon-
dentes, quara Dominus in Evangelio deler-
minavit.
Idem, Lib. de baptism. , c. 7, 8.— Egressi
de lavacro perungiuiur benedicla unclione.
— Sic in nobis carnaliter currit unctio, sed
spiritaliter proficit : quomodo et ipsius ba-
plismi cdrnalis aclu quod in aqua mergi-
mur: spirilalis ellectus, quod deiiciis li-
beramur. — Terrae id est, carni nostrue
emergenti de lavacro post vêlera delicta,
columba sancti Spiritus advolat, pacem Dei
al'ferens, ubi Ecclesia est, arca hgurala.
Idem, ibid., c. 17. — Dandi quidem ba-
ptismi habet jus summus sacerdos qui est
episcopus. Dehinc presbyieri et diaconii non
tamen sine episco[)i auctorilate, propter
EcclesiiB honorem. Quo salvo salva pax esl.
Alioquin eliam laicis jus esl. Pruinde et
baptismus œque Dei census ab omnibus
exerceri polesi ; sed quanto magis laicis
disciplina verecuudiœ ei modestiœ incumbit,
cum ea majoribus competal, ne sibi assu-
mant dicatum episcopis ollicium episco-
patus. — Sulliciat scilicet in necessilalibus
ut ularis , sicuii aut loci , aut lemporis, aut
personae condillo com[)ellil.
Ingressuros baplismum, oralionibus cre-
bris, jejuniis et geniculaiionibus et pervi-
giliis orare 0[)Orlet, et cum conl'essione
omnium relro delictorum , ut exponant
eliam baplismum Joannis. Tinguebanlur^
\\n\(\\\.t conjitentes delicla sua. Nobis grain-
503
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
S04
landum est, si non pnblice contilemur ini-
quilates aal lurpitudines nostras. Simul
enim et de pristinis satisfaciraus contlicla-
tione carnis et spirilns, et subsecuturis
lenlationibus munimenla prseslruimus.
Tertull. Lib. de Baptismo, cap. 20.— T igi-
lale et orale, ne incidatis in tcntationem. Et
ideo, credo, lenlali suni. apostoli quoniara
obdorraierunt, ut apprehensam Dominum
desUlu<;rinl. .
Idem, ibid, cap. 11.— Anima cum ad U-
dpm pervenit reformata per secundom na-
tiyita'era, ex aqua et superria virlule —
cxcipiUir aSpiritu sancto , sicut in pnslina
nativilate a spirilu profane. Sequitur ani-
mam nubenlem Spirilui caro , ut dotale
raancipium, et jam non animée famula , sed
spiritus. O beatum connubium , si non ad-
raiserit adulteriuml
ORiGEN..Z)e principiis, Iib. i, t. 1. — ^-i
in Aclibus apostolorura per impositionem
manuura aposlolicarum Spirilus sanclus
dabatur in baptismo. Ex quibus omnibus
didicimus tantae esse auctoritatis et digm-
latissubstantiam Spirilus sancti, utsalularis
baptism_us non aliter nisi exccllentissimœ
omnium Trinilalisauclorilate,ul est Pains,
ot Fibi, et Spirilus sancli cognommalione
complealur. o , n
Idem, in Leviticiim, nom. o, t. ii , —
Audi David dicenlem : Jn iniqnilaiibns
concepins swm, et in peccalis peperit me
mater mea {Psal. l, 7); ostendens quod
quœcunque anima in carne nascilur, ini-
cuitatis el peccati sorde polluitur; et pio-
ptorea dictum esso illud , quia nemomundus
a sorde, nec si uniiis diei sil vila cjus. [Job
IV, k ] Addi eliam illud polest, utrequiralur
qui causœ sit, cum baptisma Ecdesiœ pro
remissione peccalorum detur , secundum
l'cclesiœ observantiam eliam parvulis bap-
lismum dari : cum ulique si nibii essel in
luirvulis quod ad remissionem deberet et
indulgentiam pertinere, gratia baplismi su-
perflua viderelur.
idem, m Num., hom. ià, t. il. — ne-
cordetur unusquisque tidelium , cum pri-
œum venitadaquas baptismi, cum signa-
cula lidei prima suscepit, et ad fontem
salularis accessit, quibus ibi tune usus
sitverbis, et quid renuntiaverit diabolo :
non se usurum pompis ejus, neque ope-
ribus ejus, neque ullis omnino servims
eius ac volupt;ilibus panturura. El hoc esl
quod his Ifgis sermonibus adumbralur ,
quia non dedinel Israël, nequu in agrum
eius, neque in vineam ejus. Sed neque
aquara de lacu ejus pollicetur, sed se es.e
nolalurum. Non enim uUra disciplinée dia-
bolicee, non aslrologiœ, non magicee non il-
jius omnino doctrinee, quee conira Dei pie-
lalem aliquid doceat, pocuium suraet iuMis.
Habet enira suos foules, et bibit de lonlibus
Israël, bibit de lonlibus salularis : non bibit
aquam de lacu Seon, nec reliiiquens lonlem
aquœ vivœ congregat sibi lacus confrac os.
Sed et via regali incessurum se prolilelur.
Quœest via regalis? llla sine dnbio quffi
dicit : Ego siim via, veritas et vila. [Joan.
xiv, 6.) Et merito regalis ; ipse est enim de
quo Prophela ail : Dcus judicium luum régi
da. (Psal. Lxxi, 1.) Via ergo regali inceden-
dum esl, nec declinandum usquara neque
inagruraejus, neque in vineam ejus : id est,
neque ad opéra, neque ad sensus diabolicos
declinare ultra mens fidelium debel.
Idem, in Luc, hom. 2i , t. 111. — De eo
quod scriptum est : Ego quidem baptizo vos
AQL-A {Luc. m, 2, 16), usque ad eum locum
ubi ait : Ipse vos baptizabit Spibitu sancto
ET IGNE.
Joannera qui minor est Christo , suscepit
populus, reputans et cogilans ne forte ipse
osset Chrislus : cum v<to qui major illo
veneral, non suscepil. Vis causam scire?
cognosce '■ Joannis baptisma videbalur ,
Chrisiibaptismus invisibiiis erat :£'^o enim,
inquit, baptizo vos in aqua : qui autem post
me venit, major est ; ipse vos baptizabit Spi-
rilu sancto el igné, {ibid.) Quando baptizat
Jésus Spirilu sanclo , et rursum quando
igné baplizai? Nunquid uno atque codera
lemi)ore S[)irilu el igné baplizat , an vano
atque diverso ? Vos autem baptizabimini
Spirilu sancto non post multos hos dies.
[Ad. I, 5.j Baptizali sunt apostoli fiosl as-
censionem ejus ad cœlos Spiritu sancto :
quod autem igni fuerinl ba()lizali, Si:iiplura
non memorat. Sed quoraodo Joaunes juxia
Jordanemtluvium venieiites ad bapiismum
|)rœstolabalur, et alios abigebat dicens :
Generalio viperarum, el reliqua [Luc. m, 1);
porro eos qui contilebantur vilia atque
peccala , suscipiebat : sic slabit in igneo
tlumine Dominus Jésus juxta flarameara
rhompliœam, ut quemcunque posl exiium
vitcc hujus qui ad paradisum transire desi-
derat, et purgalione indiget,- hoc eum amne
baptizel, el ad cupila iransmitlal; eum vero
qui non habet signum priorum baptisma-
tum,lavacro igneo non baplizet. Oporiet
enim prius aliquem bapiizari aqua el Spi-
rilu, ut cura ad igneum;iluvium venent,
oslendat se et aquœ el Spirilus lavacra ser-
vasse, et lune mereatur eliam iguis accipere
baptismura in Chrislo Jesu.
Idem., hom. 22 in Lue., t. 111. — Quse-
nam egredienlibus ad baplismum Joannes
loquitur, attendendura. Si quis vull bapii-
zari, agrediatur. Manens enim in pristino
statu, el mores suos el cousueludinem non
lelinquens, nequaquara rite ad baplismum
venit. — Accipe leslimonium , el ausculta
verba quibus Deus loquitur ad Abraham :
Egredere de terra tua, et reliqua. [Gen. xii,
1 1 Egredienlibus itaque ad lavacrum turbis,
non egressis, sed tanlum egredienlibus,
Joannes loquitur quee sequuntur. Si enim
jam egressiiuisseiit, nunquam ad eos dice-
rel • Generatio viperarum. [Luc. m, 7.) Quœ-
cunque igiiur ad ilios loquiiur, ad vos, o
calechumeni et catechumenœ, loquitur. Qui
disponilis veniread baplismum, con^ideraie
num forsilan vobis dici possil : Generatio vi-
perarum. iied el illud quod sequilur, nisi
niovilalem venenaque serpentuiu de curde
vestro expuleritis, diceiur ad vos :(/»'«
oslcndit vobis fugere ab ira venluraj [Luc.
805
BAPTISMUS
306
m, 7.) Magna huic sœculo impendel ira;
omnis iraiii Dei {)assurus est mundiis : tan-
Inm vnstitatem cœli , ei latitudiiiem terrai,
et stellarutn choros, splendoreiu solis, et
lunae noctiirnœ solatia, Dei ira subvertet.
Raec enini omnia propter hominura peccata
transiburit. Et olim quidem super oraiiia
lantura in terra venit ira Dei , quia omnis
caro reliquorat viam suarn super terram.
{Gen. VI, 12.) Nunc autem et super cœluQi ,
et super tcrrani ventura est ira Dei. Cœti
perlransibunt, lu autem permunebis (ad Deuii:
dicitur), et omnes sicut testimenlum vetera-
scenl. {Fsal. ci,'21.)
Idem, liom. G in Ezech., t. III. — Bapli-
zalis quid necessariuin sit ut baptizentur in
saluteui. Aqua non es Iota insaluteni, [Ezech.
XVI, 4.) Videamus ea qua3 suiit in Jérusa-
lem , ne l'urie et in nobis reperiantur.
Verbi gratia diclum sit : est quœdam mul;er
nuMC Iota, veruin quœrilur an et in salu-
tem, ut et nos limeamus propter lioc quod
ait in salutem. Simon lotus est etbaplisma
conseculus perseverabal in Pliilip[;i socit-
lale : verum quia non erat lutus in salu-
tem, condemnatus est ab eo qui in Spiritu
sancto dixit ad eum : Pecunia tua tecum sit
inperditionem. (Act. viii, 20.) Ingentis est
dillicullalis eum qui lavatur, lavari in sa-
lutem. Attendite, catechumeni audite, et
ex his quœ dicuntur, prœparate vosmet-
ipsos dum catechumeni eslis, dum necduru
esiis baptizati, et venialis ad Javacrum, et
laveraini in salutem; nec sic Javemini ut
quidam qui loti sunt, sed non in salutem :
ut qui accepit aquam, et non accepit Spiri-
lum sanctum. Qui lavatur in salutem, et
a(|uam acci[iit et Spirilum sanctum. Quia
non fuit Simon lolus in salutem, accepit
aquara, et non accepit Spiritum sanctum,
putans quia possit donum Spiritus pecunia
comparari, in qua non est lotus in salu-
tem. Ad omnem animam peccalricem (luee
\idetur credere, isla dicuntur quœ nuuc
dicta legimus ad Jérusalem, ut non ad
inajura conscendam, et ea quœram quœ ultra
vires meas sunt et ingenium.
Idem, 1. V m Epist. ad Rom., t. IV. —
Quamvis secundum typum Ecclesiis iradi-
lum {al. Ëcclesiastici tradilionis), omnes
baptizati simus in aquis istis visibilibus,
et in chrismate visibili.ta'men qui morluus
oal [)eccalo, et vere ba{)tizatur in morte
Cbrisli, et consepelilur ei per baptismum
in mortem, iste vere in Spiritu sancto et
aqua de superioribus baptizatur. El in-
tuereadhuc diligentius mystici ordinis con-
sequentiam. Mori prius oportet te peccato,
lit possis se[)eliri eum Glnislo. Mortuo
enim sepultura debetur. Si enim vi vis adtiuc
peccuto, consepeliri non potes Christo, nec
in iiovo fcjus sepulcro collocari, quia vê-
tus homo luus vivii, et non potest in novi-
tateviiœ aiiibidare. Propterea namquc curée
fuit Spiritui sanclo Iradere per Scripturas
quod et sipulcrum novum fuerit in quo
se[)ultus est Jesys , et quod in sindono
munda ebvolulus sit {Matlli.u\, GOj : ut
sciât omnis qui consepeliri vult Christo
per baptismum, nihil vetuslatis ad sepul-
crum novum, nihil iramunditia) ad mun-
dam sindonera deferendum. Ista est ergo
beala mors, de qua dicit Apostolus, quia
semper mortem Jesu Christi in corpore no-
stro circuraferimus (// Cor. iv, 10) et ite-
rum quotidie morior. (J Cor. xv, 31.) Sed
et illud eum dicit : Omnia vestra sunt, sive
Paulus, sive Apollo, sive Cephas, sive hic
mundus, sive vita, sive mors (/ Cor. m,
22). mortem hanc qua peccaloj morimur,
et Chrislo consepclimur enumerat.
S. Cyprian., epist. 75. — Interrogandi
sunt a nobis qui hœreticos del'endunl ,
ulrum carnale sit eorum baplisma, an spi-
rituale. Si enim carnale est, nihil diffe-
runl a Judeeorum baptismo, quo sic illi
uluniur, ut eo tanquam commun! et vul-
gari iavacro tantum sordes lavenlur. Sin
autem spirituale est; quomodo apud illos
esse baplisma spiritale potest, apud quos
Spiritus sanctus non est? Ac per hoc aqua
qua tinguntur, lavacrum est iilis carnale
tantum, non baptismi sacramentum. Quod
si baplisma haerelicorum habere potest re-
generationem secundee nativitatis; non hee-
retici, sed filii Dei computandi sunt, qui
apud illos baptizanlur. Secunda enim na-
tivitas quae est in baptismo, filios Dei gêne-
rai. Si autem sponsa Christi una est, quae
est Ecclesia catholica, ipsa est quœ so-
la générât -Dei filios. Neque enim multae
sponsa) Christi; eum dical Apostolus : De-
spondi vos uni viro virginem castam assi-
gnare Christo. [Il Cor, xi, 2.)
Idem, Epist. ad Donat. — Poslquam undae
genitalis auxilio su})eriorisaivi labe detersa,
in expiatum pectus ac purum desuper lu-
men infudit; postquam cœlitus Spiritu hau-
sto in novum me hominem nativilas se-
cunda reparavit ; mirum in modum pro-
tinus confirmare se dubia, petere clausa,
lucere tenebrosa facultatem darequod prius
difficile videbatur, geri posse quod im-
possibile putabatur : ut esset agnoscere
terrenum fuisse. Quod prius carnaliter na-
tum delictis obnoxium viveret; Dei esse
cœpisse quod jam spiritus animaret.
idem, ep. 76. — Per exorcislas voce hu-
mana et potestate divina tlagellatur, et uri-
lur et torquetur diabolus. — Cum ad aquam
salularem atque ad baptismi sanctiticalio-
nem venilur, debemus et fidere, quia illic
diabolus opprimitur : sicut scor})ii et ser-
[)entes qui in sicco praevalent, in aquam
prœcipilali, sua venena reiiuere non pos-
sunt.
Idem, Discipl. et habit, virg. — ïempla
Dei sunt raembra iiostra, ab omni lœcc
conlagionis anliquse, lavacri vitalis sancti-
ticalione purgala; nec violari ea aut poUui
fas est, quando (jui violât, et ipsc violelur.
Eorum nos lemplorum cullores et anlisli-
les sumus : servinmus illi cujus esse jam
cœpimus.
S. HiLAR., tract, in psal. xci, t. I. — Per
conjunclioiiem carnis assumplic samus ïa
Chrislo : et hoc est sacramentum Dei
abscondiliim a sœculis et generalionibus
DICTIONNAIRE DE LA TRADITION.
307
in Deo, quod mine revelatura est sanclis
ejus, esse nos cohaeredes et concorpora-
,es el comparticipes pollicilationis ejus in
Christo. Patet ergo universis aditus in
r.hristo per conjunctionem oarnis, si exuant
veterem hominem, et cruci ejus affliganl,
et ab his, quee ante gesserunt, in bapti-
smo ejus consepeliantur, ad vitara ; et ut
in consortium Christi carnis introeant, cur-
nem cum vitiis et concupiscenliis affigant.
Istiusmodi enim corpora configurabit in
Iransformalione corporis sui, et horum hu-
militatem in gloriam carnis suœ fransfe-
ret, qui contundenles omnes cupiditatura
aculeos, et voluptatum sordes abluentes
per novse nalivilatis sacramentnm, raenai-
nerint se non suam carnem habere, sed
Christi. , ^^ ^
S. Cyril. Hierosol., catecn. 20. — O no-
viim inauditumque rerum genus ! Non su-
mus vere mortui, nec vere sepulti, nec
vere crucifiïi resurreximus : verura earum
rerum per imaginem imilatio expressa est,
nt veritate parla bine salus. Christus vere
.Tuciûxus est, et vere sepullus, et vere sur-
rexit : et hœc omnia nobis per gratiam sunt
impertita , ut per imilationem parlicipes
ejus perpessionum lacli, in jverilale sa-
hitem luereraur. O exuberantera in homi-
nes amorera ! Cbristus incontaminatis |)e-
«iibus ac rcanibus suis clavos excepit, et
dolorem pertulit; et mihi doloris et labo-
ris inexperto, per suorum dolorum com-
luunicalionem salulem gratiflcatur.
Nemo ergo existimet l)aplisma in rerais-
sionispeccalorum duntaxat et in adoptionis
gralia consistera, sieut erat Joannis bai)-
lisma, quod solam peccatorum reraissionem
conferebat : cura contra accurate noverimus,
illud sicut peccatis expurgandis valet, et
Spiritus sancti donum conciliât , ita et
Christi passionum aniilypum aique expres-
sionem esse. Propter hoc enim et Paulus
modo damans aiebat : An ignoratis, quod
quicunque baptizati sumus in Chnstum
Jesum, in raortem ejus baptizali sumus?
Consepulti ergo ei sumus per baptismum in
raortem. Haec ad eos dicebat, qui in animum
induxerant suum , baplismum remissionem
peccatorum, et adoplionem equidem con-
ferre; non aulem eliam Christi passionum ,
secundum imitationem quaaidam , partici-
pationem complecli.
Ut igilur disramus Cbrislum, queecunque
pertulit, haec propter nos et nostram salu-
tem vere et non opinions tantum susli-
nuisse, nosque passionum ejus parlicipes
eflici ; Paulus summa diligentia el sedulilate
clamabat : Si enim insiliiii HU facti sumus
similitudine morlis ejus, niminun et resur-
recdonis, parlicipes enmus. Pulchreiilud,
insitiiii. Quoniam enim hic plantala est vitis
Tera, nos quoquecommunicatiune baplismi
morlis , insiliiii illi facti sumus. Adverie
\ero multa cum altentione animum Apostoii
verbis. Non enim dixit : 5/ insitilu illi Jacti
sumus morte, sed, similitudine mortis. Vere
enim mors apud Chrislum ; vere quiii|)e
anima a corpore separiila est; vtra quoque
308
sepulfura; nam in sin lone munda sa:utum
corpus ejus involulum est, vereque omnia
in ipso contigerunt. {Malth. xxvii, o9.)Al in
vobis morlis quidem est passionum simili-
ludo ; salutis vero non similitudo, sed veri-
S.GRKGOR.Nyss.,Oro/. m eos qui differunt
haptisma. — Es extra paradisum , catéchu-
mène, socius exsilii Adœ, primi nostri pa-
renlis. Nnnc aulem oslio tibi aperto ingre-
dere unde es egressus, et ne tardes, ne si
forle mors inciderit,ea libi obstruât aditura.
— Multum lemporis dedisti voluplali,da
eliam aliquid philosophiee. £xue veterem
hominem tanquam vestem sordidam , qusB
est plena probro ac dedecore, quee ex pec-
catorum conflala est raultitudine, et con-
sarcinala ex miserabilibus pannis iniquita-
tis. Accipe aulem indumentum incorruptio-
nis , quod explicalum et extensum tibi
Christus porrigit , nec repelle donum , ne
injuria afTicias eum qui dédit. In lulo dives
volutatus, festina ad meum Jordanem, non
Jeanne vocante , sed Christo adhortante.
Fluvius enim gratife fluit ubique, non fontes
habens in Palaestina : et in vieinum mare
influens, sed totum mare circumiens, et
ingrediens paradisum , fluens ex adverso
illorum quatuor qui illinc efDuunt et m
paradisum longe preliosiora inferens quam
quœ illinc exportantur. Nam illi quidem te-
ruiil aromata, agriculturam et germen ter-
rse. Hic aulem infert homines a Spirilu ge-
neratos. Quocunque traxeris, illuc iransfluit :
derivalur in totum orbem terrae, et non con-
sumil tluentum in iis in quœ dividitur. Fon-
tem enim divitem habet Chrislum, et ex
illo fluens inundat mundum universum.
S. Athanas., in illud Evangel. Quicunque
DixERiT. — Est inter pœnitentiam et bap-
lismum non levé discrimen. Quem enim
pœnitet, is desinit quidem peccare, sed ta-
men retinel vuinerum cicatrices. Qui aulem
baplizaïur, tum veterem hominem exuil,
lum superne renovalur, quasi de integro
regeneralus Spiritus sancti gralia.:
S. Athan., ad Anthioc.princip. — Quem-
admodum ferens uterum mulier, ex suc-
cusatione pueri verecognoscit quod fruclum
conceperil, ila eliam anima ejus qui vere
Chrislianus est, non quid parentes aiunt,
sed ex re ipsa et subsultationibus cordis sui,
prœcipue diebus feslis , el illuslrationum
lempore, et sumptionis sacri corporis et
sanguinis Christi , discit ex gaudio intimo
Spiritum sanctum se accepisse cum bapH-|.
zatus est. . i i'
S. Basil., Comment, m Isai., iv, t. l. —
Quia abluet Dominus sordes filiorum et plia^
rum Sion , et sanguinem Jérusalem purgabil
ex medio eorum in spiritujudicn, et m spi-
ritu combustionis. {Isai. iv, 4.) \ erba hœ(
iuem perspicue praeuuntiant, quod Joaniiej
de Domino dixit : Ipse est qui vos baptizabu
in Spiritu sancto et igné (Joan. i , àz)
de se ipso aulem ait : Ego quidem vos bap-
tizo in aqua in pœnitentiam. Quoniam igitu:
utruraque conjunxit Doraïuus , J^'"^' f^
aquam j.œnitenliam :item illud, Exspmt%
309
BAPTISMLS
510
in regeneralionera , eliam baplisma ulrum-
que (iesignat Scriptura. Equidem hand scio
an très sint baptisuuUis acceptiones , ex-
purgalio sordium, regeneralio per spirilum,
et ea quœ in igné judicii fil probalio ; adeo
«l abliiiio quidein de ea peccati deposilione
quaî boc terapore (it , accipiatur ; bœ vero
dicliones spirilu judicii et spiritu combus-
tionis, ad probalionem per ignem in i'uluro
sœculo Bïigendam reierantur. Sed admissa
per ignorantiara peccata , cura sint veluii
sordes quaedam , quae animœ superficiem
corrumpunt, ejusque nativara déformant
pubîliritudinetn , expurgaiione quae per la-
vationem accessura sit indigent. Quae vero
ad mortem ducunt peccata, eorum, qui (losl
acceptam cognitionem voluntarie délin-
quant, sanguis vocanlur, ac ustionis judicio
egent. Quisquis igilur confiletur, seque
abliii postulat et expurgari, fatetur suam
quidem iniquitalem lotura, peccatum vero
expurgatione indigere, cura ail : Amptius
lava me ab iniquitalc mea et a peccalo vieo rénal us fuerù ex aqua vi